Ιάσων και Αργώ: η γη όπου επιβιώνει η αρχαία Ελληνική γλώσσα

Ανακαλύφθηκε απομονωμένη κοινότητα κοντά στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στη βορειοανατολική Τουρκία, η οποία χρησιμοποιεί μια Ελληνική διάλλεκτο που μοιάζει εξαιρετικά με την «νεκρή» γλώσσα της αρχαίας Ελλάδας.

Περίπου 5.000 άνθρωποι μιλούν μία διάλεκτο η οποία, σύμφωνα με γλωσσολόγους, είναι η πλησιέστερη ζωντανή γλώσσα στα αρχαία ελληνικά  και θα μπορούσε να παρέχει μοναδικά συμπεράσματα για τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα, καθώς και το πώς αυτή εξελίχθηκε.

Η κοινότητα ζει σε ένα σύμπλεγμα χωριών κοντά στην τουρκική πλέον πόλη της Τραπεζούντας, όπου βρισκόταν κάποτε, στην αρχαία περιοχή του Πόντου, μια ελληνική αποικία την οποία επισκέφτηκαν, σύμφωνα με τη μυθολογία- ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες του, στη διάρκεια του επικού τους ταξιδιού από τη Θεσσαλία ως την Κολχίδα (σημερινή Γεωργία), προς αναζήτηση του χρυσόμαλλου δέρατος. Ο Πόντος επίσης ήταν το βασίλειο των μυθικών Αμαζόνων, οι οποίες έκοβαν το δεξί τους στήθος για να χειρίζονται καλύτερα το τόξο τους στη μάχη.

Οι γλωσσολόγοι διαπίστωσαν ότι τα Ρωμέικα, (μια από τις διαλλέκτους των Ελλήνων του Πόντου), έχουν δομικές ομοιότητες με την αρχαία ελληνική που δεν παρατηρούνται σε άλλες μορφές της γλώσσας που ομιλείται σήμερα. Το λεξιλόγιο της διαλλέκτου σχετίζεται επίσης με την αρχαία γλώσσα.

Η λέκτορας Λατινικής Φιλολογίας Ιωάννα Σιταρίδου, του Πανεπιστημίου του Cambridge, είπε σχετικά: «τα Ρωμέικα διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό  γραμματικών χαρακτηριστικών που προσθέτουν μια αρχαία ελληνική γεύση στη δομή της διαλλέκτου, γνωρίσματα που έχουν χαθεί εντελώς από άλλα σύγχρονα ελληνικά είδη.»

Σύμφωνα με την ίδια, η χρήση του απαρεμφάτου έχει χαθεί σε όλες τις άλλες ελληνικές διαλλέκτους και μόνο στα Ρωμέικα έχει διατηρηθεί. Επιπλέον, έχουν βρεθεί ιδιόμορφες απαρεμφατικές συντάξεις που δεν έχουν ποτέ παρατηρηθεί ποτέ πριν – μόνον στις λατινογενείς γλώσσες υπάρχουν παράλληλες συντάξεις.

Οι κάτοικοι που μιλούν Ρωμέικα, τα οποία δεν έχουν γραπτή μορφή, παρουσιάζουν και άλλα συμπτώματα από τη γεωγραφική και πολιτιστική απομόνωση. Σπάνια παντρεύονται έξω από τη δική τους κοινότητα και παίζουν παραδοσιακή μουσική με ένα ειδικό όργανο, που ονομάζεται Κεμεντζές (kemenje) στα τουρκικά και τα Ρωμέικα, ή ποντιακή λύρα, όπως την αποκαλούμε στα ελληνικά, είπε η Δρ Σιταρίδου. «Έναν άντρα ξέρω μόνο να έχει παντρευτεί έξω από το χωριό του», είπε.

Η μουσική είναι ευδιάκριτη και δεν μπορεί να μπερδευτεί με κάτι άλλο. Ξεκάθαρα, συναντάται μόνο σε όσους μιλούν τη Ρωμέικη διάλλεκτο.

Μια πιθανότητα είναι ότι οι ομιλητές αυτής της διαλέκτου είναι οι απευθείας απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων που ζούσαν κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας πριν από τον 6ο ή 7ο αιώνα π.Χ., όταν και αποικίστηκε αρχικά η περιοχή. Είναι επίσης πιθανό να είναι απόγονοι αυτόχθονων πληθυσμών ή μίας φυλής που μετανάστευσε, οι οποίοι αναγκάστηκαν να μιλούν τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων αποικιοκρατών.

Οι κάτοικοι της συγκεκριμένης περιοχής είναι ευσεβείς μουσουλμάνοι, γι΄ αυτό και είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν στην Τουρκία μετά την εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923, όταν περίπου δύο εκατομμύρια χριστιανοί και μουσουλμάνοι ανταλλάχθηκαν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τα αλλεπάλληλα μεταναστευτικά κύματα, η κυρίαρχη επιρροή της τουρκόφωνης πλειοψηφίας, και η παντελής απουσία της Ρωμέικης διαλλέκτου από το δημόσιο στίβο, έχουν προσθέσει τώρα τα Ρωμέικα στον κατάλογο των πλέον απειλούμενων με εξαφάνιση γλωσσών του κόσμου.

Με μόνο 5.000 ομιλητές εναπομείναντες στην περιοχή, γρήγορα τα Ρωμέικα θα μπορούσαν να έχουν καταστεί μια κληρονομημένη γλώσσα, αντί να αποτελούν μια ζωντανή λαϊκή γλώσσα. Με το θάνατό της θα χάναμε μια ανεπανάληπτη ευκαιρία να ξεκλειδώσουμε το πώς εξελίχθηκε η ελληνική γλώσσα. «Φανταστείτε να μπορούσαμε να μιλήσουμε με άτομα των οποίων η γραμματική είναι πιο κοντά στην γλώσσα του παρελθόντος. Οχι μόνο θα μπορούσαμε να χαρτογραφήσουμε μια νέα γραμματική της σύγχρονης διαλλέκτου, αλλά θα μπορούσαμε να καταλάβουμε, επίσης, ορισμένες μορφές της γλώσσας του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που μας παρουσιάζουν τα Ρωμέικα.»

Μελέτες της γραμματικής της διαλλέκτου δείχνουν ότι συμμερίζεται  ορισμένες αναπάντεχες ομοιότητες με την «Κοινή» Ελληνική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, η οποία ομιλούνταν στο ζενίθ της ελληνικής επιρροής σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Η νέα Ελληνική γλώσσα, εν τω μεταξύ, έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές σε σχέση με από την αρχαία αντίστοιχή της, και πιστεύεται ότι προήλθε από τη μεταγενέστερη μεσαιωνική ελληνική που ομιλούνταν μεταξύ του 7ου και 13ου αιώνα μ.Χ. – η αποκαλούμενη βυζαντινή ελληνική.

Η μελλοντική έρευνα θα προσπαθήσει να αξιολογήσει πώς εξελίχθηκε η ποντιακή ελληνική των ακτών της Μαύρης Θάλασσας με την πάροδο των αιώνων. «Γνωρίζουμε ότι η ελληνική ομιλούνταν συνεχώς στον Πόντο από τους αρχαίους χρόνους και μπορούμε να υποθέσουμε ότι η γεωγραφική απομόνωση της από τον υπόλοιπο ελληνικά ομιλούντα κόσμο είναι ένας σημαντικός παράγοντας για το πώς εξελίχθηκε η γλώσσα όπως είναι σήμερα,» είπε η Δρ Σιταρίδου. «Αυτό που δεν γνωρίζουμε ακόμη είναι αν τα Ρωμέικα προέκυψαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που προέκυψαν και άλλες ελληνικές διάλλεκτοι, ή αν αργότερα ανέπτυξε δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά τα οποία απλώς τυχαίνει να μοιάζουν με τα αρχαία ελληνικά.»

Πολλές από τις γλώσσες του κόσμου εξαφανίζονται καθώς οι κάποτε απομονωμένοι πληθυσμοί γίνονται μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, με τα παιδιά να μη μαθαίνουν τη γλώσσα των παππούδων τους και αντ’ αυτού να χρησιμοποιούν την κυρίαρχη γλώσσα της πλειονότητας του πληθυσμού, η οποία σε αυτό το μέρος του κόσμου είναι η τουρκική.

Στον Πόντο, έχουμε τις τέλειες σχεδόν πειραματικές συνθήκες για να εκτιμήσουμε τι μπορεί να αποκτηθεί και τι μπορεί να χαθεί ως αποτέλεσμα της γλωσσικής επαφής», ολοκλήρωσε η Δρ Σιταρίδου.

Μετάφραση: Hellas on the Web.org
Πηγή: The Independent
Εικόνες από το Διδακτικό εγχειρίδιο για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

«Την γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική»

 Της Αμαλίας  Κ. Ηλιάδη, φιλολόγου-ιστορικού *

Όποιοι θέλουν μπορούν να θεωρούν την Ελληνική ως οριακή γλώσσα και όποιοι θέλουν μπορούν να τη θεωρούν ως υπερβατική… Κατά τη γνώμη μου κι αυτοί, κι όχι μόνο οι γλωσσολόγοι, σχετίζονται αμέσως με τα γλωσσικά ζητήματα και δικαιούνται να έχουν άποψη για την πορεία της ελληνικής γλώσσας. Αν αυτή η άποψη διαφέρει από πολλές άλλες, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι όλοι έχουν δικαίωμα στη διαφορά.

Τα πολυάριθμα δημοσιεύματα, επιστημονικά και εκλαϊκευμένα για την ελληνική γλώσσα είναι ενδεικτικά πολύ διαφορετικών απόψεων, οι οποίες ήδη ιχνηλατούνται και στους χώρους των απολύτως ειδικών μα και στους χώρους των πολιτών που καθημερινά και βιωματικά έρχονται σε επαφή με τη γλώσσα και τις κρατικές πολιτικές γι’ αυτή.

Η ακόλουθη θέση ειδικής ερευνήτριας και προσωπικότητας διεθνούς κύρους με τιμά αφάνταστα να την αναφέρω, να την αποδέχομαι και να τη διαδίδω.
Ἡ καθηγήτρια J. de Romilly, μὲ τὸ μοναδικό ὕφος τῆς γραφῆς της, ἐξαίρει τὴν σημασία τῶν κλασικῶν γραμμάτων γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο (Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ.ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ τῆς Ε.Ε.Φ , ΠΛΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΟΜΟΣ 2, 2003, σ. 24 κ.ἑξ.): « Ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς παρουσιάζει, πράγματι, τὸ πλεονέκτημα ὅτι εἶναι κοινός, σὲ διάφορες βαθμίδες, σὲ ὅλες σχεδὸν τὶς εὐρωπαϊκὲς χῶρες. Ποῦ, ὅμως, ὀφείλεται αὐτὸ τὸ πλεονέκτημα; Τὶ ἀντιπροσωπεύει ἡ Ἑλλάδα; Θὰ μοῦ ἦταν ἀδύνατο νὰ συνοψίσω ἐδῶ σὲ λίγες λέξεις αύτὸ ποὺ ἀποτέλεσε τὸ πάθος ὁλόκληρης τῆς ζωῆς μου. Θὰ ἤθελα ὅμως νὰ πῶ ὅτι ὑπάρχει σὲ αὐτὴ τὴν ἀξιοθαύμαστη, περίτεχνη, ἀπέριττη γλῶσσα μία σκέψη καθαρὴ …. Θὰ ἤθελα νὰ ὑπενθυμίσω ὅτι ἡ ἑλληνικὴ λογοτεχνία στοχεύει πάντα στὸ πιὸ ἀνθρώπινο, στὸ παγκόσμιο, σὲ αὐτὸ ποὺ μπορεῖ νὰ ἀγγίξη πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα καὶ τὶς ὅποιες διαφορές”.

Ανήκω στη γενιά που βίωσε την κατάργηση των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στο 3τάξιο γυμνάσιο και την ταυτόχρονη εισαγωγή του μονοτονικού. Το πρώτο μέτρο, τουλάχιστον σε προσωπικό επίπεδο, με ωφέλησε σημαντικά, καθώς μου έδωσε τη δυνατότητα να εντρυφήσω στην ουσία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, χωρίς το περιττό βάρος των γραμματικών και συντακτικών μορφών. Εξάλλου, σ’ αυτές τις μικρές, γυμνασιακές ηλικίες, είναι μεγαλύτερη η ανάγκη των παιδιών για επαφή με τον πλούτο της  μητρικής τους γλώσσας απ’ το να απομνημονεύουν στείρους, πνευματοκτόνους τύπους νεκρών γλωσσών. Η δεκαεννιάχρονη εμπειρία μου και ως φιλολόγου σ’ αυτό το συμπέρασμα με έχει οδηγήσει. Ως προς το δεύτερο μέτρο που σημάδεψε τα γυμνασιακά μου χρόνια έχω τις ενστάσεις μου που όμως δεν είναι, τουλάχιστον από άποψη επιστημονική και γλωσσολογική, ιδιαίτερα ισχυρές. Είναι περισσότερο ψυχολογικής και αισθητικής φύσης.

Πέρα απ’ αυτά, η λειτουργικότητα, η αμεσότητα, η ποικιλία και ο λεξιλογικός πλούτος της νέας ελληνικής γλώσσας, όταν ήδη έχουν κατακτηθεί από τον μαθητή που εισέρχεται στο Λύκειο, είναι η καλύτερη βάση, το σταθερότερο εφαλτήριο για να επέλθει, σε σύντομο χρονικό διάστημα, η εξοικείωση με την αρχαία μορφή και εκδοχή της γλώσσας. Στην περίπτωσή μου, όπως και σε πολλές άλλες , οι παραπάνω παράγοντες λειτούργησαν επαρκώς, ώστε εν τέλει να καταλήξω να ασχοληθώ με τη Βυζαντινολογία, κλάδο που απαιτεί πολύ καλή χρήση και κατανόηση του «κλασσικού» λόγου και της αρχαίας γραμματείας από τον Όμηρο μέχρι τον Προκόπιο και μέχρι τον Μιχαήλ Ψελλό και τον Δούκα ή τον Φραντζή.

 Η συστηματική διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε συνδυασμό με την αντίστοιχη των νέων ελληνικών ενδυναμώνουν και εμπλουτίζουν τη γλωσσική μας συνειδητότητα. Ας αναλογιστούμε, λοιπόν, ιδιαίτερα οι φιλόλογοι μα και κάθε σκεπτόμενος Έλληνας που σέβεται και θαυμάζει το μεγαλείο, το απέραντο πεδίο, επιστημονικό και ποιητικό, της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας μας, τις ευθύνες που μας “βαρύνουν”. Όπως οι ευρωπαίοι εταίροι μας αναδεικνύουν με πραγματικό πάθος τα στοιχεία που συνθέτουν την πολιτιστική τους κληρονομιά (μάλιστα τα αξιοποιούν εμπορικά και τουριστικά μ΄έναν αξιομίμητο τρόπο, όπως διαπίστωσα, ιδίοις όμμασιν, σε πολύ πρόσφατο ταξίδι μου στη Σκανδιναβία, στην οποία η πνευματική και εν γένει πολιτιστική κληρονομιά των Βίκινγκ “αποθεώνεται” δημιουργικά), έτσι κι εμείς ας πάψουμε τους νοερούς και “φυσικούς” εμφυλίους στους οποίους εμπλεκόμαστε, ελαφρά τη καρδία, κι ας δουλέψουμε, ο καθένας εφ’ ω ετάχθη για την “ανάνηψη”, υλική και προπάντων ηθική και πνευματική πρόοδο της Ελλάδας.

Όποιος έχει το χρόνο και τη διάθεση μπορεί να εντρυφήσει. Ενδεικτικά αναφέρω πως στο έργο «Σύντοµη ιστορία της Ελληνικής Γλώσσης» του διάσηµου γλωσσολόγου Α. Meillet, υποστηρίζεται µε σθένος η εξαιρετικότητα της Ελληνικής έναντι των άλλων γλωσσών.
Παράλληλα, ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαρριέρ είχε δηλώσει: «Στην Ελληνική υπάρχει ένας ίλιγγος λέξεων, διότι µόνο αυτή εξερεύνησε, κατέγραψε και ανέλυσε τις ενδότατες διαδικασίες της οµιλίας και της γλώσσης, όσο καµία άλλη γλώσσα.»
Κι ο μεγάλος Γάλλος διαφωτιστής Βολταίρος είχε πει «Είθε η Ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών.»

 

* (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.)
Υπεύθυνης Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ.  Τρικάλων, ailiadi@sch.gr

http://users.sch.gr/ailiadi , http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com

Δωρεάν Αρχαία Ελληνικά στο Σισμανόγλειο

Για ενημέρωση των πολέμιων της διδασκαλίας της Αρχαίας Ελληνικής στα σχολεία… Όταν ορισμένοι λειτουργοί της εκπαίδευσης εμμένουν στην κατάργηση της διδασκαλίας μιας «νεκρής γλώσσας», όπως την ονομάζουν. Άς κοιτάξουν λίγο ένα κείμενο του Θουκιδίδη και εάν οι ίδιοι αδυνατούν να το καταλάβουν, μη στερήσουν τη δυνατότητα της μάθησης από τη νέα γενιά.

Ιωάννα Μαλαγαρδή
Το μάθημα εγκαινιάστηκε φέτος, ενώ η τάξη αποτελείται από 25 άτομα, κυρίως φοιτητές συγγενικών επιστημών

Της Ιωαννας Φωτιαδη

Κάθε Κυριακή απόγευμα στην Κωνσταντινούπολη, η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει την τιμητική της. Είκοσι πέντε ενήλικες ψιθυρίζουν με ευλάβεια την πρώτη κλίση, κλίνουν το «λύω» και μεταφράζουν τον «Επιτάφιο». Από την αρχή της ακαδημαϊκής χρονιάς εγκαινιάστηκε η δωρεάν διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στο Σισμανόγλειο Μέγαρο, όπου ήδη για τρίτη χρονιά διδάσκονται τα Νέα Ελληνικά με πρωτοφανή επιτυχία. «Στο τρίωρο μάθημα ως στόχο έχουμε όχι μόνο την εξοικείωση των μαθητών με την γραμματική και το συντακτικό, αλλά και τη γνωριμία τους με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό», λέει στην «Κ» η διδάσκουσα στο Σισμανόγλειο και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου (Bogazici Universitasi), κ. Χρυσή Σιδηροπούλου. Στα τουρκικά έχει μεταφραστεί ο Ηρόδοτος και οι Προσωκρατικοί, ενώ το ενδιαφέρον των διανοουμένων προσελκύει ο Αριστοτέλης. Ωστόσο, η αρχαία ελληνική γραμματεία στο σύνολό της παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό. Τμήματα αρχαίων ελληνικών λειτουργούν σε κάποια πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας, τα οποία ως επί το πλείστον απευθύνονται σε φοιτητές αρχαιολογίας, αρχαίας ελληνικής φιλολογίας ή βυζαντινής ιστορίας και εστιάζουν στη γραμματική. Οι διδάσκοντες συνήθως είναι Τούρκοι, πτυχιούχοι Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας.

«Από καιρό υπήρχε η σκέψη για τη διδασκαλία των αρχαίων», εξηγεί η κ. Σιδηροπούλου «και πέρυσι δημοσιεύοντας μια αγγελία στη σελίδα του Σισμανόγλειου στο facebook διαπιστώθηκε ότι τελικά οι ενδιαφερόμενοι ήταν πολλοί». Φέτος, η μεγάλη απόφαση ελήφθη. «Ο μόνος όρος που θέσαμε ήταν ότι θα απαγορευόταν το πρώτο εξάμηνο η παράλληλη φοίτηση στα τμήματα αρχαίων και νέων ελληνικών, γιατί συνήθως αυτό δημιουργεί σύγχυση», προσθέτει η καθηγήτρια, που διδάσκει εθελοντικά. Η τάξη στην πλειονότητά της αποτελείται από προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές συγγενικών επιστημών. «Μεταξύ αυτών έχουμε έναν καθηγητή Πανεπιστημίου, αλλά και μια διδακτορική Τουρκάλα φοιτήτρια με μαντίλα, που κάνει διατριβή στις βυζαντινές εκκλησίες». Οι μαθητές –με εξαίρεση την Πολίτισσα Σταυρούλα– δεν γνωρίζουν νέα ελληνικά. Οι μεταφράσεις γίνονται κατευθείαν από τα αρχαία ελληνικά στα τουρκικά, αλλά σε έκτακτη ανάγκη «επιστρατεύονται» και τα αγγλικά, τα οποία οι διδασκόμενοι κατέχουν σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό. «Η μέθοδος που ακολουθούμε είναι αγγλόφωνη», διευκρινίζει η κ. Σιδηροπούλου. «Πρόκειται για δύο τόμους με 16 κεφάλαια, αρχίζουμε με το αλφάβητο και τον βασικό τύπο του ρήματος και σταδιακά προχωράμε στα πιο δύσκολα». Το γένος και το άρθρο δυσκολεύουν περισσότερο τους Τούρκους μαθητές.

Συνεπείς

Παρόλο που στα τμήματα ενηλίκων οι απουσίες και η ασυνέπεια αποτελούν γενικό κανόνα, στην προκειμένη περίπτωση δεν έχει σημειωθεί καμία «διαρροή»! «Εχει βελτιωθεί σημαντικά το επίπεδο των αρχαίων μου, καθώς το μάθημα στο Σισμανόγλειο είναι πολύ αναλυτικό και έτσι λύνονται οι απορίες μας», λέει στην «Κ» η 19χρονη Σταυρούλα Ζεγκίνη, πρωτοετής φοιτήτρια Αρχαίας Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. «Το μάθημα στο Πανεπιστήμιο από μόνο του δεν αρκούσε».

Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι οι συμμετέχοντες στο τμήμα προς το παρόν εκπροσωπούν μια ακαδημαϊκή ελίτ της χώρας, η οποία θαυμάζει τον κοντινό αλλά άγνωστο αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, μνημεία του οποίου, εξάλλου, υπάρχουν σε πολλές τουρκικές πόλεις. «Οι φοιτητές εδώ αντιμετωπίζουν διαφορετικά τα αρχαία ελληνικά από εκείνους στη Δυτική Ευρώπη», σημειώνει η κ. Σιδηροπούλου. «Σε πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας, για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να σπουδάζει φιλοσοφία ή αρχαίο ελληνικό πολιτισμό διαβάζοντας την αγγλική μετάφραση των κλασικών κειμένων. Οι Τούρκοι φοιτητές, όμως, θεωρούν μεγάλη τιμή να μάθουν αρχαία ελληνικά. Η κλασική παιδεία είναι γι’ αυτούς ένας νέος και ανεξερεύνητος τομέας και χαίρει γοήτρου». Η Ελληνίδα καθηγήτρια επί πολλά χρόνια δίδασκε αρχαία ελληνικά στους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου. «Πολλοί με ρωτούσαν στο τέλος της χρονιάς για κάποιο summer school αρχαίων ελληνικών στην Ελλάδα», διηγείται. «Με θλίψη τους απαντούσα ότι δεν διαθέτουμε κάτι τέτοιο, ενώ σε πανεπιστήμια της Αγγλίας και της Γερμανίας λειτουργούν θερινά τμήματα».

Τα κίνητρα και οι φιλοδοξίες των φοιτητών

«Καλημέρα, τι κάνεις; Με λένε Γιώργο». Μέχρις εκεί φθάνουν οι γνώσεις πολλών Τούρκων ώριμης ηλικίας, που είχαν ζήσει στις ρωμαίικες γειτονιές της Πόλης. Πολλοί Τούρκοι συρρέουν στα μαθήματα νέων ελληνικών που γίνονται από τον Σεπτέμβρη του 2008 στο Σισμανόγλειο Μέγαρο, το οποίο από το 2003 ανήκει στην κυριότητα του ελληνικού προξενείου. Τα κίνητρα για την εκμάθηση ελληνικών είναι συναισθηματικά, αλλά και ακαδημαϊκά και πρακτικά, αφού κάποιοι φιλοδοξούν να δραστηριοποιηθούν επιχειρηματικά στην Ελλάδα. Τα μαθήματα ξεκίνησαν με 40 άτομα και φέτος οι αιτήσεις έφθασαν τις 750, σε σημείο που τελικά χρειάστηκε να γίνει επιλογή των μαθητών. «“Δεν κοιμήθηκα όλη τη νύχτα από την ανυπομονησία”, μου εξομολογήθηκε πέρυσι στο πρώτο μάθημα νέων ελληνικών μια 45χρονη Τουρκάλα», περιγράφει στην «Κ» η καθηγήτρια κ. Χρυσή Σιδηροπούλου. «Η εν λόγω μαθήτρια πάντοτε ήθελε να μάθει ελληνικά, αλλά δεν της δινόταν η δυνατότητα».

Υπενθυμίζεται ότι η διδασκαλία νέων ελληνικών στην Τουρκία από ιδιώτες (π.χ. φροντιστήρια) επετράπη βάσει Προεδρικού Διατάγματος μόλις πέρυσι. Ωστόσο, η έκδοση άδειας από το Υπουργείο Παιδείας για ιδιοκτήτες φροντιστηρίων είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, αφού προϋποθέτει μια γραφειοκρατική διαδικασία δυόμισι ετών. «Πολλοί φίλοι Τούρκοι με σταματούν στον δρόμο και με συγχαίρουν για την πρωτοβουλία αυτή του προξενείου», αναφέρει η κ. Σιδηροπούλου. «Με ρωτούν: οι Ισπανοί έχουν το Ινστιτούτο Θερβάντες, γιατί και εσείς δεν ιδρύετε κάτι ανάλογο;».

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_13/11/2010_422315

http://ioannamalagardi.blogspot.com/

Η αρχαιοελληνική διάλεκτος επιβιώνει στον Πόντο

Τα μέλη μίας απομονωμένης κοινότητας του Πόντου, κοντά στην Τραπεζούντα, μιλούν μια διάλεκτο με εντυπωσιακές ομοιότητες με την αρχαία ελληνική, αναφέρεται σε δημοσίευμά της η βρετανική εφημερίδα Ιντιπέντεντ. Η διάλεκτος, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το δημοσίευμα, ονομάζεται «Ρωμέικα».

Το δημοσίευμα της Ιντιπέντεντ αναφέρεται στην ανακάλυψη της καθηγήτριας Γλωσσολογίας του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Ιωάννα Σιταρίδου, η οποία πριν από λίγους μήνες εντόπισε σε ορισμένα χωριά της περιοχής της Τραπεζούντας περίπου 5.000 κατοίκους που στην ουσία μιλούν μία διάλεκτο με λεξιλόγιο και συντακτικό πιο κοντά στην αρχαία παρά στη νέα ελληνική.

Το δημοσίευμα μπορεί μεν να συνδυάζει την περιοχή του Πόντου με τον Ιάσονα και την Αργοναυτική εκστρατεία και τις Αμαζόνες, ωστόσο όπως δηλώνει η κα. Σιταρίδου πρόκειται για μια συναρπαστική ανακάλυψη, καθώς πέρα από τη γλωσσολογική ιδιαιτερότητα η κοινότητα αυτή είναι και πολιτισμικά μοναδική. Πρόκειται για μουσουλμάνους που μιλούν ελληνικά και παίζουν την ποντιακή λύρα, ενώ παράλληλα πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, μόνο μίας όπως αναφέρει το δημοσίευμα, τα μέλη της κοινότητας παντρεύονται μόνο με άνδρες ή γυναίκες από τα χωριά τους.

Όπως σημειώνεται η μελλοντική έρευνα θα δείξει εάν πρόκειται για γνήσιους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων που με κάποιο τρόπο δεν δέχθηκαν άλλες επιρροές στο πέρασμα των αιώνων ή αν μιλάμε για εναπομείναντα μέλη τοπικού πληθυσμού που υποχρεώθηκε να μιλά την ελληνική γλώσσα από τους αρχαίους Έλληνες αποίκους.

 

http://www.skai.gr , http://infognomonpolitics.blogspot.com

Τα αρχαία ελληνικά μάθημα δημοκρατίας

 Σε πρόσφατη έκδοση της γερμανικής εφημερίδας Frankfurter Allgemeine Zeitung δημοσιεύεται ολοσέλιδο άρθρο του δημοσιογράφου και αρχαιογνώστη Konrad Adam , ο οποίος αναφέρει ότι στα πλαίσια ορισμένων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που επιχειρούνται σε αρκετά γερμανικά κρατίδια, πρέπει να ενισχυθεί η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα γερμανικά σχολεία. Κύριο επιχείρημά του είναι ότι τα αρχαία ελληνικά ακονίζουν το δημοκρατικό φρόνημα και την πολιτική συνείδηση των παιδιών σε μια κοινωνία καταναλωτική που την χαρακτηρίζει η πνευματική νωθρότητα. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «ποτέ ένας αρχαίος συγγραφέας δε μεταδίδει ένα μόνο μήνυμα, ένα δόγμα ή ένα πρόγραμμα. Συνήθως πρόκειται για δύο ή και περισσότερες αρχές που αντιτίθενται μεταξύ τους και προσπαθεί η μια να επιβληθεί στην άλλη: Ο Κρέων και η Αντιγόνη, ο Ιάσων και η Μήδεια, ο Σωκράτης και ο Καλλικλής, ο Έρως και το Νείκος. Πάντα η πάλη ενός λόγου και ενός αντίλογου, αυτή η πάλη που έφτασε στην τελειότητά της με τους σοφιστές…»

Στη συνέχεια ο κ. Adam θυμίζει στους αναγνώστες του ότι « ο τελευταίος γερμανός αυτοκράτορας ήθελε τα γερμανικά σχολεία να βγάζουν νέους Γερμανούς και όχι Έλληνες και Ρωμαίους. Ορθά ο αυτοκράτορας δεν ήθελε τα αρχαία, αφού γνώριζε ότι μόνο την τυφλή υπακοή στον ανώτατο άρχοντα δεν θα ενστάλαζαν στην ψυχή των παιδιών. Ο φόβος του δεν ήταν μήπως οι γερμανοί μαθητές διδαχτούν κάτι περιττό γι αυτούς, αλλά μήπως μάθουν κάτι περιττό γι αυτόν, μήπως μάθουν να αντιδρούν, να αντιστέκονται, να εξεγείρονται».

  «Η ελληνική λογοτεχνία, συνεχίζει το άρθρο, βρίθει από τέτοιους αυτόνομους ανθρώπους. Ας αφήσουμε την Αντιγόνη και τους επώνυμους. Ο Πλούταρχος μας διασώζει την περίπτωση ενός ανώνυμου. Όταν ο στρατηγός Μιλτιάδης ζήτησε από το δήμο των Αθηναίων να του χαρίσουν έναν τιμητικό στέφανο, αυτός ο ανώνυμος αντιτάχθηκε με το επιχείρημα ότι, απ όσο ήξερε, στο Μαραθώνα ο Μιλτιάδης δεν είχε πολεμήσει μόνος του. Αν στο μέλλον πολεμούσε κατά των Περσών μονάχος και τους νικούσε, τότε μπορούσε να υποβάλει πάλι το αίτημά του στο δήμο. Μακάρι να είχαμε τέτοιους πολίτες σήμερα. Όχι να δέχονται τα πάντα, αλλά να υποβάλλουν ενστάσεις».

Τα αρχαία ελληνικά, λοιπόν, μας βοηθούν όχι απλώς  να θυμηθούμε τις απαρχές της δημοκρατίας, αλλά,  όπως σχολιάζει και ο συνεργάτης της Deutsche Welle Σπύρος Μοσκόβου,  να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα της δημοκρατίας σήμερα.

Το πιο πάνω δημοσίευμα της Frankfurter Allgemeine Zeitung μας θυμίζει και ένα άλλο δημοσίευμα της αυστριακής εφημερίδας Neue Presse (Βιέννη, 10/8/2004), σύμφωνα με το οποίο ιατροί επιστήμονες κατέληξαν στο παράξενο αλλά και πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα ότι η απαγγελία των ομηρικών επών επιδρά θετικά στην κυκλοφορία του αίματος, αφού με το ρυθμό που επιβάλλει η  απαγγελία του δακτυλικού εξάμετρου συντονίζονται οι λειτουργίες της καρδίας και της αναπνοής, με αποτέλεσμα να πέφτει η πίεση του αίματος!

Σήμερα διερωτάται κανείς ποια θέση, για να μην πούμε ποια τύχη, έχουν τα αρχαία ελληνικά στο σύνολο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που τελευταία, ομολογουμένως, επιχειρείται με περισσότερη προσοχή και υπευθυνότητα. Τι προνοούν για τα αρχαία ελληνικά τα αναλυτικά προγράμματα που ετοιμάζονται από τις ειδικές επιτροπές; Πόσο λαμβάνεται υπόψη η διαχρονική τους αξία; Θα συνεχίσουμε να μη βλέπουμε και να μην κατανοούμε αυτό που βλέπουν και κατανοούν οι ξένοι όσον αφορά τα αρχαία ελληνικά; Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι γεμάτη από παραδείγματα που βοηθούν το  σύγχρονο άνθρωπο να κατανοήσει ότι η διατύπωση μιας θέσης,  οδηγεί στην αντίθεση και ότι στη συνέχεια και τα δυο μαζί οδηγούν στη σύνθεση. Ή ότι ο λόγος οδηγεί στον αντίλογο με κατάληξη το διάλογο που είναι και το μόνο μέσο να βρεθεί συναινετική λύση για οποιοδήποτε πρόβλημα. Θα περιοριστεί και πάλιν η διδασκαλία του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών σε εκείνους τους λίγους μαθητές που θα «τολμήσουν» να το επιλέξουν; Ας προβληματιστούν περισσότερο οι επικεφαλής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ας δώσουν επιτέλους στα αρχαία ελληνικά τη θέση που τους αξίζει στην εκπαίδευση των παιδιών μας. Και ας μη κρυβόμαστε πίσω από τον μέχρι σήμερα λανθασμένο ίσως τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος, γιατί αυτό αποτελεί ένα άλλο ξεχωριστό κεφάλαιο.

  του Χρίστου Παντελίδη, φιλόλογο,

τ. Πρώτου Λειτουργού Εκπαίδευσης.

Αρχαία ελληνικά και δημοτικό σχολείο

Δημήτρης Νατσιός

«Όταν οι εχθροί σου θα έχουν ξεμάθει την ορθογραφία τους, να ξέρεις ότι η νίκη πλησιάζει»
Βλ. Βολκόφ

«Ο ένδοξος Αμερικανός αοιδός Μιχαήλ Ιάξων απέθανεν· οι μεν φύλακες, εις την οικίαν αυτού εισβάντες, αυτόν ήδη τεθνηκότα ηύρον· της δε αγγέλματος περί της οικουμένης ως τάχιστα περιελθούσης, ως εικός, πάντες διαλέγονται νυν περί της του θανάτου αιτίας, λέγεται δε ότι ο Ιάξων φάρμακα πολλά έπιεν της νυκτός η απέθανον». Μετάφραση: «Ο πασίγνωστος Αμερικανός τραγουδιστής Μάικλ Τζάκσον πέθανε. Οι σωματοφύλακές του, μπαίνοντας στο σπίτι του, τον βρήκαν νεκρό. Η είδηση του θανάτου του, όπως ήταν φυσικό, έκανε γρήγορα τον γύρο του κόσμου και όλοι συζητούσαν για την αιτία του θανάτου του. Φημολογείται ότι ο Τζάκσον την νύχτα που πέθανε κατανάλωσε πολλά φάρμακα».

Ονομάζεται Χουάν Κοντέρχ. Είναι Ισπανός και διδάσκει αρχαία ελληνικά και λατινικά στο πανεπιστήμιο St. Andrews της Σκωτίας. Ο εν λόγω καθηγητής δημιούργησε μια ιστοσελίδα (www.akwn.net), στην οποία μπορεί ο επισκέπτης να διαβάσει ποικίλες ειδήσεις απ’ όλο τον κόσμο, γραμμένες στην αρχαία ελληνική. (Απ’ όπου και το προλογικό παράθεμα). Στην εφ. «Ελευθεροτυπία» της 30ης Νοε, εξήρε την σπουδαιότητα της αρχαίας ελληνικής, δηλώνοντας ότι «όσο πιο πολύ κοιτάζουμε στο παρελθόν, τόσο πιο ικανοί γινόμαστε να κοιτάξουμε στο μέλλον». Βεβαίως, αν την ιστοσελίδα την «έστηνε» Έλληνας, είναι σίγουρο ότι θα στιγματιζόταν ως εθνικιστής, οπισθοδρομικός, η γνωστή, δηλαδή, συνταγή «εξόντωση διά της γραφικότητος».

Η μετάφραση του Μάικλ Τζάκσον σε Μιχαήλ Ιάξων είναι σίγουρα… καλόγουστη γραφικότητα. Κι όμως η προοδευτική «Ελευθεροτυπία» εκθειάζει τον Ισπανό καθηγητή. Είναι «Ευρωπαίγος» βλέπετε, πεπολιτισμένος. Στους ξένους επιτρέπεται η αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία, «η απληστία περί την (ελληνικήν) παίδευσιν». (άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος). Στα καθ’ ημάς, παρόμοιες απόπειρες χαρακτηρίζονται «ιδεολογικοποιημένη προσέγγιση των αρχαίων ελληνικών» και κρυπτοφασισμός. Κι ενώ, όπως συμβαίνει σε τούτο τον τόπο, μας βάζουν τα γυαλιά οι ξένοι, εμείς, απτόητοι και τυφλοί, οδεύουμε ολοταχώς «εις βόθυνον». Πριν από λίγες ημέρες ο πρόεδρος Γεώργιος (οι γιατροί, μαθεύτηκε, του συνέστησαν «αφωνία» λόγω προβλήματος, σύσταση, μάλλον, περιττή…) επισκέφτηκε τον πολιό και γεραρό, υπεραιωνόβιο καθηγητή Εμ.Κριαρά (104 ετών). Ο κ. Κριαράς «επιτέθηκε» και πάλι κατά των αρχαίων, προτείνοντας την κατάργησή τους στο Γυμνάσιο. Το 2005 σε άρθρο του έγραφε: «Οι απόφοιτοι του Δημοτικού Σχολείου έρχονται σήμερα στο Γυμνάσιο ακατάρτιστοι ακόμη και στα βασικά στοιχεία της νέας μας γλώσσας». (Εφ. «Μακεδονία», 23 Οκτ 2005). Δεν διευκρινίζει όμως γιατί οι μαθητές πλέουν χωρίς κατάρτι (ακατάρτιστοι) και καταποντίζονται γλωσσικώς. Μήπως αυτό που καταδικάζει, την εκμάθηση των αρχαίων, είναι και η αιτία της περιρρέουσας γλωσσικής αφασίας και πνευματικής στειρότητας;

Ο κ. Κριαράς ήταν και ο πρωτομάστορας του εγκλήματος, του ανοσιουργήματος κατά της γλώσσας μας, που ονομάζεται κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας και επιβολή, κρυφίως και δολίως, της λεγόμενης μονοτονικής γραφής. Αλλά «ανήρ δύσοργος εν γήρα βαρύς». (Σοφοκλής). Είναι γνωστό πως το θέμα της γλώσσας δεν έμεινε αμόλυντο από τα «προοδευτικά» παραισθησιογόνα. Υποστηρίζεις την ιστορική ορθογραφία, την αρτιμελή γλώσσα μας, την γλώσσα του Παπαδιαμάντη, του Κόντογλου, του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Βρεττάκου και την εισαγωγής της, κυρίως στο Δημοτικό, στην «εξοπλιστική ηλικία» των παιδιών, είσαι αμετανόητος εθνικιστής. Γράφει ο Χρ. Γιανναράς σε άρθρο του στην «Καθημερινή» της Κυριακής 7 Δεκ: «Γι’ αυτό και δεν παράγεται πια πολιτική στην Ελλάδα, μόνο αναμασήματα μεταπρατικής κενολογίας για διαιώνιση της τεταρτοκοσμικής καφρίλας. Δεν τολμάει πολιτικός λόγος να ζητήσει λ.χ. περισσότερα Αρχαία Ελληνικά στο σχολείο, Αρχαία Ελληνικά από το Δημοτικό, αφού η στέρεα δομή τους επιτρέπει να διδάσκεται η γλώσσα ως λογική συνεπιφέροντας και τη διδασκαλία των μαθηματικών ως γλώσσας – θα χλευαστεί αμέσως η πρόταση σαν εθνικισμός. Δεν νοιάζονται τα μαρξιστοδιαφωτιστικά υβρίδια για καλλιέργεια της σκέψης και της κρίσης, μάχονται φαντάσματα…».

Τα μαρξιστοδιαφωτιστικά ή νεοταξικά υβρίδια και σταγονίδια μπορεί να ποδοπατούν τα τζιβαϊρικά μας, δεν σημαίνει όμως ότι αλυσοδένουν και τη σκέψη μας. «Εισίν νεφέλαι άνυδροι υπό ανέμων περιφερόμεναι, δένδρα… άκαρπα».

Πιστεύω, ακραδάντως, πως η μόνη λύση, μια και βιώνουμε μια νέας μορφής Τουρκοκρατία, κατά τον αείμνηστο Μ. Χατζηδάκι, είναι το «Κρυφό Σχολειό». Παράδειγμα: Όταν διδάσκω Έκτη Δημοτικού, τις δύο «ελεύθερες» εβδομαδιαίως ώρες της λεγόμενης «ευέλικτης ζώνης», τις αφιερώνω στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. (Εδώ και μια δεκαετία). Δεν χρειάζεται να είσαι «κλασικός» φιλόλογος για να τα διδάξεις σε παιδιά του Δημοτικού. Επιμένω περισσότερο στα κείμενα. Επιλέγω τους ωραιότατους και διδακτικότατους μύθους του Αισώπου ή Ευαγγελικές Περικοπές (αμφότερα προγραμμένα από την ύλη του σχολείου»), βάζω τους μαθητές να αντιγράψουν και να διαβάσουν το κείμενο (για να «σπάσει» η γλώσσας τους) και στη συνέχεια προσπαθούμε να το μεταφράσουμε, για να κατανοήσουν την συνέχεια, το αδιάλειπτο της γλώσσας μας. Κατόπιν διδάσκω απλούς κανόνες τονισμού και, όσο εγκολπώνονται οι γνώσεις, προχωρούμε σε κλίσεις ουσιαστικών και ρημάτων. (Τις πιο απλές και ομαλές μορφές των κλίσεων).Τι παρατήρησα κατά την διάρκεια της διδαχής των αρχαίων ελληνικών; Οι μαθητές μου με ζήλο, μεράκι, φιλότιμο, θα έλεγα και συγκίνηση, προσεγγίζουν τα προγονικά θησαυρίσματα. Καμαρώνουν κιόλας, γιατί σ’ αυτούς έλαχε η τιμή να είναι οι κληρονόμοι της εξαίσιας γλώσσας. Τους διαβάζεις «και ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά της Μαρίας της μητρός αυτού και πεσόντες προσκύνησαν αυτώ…», από το κατά Ματθαίον, το κατανοούν αμέσως και χαίρονται. Και πώς αλλιώς. Μιλούν την γλώσσα των αγγέλων, την ελληνική «επειδή οι άγγελοι δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική». (Βρεττάκος, «Η ελληνική γλώσσα»). Επιπροσθέτως την ώρα του μαθήματος επικρατεί απόλυτη ησυχία, σχεδόν ευλαβική. Γιατί; Διότι, κατ’ αρχάς, τα κείμενα μοσχοβολάνε από αξίες. Δεύτερον. Όταν ζητάς από τους μαθητές να γράψουν τη λέξη, για παράδειγμα, «υγρός», πρέπει να σκεφτούν δύο κανόνες. Την δασεία του ύψιλον και την οξεία της βραχύχρονης συλλαβής. Έξοχη διανοητική άσκηση. Ο νους πειθαρχεί, δεν αλητεύει εδώ κι εκεί. Και το σημαντικότερο, όπως προείπα, γεμίζει χαρά η υποτυπώδης αυτή μάθηση τα παιδιά. (Το πλατωνικό «τέρπειν και διδάσκειν»). Σήμερα τα σχολεία υποφέρουν από απειθαρχία, γιατί δεν την αντικρίζουν πουθενά τα παιδιά. Το κύρος των δασκάλων είναι ανύπαρκτο, λόγω αδιαφορίας ή και ανικανότητας – τέχνη το διδάσκειν – τα βιβλία, με την παρδαλή ύλη τους, αποβαίνουν συντελεστές και πολλαπλασιαστές της περιρρέουσας ασημαντοκρατίας. Απαχαυνώνουμε τους μαθητές μας διδάσκοντάς τους κάτι έντυπες λίγδες – «μακαρόνια με κιμά» ή «οδηγίες χρήσης καφετιέρας» – και ουσιαστικά τους περιφρονούμε. Γράφει σοφός άνθρωπος: «Όταν ο κουκουλοφόρος νεαρός – μαθητής πετροβολεί μια τζαμαρία, αναγκάζει τα αντικείμενα να τον χειροκροτήσουν ή να τον προσέξουν, μια και οι πάντες τον αγνοούν» και κυρίως το σχολείο. Πώς, αλήθεια, μπορεί να εξηγηθεί η σύλληψη μαθητών Δημοτικού για βιοπραγίες;

Αναδημοσίευση από το Αντίβαρο