«Υπάρχει αφύπνιση της Ιστορίας, αλλά όχι αφύπνιση της πολιτικής»

ΠΣυντάκτες:

Νόρα Ράλλη, Τάσος Τσακίρογλου

Ο μαθηματικός, φιλόσοφος, διάσημος συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής (στα νιάτα του συμμετείχε στον Μάη του ’68 ως οπαδός του Μάο) Αλέν Μπαντιού, παρά τα 79 του χρόνια, είναι ευθυτενής τόσο στο σώμα όσο και στη σκέψη του. Ηταν να ταξιδέψει πέρσι στην Ελλάδα και τελικά ήρθε ένα χρόνο μετά, δίνοντας δύο ομιλίες (Νομική Αθηνών, Γαλλικό Ινστιτούτο).

Αν και έχει δεχτεί μεγάλη κριτική, κυρίως από τους συντρόφους του, ο Μπαντιού συνεχίζει να είναι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας και μας προτρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την Ευρώπη, τον Μάρξ, ακόμα και τον ίδιο τον έρωτα.

• Οταν κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ, μιλήσατε για την «αφύπνιση της Ιστορίας στην Ευρώπη». Ενα χρόνο μετά τι πιστεύετε;

Νομίζω πως αυτή η «αφύπνιση της Ιστορίας» δεν έχει τελειώσει. Βρισκόμαστε μόνο στην αρχή. Και προτού γίνουν ξεκάθαρα τα πράγματα, πρέπει να υπάρξουν πολλές δοκιμασίες ακόμη. Γνωρίζουμε ήδη πως η δημιουργία ενός νέου, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, κόμματος, όπως είναι ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Podemos στην Ισπανία, είναι μια αρχή, αλλά όχι κάτι το επαρκές.

Παραμένει βέβαια πιθανό όλες αυτές οι πολιτικές μορφές να γίνουν κομμάτι του υπάρχοντος, κυρίαρχου πολιτικού συστήματος. Θα ήθελα να τονίσω ότι παρόμοιες προσπάθειες έχουν γίνει και στο παρελθόν: σε διάφορα επαναστατικά επεισόδια υπήρξαν παρόμοιες καινοτομίες, οι οποίες όμως τελικά εντάχθηκαν στον προϋπάρχοντα, κυρίαρχο ιστό.

Αυτό είναι μια απαραίτητη δοκιμασία που χρειάζεται για να καταδειχθεί ότι η καινοτομία είναι κάτι πολύ πιο απαιτητικό απ’ ό,τι νομίζουμε. Συνεχίζω ως εκ τούτου να πιστεύω ότι υπάρχει «αφύπνιση της Ιστορίας», αλλά όχι ακόμη «αφύπνιση της πολιτικής».

• Πού πρέπει, δηλαδή, να στηριχτεί ο ΣΥΡΙΖΑ για να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο;

Δεν μπορώ να θεμελιώσω εγώ την ελληνική πολιτική από την αρχή… Ισως να χάθηκε και η ευκαιρία, με τη συνθηκολόγηση μετά το δημοψήφισμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα βρίσκεται στη θέση ενός διαχειριστή και δυστυχώς δεν διακρίνουμε μια πραγματική πολιτική καινοτομία. Θα πρέπει ο ΣΥΡΙΖΑ να επανεπινοήσει τον εαυτό του και αν είναι να το κάνει, πρέπει να βιαστεί.

• Είχατε πει πως η πολιτική των κλειστών συνόρων της Ευρώπης συνεπάγεται την άρνηση της καθολικότητας. Τι σημαίνει αυτό για την Ενωμένη Ευρώπη;

Η Ευρώπη υπήρξε μια ήπειρος για την υπέρβαση των εθνικισμών. Αυτό μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο αν ανοιχτεί κανείς σε ολόκληρο τον κόσμο και όχι μόνο στις αγορές και τα προϊόντα. Γι’ αυτό είναι αντιδραστική η κίνηση του κλείσιμου των συνόρων, γιατί είναι απομόνωση από τον κόσμο.

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η Ευρώπη είναι ικανή, πολύ εύκολα, να δεχτεί πολλά εκατομμύρια προσφύγων. Το ότι αυτό δεν συμβαίνει είναι σαν να βάλλουμε εμείς οι ίδιοι εναντίον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Βέβαια δεν είναι όλη η Ευρώπη, αλλά κάποια από τα κράτη-μέλη της που κλείνουν τα σύνορά τους, παρ’ όλα αυτά στο φόντο αυτής της πράξης είναι η επανεμφάνιση των εθνικισμών. Γι’ αυτό πιστεύω πως αυτή η «έλλειψη καθολικότητας» είναι ουσιαστικά «έλλειψη Ευρώπης».

• Κύριο στοιχείο της φιλοσοφίας σας είναι ο λεγόμενος «ενιαίος κόσμος». Πώς μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτόν σε μια μόνο κατ’ επίφαση δημοκρατική Ευρώπη;

Ασφαλώς, η Ευρώπη στην ουσία της δεν είναι δημοκρατική. Δυστυχώς, αυτό είναι ένα γεγονός. Αρνείται ένα σωρό πράγματα υπό το σύνθημα ότι «πρόκειται για ξένους», ξαναδημιουργώντας σύνορα στο εσωτερικό της.

Αυτό είναι πολύ σοβαρό, γιατί η Ε.Ε. έγινε ακριβώς για να πέσουν αυτά τα σύνορα. Στην Ιταλία, ένας δήμαρχος αποφάσισε να υψώσει τείχος ανάμεσα στην πόλη και τα προάστιά της… Οπότε ο «ενιαίος κόσμος» που ευαγγελίζομαι είναι μια αρχή – αλλά δεν έχει συμβεί ακόμη.

• Τουλάχιστον για ένα νέο «συμβάν» (ένας όρος-σταθμός στη φιλοσοφία σας) μπορούμε να μιλάμε σήμερα και με ποιο τρόπο;

Θα έλεγα πως η Ευρώπη μάλλον αναζητά ένα νέο «συμβάν», παρά το δημιουργεί. Πολλοί πιστεύουμε στο απαραίτητο της αλλαγής. Πολλοί προσπαθούμε να κάνουμε κάτι προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, όχι. Προς το παρόν τουλάχιστον δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα «ευρωπαϊκό γεγονός».

Ακόμα και τα λαϊκά κινήματα -σε Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία- δεν είναι «ευρωπαϊκά», αλλά έχουν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα διεκδίκησης. Δεν μιλούν για την Ευρώπη, μιλούν για τον τόπο τους. Από την άλλη, ούτε η Ευρώπη μπορεί να υποστηρίξει ένα «συμβάν». Ισως αν ο ΣΥΡΙΖΑ είχε αντιδράσει διαφορετικά τη στιγμή του ελληνικού δημοψηφίσματος, να ήταν διαφορετικά τα πράγματα.

• Το «Αυτό είναι ένα πραξικόπημα» της βραδιάς υπογραφής του Μνημονίου από τον Τσίπρα από μισό δισ. Ευρωπαίων δεν συνιστά ένα «γεγονός»;

Είναι ένα «γεγονός», αλλά αρνητικό. Ναι, μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης εκδηλώθηκε, αλλά η συνθηκολόγηση δεν αναιρείται από αυτό. Πάρα πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη εκείνη τη στιγμή της υπογραφής ένιωσαν πως χάθηκε μια ευκαιρία.

• Σήμερα, που υπάρχει ταξικός διαχωρισμός ακόμη και μέσα στην ίδια κοινωνική τάξη, πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;

Οταν μιλάμε για ταξική ενότητα, στην πραγματικότητα μιλάμε για πολιτική ενότητα. Σήμερα αυτό δεν ισχύει – αν και το έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν να συμβαίνει.

Μην ξεχνάμε πως η μεσαία, κυρίως, τάξη στην Ευρώπη είναι σήμερα, καπιταλιστική. Ενα τμήμα της είναι απόλυτα ενταγμένο στον νεοφιλελευθερισμό και τις καπιταλιστικές δομές και συνεχώς φοβάται μήπως φτωχοποιηθεί. Γι’ αυτό και είναι τόσο δύσκολο να κατασκευαστεί μια νέα πολιτική.

• Η δική σας άποψη για το σημερινό όραμα της αλλαγής ποια είναι;

Η ιδέα ότι πρέπει ν’ αλλάξουμε τα πράγματα είναι αρκετά διαδεδομένη, προφανώς γιατί ο καπιταλισμός έφτασε στα όριά του. Αλλά είναι αρκετά ασαφής αυτή η ιδέα – περιορίζεται μόνο στην αναγνώριση της αναγκαιότητας της αλλαγής. Χρειάζεται μια στρατηγική διευκρίνιση: μια ιδέα ενοποιητική.

Αυτό μάς λείπει. Ακριβώς γι’ αυτό είναι σημαντική σήμερα η θεωρητική δουλειά. Θα πρέπει να αναδιατυπώσουμε τις θέσεις του Μαρξ γύρω από τα τέσσερα σημεία: την ιδιοκτησία, την οργάνωση της εργασίας, τον διεθνισμό και το ζήτημα των σχέσεων του ατόμου με το κράτος.

Το καθένα από αυτά τα σημεία θα πρέπει να αναδιατυπωθεί στο πλαίσιο των σημερινών συνθηκών. Πιο συγκεκριμένα: το θέμα της ιδιοκτησίας σήμερα αφορά περισσότερο τα χρηματοοικονομικά παρά την κτηματική περιουσία. Το θέμα την οργάνωσης της εργασίας έχει μεταλλαχθεί εξαιτίας των νέων τεχνολογιών. Ο διεθνισμός πρέπει να λάβει υπόψη του την ύπαρξη της παγκόσμιας αγοράς.

Και το θέμα του κράτους και της εξουσίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τα δημοκρατικά κεκτημένα. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ξαναδούμε τη θεωρία του Μαρξ, για να δημιουργήσουμε μια νέα νεωτερικότητα.

• Είστε και μαθηματικός. Στην αρχαιότητα, ο θεός του έρωτα, της μουσικής και της μαθηματικής γνώσης ήταν ο ίδιος. Σήμερα τα μαθηματικά σχετίζονται μόνο με τα χρηματοπιστωτικά. Πού πάει ο έρωτας;

Και τον έρωτα θα πρέπει να τον επανεφεύρουμε. Να τον επινοήσουμε εκ νέου, όπως λέει ο Ρεμπό, στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής κοινωνίας, γεμάτης ατομισμό και αντιπαλότητες, όπου ζούμε. Ερωτας σημαίνει να δεχτείς απόλυτα πως η ζωή κάποιου άλλου ανθρώπου θα μπει εντελώς μέσα στη δική σου.

Είναι μια εμπειρία του κόσμου που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της διαφοράς και όχι του ατόμου – κι αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κυριαρχούσα ιδεολογία της προσωπικής επιτυχίας. Γι’ αυτό πρέπει να επινοήσουμε εκ νέου τον νέο έρωτα.

http://www.efsyn.gr/arthro/yparhei-afypnisi-tis-istorias-alla-ohi-afypnisi-tis-politikis

Σκοτεινές ημέρες

Γιώργος Μαργαρίτης *

Στην ιστορική πορεία του ελληνικού κράτους -στη μορφή που αυτό πήρε μετά το 1922- οι οξυμένες κοινωνικές εντάσεις και οι συνακόλουθες πολιτικές εκρήξεις εκδηλώθηκαν σε μια αυστηρά οριοθετημένη περίοδο: εκείνη του 1940 με 1950.

Στην περίοδο αυτή συμπυκνώθηκαν κοινωνικά και πολιτικά ανατρεπτικές προσδοκίες που εκτονώθηκαν τελικά -με τον τρόπο που «εκτονώνονται» παρόμοιες υποθέσεις- μέσα στον πολύνεκρο και καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949.

Μπορεί να θεωρηθεί ιστορικό παράδοξο -τουλάχιστον για τους ιστορικούς που δεν περιορίζουν τη «μελέτη» των εμφύλιων πολέμων στην «αποκάλυψη» της «εγκληματικής φύσης της επανάστασης και του κομμουνισμού»- το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν παρατηρήθηκε εκρηκτική «προϊστορία» ως προς την τρομερή δεκαετία του ’40-’50, τίποτε ανάλογο με τις συνεχείς κοινωνικές δονήσεις που σημάδεψαν την προεπαναστατική και προεμφυλιακή Ρωσία ώς το 1917 ή την αντίστοιχα προεμφυλιακή Ισπανία πριν από το 1936.

Υπαινίσσομαι ότι δεν υπήρξε εδώ τίποτα αντίστοιχο του 1905, του 1909-11 ή του 1934, χρονιές που σημάδεψαν το επαναστατικό κίνημα στις χώρες αυτές. Και όμως, η Ελλάδα του 1922-23, με τα πλήθη των προσφύγων, τη συνακόλουθη μιζέρια και εκμετάλλευση, προσφερόταν, σε συνδυασμό με το επαναστατικό κλίμα εκείνων των καιρών, για επαναστατικές εξελίξεις.

Ετούτο τον κίνδυνο διέκρινε το νέο -τότε- δημιούργημα του ιμπεριαλισμού, η Κοινωνία των Εθνών, η οποία ανέλαβε το έργο της πρόληψης και της αποτροπής επαναστατικών εξελίξεων.

Για περίπου επτά χρόνια (1923-1930) η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων διαχειρίστηκε το δημοσιονομικό και προπαντός το κοινωνικό πρόβλημα της χώρας αμβλύνοντας σε κάποιο βαθμό τις κοινωνικές ανισότητες και διαχειριζόμενη την απελπισία των ανθρώπων. Η αποστολή θεωρήθηκε εκ των πραγμάτων επιτυχημένη και η αναμενόμενη επανάσταση -αν και δεν ματαιώθηκε- αναβλήθηκε για την επόμενη δεκαετία.

Η άγρια εκμετάλλευση του εργατικού κόσμου της χώρας στη ναζιστική Κατοχή, η καταλήστευση του μόχθου των αγροτών και η ανάδειξη ενός νεόκοπου και ως εκ τούτου βάρβαρου και επιθετικού ελληνικού καπιταλισμού μέσα από την πολεμική οικονομία, τα οφέλη του δωσιλογισμού, τη συνεργασία με τον κατακτητή και την οικονομία της Νέας Ευρώπης και τη διαχείριση της «ανθρωπιστικής βοήθειας», έδωσε μετά το 1940 το υπόστρωμα για τις επαναστατικές εξελίξεις που ακολούθησαν.

Οι νικητές του εμφύλιου πολέμου και οικοδόμοι του μετεμφυλιακού κόσμου πάτησαν -με τον τρόπο που τους συμβούλευσαν οι Αμερικανοί μέντορές τους- σε δύο βάρκες. Από τη μία πλευρά είχαν το κράτος των «έκτακτων μέτρων» και της βάρβαρης καταστολής οποιασδήποτε μορφής λαϊκού κινήματος.

Από την άλλη όμως έχτισαν και μηχανισμούς άμβλυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων – ιδρύματα, προνοιακά μέτρα, πελατειακές σχέσεις και, τέλος, άνοιγμα της μαζικής μετανάστευσης στο εξωτερικό, μια δοκιμασμένη από τον δέκατο ένατο αιώνα συνταγή.

Σε γενικές γραμμές ετούτος ο δυϊσμός της κυρίαρχης πολιτικής λειτούργησε αποτελεσματικά στα «πέτρινα χρόνια» ώς το 1974 και τη μεταπολίτευση. Η τελευταία, ειδικά με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, απλά διεύρυνε τους κληροδοτημένους σε αυτήν μηχανισμούς άμβλυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων υπερκαλύπτοντας το κενό -και τους κινδύνους για την άρχουσα τάξη- που δημιουργούσε ο περιορισμός των μηχανισμών καταστολής.

Ολη αυτή η προϊστορία έχει ιδιαίτερη σημασία για τις ημέρες που ζούμε, για όσα βλέπουμε να χτίζονται γύρω μας. Στο σύνολό τους τα «τακτικά» ή τα «έκτακτα» μέτρα που νομοθετούν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις της εκάστοτε συμπολίτευσης -και της αντιπολίτευσης μόλις γίνεται συμπολίτευση- έχουν έναν κοινό παρονομαστή: διευρύνουν και βαθαίνουν την κοινωνική άβυσσο που χωρίζει τις κοινωνικές τάξεις και ομάδες στη χώρα μας.

Τα τρέχοντα νομοσχέδια για το ασφαλιστικό και το φορολογικό αναδεικνύουν τη ραγδαία επιτάχυνση της διαδικασίας κοινωνικής πόλωσης που ήταν ήδη ορατή από τον καιρό της ένταξης στην ευρωζώνη και την υιοθέτηση των «αξιών» του Μάαστριχτ.

Από τη μια πλευρά του κοινωνικού φάσματος, μονοπωλιακοί όμιλοι ελληνικών ή ξένων -πολύ δύσκολα μπορεί να ξεχωρίσει κανείς- συμφερόντων απολαμβάνουν με προπέτασμα την ιδιότητα του «επενδυτή» απεριόριστες ελευθερίες και δυνατότητες, που οδηγούν στη συνεπακόλουθη -φανερή ή κρυφή- κερδοφορία.

Κοντά και γύρω τους τα απαραίτητα για την ισορροπία του συστήματος αστικά στρώματα τα οποία απολαμβάνουν προνόμια «μεσάζοντα» στον κρατικό μηχανισμό, στη Δικαιοσύνη, στην ενημέρωση και σε όλους τους τομείς της παραοικονομίας.

Στους αντίποδες, ο κόσμος της εργασίας, της μισθωτής εργασίας και της παραγωγής, που οδηγείται στην απόλυτη εξαθλίωση. Σύμφωνα με όσα είναι γνωστά την ώρα που γράφονται ετούτες οι γραμμές, το 50% των «ασφαλισμένων» δεν θα μπορέσει ποτέ να συμπληρώσει τα προαπαιτούμενα για συνταξιοδότηση.

Την περίφημη «εθνική σύνταξη» των 384 ευρώ θα την «απολαύσει» μικρό ποσοστό, καθώς χρειάζονται 20 πλήρη έτη εργασίας στην ηλικία των 67 ετών για να εκπληρωθούν οι προϋποθέσεις. Με πλήθος υποδιαιρέσεις και εξαιρέσεις προαναγγέλλεται καθεστώς συντάξεων ύψους 100, 200 ή 300 ευρώ. Τρεις, τέσσερις ή πέντε φορές κάτω από το κατώτερο παραδεκτό όριο φτώχειας! Περιττό να προσθέσουμε περισσότερα στα ήδη πολύ γνωστά.

Δεν χωρά αμφιβολία ότι βρισκόμαστε μπροστά στη δημιουργία μιας κοινωνικής αβύσσου, απόλυτης κοινωνικής αδικίας, πρωτόγνωρης μάλιστα, καθώς δεν συμβαίνει σε συνθήκες πολέμου, καταστροφής ή κατοχής.

Από το σημείο αυτό μέχρι να προμαντέψει κανείς τις επιλογές της καταδικασμένης πλευράς της κοινωνίας, η απόσταση είναι μεγάλη. Η κοινή λογική όμως λέει ότι ακόμα και αν είχαν ολότελα χαθεί έννοιες όπως επανάσταση ή αντίσταση, μια τέτοια κοινωνία θα όφειλε να τις επανεφεύρει για να σωθεί.

* καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ

http://www.efsyn.gr/arthro/skoteines-imeres