«Υπάρχει αφύπνιση της Ιστορίας, αλλά όχι αφύπνιση της πολιτικής»

ΠΣυντάκτες:

Νόρα Ράλλη, Τάσος Τσακίρογλου

Ο μαθηματικός, φιλόσοφος, διάσημος συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής (στα νιάτα του συμμετείχε στον Μάη του ’68 ως οπαδός του Μάο) Αλέν Μπαντιού, παρά τα 79 του χρόνια, είναι ευθυτενής τόσο στο σώμα όσο και στη σκέψη του. Ηταν να ταξιδέψει πέρσι στην Ελλάδα και τελικά ήρθε ένα χρόνο μετά, δίνοντας δύο ομιλίες (Νομική Αθηνών, Γαλλικό Ινστιτούτο).

Αν και έχει δεχτεί μεγάλη κριτική, κυρίως από τους συντρόφους του, ο Μπαντιού συνεχίζει να είναι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας και μας προτρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την Ευρώπη, τον Μάρξ, ακόμα και τον ίδιο τον έρωτα.

• Οταν κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ, μιλήσατε για την «αφύπνιση της Ιστορίας στην Ευρώπη». Ενα χρόνο μετά τι πιστεύετε;

Νομίζω πως αυτή η «αφύπνιση της Ιστορίας» δεν έχει τελειώσει. Βρισκόμαστε μόνο στην αρχή. Και προτού γίνουν ξεκάθαρα τα πράγματα, πρέπει να υπάρξουν πολλές δοκιμασίες ακόμη. Γνωρίζουμε ήδη πως η δημιουργία ενός νέου, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, κόμματος, όπως είναι ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Podemos στην Ισπανία, είναι μια αρχή, αλλά όχι κάτι το επαρκές.

Παραμένει βέβαια πιθανό όλες αυτές οι πολιτικές μορφές να γίνουν κομμάτι του υπάρχοντος, κυρίαρχου πολιτικού συστήματος. Θα ήθελα να τονίσω ότι παρόμοιες προσπάθειες έχουν γίνει και στο παρελθόν: σε διάφορα επαναστατικά επεισόδια υπήρξαν παρόμοιες καινοτομίες, οι οποίες όμως τελικά εντάχθηκαν στον προϋπάρχοντα, κυρίαρχο ιστό.

Αυτό είναι μια απαραίτητη δοκιμασία που χρειάζεται για να καταδειχθεί ότι η καινοτομία είναι κάτι πολύ πιο απαιτητικό απ’ ό,τι νομίζουμε. Συνεχίζω ως εκ τούτου να πιστεύω ότι υπάρχει «αφύπνιση της Ιστορίας», αλλά όχι ακόμη «αφύπνιση της πολιτικής».

• Πού πρέπει, δηλαδή, να στηριχτεί ο ΣΥΡΙΖΑ για να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο;

Δεν μπορώ να θεμελιώσω εγώ την ελληνική πολιτική από την αρχή… Ισως να χάθηκε και η ευκαιρία, με τη συνθηκολόγηση μετά το δημοψήφισμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα βρίσκεται στη θέση ενός διαχειριστή και δυστυχώς δεν διακρίνουμε μια πραγματική πολιτική καινοτομία. Θα πρέπει ο ΣΥΡΙΖΑ να επανεπινοήσει τον εαυτό του και αν είναι να το κάνει, πρέπει να βιαστεί.

• Είχατε πει πως η πολιτική των κλειστών συνόρων της Ευρώπης συνεπάγεται την άρνηση της καθολικότητας. Τι σημαίνει αυτό για την Ενωμένη Ευρώπη;

Η Ευρώπη υπήρξε μια ήπειρος για την υπέρβαση των εθνικισμών. Αυτό μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο αν ανοιχτεί κανείς σε ολόκληρο τον κόσμο και όχι μόνο στις αγορές και τα προϊόντα. Γι’ αυτό είναι αντιδραστική η κίνηση του κλείσιμου των συνόρων, γιατί είναι απομόνωση από τον κόσμο.

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η Ευρώπη είναι ικανή, πολύ εύκολα, να δεχτεί πολλά εκατομμύρια προσφύγων. Το ότι αυτό δεν συμβαίνει είναι σαν να βάλλουμε εμείς οι ίδιοι εναντίον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Βέβαια δεν είναι όλη η Ευρώπη, αλλά κάποια από τα κράτη-μέλη της που κλείνουν τα σύνορά τους, παρ’ όλα αυτά στο φόντο αυτής της πράξης είναι η επανεμφάνιση των εθνικισμών. Γι’ αυτό πιστεύω πως αυτή η «έλλειψη καθολικότητας» είναι ουσιαστικά «έλλειψη Ευρώπης».

• Κύριο στοιχείο της φιλοσοφίας σας είναι ο λεγόμενος «ενιαίος κόσμος». Πώς μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτόν σε μια μόνο κατ’ επίφαση δημοκρατική Ευρώπη;

Ασφαλώς, η Ευρώπη στην ουσία της δεν είναι δημοκρατική. Δυστυχώς, αυτό είναι ένα γεγονός. Αρνείται ένα σωρό πράγματα υπό το σύνθημα ότι «πρόκειται για ξένους», ξαναδημιουργώντας σύνορα στο εσωτερικό της.

Αυτό είναι πολύ σοβαρό, γιατί η Ε.Ε. έγινε ακριβώς για να πέσουν αυτά τα σύνορα. Στην Ιταλία, ένας δήμαρχος αποφάσισε να υψώσει τείχος ανάμεσα στην πόλη και τα προάστιά της… Οπότε ο «ενιαίος κόσμος» που ευαγγελίζομαι είναι μια αρχή – αλλά δεν έχει συμβεί ακόμη.

• Τουλάχιστον για ένα νέο «συμβάν» (ένας όρος-σταθμός στη φιλοσοφία σας) μπορούμε να μιλάμε σήμερα και με ποιο τρόπο;

Θα έλεγα πως η Ευρώπη μάλλον αναζητά ένα νέο «συμβάν», παρά το δημιουργεί. Πολλοί πιστεύουμε στο απαραίτητο της αλλαγής. Πολλοί προσπαθούμε να κάνουμε κάτι προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, όχι. Προς το παρόν τουλάχιστον δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα «ευρωπαϊκό γεγονός».

Ακόμα και τα λαϊκά κινήματα -σε Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία- δεν είναι «ευρωπαϊκά», αλλά έχουν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα διεκδίκησης. Δεν μιλούν για την Ευρώπη, μιλούν για τον τόπο τους. Από την άλλη, ούτε η Ευρώπη μπορεί να υποστηρίξει ένα «συμβάν». Ισως αν ο ΣΥΡΙΖΑ είχε αντιδράσει διαφορετικά τη στιγμή του ελληνικού δημοψηφίσματος, να ήταν διαφορετικά τα πράγματα.

• Το «Αυτό είναι ένα πραξικόπημα» της βραδιάς υπογραφής του Μνημονίου από τον Τσίπρα από μισό δισ. Ευρωπαίων δεν συνιστά ένα «γεγονός»;

Είναι ένα «γεγονός», αλλά αρνητικό. Ναι, μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης εκδηλώθηκε, αλλά η συνθηκολόγηση δεν αναιρείται από αυτό. Πάρα πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη εκείνη τη στιγμή της υπογραφής ένιωσαν πως χάθηκε μια ευκαιρία.

• Σήμερα, που υπάρχει ταξικός διαχωρισμός ακόμη και μέσα στην ίδια κοινωνική τάξη, πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;

Οταν μιλάμε για ταξική ενότητα, στην πραγματικότητα μιλάμε για πολιτική ενότητα. Σήμερα αυτό δεν ισχύει – αν και το έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν να συμβαίνει.

Μην ξεχνάμε πως η μεσαία, κυρίως, τάξη στην Ευρώπη είναι σήμερα, καπιταλιστική. Ενα τμήμα της είναι απόλυτα ενταγμένο στον νεοφιλελευθερισμό και τις καπιταλιστικές δομές και συνεχώς φοβάται μήπως φτωχοποιηθεί. Γι’ αυτό και είναι τόσο δύσκολο να κατασκευαστεί μια νέα πολιτική.

• Η δική σας άποψη για το σημερινό όραμα της αλλαγής ποια είναι;

Η ιδέα ότι πρέπει ν’ αλλάξουμε τα πράγματα είναι αρκετά διαδεδομένη, προφανώς γιατί ο καπιταλισμός έφτασε στα όριά του. Αλλά είναι αρκετά ασαφής αυτή η ιδέα – περιορίζεται μόνο στην αναγνώριση της αναγκαιότητας της αλλαγής. Χρειάζεται μια στρατηγική διευκρίνιση: μια ιδέα ενοποιητική.

Αυτό μάς λείπει. Ακριβώς γι’ αυτό είναι σημαντική σήμερα η θεωρητική δουλειά. Θα πρέπει να αναδιατυπώσουμε τις θέσεις του Μαρξ γύρω από τα τέσσερα σημεία: την ιδιοκτησία, την οργάνωση της εργασίας, τον διεθνισμό και το ζήτημα των σχέσεων του ατόμου με το κράτος.

Το καθένα από αυτά τα σημεία θα πρέπει να αναδιατυπωθεί στο πλαίσιο των σημερινών συνθηκών. Πιο συγκεκριμένα: το θέμα της ιδιοκτησίας σήμερα αφορά περισσότερο τα χρηματοοικονομικά παρά την κτηματική περιουσία. Το θέμα την οργάνωσης της εργασίας έχει μεταλλαχθεί εξαιτίας των νέων τεχνολογιών. Ο διεθνισμός πρέπει να λάβει υπόψη του την ύπαρξη της παγκόσμιας αγοράς.

Και το θέμα του κράτους και της εξουσίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τα δημοκρατικά κεκτημένα. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ξαναδούμε τη θεωρία του Μαρξ, για να δημιουργήσουμε μια νέα νεωτερικότητα.

• Είστε και μαθηματικός. Στην αρχαιότητα, ο θεός του έρωτα, της μουσικής και της μαθηματικής γνώσης ήταν ο ίδιος. Σήμερα τα μαθηματικά σχετίζονται μόνο με τα χρηματοπιστωτικά. Πού πάει ο έρωτας;

Και τον έρωτα θα πρέπει να τον επανεφεύρουμε. Να τον επινοήσουμε εκ νέου, όπως λέει ο Ρεμπό, στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής κοινωνίας, γεμάτης ατομισμό και αντιπαλότητες, όπου ζούμε. Ερωτας σημαίνει να δεχτείς απόλυτα πως η ζωή κάποιου άλλου ανθρώπου θα μπει εντελώς μέσα στη δική σου.

Είναι μια εμπειρία του κόσμου που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της διαφοράς και όχι του ατόμου – κι αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κυριαρχούσα ιδεολογία της προσωπικής επιτυχίας. Γι’ αυτό πρέπει να επινοήσουμε εκ νέου τον νέο έρωτα.

http://www.efsyn.gr/arthro/yparhei-afypnisi-tis-istorias-alla-ohi-afypnisi-tis-politikis