…Οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες!

• Χάριν της ιστορικής αλήθειας πρέπει να επιβεβαιώσω ότι μόνο οι Έλληνες, απ’ όλους τους αντιπάλους που μας αντιμετώπισαν, πολέμησαν με το μεγαλύτερο θάρρος και περισσότερο αψήφισαν το θάνατο. Adolph Hitler (από ομιλία του στο Reichstag στις 4 Μαΐου 1941)

• Η λέξη ηρωισμός φοβάμαι ότι δεν αποδίδει στο ελάχιστο τις πράξεις αυτοθυσίας των Ελλήνων, οι οποίες ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για τη νικηφόρα έκβαση της κοινής προσπάθειας των εθνών, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για την ανθρώπινη ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Εάν δεν ήταν η ανδρεία των Ελλήνων και το θάρρος τους, η έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα ήταν ακοθόριστη. Winston Churchill (παραφρασμένο από μια από τις ομιλίες του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 24 Απριλίου 1941)

• Μέχρι τώρα συνηθίζαμε να λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες. Τώρα θα λέμε ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες. Winston Churchill (από μια ομιλία στο BBC στις πρώτες ημέρες του ελληνο-ιταλικού πολέμου)

• Λυπάμαι επειδή γερνώ και δεν θα ζήσω πολύ για να ευχαριστήσω τους Έλληνες, των οποίων η αντίσταση ήταν αποφασιστική για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Joseph Stalin (από μια ομιλία στο ραδιοσταθμό της Μόσχας στις 31 Ιανουαρίου 1943 μετά από τη νίκη στο Stalingrand)

• Εάν οι Ρώσοι κατόρθωσαν να προβάλλουν αντίσταση στην είσοδο της Μόσχας για να σταματήσουν και να αποτρέψουν το γερμανικό χείμαρρο, το οφείλουν στους Έλληνες, οι οποίοι καθυστέρησαν τις γερμανικές μεραρχίες, την ώρα που θα μπορούσαν να μας κάνουν να γονατίσουμε. Georgy Constantinovich Zhoukov (Στρατηγός του Σοβιετικού Στρατού)

• Ανεξάρτητα από αυτό που οι μελλοντικοί ιστορικοί θα πουν, αυτό που μπορούμε να πούμε τώρα, είναι ότι η Ελλάδα έδωσε στο Mussolini ένα αξέχαστο μάθημα, ότι ήταν το κίνητρο για την επανάσταση στη Γιουγκοσλαβία, ότι κράτησε τους Γερμανούς στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη για έξι εβδομάδες, ότι ανέτρεψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων της γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης και έφερε έτσι μια γενική αντιστροφή ολόκληρης της πορείας του πολέμου και νικήσαμε. Sir Robert Anthony Eden (Υπουργός Πολέμου και Εξωτερικού της Μεγάλης Βρετανίας 1940-1945, Πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας 1955-1957)

• Δεν θα ήταν υπερβολή να πω ότι η Ελλάδα ανέτρεψε τα σχέδια της Γερμανίας στην ολότητά τους και την ανάγκασε να αναβάλει την επίθεση στη Ρωσία για έξι εβδομάδες. Αναρωτιώμαστε ποια θα ήταν η θέση της Σοβιετικής Ένωσης χωρίς την Ελλάδα. Sir Harold Leofric George Alexander (Βρετανός Στρατηγός στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – παράφραση από μια ομιλία του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 28 Οκτωβρίου 1941)

• Είμαι ανίκανος να δώσω το κατάλληλο εύρος της ευγνωμοσύνης που αισθάνομαι για την ηρωική αντίσταση του λαού και των ηγετών της Ελλάδας. Charles de Gaul (από ομιλία του στο γαλλικό κοινοβούλιο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου)

• Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της βασανισμένης, ματωμένης, αλλά ζωντανής Ευρώπης. Δεν ήταν ποτέ μια ήττα τόσο αξιότιμη για εκείνους που την υπέστησαν. Maurice Schumann, Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας 1969-1973, μέλος της γαλλικής ακαδημίας (από μήνυμα που απήυθυνε από το BBC στους υποδουλωμένους λαούς της Ευρώπης στις 28 Απριλίου 1941, ημέρα που ο Hitler κατέλαβε την Αθήνα μετά από έξι μηνών πόλεμο ενάντια στο Mussolini και έξι εβδομάδων ενάντια στο Hitler)

• Πολεμήσατε άοπλοι και νικήσατε, μικροί ενάντια σε μεγάλους. Σας οφείλουμε ευγνωμοσύνη, επειδή μας δώσατε το χρόνο να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Ως Ρώσοι και ως άνθρωποι σας ευχαριστούμε. Μόσχα, ραδιοσταθμός όταν επιτέθηκε ο Hitler στην ΕΣΣΔ

• Ο πόλεμος με την Ελλάδα απέδειξε ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο στα στρατιωτικά και ότι πάντα μας περιμένουν εκπλήξεις. Benito Mussolini (από ομιλία στις 10 Μαΐου 1941)

• Tην 28η Οκτωβρίου 1940 στην Ελλάδα δόθηκε μια προθεσμία τριών ωρών για να αποφασίσει σχετικά με τον πόλεμο ή την ειρήνη, αλλά ακόμα κι αν δίνονταν τρεις ημέρες ή τρεις εβδομάδες ή τρία έτη, η απάντηση θα ήταν η ίδια. Οι Έλληνες δίδαξαν την αξιοπρέπεια στο πέρασμα των αιώνων. Όταν όλος ο κόσμος έχασε την ελπίδα του, οι Έλληνες τόλμησαν να αμφισβητήσουν το αήττητο του γερμανικού τέρατος, υψώνοντας απέναντί του το υπερήφανο πνεύμα της Ελευθερίας. Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)

• Η ηρωική προσπάθεια των Ελλήνων… Ενάντια στην επίθεση της Γερμανίας, αφού νίκησαν τόσο βροντερά τους Ιταλούς στην προσπάθειά τους να εισβάλουν στο ελληνικό χώμα, γέμισε τις καρδιές των Αμερικανών με ενθουσιασμό και κίνησε τη συμπάθειά τους. Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)

• Στις 10 Απριλίου 1941, μετά από την ελληνική συνθηκολόγηση με τη Γερμανία, τα βόρεια οχυρά της Ελλάδας παραδίνονται. Οι Γερμανοί εκφράζοντας το θαυμασμό τους στους Έλληνες στρατιώτες, δήλωσαν ότι είναι τιμημένοι και υπερήφανοι έχοντας ως αντίπαλό τους έναν τέτοιο στρατό και ζήτησαν να επιθεωρήσει ο Έλληνας Διοικητής το γερμανικό στρατό σε μια ένδειξη τιμής και αναγνώρισης! Η γερμανική σημαία αναρτήθηκε μόνο μετά την πλήρη απόσυρση του Ελληνικού Στρατού.

• Ένας Γερμανός αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας δήλωσε στο Διοικητή της ομάδας μεραρχιών Ανατολικής Μακεδονίας, υποστράτηγο Δέδε, ότι ο Ελληνικός Στρατός ήταν ο πρώτος στρατός στον οποίο τα μαχητικά αεροπλάνα stuka δεν προκάλεσαν τον πανικό. Οι στρατιώτες σας, είπε, αντί της μανιώδους φυγής, όπως έκαναν στη Γαλλία και στην Πολωνία, μας πυροβολούσαν από τις θέσεις τους.

Επειδή μόνο εμείς, αντίθετα προς τους βαρβάρους, ποτέ δε μετρήσαμε τον εχθρό στη μάχη. Αισχύλος, Πατέρας της Τραγωδίας

Τι πραγματικά συνέβη νοτίως της Καρπάθου. Πώς κατερρίφθη ο ηρωικός πιλότος Κ. Ηλιάκης

Είναι απορίας άξιο γιατί όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις αιφνιδιάζονται πάντα από την τουρκική προκλητικότητα όταν συμβαίνει ένα θερμό επεισόδιο, καθώς και η ελληνική υποχωρητικότητα στις τουρκικές απαιτήσεις όταν κλιμακώνεται η ένταση. Προκαλεί επίσης το θράσος τους να προσπαθούν κάθε φορά να μας πείσουν ότι η διαχείριση της κρίσεως εκ μέρους τους ήταν αυτή που απέτρεψε τα χειρότερα χωρίς η πατρίδα μας να έχει απολέσει το ελάχιστο των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Το ότι είναι όλοι τους «καραγκιόζηδες» κατά δήλωση του βουλευτή Κεφαλογιάννη δεν τους απαλλάσσει από τις ευθύνες τους απέναντι στο Έθνος.

Ας έρθουμε όμως στα πραγματικά δραματικά γεγονότα που συνέβησαν νοτίως της Καρπάθου και όχι στα διαστρεβλωμένα που παρουσιάζουν όλα τα ΜΜΕ κατόπιν εντολών. Την Τρίτη 23 Μαΐου το μεσημέρι απογειώνονται από τουρκικό αεροδρόμιο απέναντι από την Ρόδο δύο F-16 και ένα RF-4, παράλληλα μία τουρκική φρεγάτα πλέει στα διεθνή ύδατα ανοιχτά της Κρήτης. Τα ραντάρ της Κρήτης από την προηγούμενη μέρα έχουν εντοπίσει την μεταστάθμευση των τουρκικών πολεμικών στην βάση απέναντι από την Ρόδο, άρα γνώριζαν ότι οι Τούρκοι θα επιχειρούσαν έξοδο για την συνηθισμένη κατασκοπευτική τους δράση.

Τα τουρκικά μαχητικά κινούνται προς την Κρήτη και δύο ελληνικά F-16 απογειώνονται από την βάση των Χανίων. Όταν αποκτούν οπτική επαφή διαπιστώνουν ότι το ένα τουρκικό αεροσκάφος είναι αεροφωτογραφικό. Τα τρία τουρκικά πετούν σχεδόν παράλληλα και τα δύο ελληνικά έρχονται από πίσω. Ο σμηναγός Κ. Ηλιάκης μπαίνει ανάμεσα στο ένα τουρκικό F-16 και το RF-4 για να πάρει τα νούμερά του και να διαπιστώσει τα φωτογραφικά μηχανήματα και τα όπλα που φέρει. Το άλλο τουρκικό F-16 (σμηναγός Xαλί Iμπραήμ) αφήνει τον σχηματισμό και έρχεται πίσω από τον Έλληνα πιλότο Κ. Ηλιάκη, ενώ ο άλλος Έλληνας πιλότος έχοντας μείνει πιο πίσω, έρχεται πίσω από τον Τούρκο και τον εγκλωβίζει. Ο Τούρκος σμηναγός λέει στον Κ. Ηλιάκη να φύγει δίπλα από το RF-4 ενώ παράλληλα τον εγκλωβίζει. Ο Έλληνας πιλότος δεν φεύγει, ο Τούρκος μιλά συνθηματικά στους άλλους δύο Τούρκους πιλότους και εξαπολύει ένα πύραυλο, ενώ ταυτόχρονα τα τρία τουρκικά αεροσκάφη στρίβουν προς διάφορες κατευθύνσεις. Ο πύραυλος πλήττει το αεροσκάφος του Κ. Ηλιάκη το οποίο εκρήγνυται. Ο άλλος Έλληνας πιλότος εξαπολύει και αυτός ένα πύραυλο, αλλά λόγω του απότομου ελιγμού του Τούρκου τον βρίσκει στο φτερό και τον καταρρίπτει. Συνέβη λοιπόν αερομαχία και όχι «σύγκρουση ή ατύχημα» όπως προσπαθούν να μας πείσουν.

Ας δούμε τώρα και μερικά στοιχεία καθώς και πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω, τα οποία σημειώνω δεν αποτελούν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Κατ’ αρχήν ο Αιγύπτιος πιλότος του πολιτικού αεροσκάφους δήλωσε ότι είδε δύο εκρήξεις (στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων την πρώτη μέρα, οι εφημερίδες την επομένη έγραψαν για μία έκρηξη). Αν όντως είχε γίνει σύγκρουση των δύο μαχητικών με ταχύτητες άνω των 500 μιλίων που πετούσαν θα έβλεπε μία έκρηξη και δεν θα είχε σωθεί κανείς.

Έπειτα ο Φιλιππινέζος καπετάνιος δήλωσε και αυτός ότι άκουσε και είδε πρώτα μία μεγάλη έκρηξη και μετά είδε και μία μικρότερη δεύτερη με λιγότερο καπνό (τηλεοπτικός σταθμός Αlpha). Ακριβώς, επειδή ο άλλος Έλληνας πιλότος τον βρήκε στο φτερό για αυτό είδε λιγότερο καπνό. Επίσης αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πρόλαβε να ενεργοποιηθεί το αυτόματο σύστημα εκτίναξης του καθίσματος και να διασωθεί τελείως ανέπαφος. Ο Φιλιππινέζος καπετάνιος, ενώ είχε προορισμό τον Πειραιά, τελικά πήγε στη Μάλτα, γιατί;

Πως δικαιολογείται ο πανικός και το σοκ της ελληνικής κυβέρνησης αν όντως ήταν «σύγκρουση-ατύχημα»; Στην δεκαετία του 1990 είχαν πέσει δύο τουρκικά και ένα ελληνικό μαχητικό με νεκρούς πιλότους και από τις δύο πλευρές κατά την διάρκεια αναχαιτίσεων και εμπλοκών, όμως δεν ακολούθησε ούτε κλιμάκωση της κρίσης, ούτε θερμό επεισόδιο όπως στην τελευταία περίπτωση, ενώ οι ελληνοτουρκικές σχέσεις τότε δεν ήταν καθόλου «ειδυλλιακές» σε αντίθεση με την σημερινή συνεχώς καλλιεργούμενη «ελληνοτουρκική φιλία».

Γιατί βρέθηκαν στον αέρα περί τα 120 μαχητικά και από τις δύο πλευρές, πράγμα που δεν συνέβη στις προηγούμενες περιπτώσεις; Στην Κρήτη ενεργοποιήθηκαν οι S-300 κάτι που δεν μεταδόθηκε από πουθενά. Οι Τούρκοι έδειξαν διάθεση να τελειώσει γρήγορα αυτή η ένταση που δημιουργήθηκε ακριβώς επειδή γνώριζαν ότι από υπαιτιότητα του πιλότου τους ξεκίνησε και για αυτό και τα τουρκικά μέσα κράτησαν χαμηλούς τόνους μετά από υποδείξεις της πολιτικο-στρατιωτικής ηγεσίας της Άγκυρας. Οι Τούρκοι από τις τρεις η ώρα το μεσημέρι της Τρίτης ανακοίνωσαν ότι ο Έλληνας πιλότος είναι νεκρός. Είναι επόμενο αφού ο πιλότος τους, τους είχε αναφέρει ότι είδε τα πάντα, αφού είχε «εκτελέσει» τον Έλληνα πιλότο από πολύ κοντά.

Γιατί το ΥΠΕΘΑ δεν δίνει στη δημοσιότητα την αναφορά του άλλου Έλληνα πιλότου, καθώς και το video από το δεύτερο F-16 αφού ήταν «ατύχημα»; Είναι φανερό ότι επιχειρείται συγκάλυψη των αληθινών γεγονότων όπως και στην περίπτωση των Ιμίων.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις και τα ερωτήματα επιβεβαιώνουν κατηγορηματικά την περιγραφή της αερομαχίας και της κατάρριψης του ηρωικού σμηναγού Κ. Ηλιάκη. Για αυτούς τους λόγους οι Έλληνες πιλότοι μας είναι τόσο εξαγριωμένοι και τρέχουν οι πολιτικοί να κατευνάσουν τα πνεύματα. Δεν είναι δε καθόλου απίθανο τώρα που η κ. Μπακογιάννη θα πάει στην Τουρκία, να επισκεφθεί τον Τούρκο πιλότο για να δει πως είναι η υγεία του και να του ζητήσει συγνώμη επειδή τον καταρρίψαμε.

Οι αφιλότιμοι και ανελλήνιστοι πολιτικοί «μας» δυστυχώς συνεχίζουν να εμπαίζουν τον ελληνικό λαό και να συρρικνώνουν τα κυριαρχικά του δικαιώματα, καθιστώντας τον συμμέτοχο σε αυτά που ήδη του ανήκουν και για τα οποία έχει καταβάλλει βαρύ φόρο αίματος για να τα ελευθερώσει, αλλά και για να τα κρατά ελεύθερα. Η υποχωρητικότητα τους έναντι των παραλόγων και ανιστόρητων διεκδικήσεων των γειτόνων μας και όχι μόνον, δεν έχει όρια. Έχει όμως όρια η ανοχή και η υπομονή των Ελλήνων.

Ο ήρωας Κ. Ηλιάκης έπεσε υπέρ πατρίδος εκτελώντας το καθήκον του σαν πιστός και φιλότιμος στρατιώτης, στις επάλξεις του Αιγαίου σαν Έλληνας. Τον κλείνουμε και αυτόν μέσα στις καρδιές μας μαζί με τους άλλους ήρωες συναδέλφους του: Ν. Σαλμά, Χρ. Καραθανάση, Π. Βλαχάκο και Εκ. Γιαλοψό.

Άρθρο του Σπύρου Βάιλα

Στα διάσελα της Ιστορίας*

του Μανώλη Γλέζου

Στις 8 Μα­ΐ­ου 1945 συ­ντρί­φτη­κε η τε­ρά­στια στρα­τιω­τι­κή μη­χα­νή του Χί­τλερ και ητ­τή­θη­κε στρα­τιω­τι­κά ο Να­ζι­σμός.

Η πιο φο­βε­ρή α­πει­λή ε­να­ντί­ον της αν­θρω­πό­τη­τας εί­χε α­πο­τρα­πεί. Συ­ντρί­φτη­καν, ό­πως ξε­κί­νη­σαν να υ­λο­ποιού­νται, τα χι­τλε­ρι­κά δόγ­μα­τα για την ε­κλε­κτή ά­ρια φυ­λή, για τη μο­νο­διά­στα­τη α­ντί­λη­ψη λει­τουρ­γί­ας του πο­λι­τεύ­μα­τος, για τον α­φα­νι­σμό της ε­θνι­κής συ­νεί­δη­σης ό­λων των άλ­λων ε­θνών, για την κα­τά­λυ­ση κά­θε ι­δέ­ας δι­καί­ου, η­θι­κής και αν­θρω­πί­νων α­ξιών, για την κα­τα­πά­τη­ση ό­λων των δι­καιω­μά­των στη ζω­ή, στη δη­μο­κρα­τί­α και στην ε­λευ­θε­ρί­α.
Με το δί­κιο της, συ­νε­πώς η αν­θρω­πό­τη­τα γιορ­τά­ζει τη Με­γά­λη Μέ­ρα, την πιο ση­μα­ντι­κή του 20ού αιώ­να. Με υ­πε­ρη­φά­νεια οι λα­οί της Ευ­ρώ­πης τι­μούν τη νί­κη τους ε­να­ντί­ον του Χί­τλερ. Για­τί βί­ω­σαν ά­με­σα, α­ντί­κρυ στο θά­να­το, την πρα­κτι­κή ε­φαρ­μο­γή των να­ζι­στι­κών δογ­μά­των, με τα στρα­τό­πε­δα της φρί­κης, με τα ια­τρι­κά πει­ρά­μα­τα στ’ αν­θρώ­πι­να πει­ρα­μα­τό­ζω­α, με τους φούρ­νους ε­ξό­ντω­σης των α­ντι­φρο­νού­ντων, με τους ε­κα­το­ντά­δες χι­λιά­δες δο­λο­φο­νη­μέ­νους, με τις ε­κα­τόμ­βες των ε­κτε­λε­σμέ­νων, με τα ε­κα­τομ­μύ­ρια τους νε­κρούς α­πό την α­σι­τί­α, την πεί­να και τις αρ­ρώ­στιες, με τις μυ­ριά­δες τους νε­κρούς στις μά­χες και τους βομ­βαρ­δι­σμούς των α­μά­χων στα α­στι­κά κέ­ντρα.

Οι λα­οί ό­λου του κό­σμου και ι­διαί­τε­ρα της Ευ­ρώ­πης, με το δί­κιο τους α­πο­τί­ουν φό­ρο τι­μής και ά­φα­της ευ­γνω­μο­σύ­νης σ’ ό­λα αυ­τά τα ε­κα­τομ­μύ­ρια των αν­θρώ­πων που θυ­σιά­στη­καν σ’ έ­να υ­πέ­ρο­χο α­γώ­να για τη σω­τη­ρί­α της αν­θρω­πό­τη­τας α­πό τη βαρ­βα­ρό­τη­τα και την α­παν­θρω­πιά. Έ­σω­σαν τον κό­σμο α­πό τον κίν­δυ­νο μιας μό­νι­μης φα­σι­στι­κής σκλα­βιάς.

Αν για ό­λους τους άλ­λους λα­ούς η 8 Μαρ­τί­ου 1945 παίρ­νει το α­λη­θι­νό νό­η­μα της σω­τη­ρί­ας τους α­πό τη να­ζι­στι­κή υ­πο­δού­λω­ση και γι’ αυ­τό τη λο­γα­ριά­ζουν ως Με­γά­λη Μέ­ρα, για μας, τους Έλ­λη­νες, που ας ση­μειω­θεί δεν τη γιορ­τά­ζου­με, η ι­στο­ρι­κή αυ­τή μέ­ρα ση­μα­το­δο­τεί κι άλ­λα υ­ψη­λό­τε­ρα, βα­θύ­τε­ρα και ου­σια­στι­κό­τε­ρα νο­ή­μα­τα.

Δεν την ε­ορ­τά­ζου­με. Για­τί ε­μείς οι Έλ­λη­νες δεν συ­νη­θί­ζου­με να ε­ορ­τά­ζου­με τις νί­κες ε­πί των α­ντι­πά­λων, ό­πως κά­νουν οι άλ­λοι λα­οί. Και οι δύ­ο ε­θνι­κές ε­πέ­τειοι και η 25η Μαρ­τί­ου 1821 και η 28η Ο­κτω­βρί­ου 1940 α­πο­τε­λούν ξε­κί­νη­μα για α­γώ­να, ση­μα­το­δο­τούν την α­πό­φα­ση να θυ­σια­στού­με για την λευ­τε­ριά μας. Το ί­διο τι­μού­με και τα ο­λο­καυ­τώ­μα­τα, την αυ­το­θυ­σί­α στο Ζά­λογ­γο, στο Μα­νιά­κι, στα Ψα­ρά, τη Μά­χη της Κρή­της, τη 15 Αυ­γού­στου 1940, τα Κα­λά­βρυ­τα, το Δί­στο­μο, το Κούρ­νο­βο, το Μο­νο­δέν­δρι, το Χορ­τιά­τη, το θυ­σια­στή­ριο της Και­σα­ρια­νής και τό­σα άλ­λα τε­μέ­νη προ­σφο­ράς και βω­μούς θυ­σί­ας. Μπρο­στά τους δεν γο­να­τί­ζει μό­νο ο­λό­κλη­ρο το έ­θνος, αλ­λά η ί­δια η Ι­στο­ρί­α του Έ­θνους μας.

Για μας τους Έλ­λη­νες, ό­μως, η 8η Μα­ΐ­ου 1945 εί­ναι ό­χι μό­νον μέ­ρα ο­λο­κλή­ρω­σης της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης της χώ­ρας, για­τί πα­ρα­δό­θη­καν κι οι τρεις τε­λευ­ταί­ες να­ζι­στι­κές φρου­ρές (Σού­δα – Μή­λος – Λέ­ρος), αλ­λά για­τί εί­ναι πια δυ­να­τός ο συ­γκρι­τι­κός α­να­λο­γι­σμός της συ­νει­σφο­ράς της Ελ­λά­δας στο β΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο για τη συ­ντρι­βή του Να­ζι­σμού, ό­πως και για­τί ε­πι­τρέ­πει μια βα­θειά ε­θνι­κή αυ­το­γνω­σί­α.

Η Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση των Ελ­λή­νων 1940-1945 εί­χε ως ά­με­σο α­πο­τέ­λε­σμα την Α­πε­λευ­θέ­ρω­ση της Ελ­λά­δας, χά­ρις στην κα­θο­λι­κό­τη­τα του χα­ρα­κτή­ρα της.

Κα­θο­λι­κό­τη­τα στο χρό­νο: Α­πό την πρώ­τη ως την τε­λευ­ταί­α μέ­ρα. Χω­ρίς α­νά­παυ­λα ού­τε μιας μέ­ρας. Συ­νε­χής, α­διά­λει­πτη, α­στα­μά­τη­τη πά­λη ε­να­ντί­ον των ει­σβο­λέ­ων και κα­τα­κτη­τών. Α­ντί­στα­ση με κά­θε τρό­πο και μέ­σο, με την πε­ρι­φρό­νη­ση, την άρ­νη­ση συ­νερ­γα­σί­ας, με το χω­νί, την α­περ­γί­α, τη διο­λιο­φθο­ρά, με το ό­πλο στο χέ­ρι.

Κα­θο­λι­κό­τη­τα στο χώ­ρο: Α­πό τη μιαν ά­κρια της Ελ­λά­δας ως την άλ­λη. Α­πό το Δι­δυ­μό­τει­χο ως την Κα­λα­μά­τα κι α­πό την Κέρ­κυ­ρα ως την Κρή­τη. Το ί­διο στα α­στι­κά κέ­ντρα και στην ε­παρ­χί­α, στις πό­λεις και στα βου­νά. Α­ντί­στα­ση σ’ ό­λη τη χώ­ρα.

Κα­θο­λι­κό­τη­τα α­κό­μα στη συμ­με­το­χή των Ελ­λή­νων απ’ ό­λο τον κό­σμο: οι Δω­δε­κα­νή­σιοι, οι Κύ­πριοι, οι Αι­γυ­πτιώ­τες Έλ­λη­νες στην πρώ­τη γραμ­μή. Οι Έλ­λη­νες ε­πί­σης του Κα­να­δά, των Η­ΠΑ, της Νό­τιας Α­φρι­κής και ό­που αλ­λού. Ό­λος ο Ελ­λη­νι­σμός ε­πί πο­δός, για να α­πο­δεί­ξει γι άλ­λη μια φο­ρά ό­τι το Έ­θνος μας ξε­περ­νά τα κρα­τι­κά ό­ρια.

Κα­θο­λι­κό­τη­τα στις η­λι­κί­ες και στα φύ­λα: Ό­λες οι η­λι­κί­ες των Ελ­λή­νων. Α­πό μι­κρά παι­διά ως γέ­ροι και υ­πέρ­γη­ροι. Το ί­διο ε­πί­σης γυ­ναί­κες και ά­ντρες, χω­ρίς διά­κρι­ση. Ό­λοι οι Έλ­λη­νες α­νε­ξάρ­τη­τα α­πό η­λι­κί­α. Ό­λοι συμ­με­τεί­χαν στην Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση. Έ­δει­χναν έκ­δη­λα την α­ντί­θε­σή τους, α­ντι­δρού­σαν με κά­θε τρό­πο, α­ντι­στέ­κο­νταν κι έ­παιρ­ναν μέ­ρος στις Α­ντι­στα­σια­κές Ορ­γα­νώ­σεις.

Κα­θο­λι­κό­τη­τα στην κοι­νω­νι­κή δια­στρω­μά­τω­ση: Ό­λοι οι Έλ­λη­νες πή­ραν μέ­ρος στην Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση. Α­γρό­τες, ερ­γά­τες, υ­πάλ­λη­λοι, ε­παγ­γελ­μα­τί­ες, δια­νο­ού­με­νοι, ε­πι­στή­μο­νες, στρα­τιω­τι­κοί, κλη­ρι­κοί. Ό­λοι α­γω­νί­στη­καν. Πή­ραν μέ­ρος στην πα­θη­τι­κή α­ντί­στα­ση και στην έ­νο­πλη α­ντί­στα­ση. Ε­λά­χι­στοι συ­νερ­γά­στη­καν με τους κα­τα­κτη­τές και εί­ναι α­να­λο­γι­κά λι­γό­τε­ροι α­πό κά­θε άλ­λη χώ­ρα της Ευ­ρώ­πης.

Ο παλ­λα­ϊ­κός χα­ρα­κτή­ρας της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης εί­ναι το κύ­ριο, το κα­θο­ρι­στι­κό στοι­χεί­ο της Ελ­λά­δας.

Πα­ράλ­λη­λα η συμ­βο­λή της Ελ­λά­δας στο Β΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο για τη συ­ντρι­βή του Ά­ξο­να (Γερ­μα­νί­α-Ι­τα­λί­α-Ια­πω­νί­α) υ­πήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή.

Για­τί η Ελ­λά­δα, με την α­πό­κρου­ση της φα­σι­στι­κής ε­πι­δρο­μής του Μου­σο­λί­νι κα­τά­φε­ρε το πρώ­το πλήγ­μα ε­να­ντί­ον του Ά­ξο­να. Έ­δω­σε την πρώ­τη νί­κη στις α­ντι­να­ζι­στι­κές δυ­νά­μεις.

Ως τό­τε ο Ά­ξο­νας νι­κού­σε σ’ ό­λα τα μέ­τω­πα (Ευ­ρώ­πη-Α­φρι­κή-Α­σί­α). Νι­κού­σε συ­νέ­χεια α­πό τό­τε που εν­σω­μά­τω­σε βί­αια την Αυ­στρί­α στο Γ΄ Ρά­ιχ τον Μάρ­τιο του 1938 (Ansluss) ε­πί­ση­μη κή­ρυ­ξη του πο­λέ­μου το 1939. Εί­χε κα­τα­κτή­σει ό­λη σχε­δόν την Ευ­ρώ­πη.

Η νί­κη αυ­τή –α­να­πτέ­ρω­σε το η­θι­κό των σκλα­βω­μέ­νων λα­ών της Ευ­ρώ­πης, σκόρ­πι­σε ρί­γη συ­γκί­νη­σης σ’ ό­λους τους η­γέ­τες των Συμ­μά­χων να προ­βούν σε δη­λώ­σεις θαυ­μα­σμού, ό­πως η ξα­κου­στή ε­κεί­νη ρή­ση: “…α­πό τώ­ρα και στο ε­ξής θα λέ­με πως οι ή­ρω­ες πο­λε­μούν σαν τους Έλ­λη­νες”.

Η Ε­θνι­κή α­ντί­στα­ση των Ελ­λή­νων υ­πήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή στην τε­λι­κή και χρο­νι­κή έκ­βα­ση του Β΄ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου, για­τί για να κα­τα­κτη­θεί η Ελ­λά­δα χρειά­στη­καν 213 η­μέ­ρες πο­λε­μι­κών συ­γκρού­σε­ων α­πό την πλευ­ρά του Ά­ξο­να. Απ’ αυ­τές τις η­μέ­ρες, τις 158 η Ελ­λά­δα α­ντι­με­τώ­πι­ζε νι­κη­φό­ρα τη φα­σι­στι­κή ει­σβο­λή του Μου­σο­λί­νι. Και γι’ αυ­τό χρειά­στη­κε η ε­πέμ­βα­ση του Χί­τλερ, που με μια φο­βε­ρή στρα­τιά πυ­ρός και σι­δή­ρου, υ­πο­χρε­ώ­θη­κε σε άλ­λες 55 η­μέ­ρες σκλη­ρών μα­χών για να κα­τα­κτή­σει την Ελ­λά­δα.

Κα­νέ­να άλ­λο έ­θνος στην Ευ­ρώ­πη, α­πό ό­σα κα­τα­κτή­θη­καν, δεν ά­ντε­ξε τό­σο πο­λύ σε χρό­νο μπρο­στά στον κε­ραυ­νο­βό­λο πό­λε­μο (Μπλιτ­ς Κρί­γκ) του Χί­τλερ. Κα­νέ­να άλ­λο έ­θνος δεν α­νέ­τρε­ψε τα σχέ­δια του Χί­τλερ, ό­πως το Ελ­λη­νι­κό Έ­θνος. Α­νέ­τρε­ψε τα σχέ­δια του για την κα­τά­κτη­ση της Μό­σχας, του Καυ­κά­σου, της Κύ­πρου, της Αι­γύ­πτου. Μα­ταί­ω­σε τα σχέ­δια του να υ­πο­χρε­ώ­σει την Ι­σπα­νί­α και την Τουρ­κί­α να βγουν στον πό­λε­μο στο πλευ­ρό του.

Η Ελ­λη­νι­κή Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση υ­πήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή ως προς την τε­λι­κή και χρο­νι­κή έκ­βα­ση του Β’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου για­τί η συ­νει­σφο­ρά της Ελ­λά­δας στον κοι­νό συμ­μα­χι­κό α­γώ­να υ­πήρ­ξεν α­ξιό­λο­γη, ση­μα­ντι­κή, μο­να­δι­κή.
✓ Μο­να­δι­κή ως προς την κα­θή­λω­ση με­γά­λων δυ­νά­με­ων του Χί­τλερ στην Ελ­λά­δα για να α­ντι­με­τω­πί­σει την Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση. Δε­κα­τρείς ο­λό­κλη­ρες γερ­μα­νι­κές με­ραρ­χί­ες, πέ­ρα α­πό τις ι­τα­λι­κές, τις βουλ­γα­ρι­κές και ο­ρι­σμέ­νες άλ­λες δυ­νά­μεις, βρί­σκο­νταν κα­θη­λω­μέ­νες στην Ελ­λά­δα. Έλ­λει­παν, δη­λα­δή, α­πό τα άλ­λα μέ­τω­πα, πά­νω α­πό ε­κα­τόν πε­νή­ντα χι­λιά­δες ε­τοι­μο­πό­λε­μοι ά­ντρες.

✓ Μο­να­δι­κή ως προς τις  θυ­σί­ες του Ελ­λη­νι­κού Λα­ού. Η Ελ­λά­δα έρ­χε­ται πρώ­τη, α­να­λο­γι­κά, ως προς την προ­σφο­ρά της σε αν­θρώ­πι­νες α­πώ­λειες. Έ­χα­σε το 13,6% του πλη­θυ­σμού της. Ε­ξα­κό­σιες χι­λιά­δες πέ­θα­ναν α­πό την πεί­να, τρια­κό­σιες χι­λιά­δες εί­ναι οι α­πώ­λειες α­πό την υ­πο­γεν­νη­τι­κό­τη­τα. Τριά­ντα ο­κτώ χι­λιά­δες εν­νια­κό­σιοι ε­ξή­ντα Έλ­λη­νες ε­κτε­λέ­στη­καν. Ε­βδο­μή­ντα χι­λιά­δες νε­κροί σε μά­χες, δώ­δε­κα χι­λιά­δες α­πό α­δέ­σπο­τες, ε­κα­τό χι­λιά­δες στα στρα­τό­πε­δα.

✓ Μο­να­δι­κή ως προς τα γε­γο­νό­τα πως α) η πρώ­τη μα­θη­τι­κή εκ­δή­λω­ση στην Ευ­ρώ­πη έ­γι­νε στην Κέρ­κυ­ρα στις 3 Νο­εμ­βρί­ου 1941. Β) ο πρώ­τος φοι­τη­τής που δο­λο­φο­νή­θη­κε σε δια­δή­λω­ση στην Ευ­ρώ­πη εί­ναι ο φοι­τη­τής Δήμ. Κων­στα­ντι­νί­δης στις 22 Μαρ­τί­ου 1942. Γ) η πρώ­τη έ­νο­πλη ε­ξέ­γερ­ση εί­ναι του Δο­ξά­του και της Πρω­σο­τσά­νης τον Σε­πτέμ­βριο του 1941. Δ) η πρώ­τη δη­μο­σιο­ϋ­παλ­λη­λι­κή α­περ­γί­α στην Ευ­ρώ­πη έ­γι­νε στην Ελ­λά­δα το 1942 ε) το πρώ­το σα­μπο­τάζ στην Ευ­ρώ­πη εί­ναι η α­να­τί­να­ξη της Ε­ΣΠΟ στις 22 Σε­πτεμ­βρί­ου 1942.

✓ Μο­να­δι­κή ως προς το γε­γο­νός ό­τι δεν πέ­τυ­χε στην Ελ­λά­δα η Πο­λι­τι­κή Ε­πι­στρά­τευ­ση. Ό­ταν άρ­χι­σαν να α­ραιώ­νουν οι στρα­τιές του Χί­τλερ α­πό τις μά­χες στα διά­φο­ρα μέ­τω­πα, συ­μπλή­ρω­σε τα κε­νά με γερ­μα­νούς ερ­γά­τες α­πό τη Γερ­μα­νί­α. Τα κε­νά ό­μως που δη­μιουρ­γή­θη­καν τα κά­λυ­ψε στρα­το­λο­γώ­ντας με τη βί­α, με τη λε­γό­με­νη Πο­λι­τι­κή Ε­πι­στρά­τευ­ση, α­πό ό­λα τα κα­τε­χό­με­να κρά­τη της Ευ­ρώ­πης. Το ί­διο ε­πι­χεί­ρη­σε να κά­μει και στην Ελ­λά­δα. Αλ­λά, ο Ελ­λη­νι­κός Λα­ός, σε μια με­γα­λειώ­δη, πα­νελ­λα­δι­κή και παλ­λα­ϊ­κή συ­γκέ­ντρω­ση-δια­δή­λω­ση-ε­ξέ­γερ­ση μα­ταί­ω­σε τα χι­τλε­ρι­κά σχέ­δια. Στις 5 Α­πρι­λί­ου 1943 οι δια­δη­λω­τές κα­τέ­λα­βαν ό­λες τις Νο­μαρ­χί­ες της Χώ­ρας και το Υ­πουρ­γεί­ο Ερ­γα­σί­ας στην Α­θή­να και έ­κα­ψαν τις κα­τα­στά­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων. Μο­να­δι­κό φαι­νό­με­νο σ’ ό­λη την Ευ­ρώ­πη.

✓ Μο­να­δι­κή ως προς το γε­γο­νός ό­τι ο Χί­τλερ δεν πέ­τυ­χε να σχη­μα­τί­σει στρα­τιω­τι­κό σώ­μα α­πό την Ελ­λά­δα και να το χρη­σι­μο­ποι­ή­σει ως σώ­μα κα­το­χής σε άλ­λη κα­τε­χό­με­νη χώ­ρα εί­τε να πο­λε­μή­σει στο Α­να­το­λι­κό Μέ­τω­πο ε­να­ντί­ον της ΕΣ­ΣΔ. Μο­να­δι­κό φαι­νό­με­νο κι αυ­τό.

Υ­πήρ­χαν και στην Ελ­λά­δα προ­δό­τες, συ­νερ­γά­τες και γερ­μα­νο­ντυ­μέ­νοι, ό­πως σ’ ό­λη την κα­τε­χό­με­νη Ευ­ρώ­πη. Με μια δια­φο­ρά. Ο α­ριθ­μός τους πο­σο­τι­κά και α­να­λο­γι­κά ή­ταν ο μι­κρό­τε­ρος α­πό κά­θε κα­τε­χό­με­νη χώ­ρα. Και ό­χι μό­νον αυ­τό. Αλ­λά δεν κα­τά­φε­ρε απ’ ό­λον αυ­τό τον συρ­φε­τό να σχη­μα­τί­σει στρα­τιω­τι­κό σώ­μα, ως σώ­μα κα­το­χής σε άλ­λη χώ­ρα ή για να πο­λε­μή­σει στο Α­να­το­λι­κό Μέ­τω­πο ε­να­ντί­ον της ΕΣ­ΣΔ.

Αυ­τή υ­πήρ­ξεν η συ­νει­σφο­ρά της Ελ­λά­δας στον κοι­νό Συμ­μα­χι­κόν Α­γώ­να για τη συ­ντρι­βή του Χί­τλερ και τη σω­τη­ρί­α της Αν­θρω­πό­τη­τας. Συμ­βο­λή κα­θο­ρι­στι­κή για την τε­λι­κή και χρο­νι­κή έκ­βα­ση του πο­λέ­μου.

Ό­λα αυ­τά έρ­χο­νται στο νου, μα­ζί μ’ έ­να ρί­γος θα­νά­του που δια­τρέ­χει α­κό­μα στα ό­νει­ρα της νύ­χτας, τους ε­πι­ζώ­ντες ε­κεί­νης της ε­πο­χής, τους α­γω­νι­στές της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης, που ε­πι­ζούν α­κό­μα κα­τά λά­θος, για­τί δεν τους άγ­γι­ξεν κα­τά­στη­θα το βό­λι του θα­νά­του.

Οι μνή­μες ό­μως ε­κεί­νης της ε­πο­χής, δεν εί­ναι μό­νο α­το­μι­κές. Κι ό­σο κι αν ε­πι­χεί­ρη­σαν πολ­λοί («φί­λοι» και ε­χθροί, «Έλ­λη­νες» και ξέ­νοι) να σβή­σουν αυ­τές τις μνή­μες, να τις α­γνο­ή­σουν, να τις δια­στρε­βλώ­σουν, να τις υ­πο­τι­μή­σουν και να τις μη­δε­νί­σουν, να τις ε­κτι­μή­σουν σαν έ­να τί­πο­τα μέ­σα στην αιω­νιό­τη­τα, οι μνή­μες αυ­τές ζουν. Ζουν για­τί α­νή­κουν πια στο έ­θνος.

Ό­λοι οι Έλ­λη­νες συμ­με­τεί­χαν στην Α­ντί­στα­ση. Γι’ αυ­τό η α­το­μι­κή α­ντί­στα­ση με­του­σιώ­θη­κε, με­ταλ­λά­χτη­κε κι έ­γι­νε Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση.

Πά­μπολ­λες ορ­γα­νώ­σεις σχη­μα­τί­στη­καν για να εκ­φρά­σουν και να συ­ντο­νί­σουν τον α­γώ­να για τη σω­τη­ρί­α του Λα­ού και τη Λευ­τε­ριά της Πα­τρί­δας. Κα­νέ­νας δεν δι­καιού­ται και δε μπο­ρεί κιό­λας να μειώ­σει τη συ­νει­σφο­ρά και της πιο μι­κρής α­ντι­στα­σια­κής μο­νά­δας. Κα­νέ­νας ε­πί­σης δεν δι­καιού­ται και δε μπο­ρεί κιό­λας να πα­ρα­γνω­ρί­σει τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρό­λο που έ­παι­ξε το Ε­θνι­κό Α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό Μέ­τω­πο (Ε­ΑΜ) και τα κόμ­μα­τα που το δη­μιούρ­γη­σαν (Το ΚΚΕ, το ΣΚΕ, η ΕΛ­Δ και το Α­ΚΕ). Ό­λες, ό­μως, οι ορ­γα­νώ­σεις α­γω­νί­στη­καν για την α­ντί­στα­ση κα­τά του κα­τα­κτη­τή και γι’ αυ­τό δη­μιουρ­γή­θη­κε η Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση. Το Ε­ΑΜ, η ΠΕ­ΑΝ, ο Ε­ΔΕΣ η ΕΚ­ΚΑ α­νή­κουν πια στο Έ­θνος, για­τί η προ­σφο­ρά τους υ­πήρ­ξε ε­θνι­κή.

Η ε­πο­ποι­ί­α της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης, θέ­λουν δεν το θέ­λουν με­ρι­κοί, α­πο­τε­λεί ε­θνι­κή μνή­μη. Κα­τα­γρά­φε­ται ως η πιο ση­μα­ντι­κή ε­θνι­κή ι­στο­ρι­κή ε­πο­χή, του 20ού αιώ­να. Οι μνή­μες, βέ­βαια, δεν α­να­πα­ρά­γο­νται. Θα α­πο­τε­λού­σε, ό­μως, ι­στο­ρι­κή α­φέ­λεια να δε­χτού­με πως οι ι­στο­ρι­κές μνή­μες εί­ναι ά­σχε­τες α­πό την ό­ποια φά­ση της ε­ξε­λι­κτι­κής πο­ρεί­ας ε­νός Έ­θνους.

Το ελ­λη­νι­κό Έ­θνος, το πιο μα­κραί­ω­νο στην ι­στο­ρί­α της Αν­θρω­πό­τη­τας (μό­νο το κι­νέ­ζι­κο Έ­θνος μας συ­να­γω­νί­ζε­ται, χω­ρίς να έ­χει και 400 χρό­νια σκλα­βιάς), ε­ξα­κο­λου­θεί να υ­πάρ­χει, ό­χι για­τί α­να­πα­ρά­γει τις ι­στο­ρι­κές του μνή­μες. Αλ­λά για­τί οι ι­στο­ρι­κές μνή­μες προ­σφέ­ρουν δη­μιουρ­γι­κή δύ­να­μη ε­θνι­κής αυ­το­γνω­σί­ας.

Ο Μα­ρα­θώ­νας, οι Θερ­μο­πύ­λες, η Σα­λα­μί­να α­πό­δει­ξη αυ­το­γνω­σί­ας για τη δυ­να­τό­τη­τα υ­πε­ρά­σπι­σης αν­θρω­πι­στι­κών ι­δε­ών, για ε­λευ­θε­ρί­α και δη­μο­κρα­τί­α, δεν α­να­πα­ρά­γο­νται. Δη­μιουρ­γούν, ό­μως, ε­θνι­κή συ­νεί­δη­ση, που χτί­ζει τα βά­θρα απ’ ό­που θα ε­ξορ­μή­σει και θα δη­μιουρ­γή­σει το έ­θνος των Ελ­λή­νων, το Σού­λι, το Μα­νιά­κι, το Με­σο­λόγ­γι, τα Ψα­ρά.

Παρ’ ό­λη τη μο­να­δι­κό­τη­τά τους, δεν με­τριού­νται με τα κοι­νά μέ­τρα και σταθ­μά οι Θερ­μο­πύ­λες και το Μα­νιά­κι. Δια­περ­νούν ό­μως τις συ­νει­δή­σεις των Ελ­λή­νων, ώ­στε να πο­λε­μά ο κά­θε γιος της Ελ­λά­δας «Στης ι­στο­ρί­ας το διά­σε­λο, όρ­θιος». (Νικ. Βρετ­τά­κος).

Η Ε­πα­νά­στα­ση του Ει­κο­σιέ­να, δε με­τριέ­ται με τα συ­νη­θι­σμέ­να μέ­τρα της λο­γι­κής, σκορ­πά ό­μως ρί­γη συ­γκί­νη­σης στη δη­μιουρ­γη­μέ­νη Ε­θνι­κή συ­νεί­δη­ση και συ­νε­παίρ­νει τους Έλ­λη­νες για ν’ α­νέ­βουν, μέ­σα α­πό τη φα­σι­στι­κή σκλα­βιά, ό­λες τις σκά­λες του ι­στο­ρι­κού χρό­νου ως την 28η Ο­κτω­βρί­ου 1940. Στην Πίν­δο, στα ο­χυ­ρά της Μα­κε­δο­νί­ας, στη Μά­χη της Κρή­της, στις δια­δη­λώ­σεις της Α­θή­νας, στο Σκο­πευ­τή­ριο της Και­σα­ρια­νής, στο Κά­στρο του Υ­μητ­τού, στα Κα­λά­βρυ­τα, στο Δί­στο­μο, στο Χορ­τιά­τη, στο Κομ­μέ­νο της Άρ­τας, στο Μο­νο­δέν­δρι της Σπάρ­της, στο Κούρ­νο­βο, στο Δο­ξά­το, στα Κερ­δέλ­λια, στο Α­μπε­λό­φυ­το, στο Δο­μέ­νι­κο, στις Λιγ­γιά­δες, στο…, στην α­τέ­λειω­τη σει­ρά των μαρ­τυ­ρι­κών πό­λε­ων, οι­κι­σμών και χω­ριών, σ’ ό­λα τα ο­λο­καυ­τώ­μα­τα του α­γώ­να.

Η Ελ­λη­νι­κή Ε­θνι­κή Α­ντί­στα­ση ως α­νε­κτί­μη­το ι­στο­ρι­κό ο­ρό­ση­μο ε­πι­βε­βαιώ­νει την ε­θνι­κή ταυ­τό­τη­τα. Το 1940-1945 ως μια α­πό τις ι­στο­ρι­κές α­νατά­σεις του ελ­λη­νι­κού λα­ού α­πο­δει­κνύ­ει με τον πιο τρα­νό τρα­νό τρό­πο την Ε­θνι­κή Υ­πό­στα­ση.

Οι Έλ­λη­νες στην Ελ­λά­δα και ό­που γης με τη γεν­ναιό­τη­τά τους και τις α­μέ­τρη­τες πρά­ξεις αυ­το­θυ­σί­ας μαρ­τύ­ρη­σαν γι’ άλ­λη μια φο­ρά πως υ­πάρ­χουν ως Ε­θνι­κή Ο­ντό­τη­τα. Για­τί ό­πως εί­πε ο Μα­κρυ­γιάν­νης στους Μύ­λους τ’ Α­να­πλιού κι ε­πι­βε­βαί­ω­σαν κι ε­πι­κύ­ρω­σαν με την προ­σφο­ρά της ζω­ής τους οι δε­κά­δες χι­λιά­δες ε­κτε­λε­σμέ­νοι γιοι της Ελ­λά­δας, που πο­λε­μούν ο­λόρ­θοι στα διά­σε­λα της ι­στο­ρί­ας: «οι Έλ­λη­νες εί­ναι έ­τοι­μοι να πε­θά­νουν για τη λευ­τε­ριά τους».

 

*Από το αφιέρωμα «Αναζητώντας Ταυτότητα»  του τ. 14-15 του Άρδην.

Οι Ελληνες πολέμησαν μόνοι…

Πώς Βρετανοί και Αμερικανοί υπονόμευσαν την ενίσχυση της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας στη διάρκεια του ελληνο-ιταλικού πολέμου

Στις 6/4/1941 οι Γερμανοί επιτέθηκαν με τη σειρά τους στην Ελλάδα. Επί πέντε ολόκληρους μήνες Βρετανοί και Αμερικανοί είχαν επιδοθεί σε ένα εντυπωσιακά βρώμικο παιχνίδι με ένα και μόνο στόχο: Να μη φθάσει ούτε ίχνος σύγχρονου στρατιωτικού υλικού στους μαχόμενους Ελληνες (φωτ.: Κοιλάδα του Στρυμόνα.Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα)

Επετειακό το άρθρο αυτό, ίσως όμως οι επέτειοι να έχουν κάτι να μας πουν. Εβδομήντα σχεδόν χρόνια μετά τον πόλεμο της Αλβανίας οι κυβερνήσεις της χώρας μας έχουν εναποθέσει την υπόθεση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής της ακεραιότητας σε «μεγάλους συμμάχους», «στρατηγικούς εταίρους» και στους οργανισμούς που αυτοί κανοναρχούν. Πρόθυμοι τρέχουν να συμβάλουν σε πολέμους και εκστρατείες έτσι ώστε η χώρα να δείχνει αφοσιωμένος υπήκοος στους ισχυρούς και να τη λαμβάνουν αυτοί υπόψη όποτε τους έχει ανάγκη.

Αυτά που συνέβησαν το 1940 δείχνουν ανάγλυφα τη φενάκη αυτής της πολιτικής. Την ώρα της κρίσης και της ανάγκης οι μεγάλοι θα κοιτάξουν μόνο τα δικά τους συμφέροντα και δε θα διστάσουν να πλήξουν το μικρό «στρατηγικό τους εταίρο» πισώπλατα. Οι ρητορείες, τότε, στα 1940, όπως και σήμερα, τίποτε δεν κοστίζουν. Στην πραγματικότητα όμως οι λαοί μένουν μόνοι στις δύσκολες ώρες, όταν χρειάζεται να προασπίσουν την ελευθερία τους. Τότε αποκαλύπτονται οι «μεγάλοι σύμμαχοι», τότε φαίνεται η ποιότητα των δεσμεύσεων και των εγγυήσεών τους, τότε ο λαός μπορεί να βρεθεί με έναν ακόμα εχθρό στην πλάτη του. Οπως ακριβώς έγινε το ’40-’41.
***
Στην αρχή του πολέμου η Μεγάλη Βρετανία διακήρυξε σε όλους τους τόνους ότι θα στηρίξει με όλα τα μέσα τη μαχόμενη Ελλάδα και ότι θα τιμήσει στο ακέραιο τις υποχρεώσεις που εκπορεύονταν από τις εγγυήσεις που είχε δώσει στη μικρή της σύμμαχο. Πέρα από τα λόγια όμως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Από την αρχή του πολέμου εκφραζόταν δυσαρέσκεια για την απουσία υλικής στήριξης της Ελλάδας από τη Βρετανία. Ιθύνοντες της τότε διπλωματίας φοβόντουσαν ότι αυτή η βρετανική απροθυμία μπορούσε να υποσκάψει τη μαχητική διάθεση του ελληνικού στρατού και να δημιουργήσει προβλήματα στην κυβέρνηση1.

Μετά την κατάληψη της Κορυτσάς από τον ελληνικό στρατό οι Βρετανοί δήλωναν συνεπαρμένοι από τις ελληνικές νίκες και ισχυρίστηκαν ότι θα έστελναν στην Ελλάδα όσες αεροπορικές δυνάμεις μπορούσαν να εξασφαλίσουν. Με αφορμή αυτή την εξέλιξη ζητούσαν από τις ΗΠΑ να τους αναπληρώσουν το ταχύτερο τα αεροπλάνα που έστελναν στην Ελλάδα2. Στην πραγματικότητα η παρουσία της βρετανικής αεροπορίας στην Ελλάδα το Νοέμβριο ανερχόταν σε μία μοίρα διώξεως (με 8-10 απαρχαιωμένα αεροσκάφη «Gladiators») και δύο μοίρες βομβαρδισμού (με είκοσι περίπου «Blenheims»). Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ελληνική κυβέρνηση πύκνωσε τις προσπάθειες απόκτησης πολεμικού υλικού, αεροπλάνων κυρίως, από τις ΗΠΑ.

Οι πρώτες επαφές του ελληνικού ΓΕΣ για προμήθεια οπλισμού από τις ΗΠΑ είχαν γίνει τον Ιούνιο του 1940, όταν οι γερμανικές επιτυχίες στο δυτικό μέτωπο άμβλυναν την αμερικανική προσήλωση στην ουδετερότητα. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1940 η ελληνική κυβέρνηση, διαμέσου της πρεσβείας της στην Ουάσιγκτον, κατέθεσε συγκεκριμένο αίτημα για την προμήθεια 50 ως 75 καταδιωκτικών αεροπλάνων της εταιρείας «Vultee»3. Ενα μήνα αργότερα η ελληνική πλευρά κατέθεσε πρόσθετο υπόμνημα όπου ζητούσε επιπρόσθετα άλλα 50 μονοθέσια καταδιωκτικά αεροπλάνα καναδικού σχεδιασμού («Columbia») που κατασκευάζονταν στις ΗΠΑ ή έστω την παράδοση σε αυτή μέρους ή του συνόλου των 60 καταδιωκτικών «Seversky» που είχε παραγγείλει η κυβέρνηση της Σουηδίας, αλλά εκκρεμούσε η παράδοσή τους4.

Μετά την κατάληψη της Κορυτσάς από τον ελληνικό στρατό, οι Βρετανοί δήλωναν συνεπαρμένοι από τις ελληνικές νίκες και ισχυρίστηκαν ότι έστελναν στην Ελλάδα όσες αεροπορικές δυνάμεις μπορούσαν να εξασφαλίσουν(Ελληνες φαντάροι ξεκινούν για το μέτωπο)

Η αμερικανική κυβέρνηση καθυστέρησε «ευγενικά» την οποιαδήποτε απάντηση στα ελληνικά αιτήματα. Στις σχετικές συζητήσεις μεταξύ των Αμερικανών αξιωματούχων εκφράζονταν ισχυρές αμφιβολίες για το εάν η ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε πραγματικά να αντιταχθεί στις δυνάμεις του Αξονα και εάν ήταν σε θέση να αντιτάξει κάτι περισσότερο από μία συμβολική αντίσταση στην περίπτωση εισβολής. Σε αυτές τις περιπτώσεις τυχόν παράδοση σύγχρονων αεροπλάνων στη χώρα θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην ενίσχυση του οπλοστασίου του Αξονα. Οι Ελληνες πιλότοι και μηχανικοί δεν κρίνονταν επαρκείς στην αξιοποίηση σύγχρονων αεροσκαφών και καθώς η Βρετανία πολεμούσε σκληρά στους αιθέρες – η «μάχη της Αγγλίας» μαινόταν εκείνες τις ημέρες – κρινόταν ότι η παράδοση των διαθέσιμων αεροπλάνων στους Βρετανούς θα ήταν πολύ πιο αποδοτική από την παράδοσή τους στους Ελληνες. Αυτά τα επιχειρήματα θεωρούνταν πιο ισχυρά από την ανάγκη ενθάρρυνσης, ηθικής όσο και υλικής στήριξης, ενός μικρού ευρωπαϊκού κράτους που επρόκειτο να αντιμετωπίσει τον ακατανίκητο ως τότε Αξονα. Την ίδια στιγμή πάντως αναγνωριζόταν ότι μία σημαντική κίνηση ενίσχυσης της ελληνικής άμυνας εκ μέρους των ΗΠΑ ίσως απέτρεπε τα διαφαινόμενα ιταλικά σχέδια για εισβολή στη χώρα αυτή5. Κανείς δεν μπορεί να το ξέρει αυτό καθώς τέτοια κίνηση ποτέ δεν έγινε.

Η αμερικανική άρνηση για την πώληση στρατιωτικών αεροπλάνων στην Ελλάδα ανακοινώθηκε στον Πρέσβη Διαμαντόπουλο στις 26 Οκτωβρίου, δύο ημέρες πριν ξεκινήσει η ιταλική εισβολή6. Θα μπορούσε να το εκλάβει κανείς ως πικρή ειρωνεία.

Με την έναρξη του πολέμου η ελληνική κυβέρνηση επανήλθε στα διαβήματα για στρατιωτική βοήθεια τόσο από τη Μεγάλη Βρετανία όσο και από τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί διαπίστωσαν μεν ότι οι συνθήκες είχαν δραματικά αλλάξει από την προηγούμενη άρνησή τους για στρατιωτική ενίσχυση της Ελλάδας7. Στις 8 Νοεμβρίου ο ίδιος ο Μεταξάς, διαμέσου του Αμερικανού Πρέσβη στην Αθήνα (Mc Veagh), έκανε έκκληση στον μόλις επανεκλεγέντα Πρόεδρο Ρούσβελτ για στρατιωτική βοήθεια προς την Ελλάδα και, ειδικά, για την άμεση παράδοση 60 καταδιωκτικών αεροπλάνων8. Παρά το δραματικό χαρακτήρα των ελληνικών εκκλήσεων, οι Αμερικανοί δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό στο όλο ζήτημα. Ξεκίνησαν διαβουλεύσεις με τους Βρετανούς για το ποιος εκ των δύο θα συνδράμει τη μαχόμενη Ελλάδα, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Οι Βρετανοί υπόσχονταν στους Αμερικανούς ότι θα στείλουν ό,τι μπορούν χωρίς να διευκρινίζουν τίποτε ειδικότερα9. Οι τελευταίοι βρήκαν ευκαιρία να καυτηριάσουν στον Ελληνα πρεσβευτή τις «υπόγειες» ενέργειες που έκανε (μέσα από μεσάζοντες) η κυβέρνηση της Αθήνας για να προμηθευτεί αεροπλάνα από τις ΗΠΑ.

Τις επόμενες ημέρες το ζήτημα των πιστώσεων σε δολάρια που θα μπορούσε να πάρει η ελληνική κυβέρνηση, για να πληρώσει τα στρατιωτικά εφόδια που θα αγόραζε, αποτέλεσε το νέο κεφάλαιο της κωλυσιεργίας. Οι Βρετανοί απαγόρευαν τη διάθεση των μικρών στρατιωτικών πιστώσεων (5.000.000 λίρες), που είχαν δώσει στην Ελλάδα, για αγορές μη βρετανικών ειδών. Ο πρέσβης Διαμαντόπουλος υπενθύμισε την παροχή τέτοιου είδους πιστώσεων στη Φινλανδία τον προηγούμενο χρόνο για αγορά στρατιωτικού υλικού. Η διαφορά ήταν ότι η Φινλανδία πολεμούσε τους Σοβιετικούς, όχι τον Αξονα…. Στα μέσα Νοεμβρίου οι Αμερικανοί κατέληξαν στη θέση ότι η ενίσχυση της μαχόμενης Ελλάδας ανήκε αποκλειστικά στην ευθύνη των Βρετανών και ότι εκείνοι θα έκριναν το τι είδους οπλισμός – ακόμα και αμερικανικής προέλευσης – θα δινόταν στο μικρό τους σύμμαχο10. Στην ελληνική πλευρά η εξέλιξη αυτή δεν άρεσε καθόλου και η διπλωματική αποστολή της χώρας στην Ουάσιγκτον εξακολούθησε να διεκδικεί στρατιωτική βοήθεια σε κάθε κατεύθυνση. Στην ίδια κατεύθυνση εκδηλωνόταν και ο πρέσβης ΜcVeagh που ζούσε την ατμόσφαιρα της Αθήνας και μπορούσε να εκτιμήσει καλύτερα τις συνθήκες του πολέμου. Την όλη κατάσταση σκίαζε ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν μόλις ολοκληρώσει τις παραγγελίες αεροσκαφών που είχε παραγγείλει η ουδέτερη Τουρκία και εφαίνοντο πρόθυμοι να της πωλήσουν άλλα 50 καταδιωκτικά, ενώ την ίδια στιγμή έστελναν αεροσκάφη ακόμα και στην κυβέρνηση του Ιράν11. Μόνο για την Ελλάδα δεν περίσσευε τίποτε!

Στις 22 Νοεμβρίου, μετά από σχετική έκφραση της επιθυμίας του ίδιου του προέδρου των ΗΠΑ, Ρούσβελτ, οι υπηρεσίες των ΗΠΑ φαίνεται πως, για πρώτη φορά, ανακάλυψαν ότι 30 καταδιωκτικά «P-40» θα μπορούσαν να πωληθούν στην Ελλάδα. Η βρετανική αντίδραση ήταν άμεση: Η βρετανική αποστολή στις ΗΠΑ δήλωσε κατηγορηματικά στον Ελληνα πρέσβη ότι τα εν λόγω αεροπλάνα δεν είναι δυνατό να μειώσουν τον αριθμό των προοριζόμενων για την Αγγλία αντίστοιχων και ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να προμηθευτεί μόνο αεροπλάνα που προορίζονταν για την αμερικανική αεροπορία. Ο δυστυχής Διαμαντόπουλος μετέφερε τη βρετανική αυτή θέση στους Αμερικανούς, ζητώντας σχετική ρύθμιση12. Ο Μεταξάς επανήλθε προσωπικά στο ζήτημα σε ικετευτικούς περίπου τόνους, οι Βρετανοί όμως και οι Αμερικανοί συνέχιζαν το παιχνίδι των καθυστερήσεων13. Να σημειωθεί ότι είχε ήδη φτάσει ο Δεκέμβριος, η «μάχη της Αγγλίας» είχε προ πολλού λήξει και ότι, σε συνδυασμό με την έλευση του χειμώνα, ουδείς άμεσος κίνδυνος δεν απειλούσε τα βρετανικά νησιά.

Καθώς ο Δεκέμβριος προχωρούσε και οι δραματικές εκκλήσεις των Ελλήνων έδειχναν να οδηγούν σε κάποια άμβλυνση των αμερικανικών αντιρρήσεων για την πώληση αεροπλάνων, οι βρετανικές υπηρεσίες αποφάσισαν να επιστρατεύσουν παραπλανητικούς ελιγμούς για να αποτρέψουν μία τέτοια εξέλιξη. Ξαφνικά, οι Βρετανοί πρότειναν την παράδοση στην ελληνική αεροπορία 30 αγγλικών καταδιωκτικών τύπoυ «Defiant» στη θέση των 30 αμερικανικών καταδιωκτικών «P-40» τα οποία θα παραδίδονταν στην RAF σε αντιστάθμισμα14. Τα «Defiant» ήταν πεπαλαιωμένα αεροσκάφη αεροπλανοφόρων που ήδη αποσύρονταν από την ενεργό υπηρεσία. Αμερικανοί και Βρετανοί διπλωμάτες έσπευσαν να «χαιρετίσουν» αυτή τη «γενναιόδωρη» ως προς τους Ελληνες εξέλιξη και έσπευσαν να προκαταλάβουν τη σχετική «συμφωνία» της ελληνικής κυβέρνησης στο σχέδιο15.

Στις 17 Δεκεμβρίου η ελληνική κυβέρνηση έβαλε κατηγορηματικά τέλος στα βρετανικά σχέδια με επείγουσα διακοίνωση της διπλωματικής της αποστολής στην Ουάσιγκτον. Η ελληνική αεροπορία αρνιόταν κατηγορηματικά να παραλάβει αεροσκάφη «Defiant» και ζητούσε την άμεση παράδοση των 30 αμερικανικών καταδιωκτικών16. Οι πιέσεις προς την ελληνική κυβέρνηση για να δεχθεί αυτόν το διακανονισμό συνεχίστηκαν για μερικές ακόμα ημέρες. Αμερικανοί ιθύνοντες διαβεβαίωναν την ελληνική πλευρά ότι τα αεροπλάνα «P-40» ήταν ιδιαίτερα δύσκολα στο χειρισμό και στη συντήρησή τους και ότι θα ήταν περισσότερο βάρος παρά πλεονέκτημα για την ελληνική πλευρά17.

Στις 27 Δεκεμβρίου, δύο μήνες μετά την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, ο Μεταξάς έκανε νέα δραματική έκκληση προς την Ουάσιγκτον για την επιτέλους προμήθεια καταδιωκτικών αεροπλάνων. Η έκκληση συνοδευόταν από μακρύ «τεχνικό» υπόμνημα όπου αναιρούνταν ένα προς ένα τα επιχειρήματα της αμερικανικής και βρετανικής πλευράς. Αφού, για παράδειγμα, διαπιστωνόταν ότι οι Βρετανοί πιλότοι δε χρησιμοποιούν τα πεπαλαιωμένα «Defiant» για να αναχαιτίσουν τη γερμανική αεροπορία, με ποια λογική ζητούσαν από τους Ελληνες πιλότους να πολεμήσουν με τέτοιου είδους αεροπλάνα. Τονιζόταν επίσης ότι η μαχόμενη Ελλάδα ήταν έτοιμη να ξοδέψει τα τελευταία της αποθέματα σε συνάλλαγμα για να πληρώσει «μετρητοίς» τα αεροπλάνα αυτά18.

Παρά τις δραματικές εκκλήσεις της ελληνικής πλευράς, φαίνεται ότι η μη παράδοση σύγχρονων καταδιωκτικών αεροπλάνων στην Ελλάδα είχε γίνει «θέμα τιμής» για τους Βρετανούς και Αμερικανούς ιθύνοντες. Τις τελευταίες ημέρες του 1940 οι πρώτοι επανήλθαν με νέα τεχνάσματα για να εκτονώσουν την ελληνική πίεση. Το νέο σχέδιο ήταν αρκετά πολύπλοκο: Η RAF θα παρέδιδε στους Ελληνες 30 αεροσκάφη «Mohawk» («P-36»), υποδεέστερα των «P-40», από τα αποθέματά της στην Αίγυπτο. Σε αντάλλαγμα οι Αμερικανοί θα έπρεπε να παραδώσουν στους Βρετανούς 30 «P-40» στη …Βασσόρα του Ιράκ19! Το «κόλπο» αυτή τη φορά συνίστατο στο εξής: Οι ΗΠΑ διατηρούσαν ακόμα καθεστώς ουδετερότητας στον πόλεμο και κατά συνέπεια δεν ήταν δυνατό να οργανώσουν, να χρηματοδοτήσουν και να εκτελέσουν μία αποστολή που συνίστατο στη μεταφορά και παράδοση στρατιωτικού υλικού σε εμπόλεμη ζώνη – έστω και αν αυτή ήταν το Ιράκ. Στην ουσία οι Βρετανοί προχώρησαν σε έναν διπλωματικό εκβιασμό για να αντικρούσουν την πιθανότητα να παραδοθούν σύγχρονα αεροσκάφη στην Ελλάδα. Η βρετανική κυβέρνηση μάλιστα τόνιζε, χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος γι’ αυτό, την ανάγκη (it was essential) να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά στο Ιράκ αμερικανικά και μόνο πλοία20.

Στο μεταξύ, στα μέσα Ιανουαρίου βρισκόμασταν πλέον, ο πόλεμος στα βουνά της Αλβανίας είχε πάρει σκληρή και αιματηρή μορφή. Η ελληνική κυβέρνηση έσπευσε να δεχθεί τη βρετανική «προσφορά», βάζοντας ως μοναδικό όρο το να είναι τα αεροπλάνα σε καλή κατάσταση και να υπάρχουν ανταλλακτικά. Εσπευσε μάλιστα να προσφέρει ελληνικά εμπορικά πλοία για να μεταφέρουν τα καταδιωκτικά που ζητούσαν σε αντιστάθμισμα οι Βρετανοί από τις ΗΠΑ στο Ιράκ21. Οι Βρετανοί όμως δεν το έβαλαν κάτω. Την επόμενη κιόλας ημέρα ανακοίνωσαν ότι τα 30 καταδιωκτικά που θα έδιναν στους Ελληνες δε βρίσκονταν στην Αίγυπτο – για την ακρίβεια είχαν φορτωθεί τα Χριστούγεννα του 1940 στη Νέα Υόρκη και βρίσκονταν κάπου στο δρόμο χωρίς κανείς να ξέρει πότε και πού θα έφθαναν. Αφηναν να εννοηθεί ότι είναι υπόθεση ίσως και μηνών22. Επιπλέον, λίγες ώρες αργότερα, η βρετανική κυβέρνηση έσπευσε να στείλει ένα επείγον μήνυμα από το Λονδίνο, σύμφωνα με το οποίο η στρατιωτική κατάσταση στα βρετανικά νησιά είχε μπει σε κρίσιμη φάση και ότι, κατά συνέπεια, η παράδοση αμερικανικών αεροπλάνων σε οποιαδήποτε άλλο κράτος (Ελλάδα, Κίνα), έπρεπε να αναβληθεί μέχρι να ξεπεραστεί η κρίση23. Εξυπακούεται ότι καμία ειδική κρίση δεν απειλούσε τα βρετανικά νησιά στο μέσο του χειμώνα…

Μπροστά στο αδιέξοδο, οι προσπάθειες παραπλάνησης της ελληνικής πλευράς από τις δύο μεγάλες «συμμαχικές» της δυνάμεις έφθασαν σε επίπεδα χυδαιότητας. Οι ιθύνοντες των δύο δυνάμεων εκμεταλλεύθηκαν το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε στην Αθήνα από την ασθένεια και το μετέπειτα θάνατο του Μεταξά για να προβάλουν ένα νέο σενάριο σύμφωνα με το οποίο η ελληνική κυβέρνηση είχε αποδεχθεί την αντικατάσταση των 30 καταδιωκτικών που δεν της παραδίδονταν με 30 εκπαιδευτικά αεροσκάφη του αμερικανικού ναυτικού. Οι Ελληνες αξιωματούχοι έσπευσαν να διαψεύσουν ετούτα τα παράξενα σενάρια μόνο και μόνο για να εισπράξουν υποτιμητικά σχόλια από τους ισχυρούς ομολόγους τους24. Με όλα αυτά πέρασε ακόμα ένας μήνας χωρίς οι Ελληνες να δουν τα αναμενόμενα αεροσκάφη….

Στις 31 Ιανουαρίου ο Ελληνας πρέσβης στην Ουάσιγκτον κλήθηκε επειγόντως στο γραφείο του υπουργού Οικονομικών των ΗΠA, Morgenthau. Στο ιδιαίτερο γραφείο του τελευταίου είχαν κληθεί και οι επικεφαλής των βρετανικών υπηρεσιών προμηθειών στις ΗΠΑ καθώς και αξιωματούχοι του State Department. Το κλίμα ήταν ιδιαίτερα βαρύ ως και εκβιαστικό. Ο Morgenthau ζήτησε εξηγήσεις από τον Ελληνα πρέσβη για το ποιος απέρριψε την προσφορά των ΗΠΑ για 30 εκπαιδευτικά αεροσκάφη του ναυτικού. Ζήτησε μάλιστα, σχεδόν περιφρονητικά, να επαναλαμβάνονται στα γαλλικά οι ερωτήσεις του για να αντιληφθεί καλά ο Ελληνας επιτετραμμένος αυτά που του λένε. Ο Διαμαντόπουλος δήλωσε ότι την άρνησή του την μετέφεραν οι εμπειρογνώμονες της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας που είχαν φθάσει στις ΗΠΑ. Οι παρευρισκόμενοι έσπευσαν να υπογραμμίσουν το ότι δε ρωτήθηκε η κυβέρνηση στην Αθήνα, φέρνοντας τον Ελληνα διπλωμάτη σε θέση κατηγορούμενου. Κατόπιν ο Morgenthau, εξουσιοδοτημένος σε αυτό από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, όπως δήλωσε, έθεσε με μορφή τελεσιγράφου το ζήτημα: Η Ελλάδα θα δεχθεί ή όχι τα 30 αεροσκάφη; – η προσφορά, συμπλήρωσε, θα ίσχυε δύο – τρεις ημέρες και κατόπιν η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα έδινε τα αεροπλάνα στους Βρετανούς. Η ζητούμενη απάντηση ήταν Ναι ή Οχι, χωρίς να προσδιορίζεται ξεκάθαρα αν το ερώτημα αφορούσε τα παλαιά εκπαιδευτικά αεροσκάφη ή τα σύγχρονα καταδιωκτικά!

Μετά την αναχώρηση του Διαμαντόπουλου, ο υπουργός εξήγησε ότι το ζήτημα των αεροπλάνων για την Ελλάδα απασχόλησε το υπουργικό συμβούλιο όπου και αποφασίστηκε να τελειώνουν με αυτό το ζήτημα κάνοντας μία προσφορά του τύπου «take it or leave it» στους Ελληνες. Σε σχετική ερώτηση απάντησε ότι δεν έγινε καμία μνεία στην παράδοση σύγχρονων καταδιωκτικών «P-40» στην Ελλάδα25…

Καθώς ο Morgenthau αναχώρησε ευθύς αμέσως από την Ουάσιγκτον, η συζήτηση συνεχίστηκε τις επόμενες ημέρες σε επίπεδο αξιωματούχων. Την 1η Φεβρουαρίου ο Διαμαντόπουλος, αφού συνεννοήθηκε με την Αθήνα, κατέθεσε ένα υπόμνημα όπου, αφού περιέγραφε τις παλινωδίες Αμερικανών και Βρετανών στο ζήτημα για τρεις πλέον μήνες, εξέφραζε τη βαθιά του λύπη και ζητούσε εγγράφως τη διασαφήνιση της κατάστασης26. Από την πλευρά τους οι αξιωματούχοι του State Department προσπάθησαν και αυτοί να καταλάβουν τι ακριβώς προσφερόταν στους Ελληνες. Τα συμπεράσματα αυτών των αναζητήσεων ήταν τα ακόλουθα: Μετά την απόφαση για αποστολή 100 καταδιωκτικών αεροσκαφών «P-40» στην Κίνα το Δεκέμβριο του 1940 δεν περίσσευαν ούτε 15 σύγχρονα καταδιωκτικά για την Ελλάδα. Η τελευταία θα μπορούσε να γραφτεί στη σειρά για να ελπίζει σε αεροπλάνα το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο του 1941. Η προσφορά των παλαιών (1936) – και περιορισμένων πλέον σε εκπαιδευτικούς ρόλους – «Grumman» («F3F-1») του ναυτικού ήταν το μόνο που θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ για την Ελλάδα27.

Τα πράγματα όμως δεν έμειναν εκεί. Σε μία προφανή προσπάθεια εκβιασμού της ελληνικής πλευράς και μεταφοράς των ευθυνών σε αυτή, ο υπουργός Ναυτικών των ΗΠΑ Frank Knox δήλωσε δημόσια ότι το αμερικανικό ναυτικό πρόσφερε ως δώρο 30 αεροπλάνα στους Ελληνες και αυτοί απέρριψαν την προσφορά του! Ο Ελληνας πρέσβης έσπευσε, σε κατάσταση υστερίας (in a state of great excitement), να διαψεύσει τη δήλωση, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι τα αεροσκάφη αυτά θα πληρώνονταν, με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο δολάρια – όπως εξάλλου επέβαλαν οι περί ουδετερότητας νόμοι των ΗΠΑ28. Καθώς δε, στο μεταξύ, είχε ανακοινωθεί στον Τύπο η πρόθεση των ΗΠΑ να παραδώσουν άμεσα εκατό καταδιωκτικά «P-40» στην Κίνα, ο Διαμαντόπουλος έθεσε το εύλογο ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίο εξασφαλίζονται αεροπλάνα για όλους εκτός της Ελλάδας29. Στις 12 Φεβρουαρίου, στην Αθήνα, ο νέος πρωθυπουργός, Αλέξανδρος Κορυζής, κάλεσε τον Αμερικανό πρέσβη και του ζήτησε να τιμήσει η Ουάσιγκτον τις υποσχέσεις που είχε δώσει τον περασμένο Νοέμβριο30.

Καθώς στον πολεμικό ορίζοντα η επικείμενη επίθεση της Γερμανίας ενάντια στην Ελλάδα είχε αρχίσει να διακρίνεται με διαύγεια, οι Αμερικανοί ιθύνοντες θέλησαν να δώσουν κάποιες ελπίδες στην ελληνική κυβέρνηση ώστε η τελευταία, στην απελπισία της, να μη σπεύσει να συνθηκολογήσει με το νέο εχθρό της. Ουσιαστικά τίποτε δεν άλλαξε πέρα από τις διαβεβαιώσεις των Αμερικανών αξιωματούχων. Στα μέσα Φεβρουαρίου το State Department πληροφόρησε «εμπιστευτικά» τον Ελληνα πρέσβη ότι μέσα στις επόμενες τέσσερις εβδομάδες θα εξασφαλιστούν 30 σύγχρονα καταδιωκτικά για την Ελλάδα31. Η μυστικότητα οφειλόταν στην προώθηση από την κυβέρνηση Ρούσβελτ του νέου νόμου περί «εκμισθώσεως και δανεισμού» για την ενίσχυση των αντιπάλων του Αξονα χωρών και τίποτε το συγκεκριμένο δεν έπρεπε να διαρρεύσει πριν ο νόμος ψηφιστεί από το Κογκρέσο. Δύο ημέρες αργότερα ο υπουργός Knox ανακοίνωσε στην ελληνική αποστολή ότι τον επόμενο μήνα το ναυτικό θα παρέδιδε στην Ελλάδα 30 καινούρια καταδιωκτικά «Grumman» («F4F-3») και 15 παλαιά «F3F-1». Οι Ελληνες πίστεψαν ενθουσιασμένοι ότι την τελευταία έστω στιγμή η σχεδόν κατεστραμμένη από τον πολύμηνο αγώνα αεροπορία τους θα δεχόταν ένα ουσιαστικό «φιλί της ζωής».

Πολύ γρήγορα αποδείχθηκε ότι βιάστηκαν, για μία ακόμη φορά, να χαρούν. Η πρώτη καθυστέρηση ήρθε από την αναμονή της ολοκλήρωσης της διαδικασίας αποδοχής του «Lend-Lease Bill» (Νόμου περί εκμισθώσεως και δανεισμού) από το Κογκρέσο. Πριν όμως ολοκληρωθεί η σχετική διαδικασία οι αξιωματούχοι του ναυτικού έσπευσαν να χαρακτηρίσουν αυτόν τον τύπο αεροπλάνου ως «απαραίτητο για την εθνική ασφάλεια» και κατά συνέπεια να μπλοκάρουν την εξαγωγή του στην Ελλάδα. Στις 11 Μαρτίου ολοκληρώθηκε η ψήφιση των νέων κανόνων διάθεσης πολεμικού υλικού χωρίς να αλλάξει τίποτε ως προς τα ελληνικά αιτήματα. Στις 22 Μαρτίου ο Ελληνας πρέσβης στην Ουάσιγκτον παρατήρησε με βαθιά πικρία στους Αμερικανούς διπλωμάτες ότι τα 30 καταδιωκτικά «Grumman» που δε δόθηκαν στην Ελλάδα ως «απολύτως απαραίτητα» για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, είχαν μόλις παραδοθεί στη Μεγάλη Βρετανία32. Για μία ακόμα φορά ξεκίνησε ένας κύκλος «επεξηγήσεων» (η Μεγάλη Βρετανία ήθελε να ενοποιήσει τους τύπους των αεροπλάνων της και γι’ αυτό πήρε αυτά που προορίζονταν για την Ελλάδα), ψεύτικων υποσχέσεων (οι Βρετανοί θα έδιναν ίσο αριθμό «Hurricane» στους Ελληνες, τα οποία, φυσικά, αποκαλύφθηκε πως δεν υπήρχαν), παραπλανητικών φημών (η Ελλάδα είχε ήδη μυστικά παραλάβει τα «Hurricane»), δικαιολογιών (κάποιο μπέρδεμα έγινε…) και όλα όσα είχαμε ξαναδεί να συμβαίνουν στους προηγούμενους μήνες.

Στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί επιτέθηκαν με τη σειρά τους στην Ελλάδα. Οι συζητήσεις για την προμήθεια σύγχρονων αεροσκαφών στην Ελλάδα δεν είχαν πλέον αντικείμενο. Επί πέντε ολόκληρους μήνες Βρετανοί και Αμερικανοί είχαν επιδοθεί σε ένα εντυπωσιακά βρώμικο παιχνίδι με ένα και μόνο στόχο: Να μη φθάσει ούτε ίχνος σύγχρονου στρατιωτικού υλικού στους μαχόμενους Ελληνες. Αυτόν τον στόχο, όπως φαίνεται στα διπλωματικά έγγραφα, τον υπηρέτησαν με ανεξήγητη επιμονή. Σε αυτό το διάστημα αμερικανικά, αλλά και βρετανικά αεροπλάνα παραδόθηκαν στην Τουρκία, στο Ιράν, ακόμα και σε κράτη της Λατινικής Αμερικής. Μόνο για την Ελλάδα, τη μόνη χώρα που ενεργά πολεμούσε τον Αξονα εκείνο τον καιρό, δε βρέθηκε τίποτα! Οι «μεγάλοι σύμμαχοι» και «στρατηγικοί εταίροι» της χώρας μας «υπερήφανα» άφησαν το μικρό λαό της να βγάλει μόνος του τα κάστανα από τη φωτιά του πολέμου…

Παραπομπές

1. FRUS, 1940, v. III, Παρατηρήσεις από τον Αμερικανό πρέσβη στο Βελιγράδι (Lane) στο Department of State, 31 Οκτωβρίου 1940.

FRUS: Foreign Relations of the United States, Δημοσιευμένα διπλωματικά έγγραφα των ΗΠΑ.

2. FRUS, 1940, v. III, (σ. 563), MacVeagh (πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα) προς το State Department, 23 Νοεμβρίου 1940.

3. FRUS, 1940, v. III. (σ. 575), The Greek Minister (Diamantopoulos) to the Secretary of State, 17 Σεπτεμβρίου 1940.

4. FRUS, 1940, v. III. (σ. 576), Memorandum by the Greek Legation, 16 Οκτωβρίου 1940.

5. FRUS, 1940, v. III. (σ. 577), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Under Secretary of State (Welles), 23 Οκτωβρίου 1940.

6. FRUS, 1940, v. III. (σ. 578), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Under Secretary of State (Welles), 26 Οκτωβρίου 1940.

7. FRUS, 1940, v. III. (σ. 582), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Chief of the Division of Controls (Green), 7 Νοεμβρίου 1940.

8. FRUS, 1940, v. III. (σ. 583), The Minister in Greece (McVeagh) to the Secretary of State, 8 Νοεμβρίου 1940.

9. Είχαν ήδη απορρίψει την ενίσχυση της ελληνικής αεροπορίας με σύγχρονα καταδιωκτικά «Hurricane».

10. FRUS, 1940, v. III. (σ. 589), The Acting Secretary of State (Welles) to the Minister in Greece (McVeagh), 16 Νοεμβρίου 1940.

11. FRUS, 1940, v. III. (σ. 591), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Assistant Secretary of State (Berle), 18 Νοεμβρίου 1940.

12. FRUS, 1940, v. III. (σ. 594), The Greek Minister (Diamantopoulos) to the Under Secretary of State (Welles) , 5 Δεκεμβρίου 1940.

13. Ο Μεταξάς πληροφόρησε μάλιστα τον ΜακΒή ότι η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν πρόθυμη να διαθέσει το σύνολο των εναπομεινάντων αποθεμάτων της σε δολάρια για την άμεση πληρωμή των 60 καταδιωκτικών αεροπλάνων! FRUS, 1940, v. III. (σ. 596), The Minister in Greece (Mc Veagh) to the Secretary of State, 9 Δεκεμβρίου 1940.

14. FRUS, 1940, v. III. (σ. 598), Memorandum by the Chief of the Division of Controls (Green) to the Secretary of State, 16 Δεκεμβρίου 1940. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι Βρετανοί δήλωσαν ψευδώς στους Αμερικανούς ότι η ελληνική αεροπορία ήδη χρησιμοποιούσε με επιτυχία αεροσκάφη τύπου «Defiant»!!!

15. FRUS, 1940, v. III. (σ. 599), Memorandum of Conversation by the Under Secretary of State (Welles), 16 Δεκεμβρίου 1940. Στην αναφορά του ο Αμερικανός αξιωματούχος αναφέρθηκε σε τηλεφώνημα που έλαβε από τον Βρετανό επιτετραμμένο Butler, στο οποίο ο τελευταίος τον διαβεβαίωσε ότι ο Μεταξάς δέχθηκε με ευχαρίστηση τη συμφωνία για την αντικατάσταση των «P-40» με αγγλικά «Defiant». Η πληροφορία, γρήγορα αποδείχθηκε, ήταν ολότελα ψευδής….

16. FRUS, 1940, v. III. (σ. 600), The Greek Legation to the Department of State, 17 Δεκεμβρίου 1940.

17. FRUS, 1940, v. III. (σ. 601), The Secretary of State to the Minister in Greece (McVeagh), 19 Δεκεμβρίου 1940.

18. FRUS, 1940, v. III. (σ. 602), The Minister in Greece (McVeagh) to the Secretary of State, 28 Δεκεμβρίου 1940. Την ίδια εποχή ο Μεταξάς προσπάθησε να κινητοποιήσει την ελληνική κοινότητα των ΗΠΑ για να στηρίξει τα αιτήματα για στρατιωτική βοήθεια. Η Ουάσιγκτον απαγόρευσε τη μετάδοση διαγγέλματος στα ελληνικά προς τους Ελληνες των ΗΠΑ με μάλλον άκομψο τρόπο.

19. FRUS, 1940, v. III. (σ. 605), Memorandum by the Under Secretary of State (Welles) to the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray), 27 Δεκεμβρίου 1940.

20. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 671), Memorandum of Conversation, by the Assistant Secretary of State (Berle), 10 Ιανουαρίου 1941.

21. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 674), Memorandum of Conversation, by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray), 13 Ιανουαρίου 1941.

22. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 675), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Assistant Secretary of State (Berle), 14 Ιανουαρίου 1941.

23. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 675), Memorandum of Conversation, by Mr. George V. Allen of the Division of Near Eastern Affairs, 14 Ιανουαρίου 1941.

24. Σύμφωνα με το σενάριο την ιδέα είχε ρίξει ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Morgentau και είχε αποδεχθεί κάποιος από την ελληνική κυβέρνηση! Η κατάσταση φάνηκε να ξεκαθαρίζει μόλις στις 22 Ιανουαρίου. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 680), Memorandum of Conversation, by the Assistant Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Alling), 22 Ιανουαρίου 1941.

25. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 683), Memorandum of Conversation, by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray), 31 Ιανουαρίου 1941.

26. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 685), Memorandum of Conversation, by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray), 1 Φεβρουαρίου 1941.

27. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 687), Memorandum by the Chief of Near Eastern Affairs (Murray) to the Under Secretary of State (Welles), 3 Φεβρουαρίου 1941.

28. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 688), Memorandum of Telephone Conversation, by the Chief of Near Eastern Affairs (Murray), 6 Φεβρουαρίου 1941.

29. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 689), Memorandum of Conversation by the Chief of Near Eastern Affairs (Murray), 10 Φεβρουαρίου 1941.

30. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 690), The Minister in Greece (McVeagh) to the Secretary of State, 12 Φεβρουαρίου 1941.

31. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 691), Memorandum of Conversation, by the Assistant Secretary of State (Berle), 13 Φεβρουαρίου 1941.

32. FRUS, 1941, Europe, v. II. (σ. 703), Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Under Secretary of State (Welles), 22 Φεβρουαρίου 1941.

Γιώργος ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ
Καθηγητής Ιστορίας στο ΑΠΘ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

Πως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η ακρίβεια στα καύσιμα

 

Του Δημητρίου Ράπτη (Χημικός)*

 

Παρακάτω εκθέτω προτάσεις, οι οποίες δεν θα λύσουν μόνο το πρόβλημα της ακρίβειας και αισχροκέρδιας αλλά και το πρόβλημα της λαθρεμπορίας.

(1)   Αλλαγή των τιμών πώλησης από τα διϋλιστήρια (και επομένως και από τις εταιρίες εμπορίας και από τα πρατήρια) κάθε βδομάδα και όχι κάθε μέρα. Το μέτρο αυτό είναι βασικό και θα αποβεί καθοριστικό για τον ανταγωνισμό και τον έλεγχό του από την Πολιτεία και τους καταναλωτές. Γιατί όταν οι τιμές των καυσίμων αλλάζουν κάθε μέρα, ο μεν καταναλωτής δεν μπορεί να ελέγξει τις τιμές (αφού το συντομότερο διάστημα που αγοράζει καύσιμα είναι η βδομάδα), η δε Πολιτεία δεν έχει (και δεν θα αποκτήσει ποτέ) την δυνατότητα να ελέγχει 8.000 πρατήρια που αλλάζουν τιμές κάθε μέρα. Σ’ αυτήν την αλλαγή οι μόνοι δυστροπούντες είναι οι εταιρίες διΰλισης, επειδή όταν ανεβαίνουν οι διεθνείς τιμές πετρελαίου θα έχουν κάποιες απώλειες κερδών. Νομίζω ότι η ένσταση αυτή δεν είναι ισχυρή αφενός γιατί οι εταιρίες διΰλισης έχουν πάρα πολλά κέρδη ετησίως και γιατί, άλλωστε, όταν πέφτουν οι διεθνείς τιμές πετρελαίου θα έχουν ισόποσες αυξήσεις κερδών.

(2) Στα διϋλιστήρια και στις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών των εταιριών πρέπει να θεσπισθούν κανονισμοί παραλαβών-παραδόσεων και μεταφορών πετρελαιοειδών εγκεκριμένων από την Πολιτεία και να ιδρυθούν Υπηρεσίες Ελέγχου με απεριόριστες αρμοδιότητες επί του θέματος, με παράλληλο αυτονόητο δικαίωμα της Πολιτείας να κάνει αιφνιδιαστικούς ελέγχους σε οποιαδήποτε εγκατάσταση πετρελαιοειδών.

Το μέτρο αυτό βρίσει αντιθέτους μόνο τις μαφίες του πετρελαίου που δρουν μέσα σε κάθε διϋλιστήριο και σε κάθε εγκατάσταση.

(3) Να επιτραπεί στις εταιρίες εμπορίας να έχουν όσα ιδιόκτητα πρατήρια θέλουν. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι Εταιρίες Εμπορίας θα έχουν την άνεση να εφαρμόσουν την (όποια) αύξηση των πωλήσεών τους επιθυμούν.

(4) Θα πρέπει να θεσπισθεί και εγκατασταθεί ένα σύστημα ελέγχου εισφορών-εκροών. Με αυτό το σύστημα θα πρέπει για κάθε: α) βυτιοφόρο, β) πρατήριο, γ) εταιρία εμπορίας ή μεταπώλησης, δ) εταιρία διΰλισης να γνωρίζουν η Πολιτεία, οι ιδιοκτήτες και οι διαχειριστές τι ποσότητες και ποιότητες πετρελαιοειδών υπάρχουν ή μεταφέρονται σε κάθε σταθερή ή κινητή μονάδα ανά πάσα στιγμή.

Το μέτρο βρίσκει αντίθετους τους απανταχού λαθρέμπορους.

(5) Επειδή το άνω αναφερθέν μέτρο θέλει περίπου έναν χρόνο για να εγκατασταθεί, πρέπει να εγκατασταθούν αμέσως ταμειακές μηχανές στα πρατήρια.

Η μη εγκατάσταση ταμειακών μηχανών στα πρατήρια θίγει την τιμή και την υπόληψη της Πολιτείας.

(6) Να επιτραπεί σε όσα πρατήρια επιθυμούν να έχουν 24ωρη λειτουργία, με παράλληλη ισχύ του υπάρχοντος καθεστώτος υποχρεωτικής εκ περιτροπής διανυκτέρευσης συγκεκριμένου αριθμού πρατηρίων ανά νομό.

(7) Να επιτραπεί στις εταιρίες εμπορίας και σε κάθε παράγοντα της πετρελαϊκής αγοράς να έχουν όσα ιδιόκτητα βυτιοφόρα θέλουν. Το μέτρο αυτό θα περιορίσει το σημερινό υψηλό κόστος μεταφοράς. Αντίθετοι στο μέτρο αυτό είναι οι ιδιοκτήτες Δ.Χ. βυτιοφόρων οχημάτων.

(8) Άμεση κατάργηση των κατωτάτων (και πάρα πολύ υψηλών!) κομίστρων στα Δ.Χ. βυτιοφόρα.

(9) Πρέπει η Πολιτεία να χρησιμοποιήσει ως πολιορκητικό κριό κατά της ακρίβειας των καυσίμων την κρατική εταιρία εμπορίας, την ΕΚΟ, ή να ιδρύσει και άλλη εταιρία για τον ίδιο σκοπό. Τα περιθώρια κέρδους των εταιριών εμπορίας (και των πρατηρίων) έχουν αυξηθεί υπερβολικά τα τελευταία χρόνια και έτσι θα μπορεί η κρατική εταιρία εμπορίας να παίξει – χωρίς τον κίνδυνο να έχει ζημίες – μια πολιτική χαμηλών τιμών που άλλωστε θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση των πωλήσεών της.

Το μέτρο αυτό βρίσκει αντίθετες τις πολυεθνικές εταιρίες πετρελαιοειδών και σκοντάφτει στο ότι στο τιμόνι της ΕΚΟ διορίζονται ανίδεοι και όχι άνθρωποι με όραμα.

 

*Διευθυντής Εμπορίας της ΔΕΠ (1993-1997)

  Διευθυντής Πωλήσεων των ΕΛΠΕ (1997-2001)

  Διευθυντής Παραλαβών-Παραδόσεων και Ελέγχου των ΕΛΠΕ (2001-2003)

Το 2007 εκπόνησε μελέτη για λογαριασμό των ΕΛΠΕ για τις προοπτικές εξέλιξης των βιοκαυσίμων με προτάσεις για να εισέλθουν τα ΕΛΠΕ στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη δημιουργία βιοδιυλιστηρίου και την χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων βιοκαυσίμων δεύτερης γενιάς. Διετέλεσε Πρόεδρος και Δ/νων Σύμβουλος της ΕΛΔΑ-Ε (1993-1995) και μέλος του Δ.Σ. της ΕΚΟ (2002-2004). Κατά τη θητεία του στην Διοίκηση της ΕΛΔΑ-Ε, η εταιρία εισήλθε στην εσωτερική αγορά μέσα σε ένα χρόνο κατέκτησε το 4% της Αγοράς με ελάχιστες σχετικά δαπάνες.

Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974

 

Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974

του Σόλωνα Νεοκ. Γρηγοριάδη

Εισαγωγή: Γιώργος Μαργαρίτης

Τόμος Α΄, Κατοχή – Δεκεμβριανά 1941-1945

Εκδόσεις Polaris. Σελ. 776

Δεν είναι λίγες οι φορές που τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, λόγω ακριβώς της εγγύτητας, παραμένουν πιο άγνωστα και σκοτεινά από τα παλαιότερα. Η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, αυτή δηλαδή που αρχίζει από τις επιπτώσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στη χώρα μας και φτάνει ως τις μέρες μας, αποτελεί μια περίοδο υπό διερεύνηση, η οποία περιμένει με τα χρόνια να ωριμάσει. Η αποτίμηση σύγχρονων γεγονότων λοιπόν έχει εξ αντικειμένου ένα βαθμό δυσκολίας, αυτόν της αφομοίωσης των γεγονότων. Αυτές τις μέρες επανακυκλοφορεί ο πρώτος τόμος ενός τρίτομου ιστορικού έργου που εξετάζει ένα σημαντικό κομμάτι, την περίοδο 1941-1945. Το ογκώδες έργο του Γρηγοριάδη βασίζεται σε μια πληθώρα αρχείων, αντλημένων από τον Τύπο της εποχής, σε μια βιβλιογραφία εκτενή και έγκυρη και σε ντοκουμέντα που έχουν αντληθεί από διάφορα ελληνικά και ξένα αρχεία. Όταν την 27η Απριλίου 1941 οι Γερμανοί ύψωναν την σβάστικα κανείς δεν είχε την ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για μια ιστορία που θα περάσει εύκολα, αλλά και κανείς δεν φανταζόταν ότι άρχιζε μια τραγωδία η οποία θα κρατούσε για τη χώρα μας πολύ περισσότερο απ’ όσο εκτιμούσαν και οι πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Στον πρώτο τόμο έχουμε λοιπόν όλο εκείνο το εφιαλτικό σκηνικό που εκτυλίχθηκε στα χρόνια της Κατοχής, καταγεγραμμένο με νηφαλιότητα, όπου τεκμηριώνεται και το πιο προφανές ιστορικό στοιχείο που παρατίθεται. Ταυτόχρονα, οι κρίσεις είναι μετρημένες, δίχως ωστόσο να τους λείπει η συγκίνηση, όταν αυτό είναι επιβεβλημένο. Η Αντίσταση εξετάζεται σε όλο της το εύρος με κριτικό μάτι, έτσι που να αφήνει περιθώρια στον αναγνώστη να διαμορφώνει την άποψή του δίχως να επηρεάζεται. Ο πρώτος τόμος αυτού του σημαντικού έργου ολοκληρώνεται το 1945 με την Απελευθέρωση, στο σημείο εκείνο που θα άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο ελπίδας για τον τόπο. Κατά τραγικό τρόπο όμως άνοιξε μια νέα εφιαλτική περίοδος με αποκορύφωμα τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Oι Βραζιλιάνοι τους χορεύουν… σάμπα

(Δημοσιεύτηκε στο «Π’ 22/10/2009)

Οι Βραζιλιάνοι χορεύουν «σάμπα» Γάλλους, Αμερικανούς και Σουηδούς. Είναι γνωστό ότι η Βραζιλία ξεκίνησε εδώ και έναν χρόνο την αξιολόγηση έξι μαχητικών αεροσκαφών με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του στόλου της. Συγκεκριμένα πήραν προσφορές για τα αεροσκάφη Eurofighter, Rafale, F-16, F-18, Gripen και Suchoi.

Μετά την αρχική επιχειρησιακή αξιολόγηση συνεχίστηκε η αξιολόγηση των Gripen, Rafale και F-18.

Τον Φεβρουάριο του 2009 η Βραζιλία ζήτησε προσφορές από τις τρεις εταιρείες (SAAB, Dassault και Boeing) όχι μόνο για την αρχική τιμή αλλά και για το κόστος κύκλου ζωής των αεροσκαφών (με απλά λόγια πόσο θα κοστίζει η ώρα πτήσης για τα επόμενα τριάντα χρόνια). Επίσης μέρος της προσφοράς – και πολύ σημαντικό – ήταν τα βιομηχανικά ανταλλάγματα που θα έδινε κάθε εταιρεία αλλά και η μεταφορά τεχνογνωσίας. Αφού η βραζιλιάνικη Πολεμική Αεροπορία έκανε πτητικές δοκιμές με τα τρία αεροσκάφη, στη συνέχεια προχώρησε στην αξιολόγηση των βιομηχανικών ανταλλαγμάτων.

Η μέθοδος ΒΑFO

Το καλοκαίρι του 2009 οι βραζιλιάνικες αρχές ζήτησαν εμπιστευτικά καλύτερες προσφορές από τις τρεις εταιρείες προκειμένου να συντάξουν το τελικό τους πόρισμα. Είναι η γνωστή μέθοδος BAFO (Best And Final Offer). Οι εταιρείες, αφού μείωσαν τις τιμές, παραχώρησαν μέχρι και την κατασκευή των αεροσκαφών στη Βραζιλία και άδεια να πουλάνε και μόνοι τους αεροσκάφη. Στη συνέχεια, τον Σεπτέμβριο του 2009, αιφ- νιδίως ο πρόεδρος Λούλα ανακοίνωσε την έναρξη διαπραγματεύσεων με τους Γάλλους για το Rafale, αλλά αμέσως μετά ο υπουργός Άμυνας της Βραζιλίας τα γύρισε και είπε ότι πρόκειται περί παρεξήγησης και ζήτησε και πάλι από όλες τις εταιρείες καλύτερες προσφορές προκειμένου να αποφασίσουν. Δηλαδή νέο BAFO. Αξιοσημείωτη η δήλωση του προέδρου Λούλα, που είπε στις 18 Σεπτεμβρίου 2009: «Εάν κάποιος θέλει να δώσει καλύτερη προσφορά, ας τον αφή- σουμε να το κάνει. Αυτός είναι ο τρόπος που δου- λεύουν οι διαπραγματεύσεις». Οι Βραζιλιάνοι έχουν σκοπό να πουλήσουν πολύ ακρι- βά το τομάρι τους και για αυτόν τον λόγο αξιολογούν, ζητάνε, πιέζουν, αποφασίζουν. Αξιοσημείωτο ότι η μοναδική φορά που ελληνική κυβέρνηση χρησιμοποίησε το BAFO ήταν το ΠΑΣΟΚ το έτος 2002 στην ανοιχτή ανταγωνιστική διαδικασία αγοράς των μεταφορικών αεροσκαφών C-27J. Τότε η αρχική τιμή των 12 αεροσκαφών ήταν 430 εκατομμύρια δολάρια και ύστερα από διαδοχικά BAFO κατέβηκε στα 272 εκατομμύρια δολάρια και με επιπλέον πολλαπλάσια οφέλη από τα αντισταθμιστικά. Δηλαδή συνολική έκπτωση πάνω από 36%.

«Εθνική Αντίσταση, Κατοχή και γερμανικές αποζημιώσεις»

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

       Το βιβλιοπωλείο «χωρίς όνομα» σας προσκαλεί στην ομιλία του συγγραφέα Μανώλη Γλέζου με θέμα «Εθνική Αντίσταση, Κατοχή και γερμανικές αποζημιώσεις».

     Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 30 Οκτωβρίου, στις 7.30 το απόγευμα στο πνευματικό κέντρο Σήμαντρο (Ελευθ. Βενιζέλου 59 Α) στον Χολαργό.

  

     Για οποιαδήποτε πληροφορία επικοινωνήστε στο τηλέφωνο 210-6546742.

βιβλιοπωλείο «χωρίς όνομα»

Φανερωμένης 8, Χολαργός

Ε΄στάση Χολαργού στη λ. Μεσογείων

Ηλεκτρ.διεύθ. nonamebk@acci.gr ή ενημερωθείτε μέσω του διαδικτύου στην ηλεκτρονική σελίδα https://papaleonidasdimitris.wordpress.com

Η Ελλάδα στη Μέση Ανατολή: ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες

του Σωτήρη Ρούσσου (αναπληρωτής καθηγητής και επικεφαλής της Ομάδας Μελέτης για τη Μέση Ανατολή και το Ισλάμ, στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου).

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο Βήμα Ιδεών της 1ης Ιανουαρίου 2009.

«Βδομήντα χρόνια ολάκερα τώρα θυμάμαι, κι έχω σ. αυτό το διάστημα ιδωμένα ώρες φριχτές και πράγματα παράξενα όμως

μπροστά σε αυτήν τη νύχτα όσα έχω δει μου φαίνονται σαν τιποτένια πράγματα.»

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Μάκβεθ

 

Μοιάζει με αυτή τη ρήση του Γέρου στην σαιξπηρική τραγωδία, η μόνιμη επωδός των Ευρωπαίων Υπουργών Εξωτερικών μπροστά σε δραματικές εξελίξεις στον χώρο της Μέσης Ανατολής και του μουσουλμανικού κόσμου. Πριν όμως αποκριθούμε στο αίτημα για μια ελληνική εξωτερική πολιτική στην περιοχή θα πρέπει να προβούμε σε τρεις βασικές παραδοχές ή επισημάνσεις.

 Πρώτον, υπάρχει μια μετατόπιση του γεωπολιτικού και γεωοικο-νομικού ενδιαφέροντος προς τα ανατολικά. Ο βασικός άξονας γεωπολιτικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή δεν διέρχεται πια τη Διώρυγα του Σουέζ, ούτε εφάπτεται της Μεσογείου, αλλά μετα-κινήθηκε στον άξονα Καύκασος-Μεσοποταμία-Περσικός Κόλπος.

Η μετατόπιση αυτή οφείλεται βεβαίως στον πλούτο των πηγών ενέργειας της περιοχής αλλά και σε μια σειρά άλλους παράγοντες. Το Ιράν επανέκαμψε ως βασική περιφερειακή δύναμη στην περι-οχή αφού η αμερικανική επέμβαση εξαφάνισε τη μοναδική δύναμη εξισορρόπησης, το Ιράκ.

Η επανάκαμψη του Ιράν επανέφερε με τη σειρά της το παλαιό σχί-σμα μεταξύ σιιτικού και σουνιτικού Ισλάμ όχι μόνο ως θρησκευτι-κή διαφορά αλλά και ως πολιτικό διακύβευμα που αφορά όχι μόνο τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου αλλά και κράτη και περιοχές, όπως ο Λίβανος, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και ο Καύκασος. Ο τελευταίος αδυνατεί να αποτελέσει μια ασφαλή περιοχή διέλευσης ενέργειας χωρίς ρωσική εξάρτηση ή έστω έλεγχο και επαναφέρει τις οδούς μέσω Ιράν και τουρκικής ή ιρακινής Μεσοποταμίας στο προσκήνιο.

Τέλος, η άνοδος της Ινδίας και της Κίνας ως μεγάλων καταναλω-τών ενέργειας και η κρίση που επικρέμεται σήμερα στην Νότια Ασία αυξάνει τη γεωστρατηγική σημασία του άξονα Καύκασος-Μεσοποταμία-Περσικός Κόλπος.

 Δεύτερον, σήμερα στη Μέση Ανατολή έχουμε δύο βασικούς πολιτικούς πόλους: το αυταρχικό και πατερναλιστικό κράτος με τις διαπλεκόμενες με αυτό κρατικιστικές ή κρατικοδίαιτες πολιτικές και οικονομικές ελίτ και τα δίκτυα πατρωνίας τους από τη μια πλευρά και το πολιτικό Ισλάμ από την άλλη. Με την εξαίρεση της ειδικής περίπτωσης του Λιβάνου, δεν υπάρχουν σήμερα άλλες δυνάμεις αντιπολίτευσης στα κράτη της περιοχής που να είναι άξιες λόγου, που να συγκεντρώνουν δηλαδή κάποιες αξιοπρό-σεκτες κοινωνικές δυνάμεις αν όχι σημαντικά εκλογικά ποσοστά σε τοπικές ή γενικές εκλογές. Συνήθως οι ευρωπαϊκές ελίτ αρέσκο-νται να φιλοξενούν φιλελεύθερους κοσμικούς διανοούμενους ή πολιτικούς, οι οποίοι πληρούν τα κριτήρια των δυτικών ακροατη-ρίων αλλά βρίσκονται μπροστά σε «άδεια καθίσματα» όταν επι-στρέφουν στην χώρα τους.

Συνεπώς το όποιο εγχείρημα εκδημοκρατισμού ή έστω και ελά-χιστου πολιτικού εκσυγχρονισμού είναι επόμενο ότι θα αποδυνα-μώσει το αυταρχικό κράτος και θα φέρει τις δυνάμεις του πολι-τικού Ισλάμ σε θέση ισχύος.

Επίσης ο όποιος πραγματικός οικονομικός εκσυγχρονισμός των κρατών αυτών θα έχει επιπτώσεις και στα κοινωνικά-οικονομικά δίκτυα που στηρίζουν το αυταρχικό κράτος.

 Η τρίτη επισήμανση αφορά στον ρόλο των μουσουλμανικών κοινοτήτων στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής στη Μέση Ανατολή και τον μουσουλμανικό κόσμο. Είτε ενσωματωμένοι στο πολιτικό-κοινωνικό σύστημα των ευρωπαϊκών κρατών είτε παρα-μένοντας εκτός αυτού, οι Ευρωπαίοι Μουσουλμάνοι θα αναδει-κνύονται όλο και περισσότερο σε παράγοντες διαμόρφωσης πολιτικών αποφάσεων που θα αφορούν τη Μέση Ανατολή. Επίσης, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τον μουσουλμανικό κόσμο θα είναι δυνατόν να επηρεάζουν ως πολλαπλασιαστική δύναμη το βαθμό ριζοσπαστικοποίησης των κοινοτήτων ή ακόμα και το βαθμό της ενσωμάτωσής τους στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

 Με βάση τώρα τις παραδοχές αυτές η θέση της Ελλάδας και η εξωτερική πολιτική της χρειάζεται νέες πυξίδες χωρίς αναγκαία να εγκαταλείψει τις παλαιές. Για παράδειγμα η ενεργός ενασχόληση της Ελλάδας με την αραβο-ισραηλινή διαμάχη και η υποστήριξη, μέσω διαμεσολάβησης της, σε ειρηνευτικά σχέδια μπορεί και πρέπει να συνεχιστεί. Η συνεισφορά μας στον τομέα της αναπτυξιακής συνεργασίας και της Μεσογειακής Ένωσης επίσης πρέπει να συνεχιστεί και να τονωθεί περαιτέρω. Αλλά για να παίξει μια χώρα ρόλο στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής, πρέπει να έχει να προτείνει κάτι νέο, ρηξικέλευθο, μια πολιτική που να προλαβαίνει τις αιτίες και όχι τα αποτελέσματά τους. Η Ελλάδα με τη στάση της τις τελευταίες δεκαετίες έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των μεσανατολικών πολιτικών δυνάμεων, συμπερι-λαμβανομένου και του πολιτικού Ισλάμ. Μπορεί λοιπόν σήμερα να κάνει μια υπέρβαση. Όπως στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κέρκυρας, το 1994, η Ελλάδα πρότεινε την ευρωμεσογειακή συνεργασία, σήμερα μπορεί να προτείνει τη συγκρότηση μιας «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για το Πολιτικό Ισλάμ».

 Η στρατηγική αυτή σαφώς δεν αφορά τις εξτρεμιστικές οργα-νώσεις τύπου αλ-Κάιντα και οργανώσεις του νομαδικού τζιχάντ σαν αυτές που χτύπησαν στην Ινδία ή υπό το κάλυμμα του Ισλάμ προβαίνουν σε εγκληματικές πράξεις όπως η πειρατεία. Η στρα-τηγική αυτή θα αφορά τις πολιτικές δυνάμεις που σήμερα είναι σημαντικές, ορατές και εκπροσωπούν μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Είναι, για παράδειγμα, στα όρια της πολιτικής ανοησίας το να αρνείσαι την πολιτική επικοινωνία με τη Χεζμπολλάχ, η οποία έχει σοβαρές πιθανότητες, να κερδίσει μαζί με τους συμμάχους της τις προσεχείς λιβανικές εκλογές. Η στρατηγική αυτή θα έχει στόχο τη διαμόρφωση «κανόνων παιχνιδιού» μεταξύ της Ε.Ε. και του πολιτικού Ισλάμ που θα αποσκοπούν σε εγγυήσεις για περιφε-ρειακή σταθερότητα, μη φαλκίδευση της των δημοκρατικών και αντιπροσωπευτικών θεσμών, μείωση της βίας και ενίσχυση πολιτικών ανάπτυξης.

Η δεύτερη ελληνική προτεραιότητα πρέπει να είναι η επανασύν-δεσή της με τον άξονα Καύκασος-Μεσοποταμία-Περσικός Κόλπος. Στη δεκαετία του 1990 και ιδιαίτερα στην περίοδο 1997-2000, η Ελλάδα προσπάθησε με την τριμερή οικονομική κυρίως συνεργα-σία Ελλάδας-Ιράν-Αρμενίας να παίξει έναν σημαντικό ρόλο. Η προσπάθεια εκείνη δεν τελεσφόρησε για μια σειρά από λόγους: αδυναμία των κρατικών υπηρεσιών και των επιχειρήσεων να την στηρίξουν, καχυποψία ότι πρόκειται για αντι-τουρκική συμμαχία, άρνηση των ΗΠΑ να δεχθούν οποιαδήποτε ενέργεια που θα έβγα-ζε το Ιράν από το περιθώριο.

 Σήμερα όλος ο κόσμος, περιλαμβανομένης και της νέας  αμερικα-νικής ηγεσίας, φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι η άρνηση διαλόγου και η περιθωριοποίηση του Ιράν δεν συμφέρει κανέναν και πάντως ενισχύει τις τάσεις για μεγαλύτερη απομόνωση, αυταρχισμό και εξτρεμισμό στην ιρανική κοινωνία και ηγεσία. Είναι λοιπόν η ευκαιρία να σχεδιάσουμε εκ νέου σχήματα συνεργασίας και επανένταξης του Ιράν στη διεθνή κοινωνία. Γνωρίζοντας τη συνήθεια των νέων αμερικανικών διακυβερνήσεων να μην προχωρούν σε μεγάλες πρωτοβουλίες στην εξωτερική πολιτική (ιδιαίτερα τώρα με την παγκόσμια οικονομική κρίση), δεν θα πρέπει να περιμένουμε κάποια μεγάλη κίνηση το 2009. Η Ελλάδα και η Ε.Ε. μπορεί να παίξει το ρόλο του «προπομπού» προετοι-μάζοντας το έδαφος για μια προσέγγιση των ΗΠΑ και του Ιράν ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες αποτυχίας της. Μια τέτοια πρωτοβουλία δεν θα παραβλέπει την επιθυμία του Ιράν να εκλαμβάνεται ως περιφερειακή δύναμη στην περιοχή της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής αλλά θα καθιστά σαφές το πλαίσιο κανόνων που δεσμεύουν και τους περιφερειακούς ηγεμόνες.

Η Ελλάδα, με βάση την εμπειρία της δεκαετίας του 1990, απαλλαγμένη από συμπλέγματα του ετεροκαθορισμού από την τουρκική πολιτική και της «ψωροκώσταινας» μπορεί να προτείνει μια νέα αρχιτεκτονική συλλογικής ασφάλειας στον άξονα Καύκασος – Μεσοποταμία-Περσικός Κόλπος.

Τέλος, ρηξικέλευθες και μη ετεροκαθοριζόμενες πολιτικές απαι-τούν γνώση της Μέσης Ανατολής και των μουσουλμανικών κοινο-τήτων και την θεσμοθέτηση και υποστήριξη ισλαμικών και μεσα-νατολικών σπουδών και έρευνας. Με αυτούς τους όρους και τις πολιτικές πρωτοβουλίες η Ελλάδα είναι σε θέση να παίξει ρόλο διαμορφωτή και όχι αχθοφόρου των ευρωπαϊκών πολιτικών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και τελικά να μην μας συλλάβει εξαπίνης η νέα τρομακτική νύχτα.

Εμφύλιος για τον… Εμφύλιο

ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΤΑ ΠΑΘΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΛΑΓΙΑΣΕΙ, Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΟΜΩΣ ΣΤΟΥΣ ΚΟΛΠΟΥΣ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟ ΖΩΗΡΗ. Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΛΓΑΡΗ «ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ», ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ,ΣΕ ΕΝΑ ΒΑΘΜΟ, ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ

Το θέμα των δύο αδελφών που σχεδόν από τύχη βρίσκονται να μάχονται σε αντίπαλα στρατόπεδα, παρόλο που για αρκετούς ιστορικούς είναι είτε τετριμμένο είτε και περιθωριακό, αποτελεί μία στροφή στη μικροϊστορία, η οποία, φαίνεται, είναι της μόδας αυτή την εποχή. Ταυτόχρονα, τα μεγάλα ερωτήματα διχάζουν. Ποιος φταίει για τον Εμφύλιο, αν ο ο Εμφύλιος ξεκίνησε το 1947, όπως λέει η Αριστερά, ή το 1943, όπως υποστηρίζουν άλλες πλευρές, ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος των ξένων δυνάμεων, ακόμα και το αν οι συνεργάτες των Γερμανών «οφείλουν τη δράση τους στον κομμουνισμό», όπως διατείνονται κάποιοι, ή ποια έκταση έλαβε εντέλει το φαινόμενο του δοσιλογισμού. Επίσης, πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος μεμονομένων προσώπων, λ.χ. του Νίκου Ζαχαριάδη. Υπάρχουν σχολές σκέψης που αποκαλούνται αναθεωρητικές, άλλες που αυτοαποκαλούνται μετααναθεωρητικές, απόψεις «αριστερές», «δεξιές» και ενδιάμεσες. Γεγονός είναι ένα: τα τελευταία είκοσι χρόνια το τοπίο στην ιστοριογραφία του Εμφυλίου έχει αλλάξει ριζικά. Και η συζήτηση, με συχνά αθώες αποχρώσεις που όμως κρύβουν βαθιές ιδεολογικές διαφορές, είναι πιο ζωντανή, ίσως και πιο δημιουργική από ποτέ.

Σύγκρουση δύο κόσμων
«Η ιστορία του Εμφυλίου σήμερα, πράγματι, διαβάζεται διαφορετικά», λέει στο «Βιβλιοδρόμιο» ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνης Λιάκος. «Αλλά θα πρέπει να ορίσουμε τι περιλαμβάνουμε στον όρο «Εμφύλιος Πόλεμος». Υπάρχουν δύο αντιλήψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, η Κατοχή είναι τριπλό γεγονός: αντίσταση αλλά και εξέγερση κατά των κοινωνικών δομών και εμφύλιος πόλεμος. Οπότε ο Εμφύλιος αρχίζει το 1943 και τελειώνει το 1949 με διάφορες φάσεις. Σύμφωνα με τη δεύτερη, ο Εμφύλιος αρχίζει το 1947 και τελειώνει το 1949. Είναι άποψη μάλλον παρωχημένη. Βλέπει τα πράγματα από την κορυφή, ως μία στρατιωτική σύγκρουση και όχι ως κοινωνικό γεγονός. Η εθνική συμφιλίωση της Μεταπολίτευσης αγιοποίησε την Αντίσταση και δαιμονοποίησε τον Εμφύλιο. Σήμερα βλέπουμε την ιστορία περισσότερο διαφοροποιημένα, μέσα από τις τοπικές συγκρούσεις. Το 1943-44 εμφύλιες συγκρούσεις διεξήχθησαν και στις πόλεις με τη μορφή τρομοκρατίας ή ακήρυκτου πολέμου. Αλλά στην περίοδο 1947-1949 οι πόλεις ήταν απούσες. Οι συγκρούσεις περιορίστηκαν στην ύπαιθρο, κυρίως στον κεντρικό ορεινό όγκο της χώρας και στη Βόρεια Ελλάδα, όπου έγιναν και βίαιες στρατολογήσεις ανάμεσα στον πληθυσμό. Αρκεί όμως να μη χάνουμε από τα μάτια μας ότι υπήρξε ένα κεντρικό διακύβευμα, μια σύγκρουση δύο κόσμων που υπερέβαινε τα όρια της Ελλάδας…».

Ο πολιτικός επιστήμονας (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) Νίκος Μαραντζίδης, που μαζί με τον Στάθη Καλύβα διεκδίκησαν το ρόλο του εκφραστή ενός «νέου κύματος» στην ιστοριογραφία του ΄40- αλλά και που κατηγορήθηκαν γι΄ αυτό-, θεωρει ότι υπάρχουν θέματα που παραμένουν ταμπού. «Υπάρχει διάχυση της βίας από όλες τις πλευρές σε όλη τη δεκαετία. Η έρευνα δείχνει ότι η σύγκρουση υπήρξε ανελέητη. Η δυσκολία έγκειται στο να αντιληφθούμε την πολυπλοκότητα που έχει διαστάσεις διεθνείς, εσωτερικές και στενά τοπικές», αναφέρει. «Είδα βουλευτή, βγαίνοντας από την ταινία του Παντελή Βούλγαρη, να μιλά για «μάθημα Ιστορίας». Το βρήκα διασκεδαστικό αλλά και προβληματικό. Ο κίνδυνος, σε μια κοινωνία που διατείνεται ότι μαθαίνει Ιστορία από μια ταινία, είναι οι τρομακτικές σχηματοποιήσεις, συνήθως στη λογική τού «να ενώσουμε και να μη διχάσουμε», λες και κινδυνεύει η δημοκρατία αν διχαστείς σε ένα θέμα», λέει. «Ο δοσιλογισμός», συμπληρώνει, «είναι λ.χ. ένα παράδειγμα θέματος που σοκάρει. Ο αριθμός των συνεργατών είναι τόσο μεγάλος που ενδεχομένως υπερβαίνει τον αριθμό των αντιστασιακών. Η ιστορική επιστήμη το αντιλαμβάνεται, η κοινωνία δεν θέλει να το αποδεχθεί».

Η λεγόμενη «εξίσωση μαύρης και κόκκινης βίας», «δεν έχει πια νόημα ούτε ως ερώτημα», κατά τον Αντώνη Λιάκο, ο οποίος ωστόσο διευκρινίζει: «Υπάρχει μια τάση απενοχοποίησης των συνεργατών των Γερμανών. Ο πυρήνας του αναθεωρητισμού διεθνώς απενοχοποιεί τον ναζισμό βλέποντάς τον ως αντίδραση στον κομμουνισμό. Το ελληνικό αντίστοιχο είναι ότι οι συνεργάτες των Γερμανών οφείλουν τη δράση τους στην απειλή των κομμουνιστών. Η αμυντική αριστερή αντίληψη βλέπει προδότες και πατριώτες. Σήμερα δεν έχει νόημα ούτε να καταδικάσουμε ούτε να απολογηθούμε. Ζούμε σε μια άλλη εποχή, με άλλα διακυβεύματα».

Και ταυτόχρονα, δεν διστάζει να μιλήσει για εμφάνιση «μιας αναθεωρητικής τάσης που ενώ διαφημίζει μια νέα ματιά, επιστρέφει στην παλιά ψυχροπολεμική ερμηνεία, και ακόμη διακρίνεται για ατόφιο εμπειρισμό και μια κάποια προχειρότητα, ακόμη και λαθροχειρία, στην έρευνα και στις δημοσιεύσεις της». Ταυτόχρονα όμως ασκεί κριτική και στην «αποστεωμένη», όπως λέει, «αντίδραση μερίδας της Αριστεράς, που βλέπει τον Εμφύλιο με τα γυαλιά μιας ιστορίας που κινείται μόνο με αποφάσεις από τα πάνω, που περιορίζει τον Εμφύλιο στα 1947-1949 ενώ την Κατοχή την βλέπει αποκλειστικά ως αντίσταση, χωρίς χαρακτήρα αμφισβήτησης των κοινωνικών δομών, χωρίς ενδελεχή κοινωνική σύγκρουση».

Υπάρχουν πάντως και σημεία σύγκλισης. «Μία από τις πλέον τραγικές διαστάσεις του Εμφυλίου είναι οι μετακινήσεις παιδιών», λέει ο Νίκος Μαραντζίδης. «Η αμφίπλευρη χρησιμοποίησή τους σε ένα παιχνίδι στρατηγικής. Μόνο στη δεύτερη φάση, στο εξωτερικό και στις παιδουπόλεις, αντιμετωπίζονται τα παιδιά με όρους ανθρωπιστικούς. Αλλά στην πρώτη, προτεραιότητα όλων ήταν να μη δώσουν πάτημα στον αντίπαλο».

«Η έννοια του παιδομαζώματος, είχε στοιχειώσει», λέει ο Αντώνης Λιάκος. «Τώρα μιλάμε για μεταφορές παιδιών και από τους μεν και από τους δε. Περιγράφουμε επίσης μία περισσότερο σωματοποιημένη παρά ιδεολογικοποιημένη ιστορία, εστιάζοντας στην πείνα και τις κακουχίες που πέρασαν ένοπλοι, έγκλειστοι, αλλά και γενικότερα οι πληθυσμοί. Αλλά αν χάσουμε τη ματιά από τη συνολική σύγκρουση δεν καταλαβαίνουμε γιατί έγιναν όλα αυτά. Αν χάσουμε τη μικροϊστορία δεν βλέπουμε την εμπειρία των απλών ανθρώπων».

«Υπάρχει ένα είδος απόστασης ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα και αυτό που θα λέγαμε δημόσια ιστορία και συλλογική αντίληψη για τον Εμφύλιο, όπως αποτυπώνεται στα Μedia (τηλεοπτικές παρουσιάσεις, κινηματογράφος κ.λ.π.)», συμπληρώνει ο Νίκος Μαραντζίδης. «Σε επίπεδο επιστήμης, τα τελευταία 20 χρόνια υπάρχει εμβάθυνση και πολυπλοκότερη ανάγνωση της δεκαετίας του ΄40 γιατί και νέα εργαλεία και νέες οπτικές έχουμε: σημειώνω τη μελέτη κοινωνικών υποκειμένων όπως οι γυναίκες και οι μειονότητες».
NEA

Στις συμπληγάδες του ιταλικού και γερμανικού «ζωτικού χώρου»

 

Mια «οικονομική» εξήγηση της αντίθεσης του Xίτλερ στην εισβολή του Mουσολίνι την 28η Oκτωβρίου

Eίναι γνωστό και τεκμηριωμένο από αρχεία και πηγές ότι ο Xίτλερ δεν γνώριζε ως την 28η Oκτωβρίου 1940 για την εισβολή του Mουσολίνι στην Eλλάδα. H απόφαση της πολιτικο-στρατιωτικής ηγεσίας της Iταλίας (15 Oκτωβρίου) για την επίθεση κρατήθηκε μυστική από το Bερολίνο. Mόλις δέκα μέρες αργότερα γνωστοποιήθηκε, με επιστολή του Nτούτσε προς τον Φύρερ. Xωρίς, όμως, και τότε ν’ αναφερθεί συγκεκριμένη ημερομηνία. Eξίσου γνωστή είναι και η αντίθεση της ναζιστικής ηγεσίας σε ιταλική επίθεση στην Eλλάδα τόσο το 1939 όσο και το 1940. Για μια σειρά στρατιωτικο-πολιτικούς λόγους ο Xίτλερ πρόβαλε «βέτο» στον Mουσολίνι. Γι’ αυτό, άλλωστε, η Pώμη δεν αποκάλυπτε το σχέδιο της εισβολής.

Ένας από τους βασικούς λόγους της αντίθεσης ήταν η κυρίαρχη αντίληψη στη ναζιστική Γερμανία ότι δεν χρειαζόταν ένας πόλεμος για να ενταχθεί η Eλλάδα και τα Bαλκάνια στο (Lebensraum) «ζωτικό χώρο» της. Aπό τις αρχές ακόμη της δεκαετίας του 1930 το ελληνικό εμπόριο κινούνταν στους ρυθμούς του γερμανοελληνικού κλήριγκ και των γερμανικών πιστώσεων. Mε την εγκαθίδρυση της βασιλομεταξικής δικτατορίας το 1936 η εξάρτηση των ελληνικών εισαγωγών και εξαγωγών θα είναι πλήρης. H ναζιστική Γερμανία είχε αλώσει την Eλλάδα οικονομικά και όχι μόνο.

«Στις παραμονές του πολέμου, όπως διαπιστώνει ο ιστορικός Xρ. Xατζηιωσήφ, ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής και ταυτόχρονα κακοπληρωτής των κυριότερων ελληνικών προϊόντων. H κυρίαρχη εμπορική θέση της Γερμανίας ευνοήθηκε από την παθητική στάση της M. Bρετανίας και της Γαλλίας, που έβλεπαν με δυσφορία τη γερμανική εμπορική διείσδυση στην Eλλάδα, αλλά δεν ανησυχούσαν υπερβολικά όσο έλεγχαν το τραπεζικό σύστημα, το δημόσιο χρέος και την ίδια την πολιτική εξουσία…»

Oι εισαγωγές βιομηχανικών προϊόντων ήταν γερμανική κυρίως υπόθεση, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι κλάδοι αιχμής ήταν σε γερμανικά χέρια (οι τηλεπικοινωνίες στην Tελεφούγκεν, οι αεροπορικές γραμμές στη Λουφτχάνσα κ.λπ.).

Tην ευρύτερη περίοδο, που η αρχή της τοποθετείται στην άνοδο του Xίτλερ στην εξουσία, συνέβαινε ένα παράδοξο. Aπό τη μια μεριά, η διόγκωση των ελληνικών εξαγωγών πρώτων υλών στη Γερμανία, με το σύστημα εμπορικών συμψηφισμών (κλήριγκ), τροφοδοτούσε, ουσιαστικά, την πολεμική μηχανή των ναζί. Aπό την άλλη, το πλεόνασμα, που προέκυπτε από τις εισαγωγές γερμανικών προϊόντων στην Eλλάδα, δεσμευμένο και μη μεταφρασμένο σε συνάλλαγμα, χρησιμοποιούνταν πάλι για την ενίσχυση της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας, αφού το ενεργητικό υπόλοιπο χρησιμοποιούνταν από το μεταξικό καθεστώς για αγορά εξοπλιστικού υλικού από τη Γερμανία. Mάλιστα, με διογκωμένες τιμές και με χαμηλές τεχνικές προδιαγραφές. Mερικές φορές ήταν ακατάλληλο ή και άχρηστο χωρίς την τεχνογνωσία των κατασκευαστών.

Στις συνθήκες αυτές και με δεδομένο τόσο το φασιστικό ιδεολογικό στίγμα της δικτατορίας της 4ης Aυγούστου όσο και της γερμανοφιλίας του Mεταξά, εξηγούνται επαρκώς οι χιτλερικοί σχεδιασμοί για ένταξη της Eλλάδας στο γερμανικό «ζωτικό χώρο» χωρίς πολεμικές επιχειρήσεις, εξ ου και η αντίθεση σε μια ιταλική εισβολή.

«Νέα τάξη»
Στο πλαίσιο αυτό εξηγούνται επίσης και οι βολιδοσκοπήσεις μεταξύ Bερολίνου και Aθηνών για ένταξη της Eλλάδας στη «ευρωπαϊκή νέα τάξη», με πρωτοβουλία του Mεταξά, πριν από την εκδήλωση της ιταλικής επίθεσης.

O ίδιος ο Mεταξάς ομολογεί ότι μια τέτοια «προσχώρηση» θα γινόταν «λίαν ευχαρίστως δεκτή από τον Xίτλερ…» H συνεννόηση, όμως, προσέκρουε στις εδαφικές «θυσίες», που ζητούσαν οι ναζί για λογαριασμό της Iταλίας (εκχώρηση ελληνικών εδαφών δυτικά ως την Πρέβεζα).

Aν δεν προαπαιτούνταν επέκταση του ιταλικού spazio vitale (ζωτικός χώρος) δεν προκύπτει από πουθενά ότι ο ίδιος ο Mεταξάς θα ήταν αντίθετος με την ένταξη στο γερμανικό Lebensraum (ζωτικό χώρο).

Eυπρόσδεκτη στο Lebensraum με θυσίες…
Σύμφωνα με τις φιλομεταξικές εκτιμήσεις, όπως αυτές διαμορφώθηκαν, μετά την εκδήλωση της ιταλικής επίθεσης, η Eλλάδα θα ήταν ευπρόσδεκτη στη «νέα ευρωπαϊκή τάξη». Έπρεπε, όμως, να έχει υπόψη της ότι σε αυτή την «τάξη» κάθε χώρα έχει σαφή προδιαγεγραμμένη θέση και ρόλο. H Eλλάδα θα ήταν μια αγροτική χώρα, η οποία δεν θα έχει βιομηχανικές ή ναυτικές επιδιώξεις.

Ένα ναζιστικό οικονομικό μοντέλο για τα Bαλκάνια, που είδε το φως το 1939, προόριζε τις οικονομίες της περιοχής για να ικανοποιούν τη γερμανική ζήτηση σε αγροτικά προϊόντα και πρώτες ύλες. Παραλλήλως, ευνοούνταν μια περιορισμένη εκβιομηχάνιση από την οποία θα επωφελούνταν, παρέχοντας τον απαραίτητο μηχανολογικό εξοπλισμό.

Στο ζήτημα της καθήλωσης της Eλλάδας και των άλλων βαλκανικών χωρών σε ένα αγροτικό επίπεδο, υπήρχε σύμπτωση με τη Bρετανία και Γαλλία. Aυτή, άλλωστε, ήταν και η πάγια τακτική των τελευταίων. Έτσι, ήταν κοινή η αντίδραση στις σπασμωδικές προσπάθειες του μεταξικού καθεστώτος για δημιουργία σιδηρουργίας.

Tα ελληνικά αγροτικά προϊόντα και μεταλλεύματα βρίσκονταν, όμως, και στο επίκεντρο της βουλιμίας των Iταλών.

Γύρω από αυτά θα εκδηλωθεί έντονος γερμανο-ιταλικός ανταγωνισμός, ακόμη και εχθρότητα, μετά την κατάληψη της Eλλάδας.

Tο spazio vitale του Nτούτσε και ο πόλεμος
O σύγχρονος Iταλός ιστορικός Davide Rodogno, που έχει ασχοληθεί με το spazio vitale (ζωτικός χώρος), την είσοδο της Pώμης στο B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ιταλική κατοχή στην Eλλάδα γράφει για το διάστημα πριν από την 28η Oκτωβρίου 1940: «O Γερμανός δικτάτορας ζήτησε από τον σύμμαχό του να μην προβεί σε κανένα πολεμικό εγχείρημα στη Nοτιανατολική Eυρώπη. Έχοντας τον απόλυτο έλεγχο των οικονομιών των βαλκανικών χωρών, το Pάιχ ενδιαφερόταν να κρατήσει την περιοχή έξω από τον πόλεμο και δεν είχε ανάγκη να ασκήσει την ηγεμονία του μέσω μιας στρατιωτικής κατοχής. H πολιτική της συνεργασίας χωρίς κατοχή επέτρεπε στη Bέρμαχτ οικονομία πόρων και δυνάμεων…»

Aπό την άλλη πλευρά σημειώνει: «O ιταλικός επεκτατισμός (όπως εκφραζόταν με το spazio vitale) στα Bαλκάνια ήταν, αντίθετα, η έκφραση ενός αδύναμου καπιταλισμού, ο οποίος προκειμένου να εξασφαλίσει αγορές για τη βιομηχανία του και κυρίως πηγές πρώτων υλών ήταν αναγκασμένος να βασίζεται περισσότερο στη στρατιωτική κατάκτηση απ’ ό,τι στην οικονομική δύναμη. Tο γερμανικό βέτο σε στρατιωτικές δραστηριότητες στη NA Eυρώπη διέψευσε τις ιταλικές φιλοδοξίες και ενέτεινε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους δύο συμμάχους στη λεκάνη του Δούναβη και τα Bαλκάνια, τη μόνη άμεσα προσβάσιμη για την Iταλία περιοχή-πηγή πρώτων υλών».
ΗΜΕΡΗΣΙΑ

«Οδοιπορικό στα χνάρια του Ελληνισμού στην Μικρασία»

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

 Το βιβλιοπωλείο «χωρίς όνομα» και ο Σάββας Καλεντερίδης σας προσκαλούν στην  παρουσίαση της εκδήλωσης με θέμα «Οδοιπορικό στα χνάρια του Ελληνισμού στην Μικρασία».

      Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, στις 6.30 το απόγευμα στο πνευματικό κέντρο του δήμου Χολαργού.  

      Για οποιαδήποτε πληροφορία επικοινωνήστε στο τηλέφωνο 210-6546742.

Τι «παίζεται» στις ελληνορωσικές σχέσεις

Συντάκτης: Σταύρος Λυγερός

Η δήλωση Γ. Παπανδρέου, προαναγγελία αλλαγής στάσης Το μισό βήμα του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή στο θέμα του αγωγούΗ πίεση που ασκεί η κρίση στην κοινωνία δικαιολογεί την έμφαση που δίνεται από τα δύο μεγάλα κόμματα στα οικονομικά ζητήματα, αλλά δεν επαρκεί για να εξηγήσει την απουσία της εξωτερικής πολιτικής από το κέντρο της προεκλογικής αντιπαράθεσης. Οι όποιες αναφορές έγιναν από τους δύο αρχηγούς ήταν συμβατικές και ουσιαστικά παρέκαμψαν με στερεότυπα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στα διάφορα μέτωπα η χώρα. Η μόνη εξαίρεση ήταν η αναφορά του Γιώργου Παπανδρέου στον υπό κατασκευή πετρελαιαγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Υπενθυμίζουμε ότι ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ μίλησε για λεόντειο συμφωνία (υπέρ της Μόσχας) και επαναδιαπραγμάτευση της σχετικής συμφωνίας. Επίσης, έθεσε θέμα περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ας σημειωθεί ότι παρεμφερή επιχειρήματα επιστράτευσε και η νέα ακραία φιλοαμερικανική κυβέρνηση της Βουλγαρίας. Η δήλωση Παπανδρέου θεωρήθηκε προαναγγελία της στάσης που θα τηρήσει ως πρωθυπουργός στο μέτωπο των ελληνορωσικών σχέσεων. Για την ακρίβεια, θεωρήθηκε πως θα ακυρώσει τη στενή συνεργασία, που ο απερχόμενος πρωθυπουργός δρομολόγησε με τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα. Μία συνεργασία, που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα και των δύο κρατών, χωρίς, βεβαίως, να παραβιάζει τις δεσμεύσεις της Ελλάδας στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, άλλωστε, κινήθηκαν προς την ίδια κατεύθυνση. Οι ΗΠΑ είχαν θεωρήσει πως η ευρωρωσική ενεργειακή συνεργασία θα οδηγούσε σε χαλάρωση των διατλαντικών δεσμών. Γι’ αυτό και αντέδρασαν, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η Ευρώπη θα εξαρτηθεί από τη Μόσχα. Στο γενικό αυτό πλαίσιο είχαν εκφράσει και τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική Καραμανλή. Οχι μόνο επισήμως, αλλά και με προπαγανδιστικά δημοσιεύματα, που εμφάνιζαν την Ελλάδα και την Κύπρο σαν «δούρειους ίππους» της Ρωσίας στους κόλπους της Ε.Ε.! Ανησυχίες Στην πραγματικότητα, το διακύβευμα δεν είναι ο πετρελαιαγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Πρώτον, επειδή είναι δευτερεύουσας σημασίας και δεύτερον επειδή η υλοποίησή του βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο και είναι δύσκολο πια να σταματήσει. Το ενδεχόμενο μία αυριανή κυβέρνηση Παπανδρέου να ζητήσει επισήμως επαναδιαπραγμάτευση συγκεντρώνει αμελητέες πιθανότητες. Δεν θα προκαλούσε μόνο ρήγμα στις ελληνορωσικές σχέσεις. Θα έβλαπτε καίρια και τα εθνικά συμφέροντα. Υπενθυμίζουμε ότι ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία παρακαμπτήριος του Βοσπόρου στη ροή του ρωσικού πετρελαίου προς τις δυτικές αγορές. Για την Ελλάδα, η κατασκευή του δεν έχει μόνο οικονομική σημασία. Εχει και εθνική σημασία, επειδή εντάσσει τη Θράκη στον διεθνή ενεργειακό χάρτη και κατ’ αυτό τον τρόπο καθιστά δυσχερέστερη την άσκηση τουρκικών επεκτατικών πιέσεων σ’ αυτή την περιοχή. Το πραγματικό διακύβευμα, όμως, δεν είναι ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Αυτό που ενοχλεί περισσότερο την Ουάσιγκτον είναι ο αγωγός South Stream. Αυτός ο αγωγός σχεδιάζεται να στείλει το ρωσικό φυσικό αέριο υποθαλάσσια στη Βουλγαρία. Από εκεί ο ένας κλάδος μέσω Ελλάδας θα καταλήξει στην Ιταλία και ο άλλος θα κατευθυνθεί στην κεντρική Ευρώπη. Περιττό να υπογραμμισθεί ότι ο South Stream έχει πολλαπλάσια γεωοικονομική σημασία από τον πετρελαιαγωγό και κατά συνέπεια πολλαπλάσια εθνική σημασία για τη Θράκη. Εδώ και πολύ καιρό κυκλοφορούν φήμες ότι λόγω της σχέσης που ανέπτυξε με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Κώστας Καραμανλής είναι θύμα υπονομευτικών ενεργειών εκ μέρους των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Ορισμένοι είχαν σπεύσει να ερμηνεύσουν μ’ αυτό τον τρόπο και τη νεανική εξέγερση του περασμένου Δεκεμβρίου! Και τώρα αποδίδουν σε υπονόμευση και τη διαφαινόμενη εκλογική ήττα του. Παραλείψεις Στην πραγματικότητα, δεν χρειάσθηκε υπονόμευση για να φθάσει η Ν.Δ. εκεί που είναι σήμερα. Ο Κώστας Καραμανλής έβαλε επανειλημμένως τρικλοποδιές στον εαυτό του. Σ’ ό,τι αφορά δε την ελληνορωσική συνεργασία, τον τελευταίο χρόνο την έχει διά παραλείψεων αφήσει στην τύχη της. Δεν είναι σαφές εάν το έκανε από τον φόβο αμερικανικών αντιδράσεων, ή υπέκυψε στις παρασκηνιακές πιέσεις των κύκλων εντός της Ελλάδας, οι οποίοι εξαρχής αντιμετώπισαν αρνητικά τη σύναψη μιας στρατηγικής ενεργειακής σχέσης με τη Μόσχα. Είναι οι κύκλοι που εμπνέονται από την αμερικανική πολιτική και έχουν την τάση να ευθυγραμμίζονται μαζί της. Είναι οι ίδιοι κύκλοι, που κινδυνολογούν για την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, αλλά δεν ενοχλούνται καθόλου για την ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας από την Τουρκία. Με τον αγωγό Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας σε λειτουργία, εάν εγκαταλειφθεί ο South Stream η Τουρκία θα καταστεί διαμετακομιστικό κέντρο και η Ελλάδα θα εξαρτηθεί ενεργειακά από την Αγκυρα. Σε μία διμερή κρίση, η στρόφιγγα πιθανότατα θα κλείσει και η χώρα μας θα απειληθεί με ενεργειακή ασφυξία. Αυτό αφήνει αδιάφορες τις ΗΠΑ, αλλά όφειλε να ενδιαφέρει πολύ τους Ελληνες. Εάν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις ότι ο Γιώργος Παπανδρέου προτίθεται να τορπιλίσει την ελληνορωσική ενεργειακή συνεργασία, δεν θα συναντήσει μεγάλα εμπόδια. Η υπαναχώρηση του Κώστα Καραμανλή έχει προλειάνει το έδαφος. Οπως και σε άλλα μέτωπα άσκησε εξωτερική πολιτική «μισών βημάτων», που είναι ό,τι χειρότερο. Προσκομίζει το κόστος, αλλά όχι και το όφελος μιας επιλογής. Στροφή Ορισμένοι πάνε ακόμα πιο μακριά. Θεωρούν ότι ο –κατά πάσα πιθανότητα– αυριανός πρωθυπουργός θα πραγματοποιήσει ευρύτερη στροφή προς τις ΗΠΑ, ακόμα και σε σχέση με την Ε.Ε. Στην κοινή γνώμη έχει σχεδόν εδραιωθεί η εντύπωση πως έχει φιλοαμερικανικό προσανατολισμό. Από μόνος του αυτός ο προσανατολισμός είναι μία ένδειξη, αλλά δεν προεξοφλεί ότι θα εφαρμόσει εξωτερική πολιτική που θα αντιβαίνει στα εθνικά συμφέροντα. Ο Γιώργος Παπανδρέου θα κριθεί από τις πράξεις του κι όχι από διάχυτες εντυπώσεις. Ας περιμένουμε να τον κρίνουμε τον Δεκέμβριο, όταν θα δώσει τις πρώτες κρίσιμες εξετάσεις. Υπενθυμίζουμε ότι τότε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εξετάσει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και θα λάβει αποφάσεις. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_20/09/2009_330139

Yποτέλεια κι ευτέλεια

Yποτέλεια κι ευτέλεια …του Στάθη Σταυρόπουλου στην Ελευθεροτυπία

 Στην εξωτερική πολιτική δεν υπάρχουν «εξαιρέσεις» όταν δεν πρόκειται για ελιγμούς και πρόκειται για θέσεις. Αλλιώς ουδείς σε παίρνει στα σοβαρά. Και την Ελλάδα των ζεϊμπέκικων με τον Τζεμ και των κατ’ εξακολούθησιν ανακολουθιών με τη FYROM, ουδείς την εκλαμβάνει ως σοβαρή. Βεβαίως η σοβαρότης προϋποθέτει σθένος, έχει κόστος, αλλά αποφέρει κέρδη -κέρδη ουσιώδη και ζωτικά. Αντιθέτως ο τζουτζεδισμός και ο κατευνασμός είναι εύκολα πράγματα -όλο χάνεις, αλλά σου μένουν κι άλλα να χάσεις [ώστε να παρηγοριέσαι (κι ενίοτε να κοκορεύεσαι) που δεν τα ‘χεις χάσει όλα ακόμα]. Οι Τούρκοι φέρ’ ειπείν δεν κάνουν «εξαιρέσεις», όταν πετούν πάνω απ’ το Φαρμακονήσι πετούν πάνω κι απ’ το Αγαθονήσι. Αντιθέτως η κυρία Μπακογιάννη (και ο κ. Καραμανλής) κάνουν «εξαιρέσεις» και ζητούν κατά περίπτωσιν (όπως τώρα με τον ερχομό Μιλόσοσκι) να «κοιμούνται οι νόμοι» για μια-δυο μέρες. Σε αυτές όμως τις περιπτώσεις δεν κοιμούνται οι νόμοι, αλλά οι ίδιοι και θα ‘χουμε (όλοι) κάποια μέρα άσχημο ξύπνημα… Από ποιον πήρε την άδεια η κυρία Μπακογιάννη να δώσει άδεια στον κ. Μιλόσοσκι, υπουργό Εξωτερικών της FYROM, να προσγειωθεί στην Κέρκυρα στις 27 Ιουνίου επιβαίνων κι ερχόμενος με αεροπλάνο που φέρει τα διακριτικά και το εθνόσημο της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας»; Ασκεί «προσωπική πολιτική» η κυρία Μπακογιάννη; Μπα; Από πότε ο Υπουργός Εξωτερικών μιας χώρας μπορεί να ασκεί διαφορετική πολιτική από εκείνη που έχει διακηρύξει η κυβέρνησή του κι έχει εγκρίνει ο λαός με την ψήφο του; Σε άλλες εποχές (όταν ακόμα οι λέξεις δεν είχαν σταλεί εξορία χάριν της επικοινωνίας) θα μιλάγαμε για προδοσία! Ναι, για προδοσία. Ιδού γιατί επεξηγηματικά: α. Λέει το Υπουργείο Εξωτερικών ότι η συνάντηση του ΟΑΣΕ (27-28 Ιουνίου, Κέρκυρα) για την οποίαν καταφθάνει ο κ. Μιλόσοσκι, «είναι πολύ σοβαρή» για να φέρει ενοχλητικά (σε ποιους;) προσκόμματα η οικοδέσποινα (!) κυρία Μπακογιάννη. Το ότι η συνάντηση είναι όντως σοβαρή είναι ένας λόγος παραπάνω για να μην κάνει η χώρα μας ούτε ένα βήμα πίσω από τη διακηρυγμένη πολιτική της! β. Αν η ίδια η χώρα μας προδίδει (αδειάζει το λένε τώρα ως πιο ευκολοχώνευτο) την πολιτική της, ποια πολιτική θα διαπραγματευθεί στη συνέχεια; γ. Στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν δημόσιες σχέσεις (πόσω μάλλον προσωπικές πολιτικές). Ο,τι γίνεται καταχωρίζεται ως προηγούμενο, το οποίον μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως δεδομένο οι ενδιαφερόμενοι. Εν προκειμένω ο κ. Μιλόσοσκι θα πατήσει στο ελληνικό έδαφος (καθώς και οι συνοδοί του) με τα εθνικά διακριτικά που υποτίθεται ότι διαπραγματεύεται και διαπραγματευόμαστε. Σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι μόνον ο κ. Μιλόσοσκι που χλευάζει την πολιτική μας (και την εθνική μας κυριαρχία), αλλά και η κυρία Μπακογιάννη. Κυρίως αυτή. Η οποία χλευάζει έτσι ακόμα περισσότερο απ’ τον όποιον κ. Μιλόσοσκι την ίδιαν της τη χώρα… Πώς λέγεται αυτό; Προσωπικές σχέσεις; δημόσιες σχέσεις; -θα καγχάζουν μαζί μας οι πάντες. Οχι μόνον με τον (ύστερα και απ’ αυτό) μικρομεγαλισμό μας, αλλά και με την εθελοντική μας ανικανότητα να υπερασπιστούμε ακόμα και το μίνιμουμ. Μήπως αυτό λέγεται γραικυλισμός; δ. Λέει το ελληνικό (;) Υπουργείο Εξωτερικών ότι όλο αυτό γίνεται «κατ’ εξαίρεσιν»! Παραδέχεται δηλαδή έτσι ότι παραβιάζει την εξωτερική μας πολιτική -μπράβο! Αυτό πώς λέγεται; Διότι περί ελιγμού δεν πρόκειται, πρόκειται για παραδοχή που συνιστά τετελεσμένο. Τετελεσμένο διαφορετικό από τις υποσχέσεις, τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις της κυβέρνησης. Αυτό πώς λέγεται; ε. Δεν υπήρχε ώς τώρα προηγούμενο! Σε ανάλογη περίπτωση δεν επετράπη στον κ. Τσερβέρνκοφσκι να πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα με τα διακριτικά και τα εθνόσημα της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας». Η κυρία Μπακογιάννη δημιουργεί τέτοιο προηγούμενο τώρα. Συνεπώς συμβαίνουν δύο τινά: ή έχουμε αλλάξει (και δεν το ξέρουμε) την εξωτερική μας πολιτική εις όσα αφορούν τη FYROM ή η κυρία Μπακογιάννη απλώς την πρόδωσε. Εδώ δεν χωράνε χαριτωμενιές τύπου Ουρουγουάης. Η κυρία Μπακογιάννη υποδέχεται σε ελληνικό έδαφος τον κ. Μιλόσοσκι, Υπουργό Εξωτερικών της Μακεδονίας, Μακεδόνα στο έθνος, Μακεδόνα και στη γλώσσα. Αν αυτό η κυρία Μπακογιάννη το έκανε εν αγνοία τού κ. Καραμανλή, φέρνοντάς τον προ τετελεσμένων και ο άνθρωπος δεν την αποκεφάλισε εν τω άμα, τότε δεν είναι Πρωθυπουργός, αλλά το παιδί για τα θελήματα των Αμερικανών. Αν, τέλος, η κυρία Μπακογιάννη κινήθηκε σε συνεννόηση με του Μαξίμου (όπως άλλωστε ισχυρίζεται και δηλώνει), τότε ο κ. Καραμανλής, εκτός από παιδί για τα θελήματα των Αμερικανών είναι και μπιστικός στις δουλειές των Μητσοτάκηδων… Βαρειές κουβέντες; Μπα; οι κουβέντες είναι βαρειές και όχι τα καμώματα; Μιας δράκας ραγιάδων που ποτίζουν με τον ιδρώτα του φόβου τους το δέντρο του νεο-οθωμανισμού…

Commandante Che Guevara

 (Δημοσιεύτηκε στο «Π» 15/10/2009)

Πόσοι στ’ αλήθεια άνθρωποι κατάφεραν, χρόνια μετά τον θάνατό τους, να είναι παρόντες στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων συνανθρώπων τους, όλων των εθνοτήτων, σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, σαν να είναι μέλη μιας ανείπωτα μεγάλης οικογένειας; Τι είναι άραγε εκείνο που είχε ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, το οποίο τον κρατά ολοζώντανο στην τρέχουσα πραγματικότητα, σαράντα δύο ολόκληρα χρόνια μετά τη δολοφονία του; Σίγουρα υπήρξε κάτι παραπάνω από ήρωας, κάτι περισσότερο από επαναστάτης, κάτι απέραντα γοητευτικό, που πιθανόν να μην έχει να κάνει μ’ όλα αυτά που χαρακτηρίζουν έναν ξεχωριστό άνθρωπο. Ίσως είναι το μοναδικό είδωλο που ξεπέρασε την εικόνα του, το μοναδικό είδωλο που αδιαφόρησε για την εικόνα του. Ίσως να υπήρξε αυτός μόνο που δεν υποκρίθηκε απέναντι στον εαυτό του, που έζησε αυθόρμητα τον ρυθμό της ύπαρξής του. Σίγουρα όμως, είναι αυτός που, αντικρίζοντάς τον και μόνο, γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι, μπορούμε να σταθούμε δίπλα του σαν φίλοι, μπορούμε να συγκινηθούμε απρόσκοπτα, γιατί ένας τόσο καθημερινός άνθρωπος – που θα μπορούσε να είναι ο φίλος μας ή ακόμα κι εμείς οι ίδιοι – κατέκτησε το μεγαλείο ζώντας με ακαταμάχητη φυσικότητα τη ζωή του, αλλά κυρίως τα όνειρά του, πρωτίστως δε την ιδεολογία του, την οποία διαμόρφωνε μέσα από την παρατήρηση, τη ζωή και τη μελέτη!

Ποτέ άλλοτε ο θάνατος δεν δικαίωσε τόσο πολύ τη ζωή. Ποτέ άλλοτε μια δολοφονία δεν χάρισε τόσο γενναιόδωρα την αθανασία. Πρόκειται για τη μοναδική περίπτωση του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, του αιώνια νέου και αμετανόητου επαναστάτη, ενός παγκόσμιου ήρωα, που το μεγάλο του προσόν υπήρξε το ότι ξεπέρασε μιαν ανίκητη ανθρώπινη ιδιότητα: την ιδιοτέλεια.

Ονειροπόλος, οραματιστής, άνθρωπος πέρα για πέρα, με σάρκα και οστά, γεμάτος αγάπη για τον κόσμο, με το παράδειγμά του έγινε το παγκόσμιο σύμβολο του αγωνιζόμενου ανθρώπου, ενσάρκωσε όσο κανένας άλλος το όραμα ενός δικαιότερου κόσμου, προσωποποίησε την ελπίδα για τους αδύνατους. Μιλάμε για μια χαρισματική προσωπικότητα που είχε το σθένος να αντισταθεί στη σαρωτική γοητεία της εξουσίας.

Ούτε στον χειρότερό τους εφιάλτη δεν θα μπορούσαν να φανταστούν οι υπεύθυνοι της δολοφονίας του Τσε, καθώς έστεκαν θλιβεροί και αμήχανοι πάνω από το άψυχο σώμα του, ότι ο θάνατός του θα του χάριζε την εντονότερη παρουσία στη ζωή και στην καθημερινότητα των ανθρώπων όλης της γης.

Η μορφή του είναι ίσως η πιο αναγνωρίσιμη μορφή στον πλανήτη και δύσκολα περνά μέρα δίχως κάπου να τον συναντήσουμε, κάπως να συγκινηθούμε, αλλά κυρίως να κρατή- σουμε, ο καθένας με τον τρόπο του, ζωντανό το όραμα ενός καλύτερου κόσμου. Πιο ζωντανός από ποτέ, ο Τσε κατάφερε να αγαπηθεί διαχρονικά από τις επόμενες γενιές σαν ένα σύμβολο που μπορεί κανείς να του έχει εμπιστοσύνη. Κυρίως, ο Τσε δεν εξαγοράστηκε, δεν πρόδωσε τα λόγια του, δεν έφτασε στο σημείο να απολο γηθεί. Υπήρξε ο εκφραστής των εκλεκτότερων στιγμών του ανθρώπου, του απλού καθημερινού ανθρώπου, που θέλει να πιστέψει, που θέλει να μείνουν ζωντανές οι ελπίδες του για το μέλλον, διεκδικώντας ένα ευτυχές παρόν. Σαράντα δυο χρόνια μετά τον θάνατό του και ύστερα από σαρωτικές αλλαγές της πραγματικότητας, η ανθρωπότητα ξαναστρέφει, με περισσότερη ένταση, το βλέμμα της εκεί που ξεχάστηκε… στην ιδέα της οικοδόμησης ενός κόσμου, αυτή τη φορά πραγματικά σοσιαλιστικού.

Η μεγάλη συγκυρία

[…] Ένα πολιτικό γεγονός είναι ότι γνώρισα τον Φιντέλ Κάστρο, τον Κουβανό επαναστάτη, έναν πανέ- ξυπνο νεαρό, πολύ σίγουρο για τον εαυτό του και με εξαιρετικό θάρρος. Πιστεύω ότι η συμπάθεια ήταν αμοιβαία […] Τσε Γκεβάρα (Μεξικό, τέλη του 1954)

Το 1954, ο εικοσιεξάχρονος Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα συναντά στο Μεξικό τον Φιντέλ Κάστρο και τον αδελφό του Ραούλ. Είναι μια γνω- ριμία καθοριστική για το μέλλον τους – και για το μέλλον της επανάστασης στην Κούβα, αλλά και της παγκόσμιας επανάστασης, έτσι όπως την οραματίστηκε ο Τσε…

Όλα άρχισαν σαν μια τρέλα που δεν είχε καμιάν ελπίδα. Στις 2 Δεκεμβρίου του 1956, ο Φιντέλ Κάστρο, ένας άσημος δικηγόρος, μαζί με άλλους 81 παλαβούς συντρόφους του, αποβιβάστηκαν στην Κούβα με το μικρό πλοιάριο «Γκράνμα» που τους μετέφερε κοντά στην πόλη Μανζανίλο. Λίγους μήνες αργότερα ξεκινά το κίνημα της 26ης Ιουλίου. Είναι μια πορεία γεμάτη ηρωισμούς, αγώνες και αίμα, με στόχο την ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα. Η Πρωτοχρονιά του 1959 βρίσκει τον Φιντέλ και τον Τσε να μπαίνουν στην Αβάνα και τον Μπατίστα έντρομο να εγκαταλείπει την πόλη.

Σε μιαν εποχή που οι καταιγιστικές εξελίξεις σαρώνουν εντυ- πώσεις, πρόσωπα και γεγονότα, ο μύθος της επανάστασης στην Κούβα παραμένει ακλόνητος 50 χρόνια μετά, σαν ένα οχυρό, κρατώντας ζωντανή την ελπίδα στις νεκρωμένες συνειδήσεις ενός «ρεαλιστικού» κόσμου που παραδέρνει στο κυνήγι του άκρατου κέρδους, καταστρέφοντας τον άνθρωπο, τον πολιτσμό και τη φύση.

Ναύπακτος, Κυριακή της 7ης Οκτωβρίου 1571

Τα ξημερώματα της 7ης Οκτωβρίου 1571, ο ναύαρχος του τούρκικου στόλου Αλή Πασάς έμοιαζε ικανοποιημένος από τον ούριο άνεμο που έπνεε. Διέταξε λοιπόν ν’ ανοίξουν τα πανιά με την πεποίθηση που του έδινε η λανθασμένη, όπως αποδείχτηκε, πληροφόρηση που διέθετε, ότι έπλεε να αντιμετωπίσει έναν εχθρό υποδεέστερο σε πλοία και τεχνολογία. Η αγαπημένη του τακτική ήταν να προηγούνται οι πλευρές του στόλου, να εγκλωβίζουν τον εχθρό και τέλος να τον πνίγουν και να τον συντρίβουν. Στη ναυαρχίδα του που ήταν στο κέντρο του σχηματισμού, κυμάτιζε η πράσινη σημαία του Ισλάμ που είχε κεντηθεί από τις γυναίκες του χαρεμιού, ενώ προς τη στεριά, στα δεξιά, ακολουθούσαν οι γαλέρες του Μωάμεθ Σιρόκο. Την αριστερή πλευρά κάλυπτε ο κουρσάρος Ουλούτζ Αλή με τους Βερβερίνους πειρατές του. Στις γέφυρες των πλοίων, οι Τούρκοι χόρευαν σαν να προθερμαίνονταν για τη μάχη υπό τους ήχους των τυμπάνων και των ταμπούρλων.

 

Ευρωπαϊκή Συμμαχία  

 

 Είκοσι μίλια βορειότερα, έπλεε με τη δύναμη των κουπιών, γιατί φυσούσε αντίθετος άνεμος, ο Χουάν Ντε Καρδόνα, ακολουθώντας τις 8 γαλέρες της εμπροσθοφυλακής. Ο χριστιανικός στόλος, που είχε συνασπισθεί, ήταν παρατεταγμένος σε ευθεία γραμμή πέντε μιλίων και χωρισμένος σε τρεις βαθμίδες.

Κάθε ομάδα πλοίων είχε παραταχθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να διαθέτει άνεση χώρου και να μπορεί να ελίσσεται. Αντίθετα, οι γαλέρες άφηναν τόση απόσταση μεταξύ τους όση αρκούσε για να μη χτυπάνε τα κουπιά μεταξύ τους, ούτε όμως να μπορεί να περάσει εχθρικό πλοίο ανάμεσά τους.

Αρχηγός της αριστερής πτέρυγας που την αποτελούσαν 58 ενετικές γαλέρες, ήταν ο Αγκοστίνο Μπαρμπαρίγκο και ο σχηματισμός του διακρινόταν από το χαρακτηριστικό κίτρινο λάβαρο. Με γαλάζιο λάβαρο στο κεντρικό τμήμα ηγείτο ο Αυστριακός Δον Χουάν με 64 ισπανικές, ενετικές και παπικές γαλέρες καθώς και 2 γαλεάσες που προπορεύονταν.

Δεξιά προς το ανοιχτό πέλαγος έπλεε, με πράσινα λάβαρα να ανεμίζουν στις κεραίες, ο έμπιστος του βασιλιά της Ισπανίας Φιλίππου Β’, Τζαν Αντρέα Ντόρια, με 54 γαλέρες, αυτοκρατορικές οι περισσότερες. Τέλος, με λευκή σημαία ακολουθούσε μια οπισθοφυλακή με 38 γαλέρες υπό την αρχηγία του Γενουάτη μαρκησίου Σάντα Κρουθ.

Ο συνασπισμός των χριστιανικών χωρών εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έπειτα από πολλή διπλωματία και παρασκήνιο, επετεύχθη στα τέλη Μαΐου του 1571, ικανοποιώντας τους Ενετούς και κάμπτοντας τα σχέδια του Ισπανού βασιλιά, ο οποίος ήθελε τον στόλο να πλεύσει προς δυσμάς με προορισμό την Τύνιδα, όπου είχε ζωτικά συμφέροντα, κι όχι ανατολικά, προς βοήθεια της πολιορκούμενης ενετοκρατούμενης Αμμοχώστου.

Ο συμμαχικός στόλος είχε αποφασιστεί να συγκεντρωθεί στο στενό της Μεσσήνης και, σύμφωνα με το επίσημο σχέδιο, θα έπλεε προς ανατολάς. Αρχηγός του συνασπισμού ήταν ο Δον Χουάν, ο Αυστριακός.

Ωστόσο, όλα άλλαξαν με την είδηση της πτώσης της Αμμοχώστου, του τελευταίου ενετικού οχυρού στην Κύπρο. Η είδηση αυτή ευνοούσε τα ισπανικά σχέδια και έθετε στην ουσία τον στόλο του συνασπισμού στην υπεράσπιση των δικών τους συμφερόντων στη δυτική Μεσόγειο. Η αλλαγή στα σχέδια ανάγκασε και τους αρχηγούς της συμμαχίας να επιλύσουν τις διαφορές τους. Η καθυστέρηση της είδησης για την πτώση της Αμμοχώστου (που πολλοί την απέδωσαν στους Ενετούς) δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Ο Δον Χουάν, μια μόλις μέρα πριν από τη σύγκρουση κατάφερε να πληροφορηθεί την πραγματική δύναμη του στόλου στον οποίο θα αντιπαρατίθετο. Οι βαρβαρότητες δε που επέδειξαν οι Τούρκοι στην Αμμόχωστο παραβιάζοντας τους όρους της παράδοσης της πόλης προκάλεσαν μεγάλη οργή, όχι μόνο στους Ενετούς, αλλά και σε όλα τα συμμαχικά πληρώματα.

Αλλά και από τη μεριά των Τούρκων, που είχαν πληροφορηθεί τις κινήσεις του χριστιανικού στόλου, και ο Αλή, αφού έθεσε σε συναγερμό τις δυνάμεις του, δεν ήθελε να χάσει αυτή την ευκαιρία λύνοντας μια και καλή τις διαφορές του με τους άπιστους.

 

Η ναυμαχία  

 

 Είχε ξημερώσει Κυριακή της 7ης Οκτωβρίου 1571 και στα χριστιανικά πλοία η πρωινή θεία λειτουργία τελέστηκε με ιδιαίτερη κατάνυξη. Όλα ανεξαρτήτως τα πληρώματα μετείχαν της θείας μεταλήψεως και έτυχαν συγχωρήσεως των αμαρτιών τους.

Γύρω στις οχτώ το πρωί φάνηκε στον ορίζοντα η εμπροσθοφυλακή του τούρκικου στόλου. Λίγα λεπτά αργότερα, εμφανίστηκε το σύνολο του στόλου και έκλεισε το άνοιγμα του Πατραϊκού κόλπου. Τρεις ώρες περίπου πλεύσης, γύρω στα 15 ναυτικά μίλα, χώριζαν τον έναν στόλο από τον άλλο. Εδόθησαν οι απαραίτητες διαταγές προς ετοιμασία της ναυμαχίας και  υπεστάλησαν όλες οι σημαίες, εκτός από αυτή που είχε δωρίσει ο Πάπας προκειμένου να υψωθεί για τη Συμμαχία τη μέρα της ναυμαχίας στο κατάρτι της ναυαρχίδας.

Ενδεικτική του διαφορετικού πολιτισμού που πρέσβευαν οι αντιμαχόμενες πλευρές ήταν η στρατηγική που ακολούθησαν με του κατάδικους κωπηλάτες. Ο Δον Χουάν, με το που δόθηκε το σινιάλο για τη σύγκρουση, έδωσε εντολή να ελευθερωθούν από τα δεσμά τους οι χριστιανοί κωπηλάτες, σαν εγγύηση της ελευθερίας τους αν νικούσαν τους άπιστους. Η προοπτική αυτή της ελευθερίας γέμισε με ενθουσιασμό τους κατάδικους, δολοφόνους, ληστές, καταχραστές και κάθε καρυδιάς καρύδι.

Αντίθετα, στις μουσουλμανικές γαλέρες η «συνθήκη συνεργασίας» με τους αιχμαλώτους υπήρξε αντιστρόφως ανάλογη· αν βυθιζόταν η γαλέρα, θα την ακολουθούσαν αλυσοδεμένοι στον βυθό. Την έναρξη της ναυμαχίας έδωσαν οι ναυαρχίδες. Αρχής γενομένης από μια βολή της «Σουλτάνας» και μιαν απάντηση από τη «Ρεάλ».

 

Η νίκη

 

Ένα δείγμα τού τι ακολούθησε, έχουμε από το ημερολόγιο ενός Φλωρεντίνου καταδίκου ονόματι Αουρέλιο Σέτι:

«Αν επιχειρούσε κάποιος να απεικονίσει αυτό που συνέβη  μόλις άρχισαν οι κανονιοβολισμοί από τις γαλέρες, θα  παρουσίαζε την εξής σκηνή: Ο καπνός απ’ τις βολές μείωσε δραστικά την ορατότητά  τους και οι βροντές κάλυψαν κάθε άλλο ήχο. Οι μπάλες των  κανονιών, οι αλυσίδες και τα θραύσματα τσάκιζαν τα κατάρτια,  της πλώρες, τις πρύμνες, και συχνά βύθιζαν ολόκληρες γαλέρες».

Οι απώλειες των Οθωμανών υπήρξαν πολύ μεγάλες.  Συγκεκριμένα, μετά τη λήξη της ναυμαχίας, η καταμέτρηση  για τους Οθωμανούς έδειξε ότι 180 περίπου πλοία τους είχαν βυθιστεί ή έπεσαν στα χέρια των αντιπάλων τους. Από το σύνολο του στόλου τους διεσώθησαν διαφεύγοντας μόνο τα 40 πλοία του Ουλούζ Αλή. Σε ανθρώπινο δυναμικό, οι απώλειές τους ανήλθαν στους 25.000 – 30.000 άντρες.

Στα χέρια των συμμάχων έπεσαν 10.000 αιχμάλωτοι. Τώρα, από την πλευρά των συμμάχων οι απώλειες ήταν 14 γαλέρες και 7.000 άντρες. Οι χριστιανοί κωπηλάτες που απελευθερώθηκαν ανήλθαν σε 14.000, εκ των οποίων οι 10.000 ήταν Ιταλοί.

Χαρακτηριστικό του αντίκτυπου της ναυμαχίας είναι και το ακόλουθο δημώδες από την περιοχή της Πάργας:

 

Όταν απαντηθήκανε

οι δυο χοντρές αρμάδες

βροντοκοπούν οι κανονιές

γίνεται η μέρα νύχτα

πλώρη με πλώρη σμίγουνε

κατάρτι με κατάρτι

λαμποκοπάνε τα λαμιά

βροντάνε τα τρομπόνια

ποδάρια, χέρια και κορμιά

γιομίζουν τα καράβια

σκοτώθη κι ο Αλή Πασάς [ο ναύαρχος]

το άξιο παλληκάρι

κι ο Ρήγας τη γαλεότα του [του Αλή]

τη σέρνει από την πρύμνη.

 

 

Η νίκη αυτή του συμμαχικού στόλου δεν άργησε να γίνει  γνωστή σε όλες τις Αυλές της Ευρώπης, που έσπευσαν να εκφράσουν τα συγχαρητήριά τους. Η ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε η μεγαλύτερη νίκη που είχε σημειώσει ποτέ ο χριστιανικός κόσμος εναντίον του Ισλάμ τα τελευταία τριακόσια χρόνια. Η Ευρώπη ένιωσε ανακουφισμένη, μια και ο εφιάλτης της οθωμανικής επέκτασης ήταν εντυπωσιακά υπαρκτός.

Το σημαντικότερο από την επίτευξη αυτής της συμμαχίας ωστόσο, ήταν το γεγονός ότι δημιουργήθηκε η αρχή της κοινής συνείδησης των εθνών της Ευρώπης.

Στη ναυμαχία αυτή έλαβε μέρος ως υπαξιωματικός της γαλέρας «Μαρκέζα» («Marquesa»), ο μετέπειτα διάσημος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Αν και άρρωστος με πυρετό την ημέρα εκείνη, ο Θερβάντες αρνήθηκε να μείνει κάτω και παρεκάλεσε να του επιτραπεί να λάβει μέρος στη μάχη. Πολέμησε και πληγώθηκε τρεις φορές από σφαίρα, δύο στο στήθος και μία που του άφησε μόνιμη αναπηρία στο αριστερό (ευτυχώς) χέρι, πράγμα που αναφέρει στο έργο του «Ταξίδι στον Παρνασσό». Ο Θερβάντες πάντα ένιωθε υπερήφανος για τη συμμετοχή του στη ναυμαχία. Πίστευε ότι «είχε λάβει μέρος σε ένα γεγονός που θα διαμόρφωνε την πορεία της ευρωπαϊκής Ιστορίας».

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου σηματοδότησε τη λήξη μιας μακρόχρονης παράδοσης που κράτησε στις θάλασσες πάνω από 2.500 χρόνια και ήθελε τα κουπιά και τους κωπηλάτες την κινητήριο δύναμη του πλοίου. Αυτή η παράδοση είχε αρχίσει από την Αργοναυτική εκστρατεία. Η ναυμαχία σήμανε την αρχή μιας νέας εποχής, όπου τα ιστιοφόρα αλλά και τα πολεμικά σκάφη θα κινούνταν με τα πανιά κι αργότερα με τις μηχανές.

Το νέο ντόμινο στον Καύκασο

 

 

Η υπογραφή των δύο συμφωνιών που υπέγραψαν, την περασμένη εβδομάδα, Τουρκία και Αρμενία στη Ζυρίχη, για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και την επαναδιάνοιξη των μεταξύ τους συνόρων, δικαίως χαρακτηρίστηκε ιστορική.
Ομως, αυτή η εξέλιξη όσο σοβαρή και αν είναι, απειλεί μόνο το προοίμιο για έναν σταθερό Νότιο Καύκασο και από μόνη της δεν προδικάζει ειρηνικό μέλλον στην περιοχή.

Σε περίπτωση που δεν ακολουθήσουν σύντομα εξίσου γενναία βήματα σχετικά με την επίλυση του προβλήματος του Ναγκόρνο Καραμπάχ, θα απειληθεί τόσο η φερεγγυότητα της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης, όσο και η ίδια η ειρήνη, καθώς οι Αζέροι δεν θα κάνουν αποδεκτή μια τουρκοαρμενική προσέγγιση εις βάρος των εθνικών συμφερόντων τους.

«Η μονομερής διάνοιξη των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας αμφισβητεί την αρχιτεκτονική της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή», ήταν η εύγλωττη απάντηση του αζερικού υπουργείου Εξωτερικών, που τώρα ανησυχεί σφόδρα για τους τουρκικούς χειρισμούς. Μετά τη συμφωνία με την Τουρκία, οι Αρμένιοι δεν θα νιώθουν τόσο πιεσμένοι να λύσουν το Καραμπάχ και θα σκληρύνουν τη στάση τους, εκτιμούν στο Μπακού.

«Τα δύο ζητήματα πρέπει να λυθούν παράλληλα και ταυτόχρονα, αλλιώς θα ανατραπεί το status quo στην περιοχή», επισήμανε ο αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ, που άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να μειωθεί η ροή των αζερικών ενεργειακών εξαγωγών προς την Ευρώπη, που διεξάγονται κυρίως μέσω Τουρκίας.

Δεν είναι τυχαίο πως αμέσως μετά την άκαρπη διαπραγματευτική συνάντηση του προέδρου Αλίεφ με τον αρμένιο πρόεδρο Σερζ Σαρκισιάν στη Μολδαβία, η κρατική εταιρεία ενέργειας του Αζερμπαϊτζάν, Socar, υπέγραψε στρατηγική συμφωνία εξαγωγής αερίου με τη ρωσική Gazprom, που θα αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2010. Οι Αζέροι θα εξάγουν στη Ρωσία αρχικά 0,5 δισ. κυβικά μέτρα αερίου τον χρόνο (bcm), με ανοιχτό το όριο προς τα πάνω.

Ασταθής ισορροπία

Πράγματι, το status quo αλλάζει στον Καύκασο και επηρεάζει την πολιτική των αγωγών, με την κατοχή των αζερικών εδαφών να γίνεται όλο και πιο απαράδεκτη, όπως τονίζει και η Διεθνής Ομάδα Κρίσεων (ICG), που επισημαίνει τον κίνδυνο νέας ανάφλεξης: Ενα μικρό Κόσοβο με γεύση Κυπριακού ζητεί λύση στον Καύκασο, εκεί απ’ όπου περνούν όλοι οι ενεργειακοί δρόμοι από το Ελντοράντο της Κασπίας προς την Ευρώπη.

Οι αφόρητες πιέσεις που άσκησαν με σύμπνοια Αμερικανοί, Ρώσοι και Ευρωπαίοι σε Τούρκους και Αρμένιους για την υπογραφή των συμφωνιών της Ζυρίχης, απέδωσαν, όμως αυτές δεν θα έχουν κανένα νόημα οι συμφωνίες αν δεν συνοδευτούν από πρόοδο στο Καραμπάχ. Εκτός κι αν οι Αμερικανοί έχουν κι άλλες αναγνώσεις. Αν, για παράδειγμα, θεωρούν ότι η Γεωργία, απ’ όπου περνάνε σήμερα οι αγωγοί από το Αζερμπαϊτζάν προς την Τουρκία, είναι ασταθής και επίφοβη να πέσει και πάλι στη ρωσική επιρροή.

Οι Γεωργιανοί έχασαν τον πόλεμο με τους Ρώσους πριν από δύο χρόνια και οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ (ευτυχώς) αποδείχτηκε τότε ότι δεν είχαν καμία πρόθεση να μπουν σε θερμή αντιπαράθεση με τους Ρώσους για χάρη του τυχοδιώκτη Σαακασβίλι.

Αρα, ένας νέος ενεργειακός διάδρομος μέσω Αρμενίας θα μπορούσε να αποτελεί εναλλακτική λύση. Διαφοροποίηση ονομάζεται όλο και πιο πολύ η λέξη που ξεκλειδώνει τον γόρδιο δεσμό του Καυκάσου, με όλους τους αγωγούς να παίζουν στο παιχνίδι και όλες τις επιλογές ανοιχτές.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Ο Φαλμεράιερ και η συνέχεια των Ελλήνων…

Είναι ο Φαλμεράιερ ο ιδεολογικός αντίπαλος του ελληνικού εθνικισμού, όπως πιστεύουν διάφοροι ιδεοληπτικοί;

Η κατασκευαστική περί έθνους θεωρία έχει πλέον ζωή μιας γενιάς. Στην Ελλάδα όλα τα φαινόμενα έρχονται καθυστερημένα και εκφράζονται παραμορφωμένα και ελλειπτικά.   

Το παλιό, αμφιλεγόμενο βιβλίο του Φαλμεράιερ «Η Ιστορία της Χερσονήσου του Μοριά κατά το Μεσαίωνα», υπήρξε το έργο αναφοράς όλων, εντίμων και ατίμων, που ήθελαν να αποδείξουν ότι οι Έλληνες είχαν εξαφανιστεί και και ότι οι νέοι Έλληνες είναι γέννημα του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού και του εθνικισμού, ο οποίος μετέτρεψε εργαλειακά (κατασκεύασε λένε οι νεότεροι) τους μη ελληνικούς λαούς της Βαλκανικής σε φαντασιακά Έλληνες. Οι οπαδοί του Φαλμεράιερ υποστηρίζουν ότι: “…ο Φαλμεράιερ τινάζει στον αέρα το μύθο πάνω στον οποίο στηρίχτηκαν οι ιδεολογικές βάσεις του ελληνικού κράτους…” Είναι όμως έτσι; 

Γιατί άραγε οι γνώστες  αποσιωπουν πλήρως ένα άλλο εξίσου -άν όχι περισσότερο- σημαντικό έργο του Φαλμεράϊερ, το  “Geschichte des Kaiserthums von Trapezunt” (Ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας), που εκδόθηκε στο Μόναχο το 1827.

Εκεί ο Φαλμεράιερ φαίνεται να βρίσκεται στον αντίποδα των “κατασκευαστών”, εφόσον αποδέχεται τη συνέχεια των Ελλήνων και θεωρεί ότι το ελληνικό έθνος υπήρχε διαρκώς και συνεχώς από τους ομηρικούς χρόνους, ως διακριτή οντότητα, χωρίς ιδιαίτερες “μεταμορφώσεις”.

Ο Φαλμεράιερ θεωρεί Έλληνες -με τη σημασία που δίνουν οι δυτικοί του 19ου αιώνα- τους μεσαιωνικούς Ρωμιούς .

 

Γράφει στον Πρόλογο του “Geschichte des Kaiserthums von Trapezunt“ :

“Η ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας… οδηγεί τον αναγνώστη στο χρόνο, μέχρι το παρηκμασμένο ανάκτορο του αρχαίου ελληνικού μεγαλείου… Ο χαρακτήρας τους είναι τραγικός, όπως και η όλη ιστορία της ελληνικής φυλής….”

Και παρακάτω:

“…Εδώ βρίσκεται το μυστικό της νίκης της ημισελήνου πάνω στο χριστιανισμό της Ανατολής. Ο Έλληνας είχε ξεχάσει τελείως την πολεμική τέχνη. Και ο αγροίκος Τούρκος, όταν ξεσπάθωσε να κατακτήσει την κληρονομιά των Παλαιολόγων και των Κομνηνών, βρήκε μπροστά του ‘εναν τρέμοντα, αλλά ελπίζοντα σε μια από θαύμα σωτηρία φοβισμένο αντίπαλο. Στο πέρασμα του χρόνου τα πράγματα είχαν αλλάξει τόσο πολύ, που οι εγγονοί των αρχαίων εκείνων ανδρών, οι οποίοι κάποτε στις Πλαταιές και στη Σαλαμίνα διαπληκτίζονταν ποιοι θα πρωτοπολεμήσουν για την ελευθερία του ανθρώπινου γένους, τώρα είχαν καταντήσει να πιστεύουν ότι θα σπιλωθούν αν έπιαναν τα όπλα για να επιδιώξουν να υπερασπιστούν μ’ αυτά την πατρίδα ενάντια στους βαρβάρους…”

Επίσης περιγράφει την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1461)  ως “ελληνικό κράτος” και θεωρεί ότι με την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς:

“….έχει προσδιορίσει την αληθινή χρονική στιγμή, κατά την οποία το ένδοξο έθνος των Ελλήνων εξαφανίστηκε από τις τάξεις των λαών και βούλιαξε στο σκοτάδι μιας τετρακοσιοπενηντάχρονης νύχτας”.

 Έχει και πολλά άλλα σημεία, αιρετικά για τις “μέχρι τώρα εικόνες μας” που καλά θα ήταν οι σοβαροί μελετητές τέτοιων ζητημάτων να τα λάβουν υπ’ όψη τους. [Όμως, αυτό που αποδεικνύει ο Φαλμεράιερ το αμφισβητούν οι βούλγαροι τουρκόφιλοι νεοναζί του Bulgarmak…. Δείτε το! Είναι αποκαλυπτικό της εθνικιστικής βλακείας και της πρακτορικής εθελοδουλείας] 

 Βεβαίως ελάχιστοι από τους νεοέλληνες οπαδούς του αναρωτήθηκαν, πώς είναι δυνατόν, τι σκοπιμότητες υπήρξαν και τι δουλείες εξυπηρετήθηκαν, ώστε το 1827 να γράφει τα παραπάνω και τρία χρόνια αργότερα να αγνοεί τελείως την ύπαρξη συμπαγών ελληνόφωνων ομάδων στο Μωριά  (Τσακωνιά, Μάνη κ.ά.), αλλά και στα υπόλοιπα Βαλκάνια (Θεσσαλία, περιοχή του Ολύμπου και σημαντικές, διόλου ευκαταφρόνητες περιοχές σ’ όλη τη Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσαλονίκη, Χαλκιδική, Ανατολική Θράκη και Κωνσταντινούπολη, Ανατολική Ρωμυλία κ.ά.) , καθώς και στα νησιά (Αιγαίο, Κύπρος, Κρήτη) και στην Ιωνία και να  γράφει ακραίες -σχεδόν ρατσιστικές- υπερβολές:

“Η Ελληνική φυλή έχει τελείως εξολοθρευθή από την Ευρώπη. Η φυσική ομορφιά, το μεγαλείο του πνεύματος, η απλότητα των συνηθειών, η καλλιτεχνική δημιουργία, οι αθλητικοί αγώνες, οι πόλεις, τα χωριά, το μεγαλείο των μνημείων και των αρχαίων ναών, ακόμα και το όνομα του λαού, έχουν εξαφανισθή από την Ελλάδα…  Ούτε μία απλή σταγόνα αίματος, γνησίου ελληνικού αίματος, δεν τρέχει στις φλέβες των χριστιανών κατοίκων της σημερινής Ελλάδας. Μιά τρομερή καταιγίδα διασκόρπισε έως την πιό απόμακρη γωνιά της Πελοπονήσου μιά νεά φυλή συγγενή προς την μεγάλη φυλή των Σλάβων. Οι Σκύθες-Σλάβοι, οι Ιλλυριοί-Αρβανίτες, οι συγγενικοί με τους Σέρβους και τους Βουλγάρους λαοί, είναι εκείνοι που τώρα ονομάζουμε Ελληνες. Ενας λαός με σλαβικά χαρακτηριστικά , τοξοειδείς βλεφαρίδες και σκληρά χαρακτηριστικά Αλβανών βοσκών του βουνού, που φυσικά δεν προέρχεται από το αίμα του Νάρκισου, του Αλκιβιάδη και του Αντίνοου. Μόνο μία δυνατή ρομαντική φαντασία μπορεί να ονειρεύεται ακόμα μιά αναγέννηση των αρχαίων Ελλήνων... Ενα διπλό στρώμα από ερείπια και ο βόρβορος δύο νέων και διαφορετικών λαών σκεπάζει τους τάφους των αρχαίων Ελλήνων. Τα αθάνατα έργα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και μερικά ερείπια, που βρίσκονται στην Ελλάδα, αποτελούν τώρα την μόνη απόδειξη πως πριν από πολλά χρόνια υπήρχε ένας λαός σαν τους Ελληνες.”

Βεβαίως, οι φιλίστορες γνωρίζουν αυτό που πολλοί απέκρυψαν. Το 1830 ο Φαλμεράιερ έχει ήδη προσχωρήσει στη θεωρία περί ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ακριβώς γι αυτό  θα έπρεπε να υπονομευτεί το φιλελληνικό αντιαπολυταρχικό ευρωπαϊκό ρεύμα, το οποίο υπήρξε και ο κύριος σύμμαχος των επαναστατών. Και ο καλύτερος τρόπος ήταν να αμφισβητηθεί η ελληνικότητα των επαναστατών και να καλλιεργηθούν τα αντισλαβικά αντανακλαστικά των δυτικών…  Και αυτό μέσα από την επιλεκτική ανάδειξη στοιχείων και αποσιώπηση των ενοχλητικών…

Ο Φαλμεράιερ δεν πολυπέτυχε στις στοχεύσεις του εκείνη την περίοδο. Όμως αγκαλιάστηκε σε υπερβολικό βαθμό από εμμονικούς τύπους, κύκλους και σκοπιμότητες που επιβιώνουν μέχρι σήμερα και υποστηρίζουν:  “Οι θέσεις του Φαλμεράυερ, και ανεξάρτητα από τις προθέσεις του, υπήρξαν αντικειμενικά, ευθεία βολή στην ιδέα περί ιστορικής συνέχειας αρχαίων και νέων Ελλήνων, την ιδέα που θα αποτελέσει το σκληρό πυρήνα, την ψυχή, του ελληνικού εθνικού μύθου…. Το γεγονός αυτό, αναδυκνύει το Φαλμεράυερ σε αντίπαλο δέος του ελληνικού εθνικισμού, τη δε θεωρία του περί εκσλαβισμού, σε “επικίνδυνο” ιστορικό κεφάλαιο”.

Ψυχή βαθιά

 

 

Σε μια εποχή που ο ελληνικός κινηματογράφος αναζητά νέα ταυτότητα, ο Παντελής Βούλγαρης τολμά να επιστρέψει με μια βαθιά ανθρώπινη ταινία που ρίχνει φως σε μια επώδυνη περίοδο του παρελθόντος μας: τον εμφύλιο. Δίνοντας μάλιστα για τίτλο της το σύνθημα των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού: «Ψυχή βαθιά».

Από την “Ελευθεροτυπία”

 

Ηταν όνειρο ετών να κάνει μια ταινία για τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Και το πραγματοποίησε έπειτα από δεκαετή έρευνα, πολλά ταξίδια στην Καστοριά, το Γράμμο και το Βίτσι, και τη βοήθεια της Ιωάννας Καρυστιάνη στο σενάριο.

Στο φόντο της ταινίας, που θα βγει στις αίθουσες από τις 22 του μηνός σε διανομή της Village Films, και η επιβλητική κορυφή του Μάνκοβιτς, όπου για χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου το ‘49, οι ντόπιοι έβρισκαν σκελετούς ανταρτών πάνω από πολυβόλα. Και ήρωές της δύο βοσκόπουλα από το Γράμμο, 15 και 17 χρόνων, που επιστρατεύονται από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις, καθώς γνωρίζουν καλά τα περάσματα της περιοχής: ο Ανέστης (Χρήστος Καρτέρης) και ο Βλάσης (Γιώργος Αγγέλκος).

Κάθε πρόσωπο, μια ιστορία

Μέχρι και ο Θανάσης Βέγγος εμφανίζεται εδώ σ’ έναν κόντρα, σπαρακτικό ρόλο: ενός χωρικού που έρχεται να ζητήσει τη σορό του εγγονού του που υπηρετούσε στον Εθνικό Στρατό. Στο φιλμ, που ντύθηκε μουσικά από τον Γιάννη Αγγελάκα, συμπρωταγωνιστούν οι Γιώργος Συμεωνίδης, Βαγγέλης Μουρίκης, Βικτώρια Χαραλαμπίδου και Κώστας Κλεφτόγιαννης.

Το ένα από τα δύο παιδιά, ο Γ. Αγγέλκος, κατάγεται στ’ αλήθεια από αυτά τα μέρη. Πήγαινε μάλιστα ακόμα στο σχολείο όταν του δόθηκε ο ρόλος. Και έχασε τη χρονιά λόγω απουσιών στα γυρίσματα. Αλλά κι ένας δάσκαλος του συμμετείχε στην ταινία, όπως πολλοί ακόμα από την περιοχή. «Ο ένας παππούς μου ήταν στον Εθνικό Στρατό και ο άλλος αντάρτης», μας αποκάλυψε ο μικρός. Ηταν άλλωστε συνηθισμένο αδέρφια να στρατολογούνται από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα.

«Την εποχή εκείνη ήταν σε μεγάλο βαθμό θέμα τύχης το πού θα βρεθείς» λέει ο Π. Βούλγαρης. «Εβλεπαν τα τσοπανόπουλα και τα παίρνανε. Και ο Εθνικός Στρατός και ο Δημοκρατικός. Στην ταινία, βέβαια, ο Βλάσης εντάσσεται τελικά ενεργά στην ομάδα».

– Υπήρχαν και περιπτώσεις που ο ένας αδερφός σκότωσε τον άλλο;

«Ασφαλώς. Σε μια μάχη στο Βίτσι ένας από τους αντάρτες έτρεξε στο πτώμα ενός φαντάρου για να του πάρει τις μπότες. Οταν γύρισε όμως το νεκρό, είδε πως ήταν ο αδερφός του. Και αυτοκτόνησε».

– Στην ταινία δείχνετε ένα φαντάρο που, αναγνωρίζοντας σε ένα πτώμα νεαρής αντάρτισσας μια παλιά του συμμαθήτρια, αναρωτιέται σοκαρισμένος αν τη σκότωσε αυτός…

«Ξέρετε πόσες τέτοιες ιστορίες έμαθα; Κάθε πρόσωπο της ταινίας αντιπροσωπεύει πλήθος στοιχείων. Το βασικό πάντως για μένα ήταν να έχω στην ιστορία τα δύο αδέρφια και να γυρίσω την ιστορία τους σε αυτά τα δύο βουνά: συχνά συμβαίνει ο χώρος να μου δημιουργεί μια πρόκληση. Στον Γράμμο ακόμα και σήμερα η υλοτομία είναι επισφαλής. Εχουν ακόμα απομείνει πυρομαχικά μέσα στα δένδρα…».

– Εχετε ενσωματώσει πάντως αυτούσιο ένα συγκλονιστικό πραγματικό περιστατικό που διαδραματίστηκε στα χιόνια.

«Ναι. Εγινε στα Αγραφα, στη Γιάλα, αλλά το μετέφερα εδώ: ένα βράδυ με χιονοθύελλα οι αντάρτες βρήκαν καταφύγιο στις σκηνές των αντιπάλων τους. Αντάρτες και στρατιώτες μόνιασαν για ένα βράδυ απέναντι στην εκδίκηση της φύσης. Το επόμενο πρωί ο πόλεμος ξανάρχισε… Το έχει κάνει διήγημα ο Δημήτρης Χατζής στους “Ανυπεράσπιστους”».

– Αυτό που μένει στον θεατή είναι η εγγύτητα των αντίπαλων ομάδων. Μέχρι που ανταλλάσσουν λόγια ή συναντιούνται στο ποτάμι…

«Μα τόσο κοντά πολεμούσαν. Μου είπαν πως ένας αντάρτης πληροφόρησε από το χωνί έναν στρατιώτη ότι γένησε η γυναίκα του και έκανε αγοράκι. Οταν άρχισα να σχεδιάζω τις αποστάσεις για την ταινία, έπεσαν στα χέρια μου αυθεντικές σκηνές γυρισμένες από το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού: και είδα πως δεν είχα κάνει λάθος. Ενα μέρος αυτού του υλικού το είχαν κινηματογραφήσει ο Μάνος Ζαχαρίας και ο Γιώργος Σεβαστίκογλου. Χρόνια μετά το ανακάλυψε ο Ροβήρος Μανθούλης στην κινηματογραφική λέσχη της Τασκένδης. Εκεί είδα φάτσες, ενδυμασίες, οπλισμό, τρόπο πολέμου».

– Η Βικτώρια Χαραλαμπίδου, που ενσαρκώνει την αντάρτισσα Γιαννούλα, έχει μια ιδιαίτερη προφορά…

«Μα, από εκεί κατάγεται. Ο παππούς της πήρε μέρος στον εμφύλιο. Ετσι βρέθηκε στη Ρωσία. Η ντοπιολαλιά της είναι των Μακεδόνων της εποχής».

– Πάντως, κρατήσατε απόλυτα τις ισορροπίες. Εκεί που βλέπεις ένα κομμένο κεφάλι σ’ ένα σακί -έργο των ανταρτών-, να’ σου λίγο αργότερα και τα μαντάτα για ένα άγρια δολοφονημένο βρέφος αντάρτισσας… Σαν να είναι όλα υπολογισμένα με το υποδεκάμετρο.

«Μετά από 60 χρόνια, προσπάθησα να είμαι δίκαιος -κυρίως ως προς τα νέα παιδιά: τους αντάρτες και τους φαντάρους που πρωταγωνίστησαν σε αυτόν τον κυκλώνα του αίματος, ξεκομμένοι πάνω στα βουνά, χωρίς να ξέρουν γιατί είναι εκεί. Με ρωτάνε γιατί περίμενα τόσα χρόνια για να γυρίσω την ταινία. Οι Ισπανοί γυρίζουν ακόμα δύο και τρεις ταινίες το χρόνο για τον ισπανικό εμφύλιο.

«Στην Ελλάδα περάσαμε ένα μεγάλο διάστημα λογοκρισίας μέχρι το ‘74. Για τον κινηματογραφιστή ή τον λογοτέχνη, βέβαια, η μεγάλη πρόκληση είναι να προσπαθήσει να καταλάβει πώς συμπεριφέρεται ο άνθρωπος. Οπως στο “Ολα είναι δρόμος” με ενδιέφερε πώς συμπεριφέρεται ένας φύλακας στον Εβρο ή ένας τύπος που τα σπάει όλα σε ένα σκυλάδικο».

«Ο κόσμος έχει μνήμη»

– Δεν σας προβληματίζει που τελευταία ο κόσμος πριμοδοτεί ένα άλλο είδος σινεμά;

«Ο κόσμος έχει μνήμη. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν χρόνια να δουν μια τέτοια ταινία. Μπορεί να πηγαίνουν στην κωμωδία, να τα φέρνουν δύσκολα βόλτα, αλλά περιμένουν να δουν και πώς τους έχει σημαδέψει η χώρα τους. Σας θυμίζω τις “Ζωές των άλλων”: βγήκε σε δύο σινεμά και από στόμα σε στόμα έγινε επιτυχία. Και ο κόσμος δεν πήγε να δει πώς λειτουργούσε τότε η Στάζι -για την ανθρώπινη δοκιμασία ενδιαφέρθηκε».

                       

– Πιστεύετε πως τα ελληνικά κόμματα ακόμα ποντάρουν στην μετεμφυλιακή πόλωση;

«Σαν αίσθηση σίγουρα υπάρχει, αν και 60 χρονια μετά έχει μεταλλαχθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι καμία από τις δύο παρατάξεις δεν ζήτησε ποτέ συγνώμη. Μόνο μια συμφιλιωτική συνάντηση μεταξύ Βαφειάδη και Τσακαλώτου είχαμε. Ενώ όμως η ιστορική έρευνα έχει προχωρήσει πολύ, λείπουν οι καλλιτεχνικές προσεγγίσεις: μόνο αυτές μπορούν να δουλέψουν προς μια ουσιαστική συμφιλίωση. Το ΛΑΟΣ μέχρι που έφερε το θέμα στη Βουλή: γιατί κάνω μια τέτοια ταινία ειδικά τώρα…».

– Τις πρόσφατες εκλογές πώς τις είδατε;

«Ευχή μου για τη νέα κυβέρνηση είναι να αγαπά πραγματικά και τον πολιτισμό. Και να σταθεί δίπλα σ’ αυτή τη νέα γενιά των ταλαντούχων κινηματογραφιστών. Στους νέους της “Ομίχλης”».

– Υπάρχουν και οι νέοι του περασμένου Δεκεμβρίου. Τα παιδιά σας κατέβηκαν στον δρόμο;

«Ναι. Τα παιδιά μου έχουν σπουδάσει, έχουν δώσει καλά δείγματα δουλειάς, αλλά παραμένουν άνεργα όπως οι περισσότεροι νέοι με σπουδές και διπλώματα. Η γενιά των 500 ευρώ βιώνει μια τεράστια απογοήτευση και μοναξιά. Αυτή ήταν η αφορμή μαζί με το τραγικό συμβάν της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου, για να πουν “Είμαστε εδώ”».

– Εσείς τραβήξατε τίποτε απ’ όλα αυτά;

«Παλιότερα η κάμερα ήταν πάντα κοντά μου. Επί χούντας έτσι με πιάσανε. Αλλα τώρα μεγάλωσα…»

– Στην ταινία οι βολές σας στρέφονται ξεκάθαρα προς τους Αμερικάνους. Λίγοι γνώριζαν πως πρωτοδοκίμασαν σε μας τις βόμβες ναπάλμ.

«Ναι, δεν είναι πολύ γνωστό. Κάποιες δοκιμαστικές βολές είχαν γίνει και στον Δεύτερο Παγκόσμιο, αλλά οι βόμβες αυτές με την οριστική τους σύσταση χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά στον Γράμμο και το Βίτσι».

– Εμφανίζετε, πάντως, την ηγεσία της χώρας και του Εθνικού Στρατού να αντιτίθεται στη ρίψη ναπάλμ.

«Μα υπάρχουν ντοκουμέντα σύμφωνα με τα οποία ο Εθνικός Στρατός αντιδρούσε σε αυτού του είδους την εκκαθάριση».

– Πολλοί, ωστόσο, υποστηρίζουν πως όλα έγιναν με την ανοχή και την υπόδειξή του…

«Πόλεμος ήταν. Ηθελαν να τελειώσει αυτή η ιστορία. Ηταν δύσπιστοι, αλλά έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν. Γνώριζα εξαρχής πως κάποιοι με παρωπίδες ίσως ενοχληθούν. Και από τις δύο πλευρές. Και με τα “Πέτρινα χρόνια” και το “Happy Day” είχα αντιδράσεις. Και αργότερα θεωρήθηκαν ταινίες αντιπροσωπευτικές της εποχής. Είναι πολλά τα περιστατικά όπου δεξιοί στρατιώτες προστάτευσαν αντάρτες. Και το αντίστροφο. Μακάρι λοιπόν η ταινία να ανοίξει μια ουσιαστική κουβέντα. Κι εγώ να μάθω ήθελα».

– Πάντως, την ταινία σας «Ψυχή βαθιά» την ονομάσατε. Από τους αντάρτες…

«Η καρδιά μου είναι αριστερή. Είναι γνωστό αυτό».

—————————————————————————

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ: Τουρκία, Ευρώπη και Ελλάδα

απο τον Δημήτρη Κωνσταντακόπουλο

Kράτος-ζουρλομανδύας στην Κύπρο

Ξανά στο επίκεντρο ευρωπαϊκής και διεθνούς πολιτικής, οι σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας συνιστούν ταυτόχρονα μεγάλη ευκαιρία και μεγάλο κίνδυνο για Ελλάδα-Κύπρο, με αφορμή και την αξιολόγηση του Δεκεμβρίου, όταν λήγει η τριετής παράταση που είχε δοθεί στην ‘Αγκυρα για το άνοιγμα λιμανιών και αεροδρομίων σε κυπριακά σκάφη.

Μεγάλη ευκαιρία είτε για μια πραγματική λύση των σοβαρότατων προβλημάτων που Ελλάδα/Κύπρος έχουν με την γείτονα, είτε για σύμπηξη στρατηγικών συμμαχιών με την καρδιά της μητροπολιτικής Ευρώπης. Ισχυρές πολιτικές δυνάμεις στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία, επιδιώκουν να αναστείλουν, επιβραδύνουν ή και ματαιώσουν οριστικά την τουρκική ένταξη. Πολύ εχθρική είναι και η στάση της πλειοψηφίας των Ευρωπαίων πολιτών. Ο λόγος αυτός οδηγεί αυτές τις δυνάμεις στο να συμπαρασταθούν ενεργά, για πρώτη φορά, σε ελληνικά-κυπριακά αιτήματα, εάν και εφόσον διατυπωθούν τέτοια αιτήματα και συνδεθούν με την ενταξιακή πορεία (πόσο μάλλον που μπορούν να είναι αιτήματα αυτονόητα, από την άποψη διεθνούς δικαίου, ευρωπαϊκής τάξης και κοινής λογικής). Η ελληνική στάση τώρα μπορεί να καθορίσει αποφασιστικά τη διεθνή θέση της χώρας, αλλά και την πιθανότητα να δούμε μελλοντικά μια ευρωπαϊκή στρατηγική επέκταση στην Αν. Μεσόγειο. Που παραμένει, παρά την ένταξη Ελλάδας-Κύπρου στην ΕΕ, υπό ασφυκτική αγγλοαμερικανική «στρατηγική επίβλεψη».

Αν η συγκυρία συνιστά μεγάλη ευκαιρία, συνιστά και τεράστιο κίνδυνο. Το αμερικανικό ενδιαφέρον για την τουρκική ένταξη είναι τεράστιο. Η Ουάσιγκτον θεωρεί την ένταξη της Τουρκίας προνομιακό εργαλείο για την εξάρτηση εις το διηνεκές της Ευρώπης από τις ΗΠΑ και την αποτροπή οποιασδήποτε δυνατότητας μελλοντικής προσέγγισής της με τη Ρωσία. ‘Οπως υπογραμμίζουν διπλωμάτες στην αμερικανική πρωτεύουσα, πρέπει να θεωρείται δεδομένη η άσκηση ισχυρότατων πιέσεων σε Λευκωσία-Αθήνα, για να «παραμερίσουν» από τον δρόμο της ‘Αγκυρας, «βγάζοντας» από αυτόν κυπριακό και ελληνοτουρκικά. Αποδεχόμενες θολές, επικίνδυνες ρυθμίσεις, παραχωρώντας κυριαρχία, συνομολογώντας τη διάλυση του κυπριακού κράτους σε ιδιόμορφο μόρφωμα, μέσω μιας παραλλαγής του διαβόητου σχεδίου Ανάν. «Καρδιά» της ελληνοτουρκικής στρατηγικής αντιπαράθεσης, το κυπριακό δεν συνιστά το μόνο, συνιστά όμως το δυσκολότερο εμπόδιο για την τουρκική ένταξη.

Γι’ αυτό άλλωστε έχουν κινητοποιήσει όποιον Ευρωπαίο πολιτικό κατάφεραν να βρουν υπέρ της τουρκικής ένταξης, «νεκρανασταίνοντας» και διάφορους «απόστρατους», όπως ο Γάλλος Μισέλ Ροκάρ, στα πλαίσια της Επιτροπής Αχτισάαρι. Θέλουν να δημιουργήσουν πολιτικό αντίβαρο στον Νικολά Σαρκοζί και την ‘Αγκελα Μέρκελ. Σε επίπεδο κυβερνήσεων, ο συσχετισμός δυνάμεων ευνοεί τον ατλαντικό άξονα, όπως όμως συνέβη και στη διάσπαση της ΕΕ για το Ιράκ, το 2003, σε «Παλαιά» (κάπως ανεξάρτητη) και «Νέα» (ατλαντική) Ευρώπη, οι Σαρκοζί και Μέρκελ φέρουν αφενός το ιστορικό βάρος των δύο χωρών που ίδρυσαν την ‘Ενωση, αφετέρου εκφράζουν τη βούληση των ευρωπαϊκών λαών.

Ο Αχτισάαρι είναι «άνθρωπος ειδικών αποστολών». ‘Οταν το Συμβούλιο Ασφαλείας τον έστειλε να διερευνήσει την σφαγή των Παλαιστινίων στη Τζενίν, αυτός πήρε την εντολή, δεν πήγε όμως ποτέ να κάνει την έρευνα! ‘Ηταν επίσης ο άνθρωπος που μετέφερε στον Μιλόσεβιτς το τελεσίγραφο ότι θα του διαλύσουν τη χώρα από αέρος αν δεν συμφωνήσει στο Κόσοβο. Τώρα τριγυρνάει τον κόσμο, σε στενή συνεργασία με τον ανθέλληνα Σουηδό Υπουργό Εξωτερικών Καρλ Μπιλντ, εξηγώντας γιατί θα ζημιωθεί η Ευρώπη, αν δεν εντάξει την Τουρκία στους κόλπους της και πόσο χαρούμενος θα είναι αν μια μέρα προεδρεύει της ΕΕ ο κ. Γκιουλ. Ενθαρρύνοντας την τουρκική ηγεσία να κάνει όλο και πιο αμετροεπείς δηλώσεις, όπως η τελευταία του Αχμέτ Νταβούτογλου, σύμφωνα με τον οποίο «η ΕΕ έχει μέλλον μόνον καθιστάμενη δύναμη παγκόσμιου διαμετρήματος», κάτι που θα πετύχει μόνο εντάσσοντας την Τουρκία. ‘Η του Ταγίπ Ερντογάν που, όχι μόνο δεν σκέφτεται να κάνει οποιαδήποτε «παραχώρηση» στο κυπριακό, αλλά και επαίρεται δηλώνοντας:

«Καταφέραμε να αλλάξουμε τις ισορροπίες (στην Κύπρο), χωρίς να αποσύρουμε ούτε έναν Τούρκο στρατιώτη. Μας ζητούσαν να αποσυρθούν τα τουρκικά στρατεύματα, αλλά εμείς δεν αποσύραμε ούτε έναν».

Ο Νταβοιύτογλου είναι σαφέστερος, δηλώνοντας: «Θα συνεχίσουμε να πιέζουμε την Ελλάδα για να λυθεί το κυπριακό». Και ο Νταβούτογλου, και ο σημερινός Πρόεδρος Γκιουλ (με παλαιότερη δήλωσή του στον «Κ.τ.Ε.») θεωρούν ότι το κυπριακό είναι θέμα των «μητέρων-πατρίδων», που πρέπει να πιέσουν αποτελεσματικά τα «παιδιά» τους και αποβλέπουν σε πίεση Αθήνας στους Ελληνοκύπριους. Και επειδή, εκτός της Κύπρου, υπάρχει και το Αιγαίο, η Τουρκία δεν περίμενε ούτε 48 ώρες από τις εκλογές προτού παρενοχλήσει ένα σουηδικό αεροσκάφος της Frontex, που πετούσε πάνω από ελληνικό νησί.

Με δεδομένη την εμπειρία της τελευταίας δεκαετίας, δηλαδή την αξιοσημείωτη σκλήρυνση της τουρκικής στάσης απέναντι σε Ελλάδα/Κύπρο, μετά την άρση του ελληνικού βέτο στην ένταξη, υψηλά ιστάμενα στελέχη του ελληνικού ΥΠΕΞ εκτιμούν (σχετικές εισηγήσεις είχαν γίνει και προς τον κ.Καραμανλή) ότι επιβάλλεται μια στρατηγική επανεξέταση και αναθεώρηση της ελληνικής στρατηγικής υποστήριξης της τουρκικής ένταξης. Μια τέτοια άποψη παραμένει όμως εξαιρετικά μειοψηφική στην ελληνική ελίτ (μόνον Σημίτης, Αλαβάνος και Βερέμης την υποστήριξαν δημόσια). Οπωσδήποτε δεν είναι η άποψη του νέου Πρωθυπουργού. Ο οποίος θα κληθεί επομένως να καθορίσει νέο, «επικαιροποιημένο», οδικό χάρτη «υποχρεώσεων» για την Τουρκία.

‘Εως τώρα, η Ελλάδα ζητούσε την παραπομπή της διαφοράς για την υφαλοκρηπίδα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η θέση αυτή δεν είναι «πλήρης», γιατί μια τέτοια «παραπομπή», «συμπαρασύρει» αναπόφευκτα και το εύρος των χωρικών υδάτων και το ζήτημα των εδαφικών διεκδικήσεων της Τουρκίας στο Αρχιπέλαγος. Με δεδομένη την κατηγορηματική δήλωση του νέου Πρωθυπουργού ότι δεν τίθεται ζήτημα μεταβολής του στάτους κβο στο Αιγαίο και παραχωρήσεων κυριαρχικών δικαιωμάτων, δεν νοείται παραπομπή στη Χάγη χωρίς προηγούμενη άρση των τουρκικών διεκδικήσεων (μόνο άλλωστε έτσι έχει νόημα, όπως και με άρση του casus belli και του μέσου του, των αποβατικών δυνάμεων απέναντι από τα ελληνικά νησιά). Μέχρι τώρα, η ‘Αγκυρα όχι μόνο δεν φαίνεται διατεθειμένη να πράξει κάτι τέτοιο, αλλά και προσθέτει συστηματικά νέες διεκδικήσεις, που τις υποστηρίζει μάλιστα εμπράκτως με τη δράση της αεροπορίας και του ναυτικιού της.

Ακόμα πιο μπερδεμένα είναι τα πράγματα στην Κύπρο, όπου συνεχίζονται μεν οι διαπραγματεύσεις Χριστόφια-Ταλάτ, σε περιβάλλον όμως μεγάλης σύγχυσης για το τι επιδιώκει η ελληνική πλευρά και αν οι επιδιώξεις της είναι συμβατές με τις παγκοσμίως καθιερωμένες αρχές κρατικής συγκρότησης. Πολλοί διερωτώνται αν από αυτές τις συνομιλίες θα προκύψει κάπως «φυσιολογικό» κράτος ή ένας «ζουρλομανδύας», συνταγή για να «ξανανοίξει» σύντομα με αιματηρή μορφή το κυπριακό, όπως συνέβη στο παρελθόν με τις συνθήκες του 1960. Υποχρεωτικές εκ περιτροπής προεδρίες (πότε ‘Ελληνας, πότε Τούρκος), στάθμιση ψήφων ανάλογα με την εθνικότητα των κατοίκων (πρωτοφανής παγκοσμίως ρύθμιση), εναλασσόμενες πλειοψηφίες στα όργανα διαιτησίας, ξένοι δικαστές που παρεμβαίνουν στις εσωτερικές διαδικασίες του κράτους, κατάργηση του δικαιώματος αυτοάμυνας και του μέσου του (στρατός), είναι μερικές από τις συζητούμενες ρυθμίσεις, που μοιάζουν να περιγράφουν «δύο κράτη σε συσκευασία ενός». Σε αντίθεση με το 2004, όλα τα κόμματα της Ελλάδας έχουν προτιμήσει να μην τοποθετηθούν επί της ουσίας της συζητούμενης ρύθμισης. Αν όμως η Κύπρος μετατραπεί σε γιγαντιαία ‘Ιμβρο ή Τένεδο, θα απειληθεί ζωτικά και η εθνική ασφάλεια, κυριαρχία και ακεραιότητα της μητροπολιτικής Ελλάδας. Δύσκολη και επείγουσα δουλειά περιμένει τον κ. Παπανδρέου, όχι μόνο στην εσωτερική, αλλά, ακόμα περισσότερο, στην εξωτερική πολιτική τις βδομάδες και τους μήνες που ακολουθούν.

«Κόσμος του Επενδυτή», 10-12-2009

Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922

του Δημήτρη Μαυρίδη, απο το αντίβαρο.gr 

Λίγο γνωστά είναι τα δραματικά γεγονότα του 1922 και κυριολεκτικά άγνωστα παραμένουν τα γεγονότα τα σχετικά με την εγκατάλειψη και εκκένωση της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922. Η απώλεια της Ανατολικής Θράκης, –της κύριας εστίας του Θρακικού Ελληνισμού, που βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση από τον Ιούλιο του 1920 και είχε ενσωματωθεί στο Ελληνικό Κράτος τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών–, θεωρείται σήμερα ότι συμπίπτει με τη Μικρασιατική Καταστροφή στην πραγματικότητα όμως είναι αποτέλεσμα και επακόλουθό της. Ίσως είναι καιρός να μιλήσουμε και για τη Θρακική Καταστροφή η οποία παραμένει άγνωστη, ανεξήγητη και κυριολεκτικά αδικαιολόγητη.

Η απώλεια της Ανατολικής Θράκης σημαίνει για την Ελλάδα την απομάκρυνσή της από τη θάλασσα της Προποντίδας και τον Εύξεινο Πόντο. Η παρουσία των Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη θα είχε οδηγήσει σε τελείως διαφορετικές εξελίξεις: η Κωνσταντινούπολη δεν θα ήταν σήμερα μητρόπολη των είκοσι εκατομμυρίων και η Τουρκία δεν θα μετέφερε το πληθυσμιακό και οικονομικό της βάρος προς το Αιγαίο, όπως συμβαίνει σήμερα. Αφήνουμε κατά μέρος την οικονομική και δημογραφική σημασία που θα είχε για την Ελλάδα η διατήρηση της Ανατολικής Θράκης.

Με την ευκαιρία λοιπόν της επετείου του δραματικού αυτού γεγονότος καλό είναι να θυμόμαστε τις συνθήκες και τις διεργασίες κάτω από τις οποίες συνέβησαν τα γεγονότα εκείνα, αφού ανάλογες συνθήκες υπάρχουν και σήμερα.

Η Μεγάλη Βρετανία, –άτυπη σύμμαχος των Ελλήνων– που βασιζόταν στην ασπίδα του Ελληνικού Στρατού για την κάλυψη των Στενών, της Κωνσταντινούπολης και της ουδέτερης ζώνης που κατείχε στη Μικρά Ασία, φάνηκε αμέσως μετά την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τους Έλληνες, να επιδιώκει σαφώς, στην αρχή, την ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού. Είναι γεγονός ότι η κυβέρνηση του Λόυδ Τζωρτζ, με πρωτοστατούντα τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, ετοιμάζονταν για πολεμική σύγκρουση με την κεμαλική Τουρκία. Αντίθετα οι Γάλλοι, σε ανοικτή ρήξη προς τους Άγγλους, είχαν εκχωρήσει την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους, ακόμη και πολύ πριν τον Αύγουστο του 1922.

Στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1922 εκδηλώθηκε κρίση στις αγγλογαλλικές σχέσεις. Η Γαλλία διαχώρισε τη θέση της και υποστήριξε την απαίτηση των Τούρκων για προσάρτηση στην Τουρκία της Ανατολικής Θράκης και των Στενών, που οι Τούρκοι θα ουδετεροποιούσαν.

Τότε, η διάσταση στις γνώμες των Βρετανών ιθυνόντων και απροθυμία της αγγλικής κοινής γνώμης και των αποικιών για πολεμική εμπλοκή με τους Τούρκους, οδήγησαν, μαζί με την αφόρητη πίεση της Γαλλίας, στην απόφαση των Συμμάχων να εκκενωθεί από τους Έλληνες η Ανατολική Θράκη και να παραδοθεί στην Τουρκία ως αμοιβή για την προσέγγισή της στους Συμμάχους. Η θετική διάθεση ορισμένων Άγγλων προς τους Έλληνες, όπως αυτή του Λόυδ Τζωρτζ και του λόρδου Κώρζον, δεν ενισχύθηκε από τη μαχητικότητα, την τόλμη και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων που, δυστυχώς, δεν υπήρξαν.

Η απόφαση για την εκκένωση της Θράκης επικυρώθηκε από τους Συμμάχους στις 9.9.1922 μετά από θυελλώδεις συσκέψεις τριών ημερών στο Παρίσι, μεταξύ του Γάλλου πρωθυπουργού Πουανκαρέ και του Άγγλου υπουργού εξωτερικών Λόρδου Κώρζον. Οι παρακλήσεις του Βενιζέλου αντιμετωπίστηκαν την επαύριο παγερά από τον Πουανκαρέ.

Στο εύλογο ερώτημα του Λόρδου Κώρζον: «Ποιός θα υποχρεώσει τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη;», απάντησαν οι ίδιοι οι Έλληνες. Η Ανατολική Θράκη εγκαταλείφθηκε εθελόδουλα, ώστε να μην βρεθεί η Μεγάλη Βρετανία στη δυσάρεστη θέση να συγκρουσθεί με την Τουρκία.

Παραμένει το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να διαπλεύσει την Προποντίδα και να επιτύχει την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική δύναμη και η δύναμη πυρός των ελληνικών θωρηκτών ήταν σημαντική με τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Υπήρχε επίσης και μία στρατηγική συνιστώσα στο να αρνηθούν οι Έλληνες να εκκενώσουν την Ανατολική Θράκη. Μία τέτοια κατάσταση έφερνε αμέσως σε ευθεία αντιπαράθεση τους Συμμάχους με την Τουρκία κα  το λιγότερο που θα κέρδιζαν οι Έλληνες ήταν πολύτιμος χρόνος. Η διάβαση των Τούρκων από τον Βόσπορο η τον Ελλήσποντο, που κατείχαν με ασθενείς δυνάμεις οι Άγγλοι, σήμαινε Αγγλο-Τουρκική σύγκρουση, κάτι που εξυπηρετούσε τα στρατηγικά συμφέροντα της Ελλάδας. Βρισκόταν δηλαδή η νικημένη Ελλάδα σε θέση που της έδινε τη δυνατότητα να δημιουργήσει μία αγγλική ασπίδα και να αποφύγει νέα σύγκρουση με τους Τούρκους. Βέβαια, η ηττημένη χώρα δεν φαινόταν να έχει τις οικονομικές δυνατότητες για να συνεχίσει τον πόλεμο. Ωστόσο, η ιστορική εμπειρία μας διδάσκει ότι λαοί που είναι αποφασισμένοι και θέλουν να επιβιώσουν βρίσκουν τα μέσα για να αντισταθούν.

Στη διάσκεψη των Μουδανιών, που οργανώθηκε από τους Συμμάχους για τη σύναψη της ανακωχής, (20 έως 28.9.22), η Ελλάδα έπαιξε τον ρόλο βωβού παρατηρητή στον οποίο ανακοινώθηκαν οι εις βάρος του όροι, ωσάν οι Σύμμαχοι να ήσαν πραγματικά οι εμπόλεμοι με την Τουρκία. Ο σκοπός της διάσκεψης ανακωχής των Μουδανιών ήταν: οι Έλληνες θα έπρεπε να αποσυρθούν από την Ανατολική Θράκη. Το αντάλλαγμα εκ μέρους των Τούρκων ήταν ο σεβασμός της ουδέτερης συμμαχικής ζώνης και των Στενών μέχρι την τελική Διάσκεψη Ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και των Τούρκων. Οι Έλληνες εκλήθησαν στα Μουδανιά για να αποδεχθούν τα σε βάρος τους τετελεσμένα γεγονότα. Έγινε δηλαδή εκεί, μία διευθέτηση των συμμαχικών σχέσεων με την Τουρκία, εξόδοις της Ελλάδας.

Η διάσκεψη άρχισε χωρίς τους Έλληνες, που δεν είχαν ακόμη φθάσει, με κύρια συζήτηση τη γραμμή που θα αποσύρονταν οι Έλληνες. Κατά την αφήγηση του Ισμέτ Ινονού στον Σπύρο Μαρκεζίνη το 1972, δέχθηκαν όλοι την προτροπή του: » Ας φθάσουμε σε ένα αποτέλεσμα και οι Έλληνες θα υποχρεωθούν να το δεχθούν». Οι Έλληνες, απλώς προσήλθαν την επαύριο για να τους ζητηθεί να προσυπογράψουν ο,τι οι άλλοι αποφάσισαν εις βάρος τους. Η άλλη θλιβερή διαπίστωση είναι ότι οι Γάλλοι και οι Ιταλοί φέρονταν ως σύμμαχοι της Τουρκίας, με μόνον τους απαυδημένους Άγγλους να διαπραγματεύονται, παρεμπιπτόντως τα συμφέροντα της Ελλάδας. Κατά τον Σπύρο Μαρκεζίνη «οι Έλληνες παρέμειναν βωβοί θεατές και οι Τούρκοι ήγειρον συνεχώς και νέας αξιώσεις». Ο στρατηγός Σαρπύ με την καθοδήγηση του Φρακλίν Μπουγιόν, δέχθηκε όλα τα αιτήματα των Τούρκων. Ακολούθησαν οι Ιταλοί και μετά οι διστακτικοί Άγγλοι. » Η Θράκη μας παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός», δήλωσε μετά από πενήντα χρόνια ο Ισμέτ Ινονού.

Στις 25.9.1922 ο Βενιζέλος τηλεγράφησε από το Παρίσι : «Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα», και : «ανάγκη Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, ην από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτοί και πρόγονοί των». Ήταν ακόμη μία από τις εθνικές εκκαθαρίσεις του 20ου αιώνα, παρ’ όλο που το πρωτόκολλο της Ανακωχής των Μουδανιών αφορούσε μόνο την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον Ελληνικό Στρατό και όχι από τον ελληνικό πληθυσμό.

Η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης σήμαινε τη μετακίνηση των 260.000 Θρακών προσφύγων με την οικοσκευή τους και μέρος της σοδειάς τους, όπως και την αποχώρηση δεκάδων χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι τον προηγούμενο μήνα, με την κατάρρευση του μετώπου της Μικράς Ασίας, είχαν καταφύγει στη Θράκη. Μετακινήθηκαν επίσης Αρμένιοι, Κιρκάσιοι και Τούρκοι αντικεμαλικοί των οποίων ο αριθμός δεν είναι γνωστός. Τη μετακίνηση συμπλήρωσε η αποχώρηση 70.000 περίπου στρατιωτών της Στρατιάς Θράκης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν δυτικά του Έβρου. Μαζί και τελευταίοι αποχώρησαν οι Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι και η ελληνική χωροφυλακή. Κατά τις είκοσι ημέρες της εκκένωσης της Θράκης δηλαδή, μετακινήθηκαν προς δυτικά πάνω από 400.000 άτομα. Οι μετακινήσεις έγιναν με τραίνα, με πλοία και οδικώς με κάρα, τα οποία ήταν τότε διαθέσιμα στη Θράκη. Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης είχε ολοκληρωθεί το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτωβρίου του 1922.

Παραθέτουμε, τέλος, τη μαρτυρία του Αλέξανδρου Μαζαράκη-Αινιάνος, από το βιβλίο του «Απομνημονεύματα», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1948. Ο στρατηγός Μαζαράκης, ένας από τους πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης της Θράκης το 1920, ήταν επί κεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπίας στη Διάσκεψη Ανακωχής των Μουδανιών τον Σεπτέμβριο του 1922.

«… Τον Σεπτέμβριον του 1922 εκλήθην εις το Υπουργείον των Εξωτερικών, όπου μου ανέθεσαν να αντιπροσωπεύσω την Ελλάδα εις την μέλλουσαν να συνέλθη την 20 Σεπτεμβρίου εις Μουδανιά διάσκεψιν στρατιωτικών αντιπροσώπων της Ελλάδος, της Τουρκίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και Ιταλίας, προς σύναψιν ανακωχής. …

»Σημειωτέον ότι και εγώ και η κυβέρνησις ενομίζαμε ότι επρόκειτο μόνον περί ανακωχής, περί των γραμμών δηλαδή όπισθεν των οποίων θα έμενεν ο ελληνικός και ο τουρκικός στρατός μέχρι της συνθήκης της ειρήνης, ως άλλως εξήγετο και από την διακοίνωσιν των δυνάμεων.

»Της επιτροπής μετείχον εκ μέρους της Αγγλίας ο στρατηγός Χάριγκτον, της Γαλλίας ο στρατηγός Σαρπύ, της Ιταλίας ο στρατηγός Μομπέλλι, της Τουρκίας (τον οποίον διόλου δεν συνήντησα) ο στρατηγός Ισμέτ Πασσάς. Ούτοι δεν ανέμενον την άφιξίν μας αλλά συνεδριάσαντες την 20–21 είχον ήδη παρασκευάσει το κείμενον της ανακωχής το οποίον και μας παρουσίασαν προς αποδοχήν την 22αν. Εις την πρώτην συνεδρίασιν της 22ας Σεπτεμβρίου, γενομένην επί αγγλικού θωρηκτού, μας επέδειξαν κείμενον έτοιμον της συνθήκης της ανακωχής εις το οποίον είχον μείνει σύμφωνοι οι Τούρκοι και οι τέως σύμμαχοί μας, χωρίς καν να μας ερωτήσουν. Δια τούτο ωρίζετο η άμεσος εκκένωσις της Θράκης υπό του ελληνικού στρατού μέχρι τον Έβρον και ότι επρόκειτο μόνον να συζητηθούν αι λεπτομέρειαι της εκτελέσεως. Εδήλωσα αμέσως ότι το κείμενον τούτο προδικάζει την συνθήκην της ειρήνης, ότι εγώ ήλθον δια να συζητήσω περί ανακωχής και όχι δια να ακούσω την άμεσον κατάληψιν της Θράκης υπό των Τούρκων και ότι υπό τοιούτους όρους θεωρώ τούτο απαράδεκτον και ούτε οδηγίας τοιαύτας έχω, ούτε καν θέλω να λάβω γνώσιν. Κατά την διεξαχθείσαν συζήτησιν ο Γάλλος αντιπρόσωπος στρατηγός Σαρπύ εζήτει με νευρικότητα και εκβιαστικώς να μας πιέση εις άμεσον αποδοχήν των πάντων, επισείων τους κινδύνους της παρελκύσεως, αφού δήθεν οι σύμμαχοι ανέλαβον να πείσουν τον Κεμάλ να μη διαπεραιωθή εις Ευρώπην και μας καταδιώξη και παρεχώρησαν εις αυτόν την Θράκην, η οποία παραχώρησις είναι οριστική. …

»Υπό τας συνθήκας ταύτας μετέβην εις την επί του αντιτορπιλλικού σύσκεψιν όπου ευθύς αμέσως εδήλωσα ότι μη γενομένης δεκτής ουδεμιάς ημετέρας προτάσεως δεν δύναμαι να υπογράψω. …

»Αλλά θα ήτο η ιδία η στάσις της Αγγλίας εάν έβλεπε μετ’ ολίγας ημέρας, μετά ένα μήνα, σημαντικήν εις τη Θράκην ελληνικήν δύναμιν με την στερράν απόφασιν να κρατήση και να αμυνθή αυτής; Θα ήτο διατεθειμένη τότε να συμμετάσχη με τας δύο άλλας δυνάμεις εις εκβιαστικά εναντίον της Ελλάδος μέτρα; Και επί πλέον, εάν αφιέμεθα μόνοι απέναντι των Τούρκων, θα ηδύναντο αυτοί, ενόσω με τον στόλον μας είμεθα κύριοι της Προποντίδος, να διαπεραιώσουν σημαντικάς δυνάμεις εξ Ασίας εις Θράκην; Βεβαίως όχι. Υπάρχει λοιπόν βάσιμος ελπίς ότι εάν παρετείναμεν την εκκρεμότητα, μη δεχόμενοι την εκκένωσιν της Θράκης και εν τω μεταξύ συντόνως ενισχύαμεν και ωργανούμεν τας εκεί στρατιωτικάς δυνάμεις μας, η μεν Ευρώπη δεν θα ήτο ηνωμένη δια να επέμβη, οι δε Τούρκοι δεν θα είχον εις χείρας των κανέν όπλον δια να εκβιάσουν και ημάς και την Ευρώπην.

»Προκειμένου, επαναλαμβάνω, δια τόσον μεγάλον έπαθλον όπως η Θράκη, ήξιζε τον κόπον να μεταχειρισθή η Ελλάς όλα τα μέσα δια να την κρατήση, φθάνουσα μέχρι του τελευταίου σημείου, όπου θα έβλεπε πλέον ότι η αντίστασίς της ήτο άσκοπος και εγέννα δεινοτέρους κινδύνους.

»Νομίζω λοιπόν ότι και ο Βενιζέλος εν Παρισίοις και η επανάστασις εν Αθήναις έσπευσαν πολύ, χάσαντες απ’ αρχής κάθε ελπίδα, να αποδεχθούν την εκκένωσιν της Ανατολικής Θράκης….»

ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΛΕΖΟΣ

Ενα βιογραφικό σημείωμα του Μανώλη Γλέζου, λόγω της προγραμματισμένης ομιλίας του για τις 30 Οκτωβρίου 2009.

Ο Μανώλης Γλέζος γεννήθηκε στ’ Απεράθου της Νάξου το 1922. Το 1940 πέτυχε στην ΑΣΟΕΕ. Μαθητής γυμνασίου ακόμη δημιούργησε αντιφασιστική ομάδα (1939) για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και την αποτίναξη της δικτατορίας του Μεταξά, ενώ την περίοδο της ναζιστικής κατοχής ανέπτυξε έντονη και πολυποίκιλη απελευθερωτική δράση, μέσα από τις απελευθερωτικές οργανώσεις των νέων (ΟΚΝΕ, ΕΑΜ ΝΕΩΝ και ΕΠΟΝ) με αποτέλεσμα να υποστεί πολλές διώξεις και φυλακίσεις. Τη νύχτα της 30ής-31ης Μαΐου 1941, μαζί με τον Απόστολο Σάντα θα κατεβάσουν από την Ακρόπολη τη σβάστικα και θα καταδικαστούν ερήμην σε θάνατο.

Ο Μανώλης Γλέζος έχει καταδικαστεί είκοσι οκτώ φορές για την πολιτική δραστηριότητά του, από τις οποίες, τρεις φορές σε θάνατο και παρέμεινε στη φυλακή κρατούμενος δέκα έξι χρόνια συνολικά. Η εκτέλεση των θανατικών ποινών δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, έπειτα από τις έντονες διαμαρτυρίες του ελληνικού λαού και της διεθνούς κοινής γνώμης.

Μετά την απελευθέρωση δούλεψε στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης» έως το κλείσιμό της, ως συντάκτης, αρχισυντάκτης, υπεύθυνος έκδοσης και διευθυντής. Το 1951 αν και φυλακισμένος εξελέγη βουλευτής Αθηνών της ΕΔΑ. Το 1954 θα αναλάβει οργανωτικός γραμματέας της, το 1961 θα επανεκλεγεί βουλευτής Αθηνών, ενώ το 1974, μετά την αποφυλάκισή του, θα βοηθήσει στην ανασυγκρότηση της ΕΔΑ για να διατελέσει πρόεδρός της από το 1985 έως το 1989. Το 1956 θα οριστεί διευθυντής της εφημερίδας «Αυγή». Το 1981 εξελέγη πρώτος βουλευτής της Αθήνας, το 1984 εξελέγη ευρωβουλευτής και το 1985 εξελέγη βουλευτής Β΄ Πειραιά, συνεργαζόμενος και τις τρεις φορές με το ΠΑΣΟΚ.

Η καταγραφή των παραπάνω αποτελεί μικρό, μόνο, μέρος της πολυκύμαντης δραστηριότητάς του. Αν κάτι χαρακτηρίζει τον Μανώλη Γλέζο, είναι η διαρκής και αδιάλειπτη παρουσία του σε όλους τους πατριωτικούς, δημοκρατικούς και κοινωνικούς αγώνες· είναι η έμπρακτη και μέχρι τέλους υπεράσπιση της πατρίδας από κάθε επιβουλή· είναι η αταλάντευτη υπεράσπιση του δικαιώματος του καθενός να σκέφτεται διαφορετικά· είναι η αμετακίνητα αντιεξουσιαστική και ελευθεριακή οπτική του, που τον οδηγεί στην υπεράσπιση κάθε καταπιεζόμενου, όπου γης, πότε στη Γένοβα, πότε στην Κύπρο και πότε στην Παλαιστίνη, την Σερβία ή το Ιράκ, ακόμα και τώρα που διανύει την όγδοη δεκαετία της ζωής του.

Πληθωρικό και εξακτινόμενο σε ποικίλα πεδία είναι και το συγγραφικό του έργο. Πέρα από την αρθρογραφία του σε εφημερίδες και περιοδικά, από το 1944 μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί σε βιβλία τα έργα του: Η ιστορία του βιβλίου, Από τη Δικτατορία στη Δημοκρατία, Το φαινόμενο της αλλοτρίωσης στη γλώσσα, Βίγλα Μνήμης, Η συνείδηση της πετραίας γης, Ύδωρ, Αύρα, Νερό και Ο άνθρωπος και η φύση , Εθνική Αντίσταση 1940-45 (δίτομο έργο 1272 σελίδων).

Ο Μανώλης Γλέζος για την προσφορά του και τις υπηρεσίες του στην επιστήμη και στην πατρίδα έχει αναγορευτεί σε τρία πανεπιστήμια επίτιμος διδάκτορας, έχει ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης σε δέκα δήμους, επίτιμο μέλος και πρόεδρος σε πολλούς και διάφορους κοινωνικούς φορείς, ενώ έχει βραβευτεί με το Διεθνές Βραβείο Δημοσιογραφίας ( 1958 ), το χρυσό μετάλλιο Ζολιό Κιουρί του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης (1959), το χρυσό βραβείο Λένιν για την Ειρήνη (1963), τον Μεγαλόσταυρο του Φοίνικα από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας για τις πολλές υπηρεσίες που πρόσφερε στην Πατρίδα (1997) και το Αργυρό Μετάλλιο από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών (2001).

Νομίζω όμως ότι η μεγαλύτερη διάκριση δεν είναι τα μετάλλια αλλά ο σεβασμός της κοινωνίας στον άνθρωπο που έκανε την προσφορά προς τους συνανθρώπους του κανόνα ζωής .

Το διακύβευμα της μικρασιατικής καταστροφής

του Γιώργου Κοντογιώργη

Η προετοιμασία της μικρασιατικής καταστροφής
1.Η μικρασιατική καταστροφή έχει επικρατήσει να ερμηνεύεται ως ένα αυτοτελές επεισόδιο της νεοελληνικής ιστορίας, σημαντικό οπωσδήποτε, αφού σημάδεψε το τέλος του μικρασιατικού ελληνισμού. Γι αυτό και οι ερμηνείες της επικεντρώνονται στις ευθύνες των πολιτικών και στρατιωτικών πρωταγωνιστών που διαχειρίσθηκαν την υπόθεση, στο εφικτό και στο σκόπιμο του εγχειρήματος, στην αξιολόγησή του υπό το πρίσμα της πολιτικής των Δυνάμεων (ως ιμπεριαλιστικό/αποικιακό) ή της αρχής των εθνοτήτων κλπ.
Σε ό,τι με αφορά θα υποστηρίξω πως οι ρίζες της μικρασιατικής καταστροφής ανάγονται στις σταθερές που δημιουργήθηκαν από τις απαρχές της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους, ενώ οι ιδεολογικές και πραγματολογικές της προεκτάσεις, δεσπόζουν και σήμερα, στην πολιτική και διανοητική ζωή του τόπου. Θα επιχειρήσω να καταδείξω ότι η μικρασιατική καταστροφή υπήρξε το αποτέλεσμα του τρόπου της απελευθέρωσης και, κατ’επέκταση, της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους υπό το πρίσμα πραγματικοτήτων που δεν προσιδίαζαν στα ποιοτικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας της εποχής. Γεγονός που έμελλε αναπόφευκτα να το μεταβάλει από κράτος, διαχειριστή της ελευθερίας της ελληνικής κοινωνίας, σε κράτος νομέα του εθνικού συμφέροντος, δηλαδή σε κράτος πολιτικής κατοχής.
Θα υποστηρίξω επίσης ότι η αποσπασματική προσέγγιση του μικρασιατικού ζητήματος αφήνει κατά μέρος διαστάσεις του οι οποίες συνέχονται τελικά με την ουσία του, δηλαδή με το διακύβευμά του. Η μικρασιατική καταστροφή αναδεικνύει έναν μείζονα συμβολισμό, ο οποίος περιέχει θεμελιωδώς μια ελληνική πτυχή, αλλά και μια διάσταση κοσμοϊστορικού γεγονότος: συμβολίζει το τέλος ενός ελληνισμού, ο οποίος από τους κρητομυκηναϊκούς χρόνους συγκροτήθηκε ως ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα -που ενσάρκωσαν οι ελληνικές κοινωνίες των πόλεων/κοινών- και την επισφράγιση της ολοκληρωτικής μετάβασης στο εθνοκρατικού τύπου ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα που έμελε να κυριαρχήσει στο σύνολο του πλανήτη. Η συνάντηση του ελληνισμού με τον κόσμο της Εσπερίας διέρχεται ακριβώς από τη διαδικασία της μετακένωσης του ελληνικού ανθρωποκεντρισμού στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και στη μετάλλαξή του από τη μικρή στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα.
Από την άποψη αυτή, η μικρασιατική καταστροφή σηματοδοτεί επίσης την κατάληξη της «προσαρμογής» του ελληνικού κόσμου στις συνθήκες της νέας εθνοκρατικής κοσμοσυστημικής τάξης. Η διαδικασία αυτή, που αρχίζει πολύ πριν από την Ελληνική Επανάσταση, διέρχεται από έναν συνυπαρξιακό δυισμό μεταξύ του οικουμενικού ελληνισμού και του εθνοκρατικού του μορφώματος και κλείνει με το ξερίζωμα των ελληνικών κοινωνιών της Μικρασίας. Θα χρειασθεί ακριβώς ένας αιώνας για να αποδομηθεί οριστικά ο κοσμοσυστημικός ή οικουμενικός ελληνισμός.
Η πορεία προς την αποδόμηση των κοσμοσυστημικών παραμέτρων του ελληνισμού, θα αποτελέσει μια εξαιρετικά επώδυνη διαδικασία γιατί, πέραν των δραματικών της προεκτάσεων, θα σημάνει επίσης την δραματική του συρρίκνωση και συνάμα την ολοκληρωτική ανθρωποκεντρική του οπισθοδρόμηση. Όντως, το μεν νεοελληνικό κράτος –το νεοτερικό κράτος εντέλει- θα αποδειχθεί τραγικά ελλειμματικό σε ό,τι αφορά στις ελευθερίες που ήταν έτοιμο να συνομολογήσει στην κοινωνία, η δε μικρασιατική καταστροφή έμελλε να θέσει τον ελληνισμό οριστικά στο περιθώριο του διεθνούς συστήματος. Την ώρα που οι νικητές του μεγάλου πολέμου ανασχεδίαζαν τον χάρτη του διεθνούς συστήματος με κεντρικό συντελεστή τον ελληνισμό, οι δυνάμεις της κομματοκρατίας αγωνίζονταν μέχρις εσχάτων για τη διατήρηση της πολιτικής τους ηγεμονίας που διερχόταν ιστορικά από το δόγμα της «μικράς πλην εντίμου Ελλάδος».
Η εξέλιξη αυτή «προς την μικράν πλην έντιμον Ελλάδα» θα συντελεσθεί σε δυο στάδια: το πρώτο αποδίδει η παταγώδης αποτυχία του προτάγματος της Ελληνικής Επανάστασης. Δεν έχει προσεχθεί ότι το πρόταγμα της Επανάστασης, όπως διατυπώθηκε από τους πρωτουργούς του (τον Ρήγα, τη Φιλική Εταιρία, τον Υψηλάντη κλπ) απέβλεπε ουσιαστικά στην πολιτική ανασύνταξη του ελληνισμού με την υποκατάσταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή με πολιτειακό όχημα την οικουμενική κοσμόπολη και συνεκτική συνιστώσα την ιδέα του έθνους-κοσμοσυστήματος.
Το δεύτερο στάδιο άρχεται με τη διακήρυξη της Μεγάλης Ιδέας, η οποία προτάσσει ως ζητούμενο το έθνος-κράτος που παρήγαγε η δυτική Ευρώπη κατά την έξοδό της από τη φεουδαρχία. Στο κράτος αυτό θα ενσωματωνόταν τα εδάφη στα οποία κατοικούσαν, κατά το ουσιώδες, ελληνικοί (ή ελληνίζοντες) πληθυσμοί.
Η διαφορά μεταξύ των δυο αυτών εθνικών προταγμάτων -της οικουμενικής κοσμόπολης και του εθνοκρατικού της Μεγάλης Ιδέας- είναι καθόλα θεμελιώδης: το ένα, εδράζεται στην ελληνική σταθερά που συμπυκνώνει η κοσμοσυστημική συγκρότηση του ελληνισμού και, συνακόλουθα, η ιδέα του έθνους-κοσμοσυστήματος. Το έθνος αυτό περιλαμβάνει όλους όσους συμμετέχουν της ελληνικής (ανθρωποκεντρικής) παιδείας, που εγκολπώνονται επομένως μια κοινή ιστορία, έναν κοινό τρόπο του βίου, κοινές αξίες και, επέκεινα, ένα κοινό μέλλον. Το ελληνικό έθνος-κοσμοσύστημα, κατά τον Ρήγα, τον Νεόφυτο Δούκα, τους Φαναριώτες, την εκκλησία και φυσικά τους πρωτουργούς της Επανάστασης, περιλαμβάνει στους κόλπους του όλους τους λαούς της Βαλκανικής και της Μικρασίας -κατά ορισμένους και μια φωτισμένη μερίδα των Τούρκων- που συστεγάζονται στο αξιακό του σύστημα ή που εμπίπτουν, υπό μια άλλη έννοια, στην «πολιτειακή» δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Οι κοινωνίες του έθνους αυτού καλούνται να στεγασθούν στο (προσαρμοσμένο στις νέες συνθήκες) πολιτειακό πρόταγμα της οικουμενικής κοσμόπολης, υπό την οποία έζησε ο ελληνισμός από τους ελληνιστικούς χρόνους, στον ιστορικό ζωτικό του χώρο. Το κράτος της κοσμόπολης συγκροτείται στη βάση μιας πολυ-πολιτειακής αντίληψης, που έχει ως υπόβαθρο το σύστημα των κοινών/πόλεων και κεντρικό ενοποιό της επικράτειας πολιτικό σύστημα. Με διαφορετική διατύπωση, η πολιτεία της οικουμενικής κοσμόπολης συνδυάζει τη δημοκρατική κοινωνία των πόλεων/κοινών με ένα επίσης δημοκρατικά αρθρωμένο κεντρικό πολιτικό σύστημα. Ώστε, το κράτος της κοσμόπολης δεν ενσαρκώνει το πολιτικό σύστημα, δεν είναι πολιτικά κυρίαρχο, αντιμετωπίζει την κοινωνία ως συστατικό του μέρος, δεν την εγκιβωτίζει στην ιδιωτική σφαίρα. Σε καμιά περίπτωση οι Έλληνες της οθωμανοκρατίας –ενοίς και οι Έλληνες της Μικρασίας- δεν είχαν κατά νουν να απομιμηθούν το ημι-δεσποτικό κράτος που ρίζωνε δειλά-δειλά στις δυτικο-ευρωπαϊκές κοινωνίες ούτε πολλώ μάλλον να διακινδυνεύσουν την θέση τους στον κόσμο για να απολήξουν στο κράτος της Πελοποννήσου και των «περιχώρων» του.
Το πρόταγμα που εγκολπώνεται η Μεγάλη Ιδέα, αντιλαμβάνεται το έθνος κατά το ιδίωμα που άρχισε να αναδεικνύεται την περίοδο αυτή μεταξύ των ανθρωποκεντρικών θυλάκων της εξερχόμενης από τη φεουδαρχία Δυτικής Ευρώπης. Αντιμετώπιζαν δηλαδή το έθνος ως ταυτολογικά ισοδύναμο του κράτους.
Ώστε, η μετάβαση από το έθνος-κοσμοσύστημα στο έθνος-κράτος καταγράφονται δυο τουλάχιστον θεμελιώδεις αλλαγές που θα αποδειχθούν καταλυτικές για το μέλλον του ελληνισμού: η μια, αφορά στον αναστοχασμό του έθνους, το οποίο εφεξής θα προσλαμβάνεται με καθαρά εθνοτικούς όρους. Η άλλη, προκρίνει, αντί της πολυ-πολιτειακής κοσμόπολης, το ενιαίο και πολιτικά κυρίαρχο κράτος και, μάλιστα, το ομόλογο ημι-δεσποτικό πολιτειακό μόρφωμα της απόλυτης μοναρχίας, το οποίο εισάγει ως προϋπόθεση τον εξοβελισμό της κοινωνίας από το πολιτικό σύστημα. Στην πραγματικότητα, από το έθνος της (χειράφετης) κοινωνίας θα οδηγηθούμε στο έθνος (προσάρτημα) του κράτους.
Η διακήρυξη της Μεγάλης Ιδέας ως του νέου εθνικού σκοπού του νεοελληνικού κράτους δεν θα εξαλείψει το ζήτημα που ανέδειξε η συνύπαρξή του με τον οικουμενικά διατεταγμένο ελληνισμό. Η συζήτηση για το εθνικό κέντρο (την Κωνσταντινούπολη ή την Αθήνα) μαρτυρεί δυο τινά: ότι ο ελληνισμός της οικουμένης διατηρεί μια καίρια παρουσία στο έδαφος τριών αυτοκρατοριών -της οθωμανικής, της ρωσικής, της αυστρουγγρικής- ενώ την ίδια στιγμή το νεοελληνικό κράτος έθνος αδυνατεί να δημιουργήσει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντί του -να πείσει ότι έχει τη βούληση και είναι ικανό- να αναλάβει την ηγεσία του και να τον εκφράσει. Και, συγχρόνως, ότι το νεοελληνικό/νεοτερικό κράτος, καθώς υπολείπεται σαφώς σε σχέση με την ανθρωποκεντρική επιφάνεια της ελληνικής κοινωνίας, θα οικοδομηθεί πέραν αυτής, χωρίς αντιστοιχία με τις κοινωνικο-οικονομικές, πολιτικές και εθνικές της προσδοκίες. Η άρχουσα τάξη θα εκλάβει το κράτος ως λάφυρο και θα το χρησιμοποιήσει αναλόγως για να ηγεμονεύσει της ελληνικής κοινωνίας. Η τελευταία, εγκιβωτισμένη εντέλει στο πολιτειακό του σύστημα, θα καταδικασθεί σε ένα ασφυκτικό καθεστώς χειραγώγησης και καθυστέρησης. Με βάση τα πεπραγμένα του, δεν θεωρώ υπερβολική τη διατύπωση ότι το ελληνικό εθνικό κράτος θα λειτουργήσει εντέλει ως κράτος πολιτικής κατοχής επί της κοινωνίας, με όχημα την κομματοκρατία και την πελατειακή εξατομίκευση. Θα μεταβληθεί όμως σε ξένο σώμα και έναντι του οικουμενικού ελληνισμού, ο οποίος θα αξιολογηθεί ως μείζων απειλή για την άρχουσα τάξη. Αρκεί να υπενθυμίσω, εν είδει επιχειρήματος, τον νόμο περί των ετεροχθόνων.
Για τις Δυνάμεις το κράτος αυτό θα αποτελέσει επί μακρόν το ιδεώδες υπομόχλιο για την αποδόμηση του οικουμενικού/κοσμοσυστημικού ελληνισμού, ο οποίος λειτουργούσε ανταγωνιστικά στα συμφέροντα τους, δηλαδή για τη διείσδυσή τους στην ευρύτερη περιοχή.
Η επισήμανση αυτή έχει κεφαλαιώδη σημασία διότι εξηγεί γιατί στον πολιτικό λόγο της άρχουσας τάξης –της κομματοκρατίας- προβάλει ως σταθερά η σαφής διάσταση μεταξύ του διακηρυγμένου εθνικού προτάγματος –της Μεγάλης Ιδέας- και της πολιτικής πράξης. Η διακήρυξη της Μεγάλης Ιδέας υπηρέτησε αποκλειστικά εσωτερικούς πολιτικούς σκοπούς και, συγκεκριμένα, την πολιτική νομιμοποίηση μιας άρχουσας τάξης, η οποία σε καμιά περίπτωση δεν πίστεψε ή, μάλλον, δεν θέλησε να υπηρετήσει την εθνική ολοκλήρωση. Το κράτος της πολιτικής κυριαρχίας προσέφερε στους νομείς του ένα αποκλειστικό προνόμιο που δεν το διέθεταν προφανώς κατά τη διάρκεια της οθωμανοκρατίας διότι προσέκρουε στο ανάχωμα των κοινών/πόλεων, όπου ο κοινός λαός κατείχε μια συστατική θέση στην πολιτεία. Οι φορείς της απεχθούς, όπως την χαρακτηρίζει ο Βικέλας, βουλευτοκρατίας, γνώριζαν καλά ότι εάν ο οικουμενικός ελληνισμός ενσωματωνόταν στον κορμό του νεοελληνικού κράτους –εάν δηλαδή επεκτείνονταν τα εδαφικά του όρια ώστε να συμπεριλάβει τα μεγάλα αστικά κέντρα του ελληνισμού- η θέση που θα άρμοζε στο «ύψος» τους θα ήταν ανάλογη ενός προέδρου αγροτικής ή ορεινής κοινότητας.
Έχει ενδιαφέρον να σταθούμε για λίγο στα γεγονότα που οδήγησαν στην τραγωδία του «1897». Υπό την πίεση της ελληνικής κοινωνίας, η οποία ήταν εμποτισμένη με την ιδέα της εθνικής ολοκλήρωσης, σύσσωμη η πολιτική ηγεσία (πρωτοστατούντος του θρόνου) κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία με τη βεβαιότητα ότι οι Δυνάμεις θα σταματούσαν αυτοστιγμεί τις εχθροπραξίες και έτσι αυτές μεν θα εισέπρατταν το κόστος, οι δε τη δόξα.
Είναι ιστορικά βεβαιωμένο ότι το ελληνικό κράτος εισήλθε στον πόλεμο χωρίς να έχει επεξεργασθεί πολιτικές για την εθνική ολοκλήρωση ούτε φυσικά να έχει μεριμνήσει το αυτονόητο, να υφάνει στρατηγικές συμμαχίες με τις Δυνάμεις που θα επέτρεπαν την εμπραγμάτωσή της. Αντιθέτως, οι νομείς του χρησιμοποίησαν τις Δυνάμεις ως άλλοθι για να αιτιολογήσουν το ανέφικτο του εγχειρήματος. Από πουθενά δεν προκύπτει, επίσης, ένα σχέδιο συστράτευσης, και κατ’επέκταση, προετοιμασίας ανάλογης με το μέγεθος του εγχειρήματος, του κράτους και του οικουμενικού ελληνισμού για τον κοινό σκοπό. Η ίδια η χώρα, 70 περίπου χρόνια μετά την απελευθέρωσή της, δεν διέθετε στρατόπεδο εκπαίδευσης, ο οπλισμός ήταν αρχέγονος, οι στρατιώτες πολεμούσαν ρακένδυτοι και ξυπόλυτοι, οι αξιωματικοί δεν γνώριζαν καν να ιππεύσουν στα άλογα. Ο Δημ. Βικέλας μαρτυρεί ότι στο μέσον του πολέμου ο αρμόδιος υπουργός των ναυτικών ασχολείτο προσωπικά με την καταγραφή των ρουσφετιών της εκλογικής του πελατείας και αγνοούσε που ευρίσκετο ο στόλος.
Η περίοδος από τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους έως το τέλος του 19ου αιώνα συμπυκνώνει τον απολογισμό μιας πρωτοφανούς κατασπατάλησης των δυνάμεων του ελληνισμού. Το κράτος αυτό ζούσε ως παράσιτο κατατρώγοντας τις σάρκες του ελληνισμού, ο οποίος εντούτοις, τουλάχιστον μέχρι την πρώτη δεκαετία του β’ ημίσεως του 19ου αιώνα, εμφανιζόταν ως ο μόνος κληρονόμος της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δεν έδειξε να «συγκινείται» ούτε μετά τη δραματική στροφή της Ρωσίας προς τον πανσλαβισμό και την υποκίνηση εθνικών κινημάτων στα Βαλκάνια, η οποία μετέβαλε άρδην τους συσχετισμούς σε βάρος του ελληνισμού, θέτοντας σε κίνδυνο και αυτήν ακόμη την ύπαρξή του. Ο Ντοστογέφσκυ, είκοσι χρόνια μετά την απόσχιση της Βουλγαρίας από την «πολιτεία» του Οικουμενικού Πατριαρχείου (το 1876), θα αποδώσει με πολύ παραστατικό τρόπο την απώλεια της ιστορικής ευκαιρίας του ελληνισμού να μεταβάλει την οικονομική, πολιτισμική και πνευματική του υπεροχή σε πολιτική ηγεμονία στην ευρύτερη περιοχή: «…πέρασε πια ο καιρός όπου οι Γραικοί, λαός απείρως λεπτότερος από τους χονδροειδείς/απολίτιστους γερμανούς, λαός με ασυγκρίτως περισσότερα κοινά στοιχεία από ό,τι οι εντελώς ανόμοιοί μας Γερμανοί, λαός πολυπληθής και αφοσιωμένος, […..] θα μπορούσαν να είχαν επικρατήσει στα πολιτικά πράγματα της Ρωσίας»… Εντούτοις, μετά τη στροφή της Ρωσικής πολιτικής προς τον πανσλαβισμό και την φιλοδοξία της να παίξει αυτοτελώς, δηλαδή χωρίς τους Έλληνες, έναν ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή, αφού διευκρινίζει ότι «ο σλαβισμός χωρίς τη Ρωσία θα εξαντλείτο στην πάλη του με τους Έλληνες» δηλώνει απερίφραστα: «Το να αφήσουμε [εφεξής] την Κωνσταντινούπολη κληρονομιά μονάχα των Ελλήνων, είναι πλέον αδύνατον. Δεν μπορούμε να τους παραχωρήσουμε ένα τόσο σημαντικό σημείο της οικουμένης….» ούτε προφανώς την ηγεσία της ορθοδοξίας. Τα γεγονότα του 1897 ήρθαν να επιβεβαιώσουν κάτι χειρότερο: ότι οι κάτοχοι του κράτους ήσαν έτοιμοι να διακινδυνεύσουν όχι μόνο την ύπαρξη του οικουμενικού ελληνισμού αλλά και να επαναφέρουν και αυτές ακόμη τις απελεύθερες χώρες των Ελλήνων υπό την οθωμανική κυριαρχία.
Η δυναμική που οδήγησε στο κίνημα του 1909 εκκολάφθηκε σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μεταξύ των Ελλήνων που διέκριναν ότι τα σύννεφα των βαλκανικών εθνικισμών θα οδηγούσαν αναπότρεπτα στην ουσιαστική ακύρωση της Μεγάλης Ιδέας. Διευκρινίζω ευθύς εξ αρχής ότι το μικρασιατικό εγχείρημα αποτελεί την τελευταία πράξη της προσπάθειας για τη μερική ανατροπή του αποτελέσματος της κατάκτησης που ολοκληρώθηκε το 1453. Κατά τούτο, στο μέτρο που εγγράφεται ως στοιχείο του προτάγματος της εθνικής ολοκλήρωσης αποτελεί την συνέχεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Από την άλλη, το αποτέλεσμα του εγχειρήματος αυτού αποδίδει τα όρια της αναγεννητικής απογείωσης που πέτυχαν να κινητοποιήσουν οι δυνάμεις που μάχονταν την κομματοκρατία. Όρια που συνέχονται με εσφαλμένες οπωσδήποτε επιλογές (πχ η διατήρηση του θρόνου, οι εκλογές του Βενιζέλου κ.α.), οι οποίες επέτρεψαν στον παλαιοκομματικό κόσμο να ανασυνταχθεί και να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στην ίδια την πολιτική της εθνικής ολοκλήρωσης (ο Μεταξάς, ο Γούναρης κ.α.) και όχι μόνο στις δυνάμεις που διακινούσαν το πρόταγμά της. Τη στιγμή που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με τους διπλωματικούς χειρισμούς του και την απόβαση στα μικρασιατικά παράλια, μεγιστοποιούσε την ικανοποίηση των ελληνικών συμφερόντων και διαφαινόταν σαφώς ότι οι δυνάμεις που εξέφραζαν το έθνος της κοινωνίας θα εξασφάλιζαν την εσωτερική πολιτική ηγεμονία, οι φορείς της κομματοκρατίας και ο θρόνος (με τη συνηγορία και της κομμουνιστικής Αριστεράς) διακήρυσσαν την ιδεολογία της «μικράς πλην εντίμου Ελλάδος», την επιστροφή «οίκαδε» και βύθιζαν τη χώρα σε ένα μέχρι θανάτου διχασμό. Ο Διχασμός δεν εκφράζει, όπως διδάσκεται, αντίθετες πολιτικές, αποδίδει την αντίθεση δυο κόσμων: του κράτους της κομματοκρατίας που κατείχε και λυμαινόταν την ελληνική κοινωνία και των δυνάμεων που προέτασσαν την ανασύνταξη του εθνικού κράτους έτσι ώστε οι πολιτικές του να παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις κοινωνικές, οικονομικές και εθνικές προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας.
Αξίζει να προσεχθεί η διαφορά στην αντιμετώπιση του εθνικού προτάγματος από τις δυνάμεις της κομματοκρατίας: Πριν από το 1909 διακινούσαν το πρόταγμα της Μεγάλης Ιδέας διότι έλεγχαν μονοσήμαντα το κράτος και, επομένως, τις πολιτικές που θα οδηγούσαν σε μια μη ελεγχόμενη ενσωμάτωση νέων χωρών στην ελληνική επικράτεια. Προφανώς η στάση τους αυτή υπαγορευόταν από το γεγονός ότι δεν ήθελαν μια Ελλάδα που δεν θα έλεγχαν οι ίδιοι. Εξού και οι εδαφικές επεκτάσεις που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ήσαν λελογισμένες και ιδίως αποτέλεσμα της συγκυρίας, όχι μιας οργανωμένης προσπάθειας του κράτους. Από τη στιγμή όμως που το κράτος περιήλθε στις δυνάμεις της εθνικής ανασύνταξης δεν δίστασαν να αποκηρύξουν ευθέως την εθνική ολοκλήρωση και να καλέσουν την τραυματισμένη από την μακρόχρονη πολεμική προσπάθεια ελληνική κοινωνία να εγκαταλείψει το εθνικό εγχείρημα.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο ελληνισμός στη Μικρά Ασία ηττήθηκε στο εσωτερικό μέτωπο του κράτους. Το πολεμικό μέτωπο κατέρρευσε από την εσωτερική υπονόμευση του εγχειρήματος, όχι από τις «λεγεώνες» του Κεμάλ. Παρόλον ότι το εσωτερικό μέτωπο είχε διαρραγεί και το όλο εγχείρημα υπονομευόταν συστηματικά από τις δυνάμεις της κομματοκρατίας, συνομολογείται, ουσιαστικά από όλους, η εφικτότητα του εγχειρήματος. Η απορία που διατυπώνουν οι σύγχρονοι μελετητές εστιάζεται ακριβώς στο γιατί της ελληνικής ήττας για να καταλήξουν ότι υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιτικής επικράτησης των δυνάμεων της κομματοκρατίας και του θρόνου. Ο τότε βρετανός πρωθυπουργός Λόυδ Τζώρτζ θα συμπυκνώσει με ευθύβολο τρόπο την πραγματικότητα: «Τίποτε λιγότερο της προδοσίας από την ελληνική πλευρά, ή ανικανότητας που ισοδυναμεί με προδοσία, δεν θα ήταν δυνατόν να καταστήσει τους Τούρκους της Ανατολίας ικανούς να επιδράμουν στη Σμύρνη και να ρίξουν τους Έλληνες στη θάλασσα!».
4.Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το εγχείρημα της εθνικής ολοκλήρωσης στη Μικρασία ήταν αντικειμενικά εφικτό και, οπωσδήποτε, πολύ πιο εύκολο από το αντίστοιχο εγχείρημα της Επανάστασης του 1821. Το Οθωμανικό κράτος είχε πια εκπέσει εντελώς, δεν συγκρινόταν με την ακόμη κραταιά οθωμανική αυτοκρατορία των αρχών του 19ου αιώνα. Ο Κεμάλ δεν απευθυνόταν ακόμη σε μια ομοιογενή εθνοτικά και εθνικά προσανατολισμένη τουρκική κοινωνία και ομολογημένα δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την ελληνική στρατιωτική παρουσία. Ακόμη και σήμερα το ερώτημα «γιατί οι ελληνικές δυνάμεις που υπερτερούσαν αριθμητικά και δεν ήταν πολύ χειρότερα εξοπλισμένες από τα στρατεύματα του Κεμάλ, οδηγήθηκαν σ’αυτή την καταστροφική ήττα» , δεν μπορεί να απαντηθεί με στρατιωτικούς όρους. Το κυριότερο ωστόσο είναι ότι οι διεθνείς συσχετισμοί ήσαν σαφώς ευνοϊκοί για την Ελλάδα της μικρασιατικής εκστρατείας, πράγμα που δεν ήταν για την ελληνική επανάσταση. Ο Κεμάλ ήταν δραματικά απομονωμένος στο διεθνές πεδίο, κατά τρόπο που διαφαίνετο σαφώς ότι η εμμονή του στην αμφισβήτηση της συνθήκης των Σεβρών θα οδηγούσε στην αναθεώρησή της επί τα χείρω για την τουρκική πλευρά. Οι Δυνάμεις είχαν πια αποφασίσει τη διάλυση και όχι την ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μάλιστα είχαν επιλέξει την Ελλάδα ως τον προνομιακό συντελεστή και μεγάλο επικαρπωτή της νέας τάξης. Η Ελλάδα της Συνθήκης των Σεβρών ήταν εντολοδόχος της Αντάντ για την εφαρμογή της και προορίζετο να αναλάβει ρόλο περιφερειακής δύναμης στη νοτιοανατολική Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, ο ελληνισμός του 1919 είχε ως αφετηρία του εγχειρήματός του ένα εθνικό κράτος, δεν ενεργούσε ως απόβλητος, επαναστατικώ δικαίω, στο εσωτερικό του κράτους-κατακτητή. Πράγμα που σημαίνει ότι δια του κράτους είχε την ευχέρεια να κινητοποιήσει με συντεταγμένο τρόπο και τους ελευθερούμενους πληθυσμούς. Το εγχείρημα της εθνικής ολοκλήρωσης διέθετε, τη φορά αυτή, διεθνή νομιμοποίηση, καθόσον εντασσόταν στο πλαίσιο της αρχής των εθνοτήτων, δεν βρισκόταν αντιμέτωπο με την κυρίαρχη οπτική μιας Ιεράς Συμμαχίας, όπως το 1821. Τέλος για πρώτη φορά ο οικουμενικός ελληνισμός, αντιμέτωπος με την απειλή της γενοκτονίας και τα εθνικιστικά κινήματα στη Βαλκανική, αντιμετώπιζε τόσο θετικά την προοπτική της ενσωμάτωσής του στον κορμό του εθνικού κράτους.
Στον αντίποδα, θα έλεγα ότι το μικρασιατικό εγχείρημα ήταν και αναπόφευκτο. Έγινε αναπόφευκτο από τη στιγμή που η επικράτηση των Νεοτούρκων συνδυάσθηκε με τη στρατηγική επιλογή να εφαρμοσθεί μια γενικευμένη πολιτική εθνοκάθαρσης και, ενδεχομένως, γενοκτονίας. Η πολιτική αυτή είχε ήδη, πριν από την ελληνική επέμβαση στη Μικρασία, δημιουργήσει ένα ασφυκτικό περιβάλλον για τον μικρασιατικό και τον θρακικό ελληνισμό. Ο τελευταίος όφειλε εφεξής να επιλέξει είτε την εξορία είτε την φυσική του εξόντωση. Θα προσέθετα, μάλιστα, ότι η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό του οικουμενικού ελληνισμού θα ήταν σωστική για το ίδιο το ελληνικό κράτος, δεδομένου ότι θα μετέβαλε άρδην την φυσιογνωμία του. Όντως, ο ελληνισμός της Μικρασίας και της Θράκης διέθετε ακμαία αστικά κέντρα, μια αστική, κοινωνική, πνευματική και πολιτισμική ιδιοσυστασία με οικουμενικά χαρακτηριστικά, ανθρωποκεντρικά ολοκληρωμένους θεσμούς και φυσικά μια κορυφαία θέση στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο. Η προοπτική αυτή δεν ήταν άγνωστη στις δυνάμεις της εθνικής ανάταξης του ελληνισμού, των οποίων η μνήμη ανακαλούσε την τραγωδία του 1897 και την υπέρβαση του 1909, με ορατά ήδη τα αποτελέσματα της ενσωμάτωσης των νέων χωρών στον εθνικό κορμό κατά τους πολέμους του 1912-13.
Όσοι επικαλούνται το ανέφικτο του εγχειρήματος προκειμένου να εξαγνισθούν οι πρωταίτιοι της καταστροφής με την αποκατάστασή τους, προσάπτουν στο Βενιζέλο την ευθύνη της διαχείρισης στο διεθνές πεδίο. Παρακάμπτουν εντούτοις το ουσιώδες, ότι δηλαδή ο Βενιζέλος υπήρξε ο αρχιτέκτονας του της Συνθήκης των Σεβρών. Εννοώ μ’αυτό ότι ναι μεν η διεθνής συγκυρία ήταν ευνοϊκή για τη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όμως αυτό ουδόλως σημαίνει ότι εντολοδόχος του διακυβεύματος και επικαρπωτής της κληρονομιάς θα ήταν νομοτελειακά η Ελλάδα. Η επιλογή της Ελλάδας να πρωταγωνιστήσει στο εγχείρημα αυτό και ως εκ τούτου να ικανοποιήσει τα «δίκαια ελληνικά συμφέροντα», όπως συνήθιζε να λέει ο Βενιζέλος, οφείλεται αποκλειστικά σ’αυτόν. Ο Βενιζέλος έπεισε με την πολιτική του τις Δυνάμεις ότι η Ελλάδα μπορεί να καλύψει το κενό που θα άφηνε η οθωμανική αυτοκρατορία και κατά τρόπο που θα εξυπηρετούσε πλήρως τα συμφέροντα τους στην ευρύτερη περιοχή. Παραβλέποντας το γεγονός αυτό οι «επικριτές» του θα υποστηρίξουν ότι ο Βενιζέλος δεν φρόντισε να λάβει επαρκείς εγγυήσεις από τις Δυνάμεις. Πέραν του ότι ο ισχυρισμός αυτός συλλαμβάνεται να αγνοεί πως διαμορφώνεται το πλέγμα των διεθνών σχέσεων, θα έλεγα ότι το μόνο που δεν αντιτείνει στον Βενιζέλο είναι ότι δεν αξίωσε από τις Δυνάμεις να απελευθερώσουν εκείνες τον μικρασιατικό ελληνισμό και να τον αποδώσουν ασφαλή στο ελληνικό κράτος. Δεν συνειδητοποιούν όμως ότι με το επιχείρημα αυτό προσάπτεται, κατ’αναλογίαν, στον Υψηλάντη ότι κήρυξε την επανάσταση χωρίς να λάβει προηγουμένως «επαρκείς» εγγυήσεις από τη Ρωσία και τις άλλες Δυνάμεις, στον Κολοκοτρώνη ότι προσήλθε σ’αυτήν με την ίδια «ανευθυνότητα» και ούτω καθεξής. Υπό το πρίσμα αυτό, η ευθύνη των Υψηλάντη και Κολοκοτρώνη είναι εν προκειμένω μεγαλύτερη από εκείνη του Βενιζέλου, αφού αυτοί μεν εξέθεταν τον ελληνισμό σε απείρως μεγαλύτερη θα έλεγα χωρίς όρια δοκιμασία και με δεδομένη την αντίθεση των Δυνάμεων της εποχής, ενώ ο τελευταίος διέθετε τουλάχιστον κράτος ελληνικό, ικανό να υποστηρίξει το εγχείρημά του σε μια στιγμή που η οθωμανική εξουσία έπνεε τα λοίσθια. Συμπέρασμα: Τελικά, η επιλογή της μη διακινδύνευσης που υποκρύπτει το επιχείρημα των εγγυήσεων οδηγεί στο αδήριτο συμπέρασμα ότι θα ήταν φρονιμότερο για τον ελληνισμό να είχε παραμείνει υπόδουλος. Η άποψη αυτή συναντάται σήμερα με μια σχετική επιστροφή των νοσταλγών της οθωμανικής πολιτικής στέγης με το επιχείρημα ότι έτσι θα διασωθεί ο ελληνισμός από την αδηφάγα και υλιστική Δύση ή και από τον εαυτό του.
Αξίζει στο σημείο αυτό να σταθούμε για λίγο στο ζήτημα της διαχείρισης του μικρασιατικού ζητήματος. Όντως μέχρι την αποχώρηση του Βενιζέλου από την εξουσία ουδεμία υπαναχώρηση του διεθνούς παράγοντα επισημαίνεται, παρά τις αλλαγές που σημειώνονται στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό των Δυνάμεων. Μάλιστα, όπως όλα δείχνουν, οι Δυνάμεις και ιδίως η Αγγλία, έτειναν να προσχωρήσουν στη στρατηγική επιλογή του Βενιζέλου να συμπράξουν για την αντιμετώπιση του κεμαλικού κινήματος. Το σχέδιο του Βενιζέλου προς την κατεύθυνση αυτή ήταν πολυσήμαντο: συνδύαζε την ανάληψη στρατιωτικών επιχειρήσεων με μια ριζική αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών εις βάρος της Τουρκίας που αναμενόταν να οδηγήσει είτε τη συνθηκολόγηση είτε την υποταγή του Κεμάλ στις επιταγές των Δυνάμεων. Το σχέδιο αυτό προϋπέθετε τη συνέργεια των Δυνάμεων, πράγμα που καθόλες τις ενδείξεις ο Βενιζέλος την είχε ήδη επιτύχει. Τι προέβλεπε το σχέδιο αυτό; Την ανάληψη συνδυασμένης επιχείρησης του ελληνικού στρατού ο οποίος μέσα σε ένα μήνα θα καταλάμβανε την Άγκυρα (προσωρινά για έξι μήνες προκειμένου να οργανωθεί η νέα τουρκική διοίκηση) και τον Πόντο, με την κάλυψη των μετόπισθεν από τους Βρετανούς, οι οποίοι θα συνέβαλαν και στην οικονομική στήριξη του εγχειρήματος. Η επιχείρηση αυτή θα οδηγούσε στη δημιουργία δυο νέων κρατών -του Πόντου και της Κωνσταντινούπολης/Στενών- τα οποία μαζί με τις πρόνοιες της Συνθήκης των Σεβρών θα ύφαιναν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για τον Κεμάλ, θα τον υποχρέωναν να συμβιβασθεί και θα ακύρωναν για το μέλλον κάθε απειλή από το νέο τουρκικό κράτος. Είναι προφανές ότι ο Βενιζέλος αντιμετώπιζε το μικρασιατικό εγχείρημα με γεωπολιτικούς και όχι με στενά στρατιωτικούς όρους. «Τα στρατιωτικά ζητήματα, έλεγε, είναι κατ’εξοχήν πολιτικά ζητήματα»… «Εγώ, θα υποσημειώσει, δεν υπολόγισα ποτέ στις δυνάμεις του στρατού για να κρατήσομε τα σύνορά μας, αλλά στις συμμαχίες και στα γενικά ευρωπαϊκά συμφέροντα..» .
5.Στον αντίποδα, η επάνοδος στην εξουσία της παράταξης, που μάχονταν την πολιτική επιλογή του Βενιζέλου, θα ανατρέψει άρδην τα στρατηγικά δεδομένα πάνω στα οποία είχε στηριχθεί η εντολή των συμμάχων προς την Ελλάδα και, θα έλεγα, η απόφασή τους να οικοδομήσουν μια νέα διεθνή τάξη στην περιοχή με τη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εφεξής οι Δυνάμεις είχαν απέναντι τους δεδηλωμένους εχθρούς, οι οποίοι παρόλες τις προσπάθειες να εξευμενίσουν τους συμμάχους δεν διέθεταν ούτε το ανάστημα ούτε την έξωθεν καλή μαρτυρία για να πείσουν ότι η Ελλάδα υπό την ηγεσία τους ήταν αξιόπιστος εκπρόσωπος των συμφερόντων τους. Θα ήταν, επομένως, παράλογο, υπό το πρίσμα των διεθνών σχέσεων, να αναμένει κανείς να συνεχίσουν να υποστηρίζουν μια δυνάμει εχθρική προς τα συμφέροντά τους Ελλάδα, σε μια κατεξοχήν στρατηγική περιοχή του πλανήτη. Όπως θα παρατηρηθεί, «οι σχέσεις ήταν τόσο κακές, ώστε οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Βρετανίας απαγόρευσαν ακόμη και τις κοινωνικές σχέσεις των πρέσβεών τους στην Αθήνα με τα Ανάκτορα, ενώ ούτε η τυπική επίδοση των διαπιστευτηρίων προς τον Κωνσταντίνο έγινε ποτέ» . Συγχρόνως, η διεθνής απομόνωση της Ελλάδας θα την αποστερήσει την αναγκαία εξωτερική οικονομική βοήθεια ενώ οι νέοι της ιθύνοντες θα αποδειχθούν εντελώς απαράσκευοι για το μέγεθος του εγχειρήματος. Πρώτη τους ενέργεια, αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας, ήταν να αντικαταστήσουν τους έμπειρους αξιωματικούς με άλλους πιστούς στο καθεστώς. Τέλος, πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι οι αντίπαλοι του Βενιζέλου δεν διέθεταν την αναγκαία για τις περιστάσεις ηθική νομιμοποίηση, προκειμένου να ηγηθούν του εγχειρήματος αφού μέχρι τότε διακήρυσσαν το δόγμα της «μικράς πλην εντίμου Ελλάδος» και καλούσαν το λαό να εγκαταλείψει το μέτωπο.
Στο πλαίσιο αυτό, η απόφαση της προέλασης προς την Άγκυρα, η υιοθέτηση δηλαδή της στρατηγικής του Βενιζέλου χωρίς τη συνδρομή ουδεμίας εκ των προϋποθέσεων που είχε θέσει ο Μεγάλος ηγέτης, προδιέγραφε με ακρίβεια την καταστροφή. Αυτή καθεαυτή όμως η απόφαση επιβεβαιώνει την αρχική μου υπόθεση ότι τόσο η εναντίωση αρχικά στο πρόταγμα της εθνικής ολοκλήρωσης όσο και η υιοθέτησή του στη συνέχεια υπαγορεύθηκε από εσωτερικούς καθαρά ιδιοτελείς λόγους.
Για να κατανοήσουμε τη σταθερά αυτή των δυνάμεων της κομματοκρατίας, αρκεί να σταθούμε καταληκτικά στη διαχείριση του αδιεξόδου που δημιούργησαν και εντέλει της καταστροφής. Ενώ επί Βενιζέλου οι διαβουλεύσεις των Δυνάμεων είχαν ως πρωταγωνιστή τον κρητικό πολιτικό, εφεξής γίνονται με την απουσία της Ελλάδας.
Μετά την δυσμενή τροπή των γεγονότων επανειλημμένα ο Βενιζέλος έδωσε πολιτική κάλυψη σε λύσεις που θα είχαν διαφυλάξει το ουσιώδες των ελληνικών συμφερόντων. Αρχικά, με την πρότασή του να συμπτυχθεί το μέτωπο στην ευρύτερη περιφέρεια της Σμύρνης αντί της αδιέξοδης πορείας προς την Άγκυρα. Την άνοιξη του 1921, με την πρόταση της διάσκεψης των Δυνάμεων στο Λονδίνο για τη μερική αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών. Με το νέο σχέδιο ειρήνευσης που επεξεργάσθηκαν οι Σύμμαχοι στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1921 που προέβλεπε την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Μικρασία και την αποστρατιωτικοποίηση της Ανατολικής Θράκης. Τέλος, τον Μάρτιο του 1922, όταν πια η Ελλάδα ευρισκόμενη ενώπιον πλήρους αδιεξόδου εναπέθετε «τας τύχας της… εις τας χείρας της Αγγλίας», η διάσκεψη των Δυνάμεων στο Παρίσι προέκρινε την εγκατάλειψη της Σμύρνης και σχεδόν του ημίσεως της Ανατολικής Θράκης, η κυβέρνηση Γούναρη αρνήθηκε να αναλάβει το κόστος της απόφασης.
Έως την τελευταία στιγμή, η ελληνική ηγεσία στις απεγνωσμένες εκκλήσεις των Μικρασιατών για την λήψη μέτρων προστασίας ή για ασφαλή αποχώρηση από τις εστίες τους, παρείχε τη διαβεβαίωση ότι ο στρατός δεν θα εγκατέλειπε τη Μικρασία και ότι η Σμύρνη δεν κινδύνευε. Εντούτοις, η διαταγή για την οπισθοχώρηση του στρατού δεν περιελάμβανε την υποστήριξη του άμαχου πληθυσμού γύρω από τη Σμύρνη και τα παράλια ή την ασφαλή εκκένωσή τους από τον άμαχο πληθυσμό. Η ελληνική διοίκηση μερίμνησε για την ασφαλή επιβίβαση του στρατού και της πολιτικής ηγεσίας στα πλοία, ενώ εγκαίρως προειδοποιούσε τον Έλληνα αρμοστή στη Σμύρνη «να μην επιτρέψει τη δημιουργία προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα», εγκαταλείποντας «τους χριστιανούς της Ιωνίας, Έλληνες και Αρμένιους», στους Τούρκους εθνικιστές του Κεμάλ
6. Η ήττα του ελληνισμού στο μικρασιατικό μέτωπο έκλεισε το κεφάλαιο της εθνικής ολοκλήρωσης. Για πρώτη φορά το ελληνικό έθνος θα συμπέσει με τα όρια του ελληνικού κράτους και παράλληλα, θα τεθούν τα θεμέλια μιας καθαρά εθνοκρατικής ιδεολογίας για τον ελληνισμό . Από τότε και μέχρι σήμερα ο ελληνικός πολιτικός λόγος που ανάγεται στο εθνικό ζήτημα θα υποστηρίξει τη διατήρηση του «στάτους κβο» που διαμορφώθηκε στη διάρκεια του μεσοπολέμου.
Κατά τούτο, το εγχείρημα για την αναθεώρηση της ιστορίας που θα κορυφωθεί από τη δεκαετία του 1990, δεν εξηγείται ως αντίδραση στο όποιο νεο-εθνικιστικό πρόταγμα που διακατέχει την ελληνική κοινωνία ούτε, πολλώ μάλλον, την άρχουσα τάξη. Το διακύβευμα του εγχειρήματος, ιδίως δε ο τρόπος που εγείρεται, η όλη επιχειρηματολογία του, μαρτυρεί αντιθέτως ότι το κίνητρο των φορέων του είναι στοχευμένο προς την ιστορική σταθερά της άρχουσας τάξης που ταυτίσθηκε με τη νομή του κράτους. Δεν είναι συμπτωματικό επομένως ότι οι διακινητές της ιδέας για την αναψηλάφηση της ιστορίας εγγράφονται στη λογική της ιστορικής κομματοκρατίας που προσεγγίζει την κοινωνία ως έναν ανεπιθύμητο ιδιώτη στα πεπραγμένα του κράτους. Προσέγγιση η οποία υπαγορεύει την αποκοπή της κοινωνίας από τις ιστορικές της αναφορές και την αποδοχή ενός ρόλου στο διεθνές πεδίο που δεν θα την κινητοποιεί πολιτικά ώστε να παρενοχλεί το κεκτημένο της άρχουσας τάξης
Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένες από τις θέσεις της «εκσυγχρονιστικής» ιστοριογραφίας:
Πρώτον, επιλέγει να αντιμετωπίσει τη μικρασιατική καταστροφή ως ένα αυτοτελές συμβάν που προέκυψε από τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της Μικρασίας και να αγνοήσει το διακύβευμα: τον κοσμοσυστημικό συμβολισμό του μικρασιατικού ελληνισμού, όπως ακριβώς και τη σχέση του με την κοσμοϊστορία του ελληνισμού.
Δεύτερον, παραβλέπει την κομβική θέση της μικρασιατικής καταστροφής στη μετάβαση του ελληνισμού από το έθνος-κοσμοσύστημα στο έθνος- κράτος και, μάλιστα, τη σημασία του γεγονότος ότι η ελληνική κοινωνία ενοποιείται για πρώτη φορά υπό την στέγη του κράτους-έθνους.
Τρίτον, αποκαλύπτει ότι η απόφαση της «εκσυγχρονιστικής» ιστοριογραφίας να εναρμονίσει το ελληνικό ιστορικό παρελθόν με την ιστορική εξέλιξη της Εσπερίας, εμπεριέχει δόλο, αφού αποβλέπει στη νομιμοποίηση, δηλαδή στη δικαίωση του βαθιά ανελεύθερου κράτους της πολιτικής κυριαρχίας και των επιλογών του, κατέναντι μιας κοινωνίας, η οποία βαρύνεται κατ’αυτούς -λόγω της «καθυστέρησής» της σε σχέση με την Εσπερία και των ιστορικών της καταβολών (της οθωμανοκρατίας και του Βυζαντίου)-, για τις κακές επιδώσεις του.
Τέταρτον, η ίδια αυτή επιλογή επέβαλε στις επιστήμες του κράτους να ιστορούν και να αξιολογούν τον ελληνισμό με βάση τα πεπραγμένα του κράτους, αγνοώντας επιδεικτικά τη συντριπτική παρουσία του οικουμενικού ελληνισμού έως την μικρασιατική καταστροφή. Άλλωστε, η ανάδειξη της διαφοράς θα ήγειρε αυτόχρημα ζήτημα ευθυνών για την αποδόμηση του οικουμενικού ελληνισμού και προφανώς για την αποτυχία του προτάγματος της εθνικής ολοκλήρωσης.
Πέμπτον, η ίδια επιλογή υπαγορεύει την μηρυκαστική εμμονή της «εκσυγχρονιστικής» ιστοριογραφίας να αρνείται την ύπαρξη του εθνικού γεγονότος πριν από τη συγκρότηση του νεοτερικού κράτους, επομένως και την ύπαρξη του ελληνικού έθνους, το οποίο δηλώνεται εξ αποφάσεως ότι αποτελεί κατασκευή του κράτους. Υπό την έννοια αυτή, ο ελληνισμός της Μικρασίας αντιμετωπίζεται και σήμερα υπό το πρίσμα της «ελληνοφωνίας» του και όχι της εθνικής του ταυτότητας.
Έκτον, αναπόφευκτη συνέπεια της προσέγγισης αυτής είναι η διδασκαλία της αντίληψης ότι το μικρασιατικό εγχείρημα δεν εγγράφεται στο διακύβευμα της εθνικής ολοκλήρωσης. Δεν δικαιολογείται δηλαδή δυνάμει της αρχής των εθνοτήτων, αλλά συνιστά μια κατ’εξοχήν επιθετική ενέργεια αποικιακού/ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα της Ελλάδας. Αν όμως η Ελλάδα ήταν επιτιθέμενη στο μικρασιατικό μέτωπο γιατί να μη δεχθούμε ότι ήταν επίσης επιτιθέμενοι όλοι όσοι καθόλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας αμφισβητούσαν την εθνική υποτέλεια και προφανώς οι πρωτουργοί της Επανάστασης; Μόλις πρόσφατα πανεπιστημιακός καθηγητής ισχυρίσθηκε ότι οι Έλληνες και όχι οι Τούρκοι διέπραξαν γενοκτονία στη Μικρασία.
Η σταδιοδρομία της διελκυστίνδας αυτής συνδέεται, στις μέρες μας, με μια διπλή, μείζονος σημασίας, πρόθεση: Να εναρμονισθεί η οπτική της ελληνικής ιστορίας με την οπτική της άρχουσας τάξης για το κράτος. Με τον τρόπο αυτό ελπίζεται ότι η ελληνική κοινωνία θα συναινέσει, σε τελική ανάλυση, στις επιλογές του κράτους, αντί των επιταγών του έθνους. Τούτο εξηγεί γιατί οι θεράποντες της «εκσυγχρονιστικής» ιστοριογραφίας διακινούν με επίταση το επιχείρημα ότι το έθνος και όχι το κράτος είναι εχθρός της ελευθερίας. Εν προκειμένω, η ελευθερία που επικαλούνται δεν έχει ως υποκείμενο την κοινωνία, αλλά την άρχουσα τάξη που επιμένει να θεωρεί ότι αυτή δια του κράτους και όχι η κοινωνία δικαιούται να ορίζει αυθεντικά την έννοια του εθνικού συμφέροντος.
Υπό την έννοια αυτή, η απέχθεια προς την κοινωνία και την ιστορία της, που εκφράσθηκε και έναντι των θυμάτων της μικρασιατικής τραγωδίας, αποδίδει μια πρωτογενώς αυταρχική λογική που συνδέεται οργανικά με την ιδεολογία της κομματοκρατίας, δηλαδή μιας αντίληψης για το έθνος που εξυπηρετεί παραδειγματικώς το κράτος νομέα/κάτοχο της κοινωνίας αντί ενός κράτους διακινητή/θεράποντος των προσδοκιών και των συμφερόντων της. Είναι φανερό ότι η σταθερά που καθόρισε τις πολιτικές χρήσεις του κράτους και της εθνικής ιδεολογίας από τη συγκρότησή του και προδιέγραψε τη μικρασιατική καταστροφή, εξακολουθεί μεταλλαγμένη να υπαγορεύει την προβληματική για τη σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής και σήμερα στη χώρα.
Έχει ενδιαφέρον να προσεχθεί ότι οι θιασώτες της λογικής αυτής προκρίνουν αφενός την ενοχοποίηση της κοινωνίας για την χωρίς προηγούμενο κρίση και απαξίωση του ελληνικού κράτους και αφετέρου, την σύνταξή τους με τον εθνικισμό του άλλου (του σκοπιανού για το όνομα, του τουρκικού για το Αιγαίο και την Κύπρο κλπ) ως τρόπου για να αποτραπεί η απειλή της πλειοψηφίας της κοινωνίας δηλαδή του «σκοτεινού» μέρους του έθνους για τις ελευθερίες των εσωτερικών μειοψηφιών και της ειρήνης στην περιοχή!!.. Το τίμημα της συμφιλίωσης και της ειρήνης στην περιοχή εμφανίζεται ως μια μονομερής υποχρέωση της Ελλάδας και, σε κάθε περίπτωση, διέρχεται από την ‘άνευ όρων’ -δηλαδή με την χωρίς αντάλλαγμα- εναρμόνιση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας με τις επιλογές του ηγεμόνα.
Στις ανωτέρω επισημάνσεις, περιορίζομαι κλείνοντας να προσθέσω ότι στο λιμάνι της Σμύρνης δεν ετάφη μόνο ο μικρασιατικός ελληνισμός αλλά κυρίως η δυνατότητα μιας πολιτικής που θα επανέφερε την Ελλάδα στο προσκήνιο του διεθνούς συστήματος και θα δημιουργούσε τους όρους της επιβίωσής της. Οι σημερινές εξελίξεις στην περιοχή αναδεικνύουν με πολύ γλαφυρό τρόπο το γεγονός αυτό.
Υπό τις παρούσες συνθήκες εκτιμώ ότι δεν αρκεί πια η διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Απαιτείται η ανάκτηση της ιστορίας έτσι ώστε να αποδοθεί στην κοινωνία η προοπτική μιας ανάταξης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και ενός σκοπού για το μέλλον. Η ελληνική κοινωνία αποκομμένη από το παρελθόν της θα είναι τελικά μια ασπόνδυλη κοινωνία χωρίς προορισμό, έρμαιο των καταστάσεων, φθίνουσα και περιδεής.
Το διακύβευμα, επομένως, για την ελληνική πολιτική ζωή είναι η υπέρβαση της ιστορικής της σταθεράς, δηλαδή της κομματοκρατίας και εντέλει του κράτους νομέα της κοινωνίας. Ο ελληνισμός ως παρελθόν δεν αποτελεί απλώς ιστορία. Διδάσκει το μέλλον, μπορεί να εμπνεύσει τις εξελίξεις και αυτό είναι που τρομάζει πολλούς, ενοίς και τους διακινητές της κατεστημένης αντίληψης για το κράτος της νεοτερικότητας.

Το γλωσσικό ζήτημα

του Δημήτρη Παπαλεωνίδα

  Ορισμός του «γλωσσικού ζητήματος»

 Η διαμάχη που ξεκίνησε στο τέλος του 18 αι. και διήρκεσε έως το τέλος σχεδόν του 20 αι., οφείλεται στις διαφορετικές απόψεις, για την μορφή της γλώσσας του έθνους και της επίσημης γλώσσας του νεοελληνικού κράτους, είναι γνωστή ως «γλωσσικό ζήτημα».

 Α.  Οι απόψεις που συγκρούστηκαν ήταν οι παρακάτω:

 1. Η προφορική γλώσσα του λαού είναι ανεπαρκής, λόγω της μη καλλιέργειας της, της έλλειψης λεξιλογικού πλούτου και των επιμειξιών της με άλλες γλώσσες. Μόνη λύση είναι η επιστροφή σε αρχαϊκότερες μορφές της γλώσσας.

2.  Η ομιλούμενη γλώσσα είναι η μόνη κατάλληλη για την ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του έθνους, αρκεί να μελετηθεί και να καλλιεργηθεί.   

3.  Ανάγκη μεγάλη η κάθαρση της «χυδαίας» προφορικής γλώσσας με την βοήθεια της κλασσικής φιλολογίας και της διόρθωσης του λεξιλογίου της.

Γεγονός είναι πως η πολιτιστική σημασία του γλωσσικού ζητήματος με τον καιρό παραμερίστηκε και μεγεθύνθηκαν οι κοινωνικές και περισσότερο οι πολιτικές προεκτάσεις του.

 Β.        Παρακολούθηση της εξέλιξης του από την εμφάνιση του στην ελληνιστική εποχή, μέχρι την οριστική του επίλυση.

 Από τον 4ο αι. π.χ. η αττική διάλεκτος χρησιμοποιείται σε εμπορικές, οικονομικές και διπλωματικές συναλλαγές, χάρη στην λάμψη, την πνευματική και οικονομική επιρροή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, από τις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου έως τα σύνορα της Ινδίας.Στα χρόνια των Μακεδόνων βασιλέων, υιοθετείται η αττική διάλεκτος ως διοικητική γλώσσα. Αναπόφευκτα η ελληνική γλώσσα καθιερώνεται σε όλους τους τομείς του κοινωνικού, πολιτικού, πολιτιστικού και οικονομικού βίου των λαών που ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του κατέκτησαν στρατιωτικά αλλά και πολιτιστικά, ενώ δέχεται γλωσσικά δάνεια λόγω της επαφής της με άλλες γλώσσες. Η γλώσσα αυτή έμεινε γνωστή ως ελληνιστική Κοινή.  Σηματοδοτεί την «…αρχή της μετάβασης από τα αρχαία στα νέα ελληνικά…» (2) και αποτελεί σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας με σημαντικά δείγματα γραφής (ευαγγέλια και παπυρικά γράμματα).  Ιστορικά είναι η τελευταία φορά που η γλώσσα του κράτους είναι η ίδια με την προφορική.

Οι ρίζες του γλωσσικού ζητήματος βρίσκονται στη διγλωσσία που παρατηρείται από τον 1ο αι. π.χ. μεταξύ της γραπτής λόγιας γλώσσας και της προφορικής ομιλούμενης. (1) Από τότε επιβάλλεται η χρήση της αττικής διαλέκτου, λόγω της προσπάθειας των αλεξανδρινών λογίων και γραμματικών να επιτύχουν μία άνθηση των γραμμάτων ανάλογης του «χρυσού αιώνα» (5ος αι. π.χ.).  Η αντίθεση μεταξύ της «αττικίζουσας» γλώσσας και της ομιλούμενης γίνεται πιο έντονη, με την διάδοση του χριστιανισμού, ο οποίος αντιτίθεται σε καθετί ειδωλολατρικό (αρχαία ελληνική γλώσσα), μεταφράζοντας την Παλαιά Διαθήκη, γράφοντας τα ευαγγέλια και κηρύττοντας  στην Κοινή ελληνιστική. Η αντίθεση αυτή μετριάζεται τον 4ο αι. μ.χ. χάρη στους τρείς Ιεράρχες της Εκκλησίας, αλλά η διγλωσσία στην ελληνική γλώσσα έχει πια εμφανιστεί και θα φτάσει από τους βυζαντινούς λόγιους και χρονογράφους ως την σημερινή εποχή. Ο 18ος αι., ήταν εποχή αφύπνισης της εθνικής συνείδησης των ελλήνων και προπαρασκευής για τον μεγάλο ξεσηκωμό του 1821. Το κίνημα του γαλλικού διαφωτισμού, συνταράζει όλη την Ευρώπη και αναπόφευκτα τους υπόδουλους έλληνες.  Τα κηρύγματα για ελευθερία, ισότητα, κοινωνική πρόοδο, φτάνουν και στα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και οι πρώτες μεταρρυθμίσεις παρατηρούνται στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, και την άσκηση εξουσίας από τους Φαναριώτες. όπου κυριαρχεί το ελληνικό στοιχείο λόγω της αυτονομίας από τον σουλτάνο. 

 Το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει είναι η υιοθέτηση ενός απλουστευμένου γλωσσικού τύπου σαν εκπαιδευτικού οργάνου για την ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού. Δάσκαλοι όπως ο Μοισιόδακας(3) και οραματιστές της εθνικής απελευθέρωσης, όπως ο εθνεγέρτης Ρήγας Βελεστινλής, διδάσκουν ή καλούν το έθνος σε επανάσταση στην μόνη γλώσσα που μπορούν να επικοινωνήσουν την ομιλούμενη γλώσσα του λαού. Συμφωνούν ότι η κοινωνική πρόοδος, η ελευθερία και η πολιτική ανεξαρτησία θα είναι συνέπεια της διάδοσης των γραμμάτων και της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης με μέσο την ζωντανή γλώσσα του έθνους.

Πολύ γρήγορα οι πρώτες αντιδράσεις στην επιλογή αυτή έρχονται για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και ταξικών συμφερόντων. Οι  Φαναριώτες στενά συνδεδεμένοι με την κεντρική εξουσία, μαικήνες των γραμμάτων και φορείς εξουσίας στα Βαλκάνια, επιχειρούν να προστατεύσουν τα προνόμια τους και υπαναχωρούν σε θέσεις τόσο ακραίες, όπως η αποδοχή της τουρκικής κυριαρχίας ή η καταγγελία του Ρήγα. (4)   

 Οι αντιδράσεις των Φαναριωτών προς την ομιλούμενη δημοτική γλώσσα, συνεχίστηκαν και μετά την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τους φορείς των δημοκρατικών ιδεών , οι οποίοι ήταν και υπέρμαχοι της δημοτικής, και να διατηρήσουν την κυρίαρχη θέση που κατείχαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορίας στο νεοσύστατο κράτος. Οι νουθεσίες του Αδαμάντιου Κοραή που εκπροσωπούσε την «μέση οδό» για την λύση του «γλωσσικού ζητήματος», όχι μόνο δεν εισακούστηκαν, αλλά ο ίδιος πολεμήθηκε σκληρά από τους φαναριώτες, για τη φιλελεύθερη πολιτική του ιδεολογία.(5)  Οι έννοιες γλώσσα και έθνος αλληλεξαρτήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Η υιοθέτηση της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας στην διοίκηση και την εκπαίδευση, εκτός την προφανή επικράτηση των φαναριωτών (συντηρητικών), υποδήλωνε και εθνικιστικούς σκοπούς. Ο φιλελληνισμός είχε υποστηρίξει την επανάσταση υλικά και ηθικά και ειδικά στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις είχε συμβάλλει ιδιαίτερα στην ανεξαρτησία του νεοσύστατου κράτους. Η αναγέννηση των κλασσικών γραμμάτων που μάταια περίμεναν οι ρομαντικοί φιλέλληνες και η θεωρία του Fallmerayer (1830), ότι οι κάτοικοι της Πελοποννήσου δεν έχουν ίχνος ελληνικού αίματος, δημιούργησε μια δυσάρεστη κατάσταση απογοήτευσε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και αποδυνάμωσε  την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας για την διεκδίκηση διεθνούς υποστήριξης στα ελληνικά ζητήματα. Μέσα σε αυτό το κλίμα γύρω στα 1840 γεννήθηκε και η «Μεγάλη Ιδέα» με εμπνευστή τον πολιτικό τυχοδιώκτη Ιωάννη Κωλέττη, έχοντας την σύμφωνη γνώμη του Οθωνα: το νεοσύστατο κράτος έπρεπε να κυριαρχήσει σε όλα τα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, να ενώσει όλους τους αλύτρωτους έλληνες σε μία νέα ελληνική αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Καταλυτικό ρόλο στην διαδικασία ομογενοποίησης των διάσπαρτων ελληνικών πληθυσμών, θα έπαιζε μία μορφή γλώσσας αποκαθαρμένη από κάθε ξένη επιρροή και αρχαιοπρεπέστερη από την δημοτική, ώστε να θυμίζει στους ξένους την καταγωγή των νεοελλήνων. Την ουσία της διαμάχης για την μορφή της γλώσσας την περιγράφει τέλεια ο Καζαντζάκης:«…Οι δάσκαλοι λένε: Τίποτα ωραιότερο από τα έργα των προγόνων μας. Η γλώσσα τους, η φιλολογία τους, η τέχνη, όλα είναι τέλεια. Οτι έχουμε εμείς σήμερα είναι χυδαίο και βάρβαρο. Πρέπει να γυρίσουμε πίσω αντιγράφοντας τους προγόνους. – Εμείς λέμε: Τίποτα ωραιότερο…τέλεια. Κι έχομε μεγάλο καθήκον γιατί φέρνομε μεγάλο όνομα και πρέπει διπλά από τους άλλους λαούς να εργαστούμε για να κάμωμε κάτιτι αντάξιο των προγόνων….Και γι’ αυτό να τους αντιγράψωμε και να τους παπαγαλίζωμε, ούτε δυνατό είναι ούτε πρέπει…γιατί νόμος φυσικός είναι όλα ν’ αλλάζουν με τον καιρό και κάθε εποχή νάχη δική της εξέλιξη και στη γλώσσα και στη φιλολογία και στη τέχνη.» (6)  Ο Καζαντζάκης, ο Ψυχάρης, ο Παλαμάς, ο Δραγούμης, ο Γληνός, ο Τριανταφυλλίδης, ο Δελμούζος και άλλοι πετυχαίνουν στα 1917 την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στις τρείς πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Οι εναλλαγές στη εξουσία ακραίων πολιτικά κυβερνήσεων, ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, ο Διχασμός, η εκστρατεία στην Μικρά Ασία και η καταστροφή του μικρασιάτικου ελληνισμού (1920-22), η ανακήρυξη της πρώτης ελληνικής δημοκρατίας (1924), η δικτατορία του Πάγκαλου (1926), η κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου (1928-32), η επαναφορά της μοναρχίας (1935) η δικτατορία του Μεταξά (1936), ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος (1940-44), ο Εμφύλιος (1945-49), η δικτατορία της χούντας (1967-74), δημιούργησαν πολιτική αστάθεια, κοινωνική και ιδεολογική αναστάτωση και δημογραφικές ανακατατάξεις (πρόσφυγες, αστυφιλία, μετανάστευση), που με εξαίρεση την μεταρρύθμιση στην παιδεία της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου (1964) και την προσωρινή καθιέρωση της δημοτικής στην εκπαίδευση, ισότιμη με την καθαρεύουσα, έφερε το γλωσσικό ζήτημα στα δευτερεύουσας σημασίας θέματα προς επίλυση των εκάστοτε κυβερνώντων.

Το ζήτημα κλείνει οριστικά με την καθιέρωση της δημοτικής στην διοίκηση και στην εκπαίδευση το 1976.

 Γ.         Οι συνέπειες του γλωσσικού ζητήματος πάνω στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, την πολιτική ζωή και την εκπαίδευση του νεοελληνικού κράτους από το 1821 και μετά (γεγονότα, προσωπικά βιώματα, εμπειρία).

 Το γλωσσικό ζήτημα και συνεπώς η γλώσσα, δέχτηκε τις συνέπειες των ιδεολογικών διαφορών και αντιπαραθέσεων, της ασταθούς πολιτικής ζωής και της άκριτης εκπαίδευσης, από την δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έως την μεταπολίτευση και όχι μόνο. Η έγκαιρη λύση του γλωσσικού ζητήματος με την καθιέρωση της δημοτικής, θα είχε ανοίξει νέους δρόμους στην εκπαίδευση, στην πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική ζωή του έθνους. Η άκριτη προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και η παθολογική προγονοπληξία, ήταν ανασταλτικός παράγοντας για την εξέλιξη του ζητήματος. Το γλωσσικό ζήτημα, έγινε μέσο ιδεολογικής, πολιτικής εκμετάλλευσης και προσωπικών επιδιώξεων, σε όλη την διάρκεια του ύπαρξης του ελληνικού κράτους. Οι φαναριώτες, οι μεγαλοϊδεάτες, τυχοδιώκτες τύπου Κωλέττη, οι αγράμματοι δικτατορίσκοι κάθε εποχής, όλοι πάντα στο όνομα του έθνους κρατούσαν τον λαό στην αμάθεια.  Στέρησαν από το έθνος το δικαίωμα της πραγματικής εκπαίδευσης, την γνώση της γλώσσας του και της καταγωγής του, την πολιτιστική του ανάπτυξη, τον τρόπο έκφρασης της διάνοιας του, με οδυνηρές συνέπειες σε όλη την διάρκεια του ελεύθερου βίου του. Το ζήτημα της γλώσσας απασχόλησε στην ουσία του (μέσο διάδοσης των γραμμάτων και εκπαίδευσης του έθνους) μόνο λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, όπως τον Κοραή ή τον Ψυχάρη, που δήλωνε από τα 1888 «Πρέπει μάλιστα να σπουδάσουμε  καλήτερα την αρχαία, για να καταλάβουμε την ιστορική αξία της δημοτικής, να μελετήσουμε την δημοτική με σέβας και να διούμε πώς μόνο τη δημοτική είναι δυνατό να καλλιεργήσουμε και να γράψουμε.» (7)

Με λίγες λέξεις ο Ψυχάρης, μας έδωσε το στίγμα για την τόσο επιθυμητή, αλλά και τόσο μακρινή, ριζοσπαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που χρειάζεται το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Η κατανόηση του παρόντος, έρχεται με την γνώση του παρελθόντος.  Είναι αλήθεια επίσης ότι οι στιγμές ήρεμου πολιτικού και εθνικού βίου της Ελλάδας, ήταν πολύ λίγες, ώστε να έχει την δυνατότητα ανασυγκρότησης και αναδιοργάνωσης της, για να είχε κερδίσει το χαμένο χρόνο σε σχέση ακόμη και με το γλωσσικό ζήτημα.  Ολοι οι μεγάλοι δάσκαλοι του γένους πίστευαν πως η εκπαίδευση και μάλιστα στην γλώσσα του λαού, θα τον απελευθέρωνε από δεσμά του, είτε πραγματικά, είτε νοητά. Αν αιτήματα όπως η κοινωνική πρόοδος, ελευθερία, πολιτική ανεξαρτησία και η ισότητα παραμένουν επίκαιρα, ένα μόνο καταδεικνύουν: την αποτυχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, το οποίο γαντζωμένο ακόμη και σήμερα σε αρτηριοσκληρωτικές επιλογές, δείχνει πόσο έχει κοστίσει η καθυστέρηση στην λύση του γλωσσικού ζητήματος στην Ελλάδα.

 Η πορεία στο χρόνο του γλωσσικού ζητήματος, είναι παράλληλη με εκατοντάδες άλλα ζητήματα που ταλανίζουν τον εθνικό μας βίο. Το προσφυγικό,  η ανεργία, οι κομματικές έριδες, τα κατάλοιπα του εμφυλίου, είναι καταστάσεις, που της έθρεψε το σύστημα, όχι γιατί δεν ήταν δυνατόν να δώσει λύσεις, αλλά γιατί εξυπηρετούσε κάθε φορά τα πολιτικά συμφέροντα κάποιων πολιτικάντηδων. Η πολιτική ανωριμότητα και η επαγγελματική ενασχόληση με τα κοινά επέτρεπε την ύπαρξη τέτοιων καταστάσεων.  Η αδιαφορία για την εθνική γλωσσική μας κληρονομιά, είναι ενδεικτική όταν Αγγλοι, Γερμανοί, Ρώσοι, Ουκρανοί, ή Γεωργιανοί ελληνιστές θεωρούνται και είναι περισσότερο καταρτισμένοι στα θέματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και καμία φορά και της νεοελληνικής.  Αλλά όπως αναφέρεται στο ελληνικό Σύνταγμα  ότι η τήρηση του αφήνεται στον πατριωτισμό των ελλήνων, πιστεύω ότι και οι αλλαγές που ήρθαν και θα έρθουν, στην γλώσσα μας και την εκπαίδευση, οφείλονται στην συνεχή προσπάθεια και τον πατριωτισμό των ελλήνων.  Γιατί τα έθνη που δεν γνωρίζουν την γλώσσα τους, τις ρίζες τους, την ιστορία τους, είναι έθνη χωρίς μνήμη, καταδικασμένα στον αφανισμό .

  Παραπομπές βιβλιογραφίας

 (1)                 Τομπαϊδης Δ., Επιτομή της Ιστορίας της Ελλην.Γλώσσας, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1982, σελ.62 

(2)                 Thomson G., Διαλέξεις, «Η ελληνική γλώσσα Αρχαία και Νέα», Εκδοτικόν Ινστιτούτον Αθηνών, Αθήνα 1961, σελ.51

 (3)                 Ιώσηπος Μοισιόδακας (1730-1800) δάσκαλος, υποστηρικτής της προφορικής γλώσσας για παιδευτικούς λόγους. (βλ. Μάριο Βίττι, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 1978, σελ.131)

 (4)                 Δημήτριος Καταρτζής ή Φωτιάδης (1730-1807), φαναριώτης, πολιτικός αξιωματούχος και Περδικάρης Μ.(1766-1828), ποιητής, (στο ίδιο, σελ.138)

(5)                 Δημαράς Κ., Φροντίσματα, Αθήνα 1962, σελ. 84-88

(6)                 Νίκος Καζαντζάκης, Γλωσικό Ζήτημα, Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου 1914, τόμος 4ος, άρθρο 67 από 104.

 (7)         Γιάννης Ψυχάρης, Το ταξίδι μου, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1988, σελ.9

 

Διανομή δελτίων αγοράς βιβλίων απο τον Οργανισμό Εργατικής Εστίας

Σας ενημερώνουμε πως η Εργατική Εστία παράρτημα Χολαργού διανέμει στους δικαιούχους ΔΕΛΤΙΑ ΑΓΟΡΑΣ ΒΙΒΛΙΩΝ αξίας 16€ το κάθε ένα, απο τις 25/5. Μάλιστα δόθηκε παράταση στην διανομή των δελτίων έως την 20η Οκτωβρίου. 

Το παράρτημα του Χολαργού (Αγαμέμνωνος 23 – 5η στάση Χολαργού στη λεωφ.Μεσογείων), εξυπηρετεί τους δικαιούχους απο τους δήμους Χολαργού, Παπάγου, Αγ.Παρασκευής, Χαλανδρίου, Παλλήνης, Γέρακα, Ψυχικού και άλλων, λόγω της εύκολης πρόσβασης.

Το βιβλιοπωλείο ¨χωρίς όνομα» (Φανερωμένης 8 – εμπορικό κέντρο PLAZZA) απέχει 100 μέτρα απο τα γραφεία της Εργατικής Εστίας και φυσικά δέχεται τα δελτία αγοράς βιβλίων.

«Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία»

του Κωσταντίνου Δ. Σβολόπουλου, Αθήνα, εκδ. Ίκαρος, 2009

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

 

«…Ακόμα και σήμερα δεν έχει σιγάσει η διαμάχη γύρω από το ζήτημα γιατί οι ελληνικές δυνάμεις που υπερτερούσαν αριθμητικά και δεν ήταν πολύ χειρότερα εξοπλισμένες από το στρατεύματα του Κεμάλ, οδηγήθηκαν σ’ αυτή την καταστρoφική ήττα.»

Douglaς Dakin, “H ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923”, εκδ. ΜΙΕΤ

 

Η Μικρασιατική Καταστροφή φαίνεται ότι για καιρό ακόμα θα στοιχειώνει τις συζητήσεις και τους προβληματισμούς για την πορεία του νεότερου ελληνισμού. Ειδικά σήμερα, που το κενό που άφησαν οι Έλληνες στην Ανατολική πλευρά του Αιγαίου έχει πλέον καλυφθεί από έναν ακμαίο πληθυσμό και από μια επιθετική κρατική δύναμη, που θυμίζει συνεχώς εν τοις πράγμασι, ότι μόνο όποιος κατέχει τις δύο ακτές μπορεί να ορίζει το Αρχιπέλαγος . 

 

Αφορμή για τη νέα συζήτηση πάνω στην «ανεξερεύνητη σχέση» έδωσε το νέο βιβλίο με τίτλο «Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία» του ιστορικού Κ. Δ. Σβολόπουλου από τις εκδόσεις Ίκαρος και το «Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελ. Κ. Βενιζέλος». Μέσα από τη μελέτη εξαιρετικά ενδιαφέροντος αρχειακού υλικού, μεταξύ αυτών και κάποιων ιδιαίτερα σημαντικών εγγράφων του Foreign Office, προσπαθεί να προσεγγίσει με την αυστηρότητα που επιβάλλει η μεθοδολογία το σύνθετο διεθνές πλαίσιο και να περιγράψει κρίσιμες παραμέτρους. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι πολύ ενδιαφέροντα για ένα θέμα, που κατά κόρον έχει επισκιαστεί από την ιδεολογική χρήση της ιστορίας και την πολιτική κληρονομιά του Διχασμού.

 

Το ελληνικό εγχείρημα της απόβασης στη Σμύρνη το Μάιο του ’19 είχε πολύ λιγότερες δυσκολίες από την Παλιγγενεσία, έναν αιώνα πριν. Για πρώτη φορά στην ιστορία οι νικήτριες μεγάλες δυνάμεις είχαν αποφασίσει τελεσιδίκως τη διάλυση του Μεγάλου Ασθενούς.  Μ’ ένα περίεργο τρόπο οι νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ακολούθησαν εν αγνοία τους και από ανάγκη τη συμβουλή προς επαναστάτες της Ρόζας Λούξεμπουργκ, η οποία λίγα χρόνια πριν έγραφε: «Η Τουρκία δεν μπορεί να αναγεννηθεί σαν σύνολο γιατί αποτελείται από διαφορετικές χώρες. Κανένα υλικό συμφέρον, καμιά κοινή εξέλιξη που θα μπορούσε να τις συνδέσει δεν είχε δημιουργηθεί! Αντίθετα, η καταπίεση και η αθλιότητα της κοινής υπαγωγής στο τουρκικό κράτος γίνονται όλο και μεγαλύτερες! Έτσι δημιουργήθηκε μια φυσική τάση των διαφόρων εθνοτήτων να αποσπασθούν από το σύνολο και να αναζητήσουν μέσα από μια αυτόνομη ύπαρξη το δρόμο για μια καλύτερη κοινωνική εξέλιξη. Η κρίση της Ιστορίας για την Τουρκία είχε πια βγει: βάδιζε προς την διάλυση.»

 

Την εποχή εκείνη η Ελλάδα βρισκόταν στο στρατόπεδο των νικητών, τα στρατεύματά της δεν είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες την περίοδο 1916-1918, τα 2 εκατομμύρια των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχαν βιώσει από το 1914  μια πολιτική γενοκτονίας, που είχε αποφασιστεί πολύ νωρίτερα και είχε οργανωθεί συστηματικά. Ειδικά στις περιοχές του Πόντου, της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης είχε αρχίσει απ΄το 1914 η συστηματική και μεθοδευμένη εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών από το εθνικιστικό κόμμα των Νεοτούρκων, που ονειρευόταν την εθνική ομογενοποίηση ενός εκτεταμένου γεωγραφικού χώρου, που περιλάμβανε τις περιοχές των τουρκόφωνων Ουιγούρων της Δυτικής Κίνας και έφτανε μέχρι τα Βαλκάνια. Η πρώτη πράξη αυτού του σχεδίου προέβλεπε τη δημιουργία μιας εθνικά «καθαρής» Τουρκία, η οποία θα αντικαθιστούσε την παλιά προνεωτερική ισλαμική Αυτοκρατορία. Το πλαίσιο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου διευκόλυνε την υλοποίηση του νεοτουρκικού σχεδιασμού.

 

Κατά συνέπεια, θα ήταν αφύσικη η εξέλιξη να μη συμμετείχε η Ελλάδα στη διαμόρφωση του μεταπολεμικού πολιτικού σκηνικού. Ειδικά όταν η εθνική ολοκλήρωση ήταν ακόμα μια εν εξελίξει διαδικασία. Και ο αναγκαίος όρος που έλειπε για να μετατραπεί η Ελλάδα σ΄ ένα πραγματικό έθνος-κράτος ήταν η ενσωμάτωση των ακμαίων αστικών περιοχών της  Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης.

 

Ίσως το μόνο ερώτημα που θα κληθούν να απαντήσουν οι ιστορικοί αλλά και οι ψυχολόγοι, ήταν τα βαθύτερα κίνητρα του Ελευθερίου Βενιζέλου να προκηρύξει εκλογές εν μέσω του μικρασιατικού πολέμου, ενώ οι προϋποθέσεις της νίκης βρισκόταν στα χέρια του. Επί πλέον, φαίνεται ότι για πρώτη φορά οι Βρετανοί προσανατολίζονταν στην ευνοϊκή αντιμετώπιση και του Ποντιακού Ζητήματος. Το παράδοξο επίσης, που δεν δικαιολογείται από τις αντικειμενικές συνθήκες -όπως περιγράφονται στη μελέτη του Σβολόπουλου- είναι το γεγονός ότι ο Βενιζέλος προκήρυξε τις εκλογές της, ενώ οι αντίπαλοί του ήταν το αντιπολεμικό, αντιμικρασιατικό, βασιλο-κομμουνιστικό Μέτωπο της «μικράς πλην εντίμου» και οι εθνικές μειονότητες των Νέων Χωρών.

 

Ας δούμε όμως αναλυτικότερα το νέο βιβλίο, από την ανάγνωση του οποίου προκύπτει ότι ο Κ. Σβολόπουλος έχει αντιληφθεί την πραγματική υφή των μικρασιατικών γεγονότων και αυτό αποτυπώνεται στη δομή που επέλεξε. Το 106 σελίδων βιβλίο έχει έξη κεφάλαια τα οποία τιτλοφορούνται: Διαχρονική παρουσία του ελληνισμού, Αγώνας για επιβίωση, 6 Μαϊου 1919, Εναλλακτική πρόταση, Η διεθνής ακτινοβολία ενός Έλληνα διαπραγματευτή, Το πρακτικό αντίκρισμα μιας ρηξικέλευθης απόφασης.

 

Η γενοκτονία κατά του μικρασιατικού ελληνισμού

 

Στο Εισαγωγικό του Σημείωμα αναφέρει: «Οκτώμιση δεκαετίες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή δεν έχει δοθεί οριστική απάντηση στο καίριο ιστορική ερώτημα: Υπήρξε απόβαση του ελληνικού σταρτού στη Σμύρνη, ως αφετηρία, και η επέκταση έκτοτε της ελληνικής κυριαρχίας στην Ιωνία λελογισμένη πράξη; Ή μήπως αποτέλεσε εκδήλωση πνεύματος τυχοδιωκτικού ή έστω επιλογή παρακινδυνευμένη, προορισμένη να προσκρούσει σε αντιδράσεις ανυπέρβλητες; …Η απάντηση συνδέθηκε νωρίς με τις συνέπειες του Διχασμού, που μάστιζε τότε την Ελλάδα.»

 

Ο Σβολόπουλος κατανοεί ότι η παρουσία του ελληνισμού εκτός από τα σύνορα του μικρού ελληνικού κράτους, όπως αυτά χαράχτηκαν το 1832, δημιουργούσε μείζονα προβλήματα: «Σε ολόκληρη  έκτοτε τη διάρκεια του 19^ου και στις αρχές του 20^ου   αιώνα η δημόσια ζωή του ελεύθερου βασιλείου θα κυριαρχηθεί, σε όλες τις εκφάνσεις της, από την παρόρμηση για την απελευθέρωση όσων ομοεθνών είχαν, ερήμην της θέλησής τους, παραμείνει υπό τον οθωμανικό ζυγό…. Η Σμύρνη κατείχε το επίκεντρο σε μια ευρύτερη ζώνη, όπου διαχρονικά είχε δεσπόσει ο ελληνισμός.»

 

Διαπιστώνει ότι μετά τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ οι Έλληνες αναπτύσσονται ραγδαία πολιτιστικά και οικονομικά: «Ανάμεσα στους χριστιανούς οι Έλληνες καταλάμβαναν την πρώτη, εξ αποστάσεως θέση.» Και θέτει το ερώτημα: «Έχοντας ήδη κατακτήσει την επίζηλη αυτή θέση, δεν ήταν εύλογο να επιζητήσουν οι Έλληνες την πλήρη αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, προσβλέποντας στην καθολική χειραφέτησή τους; όπως εξάλλου και οι ομόθρησκοί τους Αρμένιοι;»   

 

Στη συνέχεια εντοπίζει τις μεγάλες αλλαγές που επέφερε στην ζωή των λαών που κατοικούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία  το κίνημα των Νεοτούρκων και οι Βαλκανικοί πόλεμοι.  Οι Νεότουρκοι, παρόλες  τις περί ισότητας διακηρύξεις τους, πολύ νωρίς έλαβαν περιοριστικά μέτρα κατά των Ελλήνων. Ειδικά μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, η Πύλη θα λάβει μέτρα αντεκδικήσεων κατά των ελληνικής καταγωγής υπηκόων της με πολυάριθμα θύματα. Ο Σβολόπουλος θεωρεί ότι ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η τοποθέτηση της Ελλάδας και της Τουρκίας σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, επέτρεψε στους Τούρκους να μετατρέψουν την πίεση κατά των ελληνικών πληθυσμών σε διώξεις με μαζικό χαρακτήρα. Αναφέρει ότι πρώτοι υπέστησαν την πολιτική αυτή οι παράκτιοι ιωνικοί οικισμοί και αναφέρει ότι από τότε και μέχρι την ολοκλήρωση της Καταστροφής τα «θύματα συναριθμώνται τουλάχιστον σε 700.000». Αποδέχεται επίσης την άποψη του Γεωργίου Τενεκίδη ότι οι διώξεις συνιστούν «γενοκτονία εις βάρος του μικρασιατικού ελληνισμού».  

 

H ελληνική επιθυμία για ενσωμάτωση της Σμύρνης

 

Η πρώτη νύξη  για ελληνικές διεκδικήσεις  στην Ιωνία θα γίνει το 1915, μ’ αφορμή τις βρετανικές προτάσεις περί ανταλλαγμάτων σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ. Έκτοτε «η ελληνική διεκδίκηση μέρους της δυτικής ακτής της αυτοκρατορίας γύρω από τη Σμύρνη θα  πολιτογραφηθεί». Από τότε η ιδέα αυτή θα συναντήσει τη σφοδρή αντίθεση του Ιωάννη Μεταξά με τραγικά αποτελέσματα επί των ελληνικών διεκδικήσεων. Ο Βενιζέλος φαίνεται ότι από τότε είχε ξεκάθαρη εικόνα για τη μοναδική προϋπόθεση εξασφάλισης πλήρους ελέγχου στο Αιγαίο. Έλεγε ακόμα ότι η Ελλάδα «είναι δυνατόν να διασφαλίσει το μέλλον της από τη στιγμή που θα κυριαρχήσει στο Αιγαίο».

 

Η κατάθεση της επιθυμίας από το 1915 θα διαμορφώσει το κλίμα διεκδικήσεων με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν -παρόλη την καθυστερημένη είσοδό της στον πόλεμο- η Ελλάδα θα βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών. Στις 31 Δεκεμβρίου 1918, σε Επίσημο Υπόμνημα που καταθέτει στη Συνδιάσκεψη των Παρισίων για την Ειρήνη αναφέρεται στις ελληνικές επιδιώξεις και επικαλείται τα ιστορικά δίκαια που συνηγορούσαν υπέρ των ελληνικών αιτημάτων.

 

Το πρώτο βήμα για την υλοποίηση της επιθυμίας αυτής ήταν η ευνοϊκή συγκυρία που δόθηκε το Μάϊο του 1919, όταν η Ελλάδα ανταποκρίθηκε στην πρόταση των πρωθυπουργών Μ. Βρετανίας, Γαλλίας και ΗΠΑ, Λόιντ Τζορτζ, Κλεμανσό και Ουίλσον αντίστοιχα, να καταλάβει  η Ελλάδα τη Σμύρνη ώστε να αποτραπεί η κάτληψή της από τους Ιταλούς. Το γεγονός ότι οι Ιταλοί ετοιμάζονταν ήδη για πραξικοπηματική κατάληψη της πόλης οδήγησε στην πρόταση των συμμάχων προς την ελληνική κυβέρνηση. Ο Βενιζέλος άδραξε τη μοναδική αυτή ευκαιρία και κατέλαβε την περιοχή ως εντολοδόχος της Αντάντ. Εφεξής το ζήτημα θα ήταν η ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα υπό καθεστώς πλήρους κυριαρχίας.

 

Τη μοναδική αυτή ιστορική στιγμή εξυπηρετήθηκαν δύο σημαντικές  ανάγκες: η εξασφάλιση της πλήρους κυριαρχίας στο Αιγαίου με τον έλεγχο και της ανατολικής του ακτής και την προστασία των ελληνικών πληθυσμών που είχαν υποστεί την πολιτική γενοκτονίας των Νεότουρκων. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος Ουίλσον είχε δηλώσει: «Τρέφω ζωηρή συμπάθεια απέναντι σε κάθε δίκαιη προσπάθεια να ανακουφιστούν οι δεινές ταλαιπωρίες των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Κανείς άλλος δεν έχει υποφέρει περισσότερο και πιο άδικα από αυτούς, συνδέονται με πολλαπλούς δεσμούς προς τους υπόλοιπους λαούς που μάχονται να απαλλάξουν κάθε αδύναμη και καταπιεσμένη εθνότητα από την ωμότητα και την καταπίεση εις βάρος της από ισχυρές και αυταρχικές κυβερνήσεις».  

 

Την ιστορική εκείνη στιγμή είχε δρομολογηθεί η διαμόρφωση μιας νέας γεωπολιτικής κατάστασης στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που θα βασιζόταν πλέον στην απαλλαγή των χριστιανικών πληθυσμών από την ισλαμική κυριαρχία. Για την κριτική που ασκείται ότι η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών, ο Σβολόπουλος γράφει: «Έχει επανειλημμένα υποστηριχθεί  ότι η απόφαση των νικητών να επιμεριστούν τα εδάφη της αυτοκρατορίας αντανακλούσε ιμπεριαλιστικές βλέψεις προς την κατεύθυνση της Εγγύς Ανατολής. Αναμφίβολα όμως ανταποκρινόταν στους ηθικούς κανόνες που είχαν επανειλημμένα κατά το πρόσφατο παρελθόν διακηρύξει και ήδη αναγάγει σε ηθικό βάθρο της Κοινωνίας των Εθνών… Ήταν φανερό ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός έτεινε να συναρμόσει τη μέριμνα  για τους ομοεθνείς της Μικράς Ασίας με τις γενικότερες πολιτικοϊδεολογικές αναζητήσεις της διεθνούς κοινωνίας.»

 

Εξάλλου η περιρρέουσα συγκυρία ευνοούσε τις ελληνικές επιδιώξεις και επί πλέον «η δύναμη με τη στήριξη της οποίας θα ήταν δυνατόν να ευοδωθεί η πολιτική της επέκτασης των ελληνικών συνόρων ήταν η Μεγάλη Βρετανία, η οποία διένυε τότε την περίοδο της μέγιστης ναυτικής ισχύος –κατά μείζονα λόγο εφόσον είχε αποκολληθεί από το δόγμα της οθωμανικής «ακεραιότητας»… Η Ελλάδα του Βενιζέλου προσφερόταν να υποκαταστήσει την καταρρέουσα αυτοκρατορία ως κύρια περιφερειακή δύναμη στο νευραλγικό πεδίο της συμβολής των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου».

 

Οι νέες προκλήσεις, οι Ελλαδικοί σκεπτικιστές και το Ζήτημα του Πόντου

 

Ο Σβολόπουλος σημειώνει τις διαφορετικές σχολές σκέψεις που υπήρχαν στην ελλαδική πλευρά. Στο χώρο των σκεπτικιστών υπήρξε ο Ίων Δραγούμης -εκ των βασικών υποστηρικτών της ελληνοτουρκικής προσέγγισης-  ο οποίος θεωρούσε ότι το εγχείρημα ήταν ανέφικτο, εφόσον προϋπέθετε τη διεξαγωγή ενός νέου πολέμου, και ότι ο στόχος θα έπρεπε να είναι η δημιουργία ενός κοινού ελληνοτουρκικού μικρασιατικού κράτους και όχι ενός καθαρά ελληνικού. Τη σημαντικότερη όμως περίπτωση σκεπτικισμού την εξέφρασε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος από το 1915 είχε αντιταχθεί στην ιδέα ελληνικής κυριαρχίας στην Ιωνία. Ανάγοντας τις στρατιωτικές δυσκολίες σε ανυπέρβλητες  και αναφέροντας ότι το ελληνικό εγχείρημα ήταν «αποικιακό», υπονόμευε εξαρχής κάθε προσπάθεια θετικής ρύθμισης προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων και του μικρασιατικού ελληνισμού.

Οι όποιες δυσχέρειες στο στρατιωτικό επίπεδο θα μπορούσαν να ξεπεραστούν στο διπλωματικό πεδίο και στην ύπαρξη συγκεκριμένων ευρωπαϊκών συμφερόντων στην περιοχή, που ταυτίζονταν με τις ελληνικές επιδιώξεις. Εξάλλου, όπως αναφέρει: «οι συμμαχικές κυβερνήσεις ουδέποτε είχαν, έως το Μάϊο του 1919, αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο να διατηρήσουν ή να αναδομήσουν ένα ενιαίο τουρκικό κράτος στα εδάφη ολόκληρης, έστω και μόνο, της Μικράς Ασίας.»

Για αρκετό καιρό μετά την ελληνική απόβαση στην Ιωνία τα πράγματα έβαιναν καλώς. «Έως την ώρα που έγινε η απόβαση στη Σμύρνη τα πηγαίναμε πολύ καλά», επισημαίνει ο Βρετανός ναύαρχος Γουέμπ  και τρεις μήνες αργότερα μετέδιδε στο Λόρδο Κώρζον –διάδοχο του Μπάλφουρ από τον Οκτώβριο του 1919 στο υπουργείο Εξωτερικών-  ότι «η κατάσταση δεν ήταν μόνο συνολικά ικανοποιητική, αλλά επί πλέον βελτιωνόταν σταθερά».

Η εμφάνιση του εθνικιστικού κεμαλικού κινήματος αρχικά δεν φόβισε ούτε τους συμμάχους, ούτε τον Βενιζέλο. «Ληστή» είχε αποκαλέσει τον ηγέτη του ο Μπάλφουρ, ενώ ο Βενιζέλος δήλωνε το Μάρτιο του 1920 ότι οι Έλληνες, διαθέτοντας δώδεκα εμπειροπολεμες μεραρχίες, δεν είχαν να φοβηθούν τίποτα από 60.000 ή 70.000 ένοπλους αντάρτες του Μουσταφά Κεμάλ. Τις παραμονές της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών τα ελληνικά στρατεύματα  σημείωναν εντυπωσιακές νίκες εις βάρος του Κεμάλ. Ακόμα και ο Ουϊνστον Τσόρτσιλ που ανήκε στην ομάδα των Βρετανών που αντιτάσσονταν στην πολιτική του Λόιντ Τζορτζ αναφέρει: « Οι στρατηγοί των συμμάχων έτριβαν τα μάτια τους για τις αξιοσημείωτες και απροσδόκητες αυτές εκδηλώσεις ελληνικής ισχύος».

Η εκλογική ήττα του Κλεμανσό στη Γαλλία κατά τον Ιανουάριο του 1920, έφερε στην εξουσία δυνάμεις που ανταγωνιζόταν τη βρετανική κυριαρχία στην Εγγύς Ανατολή. Παρόλη την αλλαγή στο Παρίσι η κυβέρνηση του Μιλεράν δεν εγκατέλιψε τις συμμαχικές της υποχρεώσεις.   Ο Σβολοπουλος διατυπώνει ευθαρσώς την άποψή του ότι παρόλη την αλλαγή των σνθηκών «έως τη λήξη της πρωθυπουργικής θητείας του Βενιζέλου δεν είχε σημειωθεί οποιαδήποτε υπαναχώρηση έναντι των αρχικών κοινών προβλέψεων».

Ενώ τοα ένοπλα τουρκικά σώματα πουθενά δεν είχαν καταφέρει να αμφισβητήσουν την υπεροχή των ελληνικών στρατευμάτων σε διπλωματικό επίπεδο  «από το Μάϊο του 1919 ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε εκμαιεύσει την υπόσχεση του Βρετανού ομολόγους για  χορήγηση πολεμικού υλικού και την παροχή οικονομικών μέσων, προκειμένου να φέρει εις πέρας ότι είχε επιφορτιστεί από τους Συμμάχους επ’ ονόματί τους.»

Ήταν τόσο ευνοϊκό το κλίμα και τόσο ξεκάθαρη η πολιτική και στρατιωτική προοπτική εκείνη τη στιγμή, ώστε ο Λόιδ Τζόρτζ θα εκφραστεί ως εξής: «Τίποτα λιγότερο της προδοσίας από την ελληνική πλευρά ή ανικανότητας που ισοδυναμεί με προδοσία, δεν θα ήταν δυνατόν να καταστήσει τυς Τούρκους της Ανατολίας ικανούς να επιδράμουν στη Σμύρνη και να ρίξουν τους Έλληνες στη θάλασσα».

 Η ανάπτυξη του κεμαλικού κινήματος θα οδηγήσει σε σύνταξη ενός τολμηρού υπομνήματος προς τον Λόιδ Τζορτζ στις 5 Οκτωβρίου τα 1920, ώστε να ληφθούν από κοινού στρατιωτικά μέτρα. Επιπλέον ζητείται η οριστική εκδίωξη των Τούρκων από την Κωνσταντινούπολη και η δημιουργία ενός νέου κράτους στον Πόντο από τους Έλληνες γηγενείς, στο οποίο θα επέστρεφαν και όσοι είχαν εκδιωχθεί και εγκατασταθεί στη νότια Ρωσία. Ο Πόντος θα περιλάμβανε το βιλαέτι της Τραπεζούντας, εκτός του Σαντζακίου του Λαζιστάν, καθώς και τα αντίστοιχα της Σινώπης, της Αμάσειας, της Τοκάτης και του Καραχισάρ.

Με το υπόμνημα αυτό ο Βενιζέλος μετακύλιε το βάρος εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών από τους ελληνικούς ώμους  στους Συμμάχους.  Η πρόταση για αναθεώρηση της Συνθήκης εις βάρος των Τούρκων με τη δημιουργία δύο νέων κρατών, του Πόντου και της Κωσταντινούπολης αρχικά δημιούργησε αμηχανία στο βρετανικό επιτελείο.

 

… και τελικά: «Μικρά πλην έντιμος Ελλάς»

 

Με το υπόμνημα αυτό ο Βενιζέλος έθετε τους Βρετανούς μπρος στις ευθύνες τους, τη στιγμή που η αντίληψή τους για το κεμαλικό κίνημα ήταν εξαιρετικά αρνητικά και δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί γέφυρες επικοινωνίας. Ουσιαστικά ο Βενιζέλος τους καλούσε να συντρίψουν από κοινού το κεμαλικό κίνημα  με βάση ένα κοινό σχέδιο: ο ελληνικός στρατός μέσα σ’ ένα μήνα θα έφτανε στην Άγκυρα και θα καταλάμβανε και τον Πόντο, ενώ οι Βρετανοί θα αναλάμβαναν να καλύψουν τα μετόπισθεν και θα συνέβαλαν στο εγχείρημα με το ποσό των είκοσι εκατομμυρίων στερλινών.  Μετά από έξη μήνες θα αποχωρούσαν από την Άγκυρα αφού πρώτα είχαν δημιουργήσει αναγκαίες δυνάμεις επιτόπιας χωροφυλακής. Ο Πόντος θα μετατρεπόταν σε ανεξάρτητο κράτος.

Παρότι οι υπηρεσιακοί παράγοντες του βρετανικού υπ. Εξ. διατύπωναν σοβαρές επιφυλάξεις που επικεντρώνονταν κυρίως στην αναίρεση των πρόσφατα συμβατικά συνομολογημένων εδαφικών όρων. Όμως ο Βρετανός στρατιωτικός εκπρόσωπος στη Σμύρνη θεωρούσε ότι «Η απόφαση αναμένεται να είναι καταφατική» και άρα θα άρχιζαν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Ο Σβολόπουλος παρουσιάζει μια εξαιρετικής σημασίας τηλεγραφική εντολή του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών Λόρδου Κώρζον προς τον ύπατο εκπρόσωπό του στην Τουρκία ναύαρχο ντε Ρόμπεκ, με την οποία επισημαινόταν ότι η πρόκληση  «ισχυρών αντιτουρκικών αισθημάτων… είναι δυνατόν να απολήξει σε σοβαρό αίτημα για την αναθεώρηση της συνθήκης με έννοια δυσμενή προς την Τουρκία… Ο κίνδυνος αυτός για την Τουρκία θα επιταθεί αν καθυστερήσει η επικύρωση της συνθήκης υπό τη μορφή που έχει υπογραφεί, εφόσον η παρέλκυση αυτή θα συνεπάγεται στην πραγματικότητα την παράταση της εμπόλεμης κατάστασης».

Ο Σβολόπουλος εκτιμά ότι: «μοιραία πλέον διαφαινόταν η πιθανότητα να υιοθετηθούν, κατά βάση, οι ριζοσπαστικές θέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου: αναθεώρηση συνομολογημένων διατάξεων της συνθήκης εις βάρος της Τουρκίας, συνέχιση και επέκταση των πολεμικών επιχειρήσεων.»

Όμως το τραγικό για την ελληνική πλευρά είναι ότι το έγγραφο του Κώρζον συντάχθηκε, τρεις ημέρες αφότου οι εκλογές στην Ελλάδα είχαν αναδείξει νικητή το μοναρχικό, φιλογερμανικό Λαϊκό Κόμμα και ο Βενιζέλος είχε πάρει πλέον το δρόμο της εθελούσιας εξορίας.  

 

Η συνέχεια θα είναι δραματική. Η νέα ελληνική κυβέρνηση –που κέρδισε την εκλογή της με τα συνθήματα «Μικρά πλην έντιμος Ελλάς» και «Οίκαδε»- με την άφρονα πολιτική της θα διαλύσει το μέτωπο της συμμαχικής αλληλεγγύης. Θα προκαλέσει η ίδια –με τη συνέργεια του Ιωάννη Μεταξά- την ήττα την ελληνικής πλευράς. Η ελληνική τραγωδία απεικονίζεται με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο στο ύστατο τηλεγράφημα της ελληνικής κυβέρνησης μετά την κατάρρευση του Μετώπου τον Αύγουστο του ‘22 προς τον Έλληνα αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη. Με το τηλεγράφημα αυτό τον διατάσσει να μην επιτρέψει τη δημιουργία προσφυγικού προβλήματος στην Ελλάδα, δηλαδή να εγκαταλείψει τους χριστιανούς της Ιωνίας, Έλληνες και Αρμένιους, στους νικητές Τούρκους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ πασά, ο οποίος «γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού” όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ένας από τους εκφραστές της πολιτικής της «ακεραιότητας της Τουρκίας».

 

Επίλογος

 

Η Ελλάδα σήμερα φαίνεται να βρίσκεται ακόμα στον αστερισμό της απόδοσης ευθυνών για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον απολογισμό της τότε πολιτικής των μοναρχικών, των βενιζελικών και των κομμουνιστών. Ζητήματα που θα έπρεπε να έχουν λυθεί από δεκαετίες συνεχίζουν να επιβιώνουν και να εμποδίζουν την ενασχόληση με τα σοβαρά. Ακόμα διατυπώνονται απόψεις του τύπου «τι δουλειά είχαμε στη Σμύρνη;» και εμφανίζονται ακόμα και θέσεις που αιτιολογούν την ήττα με το επιχείρημα «δεν χάθηκε και τίποτα, έτσι κι αλλιώς η Σμύρνη ήταν καταδικασμένη να μαραθεί εάν έμενε υπό ελληνικό έλεγχο».  Όμως οι φορείς των απόψεων αυτών αγνοούν ότι οι απόψεις αυτές έχουν άριστη εφαρμογή και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τα οποία χωρίς την περιοχή της Σμύρνης είναι περιοχές καταδικασμένες σε απόλυτο μαρασμό. Όπως φυσικά και οι Νέες Χώρες με τη Θεσσαλονίκη, οι οποίες είναι μια απλή λωρίδα εδάφους, στενότερη απ’ αυτήν που είχε το Σαντζάκιον Σμύρνης. Για 70 χρόνια –έως την κομμουνιστική κατάρρευση- δεν διέθεταν  κανένα γεωγραφικό και στρατηγικό βάθος, απειλούμενες από την βαλκανική ενδοχώρα και πλημμυρίδα. Με βάση τη συγκεκριμένη γεωπολιτική αντίληψη τα φυσικά όρια της Ελλάδας ταυτίζονται με τη Γραμμή Μεταξά του Ολύμπου και το πολύ να εμπεριέχουν Κυκλάδες και Κρήτη.  Όμως η ιστορία δεν γράφεται έτσι!

 

Παράλληλα, ένα από τα ζητήματα που ήρθε να ταλαιπωρήσει τους προβληματισμούς μας στην Ελλάδα είναι εάν οι ‘Εξη, που εκτελέστηκαν στο Γουδί ως υπαίτιοι της Μεγάλης Καταστροφής, ήταν ένοχοι ή όχι.  Σήμερα, με την ραγδαία οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη της Τουρκίας –η οποία μετατρέπεται πλέον από ασιατικό κράτος σε κράτος του Αιγαίου- αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες της ανορθολογικής τους πολιτικής που επέφερε τη συντριπτική ήττα. Τέτοιες μεγάλες Τραγωδίες, όπως η Μικρασιατική Καταστροφή, εμπεριέχουν και το στοιχείο της Κάθαρσης. Και η Εκτέλεση των Εξ είχε μια τέτοια λειτουργία.

 

Το νέο βιβλίο του Κωσταντίνου Σβολόπουλο είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για όποιον θέλει να κατανοήσει τις άγνωστες παραμέτρους που διαμόρφωσαν τις συνθήκες και οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. Και αυτό γιατί οι ένοχοι και οι απόγονοί τους προσπαθούν με κάθε τρόπο να δημιουργήσουν σύγχυση.

 

Όπως έγραψε για τη μικρασιατική τραγωδία ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ:   “Kάθε τραγωδία είναι μίξη σφαλμάτων και ατυχημάτων… Ουδέποτε το φαινόμενο αυτό απεικονίστηκε εναργέστερα απ’ ό,τι  στην ιστορία της ελληνικής αποτυχίας στον πόλεμο».

 (*) Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι ιστορικός

Ποιός σκότωσε το ηλεκτρικό αυτοκίνητο;

Η ιστορία του

1834 Ο Thomas Davenport ανακάλυψε το ηλεκτρικό αυτοκίνητο χρησιμοποιώντας μη-επαναφορτιζόμενες μπαταρίες
1859 Gaston Plante ανακαλύπτει τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες. οξέος-μολύβδου
1889 Thomas Edison κατασκευάζει ένα ηλεκτρικό όχημα χρησιμοποιώντας μπαταρίες αλκαλικές
1890 William Morrison κατασκευάζει ένα ηλεκτρικό όχημα στο Des Moines που μπορεί να ταξιδεύει για 13 ώρες με μία ταχύτητα 14mph.
1895 Ο πρώτος αγώνας αυτοκινήτων στην Αμερική, νικητή βρήκε το Electrobat II, ένα ηλεκτρικό όχημα
1896 Η εταιρεία του Andrew Riker αρχίζει την κατασκευή των ηλεκτρικών οχημάτων
1987 Το πρώτο όχημα με υδραυλικό τιμόνι εμφανίζεται. Είναι ηλεκτρικό όχημα
1899 Το όχημα του Camille Jenatzy’s “Jamais Contente’ (ποτέ ικανοποιημένος) θέτει το πρώτο ρεκόρ των 66mph(106χλμ/ώρα) σε ένα αεροδυναμικό όχημα που είχε δύο μοτέρ των 12 volt
1900 Το πρώτο ρεκόρ απόστασης μπαίνει από το όχημα της εταιρείας BGS. Οδηγείται για 180 μίλια(289,68χλμ) με μία φόρτιση. Από όλα τα οχήματα που φτιάχνονται αυτή τη χρονιά το 33% ήταν με ατμό, 33% με ηλεκτρισμό, και 33% με βενζίνη.
1903 Το πρώτο πρόστιμο για υψηλή ταχύτητα δίδεται σε οδηγό ηλεκτρικού οχήματος
1903 Ο Krieger κατασκευάζει το πρώτο υβριδικό. Ένα εμπροσθοκίνητο όχημα με ηλεκτρισμό και βενζίνη που είχε υδραυλικό τιμόνι.
1930 Η τεχνολογική πρόοδος των ηλεκτρικών οχημάτων έρχονται σε ξαφνικό τερματισμό. Η εισαγωγή του κινητήρα με βενζίνη της Ford, εσωτερικής καύσης , Model T ουσιαστικά εξάλειψε τις εταιρείες ηλεκτρικών οχημάτων.

 Ποιός είναι ύποπτος για την εξόντωσή του;

Η βιομηχανία του πετρελαίου

Γιατί οι εταιρείες πετρελαιοειδών πολέμησαν τόσο σκληρά για να σταματήσει η χρηματοδότηση των δημόσιων σταθμών φόρτισης; Γιατί η Mobil πλήρωσε για ολοσέλιδες διαφημιστικές καταχωρήσεις σε εθνικές εφημερίδες κριτικάροντας τα προσόντα των ηλεκτρικών αυτοκινήτων; Γιατί οι λομπίστες των πετρελαϊκών εταιρειών πίεσαν τους νομοθέτες; Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μπορεί να μην ήταν μια βραχυπρόθεσμη απειλή, όμως αν συνέχιζαν, τότε σίγουρα θα γίνονταν.

Οι βιομηχανίες πετρελαίου πουλούν σχεδόν 3 δις βενζίνης ανά εβδομάδα στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την Επιτροπή Περιβαλλοντικής Προστασίας, οι καθημερινοί ταξιδιώτες μόνο ξόδεψαν πάνω από $60 δις σε βενζίνη το 2004. Καθώς η παγκόσμια ζήτηση για μεταφορικά καύσιμα αυξάνουν, η τύχη των εναλλακτικών κρατάει τις τιμές και την κερδοσκοπία να ανεβαίνουν.
Συνδυασμένα κέρδη της Εxxon-Mobil, Chevron-Texaco, Conoco-Philips
2003: $33 δις
2004:$47 δις
2005: $64 δις

 

 

 

Η αυτοκινητοβιομηχανία

GM,Ford,Honda,Chrysler,Nissan, Toyota όλοι ανέπτυξαν προγράμματα ηλεκτρικών αυτοκινήτων σε ανταπόκριση της εντολής της πολιτείας της Καλιφόρνια για “μηδέν εκπομπές ρύπων”. Ακόμη κι αν ξεκίνησαν τα προγράμμα τους όμως, αυτές υπονόμευσαν την επιτυχία των προγραμμάτων σε κάθε βήμα της διαδικασίας. Γιατί;

Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι απειλή για την κερδοφορία της συμβατικής βενζινοκίνητης αυτοκινητοβιομηχανίας. Η GM δήλωσε πως ξόδεψε πάνω από $1 δις για την αγορά και την ανάπτυξη του EV1. Ένα επιτυχημένο πρόγραμμα ηλεκτρικού αυτοκινήτου όχι μόνο θα “κανιβάλιζε” τις πωλήσεις των συμβατικών οχημάτων, αλλά κοστίζει στην αυτοκινητοβιομηχανία και με άλλους τρόπους: ελλείψη κινητήρα, γλυτώνει τον οδηγό από το κόστος των αναλώσιμων, λιπαντικά, φίλτρα και μπουζί. Το EV1 αναγεννητικό σύστημα φρεναρίσματος, στο οποίο πολλά ηλεκτρονικά συστήματα ελέγχουν πόση ισχύς χρειάζεται για να σταματήσει το αυτοκίνητο, εξοικονομεί το μηχανικό σύστημα φρεναρίσματος από την φθορά. Τα συστήματα φρένων και επισκευής τους είναι μια βιομηχανία αξίας δις από μόνη της. Η αποδοτικότητα του EV1 ήταν νίκη για τους πελάτες και ήττα για τις αυτοκινητοβιομηχανίες.

Όταν η GM εισήγαγε το EV1, ήταν χρόνια μπροστά από τον αμερικάνικο και γιαπωνέζικο ανταγωνισμό. Στα ερχόμενα έτη θα μπορούσε να κεφαλαιοποιήσει αυτή την πρωτιά με την ανάπτυξη αυτών των οχημάτων και εξελιγμένων υβριδικών. Σε αντίθεση η GM και άλλες εταιρείες αυτοκινήτων θα εστίαζαν στη μάχη με την Πολιτεία της Καλιφόρνιας για να σκοτώσουν τα ηλεκτρικά οχήματα. Οι συνέπειες των αποφάσεων αυτών αντανακλώνται σήμερα.

 

Η κυβέρνηση

Τον Οκτώβριο του 2002, η διοίκηση του Μπους ενώθηκε με τους αυτοκινητοβιομήχανους και τους πωλητές αυτοκινήτων στην μήνυσή τους εναντίον του Οργανισμού Διαχείρισης Αέριων Πόρων  της Καλιφόρνια για την εντολή περί μηδενικής έκκλησης ρύπων, αμφισβητώντας την και υποστηρίζοντας πως ισοδυναμούσε με προσπάθεια να ρυθμίσει την οικονομία των καυσίμων, που μόνο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είχε την εξουσία να κάνει.
Ο ανταγωνισμός της διοίκησης του Μπους στο ηλεκτρικό όχημα είναι πιθανώς αβέβαιος, εμφανίζοντας τις συνδέσεις του με τις βιομηχανίες πετρελαίου και αυτοκινήτων. Για παράδειγμα, ο πρώην αρχηγός του προσωπικού Andrew Card ήταν αντιπρόεδρος της GM και πρόεδρος και CEO του συνδέσμου Αμερικανικών Αυτοκινητοβιομηχανιών κατά την εξέλιξη του νόμου ZEV (μηδέν εκπομπών ρύπανσης) από την Καλιφόρνια.

Η τελευταία φορά που η εξοικονόμηση καυσίμων ήταν ομοσπονδιακή προτεραιότητα ήταν κατά την διοίκηση του Carter ως αποτέλεσμα του εμπάργκο του ΟΠΕΚ. Κάτω από τα πρότυπα της Εταιρικής Μέσης Οικονομίας Καυσίμου , η εξοικονόμηση καυσίμων αυξήθηκε περισσότερο από 50% μεταξύ 1975 εώς 1985. Τότε πίσω στα ‘80ς, η τιμή των καυσίμων έπεσε κατακόρυφα. Κάποιοι είδαν αυτή την κίνηση ως εσκεμμένη στρατηγική από τους Σαουδάραβες και τον ΟΠΕΚ ώστε να εξασφαλίσουν την Αμερικανική εξάρτηση από το πετρέλαιο. Με φθηνό πετρέλαιο η διοίκηση του Ρήγκαν ήταν, κατά το βέλτιστο, αδιάφορη για συντήρηση (αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός πως ξήλωσε τα ηλιακά πάνελ που εγκατέστησε ο Τζίμυ Κάρτερ στην στέγη του Λευκού Οίκου), η ανάπτυξη στην οικονομία καυσίμου σταμάτησε τελείως. Η οικονομία καυσίμου και οι εναλλακτικές λύσεις για το πετρέλαιο ήταν πολιτικά αδιάφορες έννοιες από τότε.

Ακόμη και κάτω από την διοίκηση του Κλίντον, τα πρότυπα παρέμειναν χωρίς αλλαγές. Ο Κλίντον ρίσκαρε σε ένα πρόγραμμα “Συνεργασίας για τη νέα γενιά των οχημάτων” (PNGV), μία δημόσια-ιδιωτική συνεργασία όπου αναμιγνύονταν αυτοκινητοβιομηχανίες, πανεπιστήμια και η ομποσπονδιακή κυβέρνηση. Η PNGV έδωσε $1,5 δις για την ανάπτυξη, έως το 2004, ενός οικογενειακού μεγέθους οχήματος που μπορούσε να κάνει 80 μίλια(1 μίλι=1,61χλμ) ανά γαλόνι (1 γαλόνι=3,79 λίτρα). Τον Ιανουάριο 2002, με τον Μπους στην εξουσία, το πρόγραμμα του Κλίντον τερματίστηκε και αντικαταστάθηκε από την FreedomCAR (Σύνδεσμος Έρευνας Αυτοκινήτου), ένα ομοσπονδιακό πρόγραμμα που επιδοτεί την ανάπτυξη της τεχνολογίας υδρογόνου.

Η Ιαπωνία εντωμεταξύ, συνέχισε την αλματώδη πρόοδο με την υβρική τεχνολογία οχημάτων και η Τoyota και η Honda πήραν το πρώτο μερίδιο από την αγορά υβριδικών, με την αμερικανική έναρξη του Toyota Prius το 2000 και το Honda Insight το 1999. Οι αμερικανικές εταιρείες ανταποκρίθηκαν στην επιτυχία του Toyota Prius αναπτύσσοντας δικά τους υβριδικά, όμως έμειναν πολύ πίσω. Στην εξοικονόμηση καυσίμου, τα αμερικανικά υβριδικά σημειώνουν μια ισχνή βελτίωση από ότι τα συμβατικά.
Με τον πόλεμο στο Ιράκ η διοίκηση του Μπους σημείωσε μια αλλαγή πολιτικής την 31 Ιανουαρίου, 2006 σε μια ομποσπονδιακή ομιλία του. Ο πρόεδρος Μπους ζήτησε την ανάπτυξη της έρευνας για καλύτερες μπαταρίες για τα υβριδικά και ηλεκτρικά οχήματα και για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών για τα οχήματα.

12 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ

Του Θάνου Π. Ντόκου (από το diplomatia.gr)

 

Το σημερινό διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται –περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας– από έντονα φαινόμενα αστάθειας, ρευστότητας, υψηλής (σε ορισμένους τουλάχιστον τομείς) αλληλεξάρτησης και εύθραυστων ισορροπιών.

Σημαντική είναι εξάλλου και η συνεργασμική φύση τάσεων και εξελίξεων, αλλά και η πολυπλοκότητα του διεθνούς συστήματος.    Άτομα, εταιρείες και οργανισμοί, αλλά κυρίως τα κράτη προσπαθούν να σχεδιάσουν τη στρατηγική τους με τρόπο που θα αξιοποιεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό τους διαθέσιμους συντελεστές εθνικής ισχύος (οικονομία, διπλωματία, ένοπλες δυνάμεις, τεχνολογική και επιστημονική βάση, κοινότητες αποδήμων) προκειμένου να προασπίσουν την εθνική τους ασφάλεια, να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα και κυρίως να κατοχυρώσουν την προσωπική ασφάλεια, την ελευθερία και την ευημερία των πολιτών τους. Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να επιχειρήσουμε να εκτιμήσουμε τη σχετική προσπάθεια της χώρας μας όσον αφορά την αξιοποίηση των συντελεστών εθνικής ισχύος, αλλά και ορισμένες άλλες «εθνικές ικανότητες» ή προβλήματα σε τομείς υψηλής σπουδαιότητας:

   Διπλωματία – ανοικτά μέτωπα εξωτερικής πολιτικής: Δεν διαφαίνονται άμεσες προοπτικές για ουσιαστική πρόοδο στα διμερή ζητήματα με την Τουρκία. Ανασχετικούς παράγοντες αποτελούν η ρευστή πολιτική κατάσταση και οι ευαίσθητες ισορροπίες στο εσωτερικό της Τουρκίας, η απουσία ορατού «ευρωπαϊκού οφέλους» για την Άγκυρα και οι αναμενόμενες δυσχέρειες αποδοχής από τον ελληνικό πολιτικό κόσμο (εν πολλοίς λόγω περιορισμένης γνώσης των θεμάτων) και της κοινής γνώμης (λόγω ελλιπούς ή λανθασμένης ενημέρωσης) μιας λύσης που θα κινείται στη λογική του αμοιβαίου (αλλά όχι υποχρεωτικά ισόρροπου) συμβιβασμού. Προβληματισμό προκαλεί και η εμφανής γεωστρατηγική αναβάθμιση της Τουρκίας το τελευταίο διάστημα. Αναζητείται επειγόντως «Σχέδιο Β» που θα συμπληρώσει την τρέχουσα στρατηγική μας για ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων μέσω του εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας.
   Το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ παραμένει άλυτο. Βασικές επιδιώξεις μας είναι μια λύση που θα αποτρέπει αλυτρωτικές δραστηριότητες μέσω της διαφοροποίησης της ονομασίας της πΓΔΜ από την ελληνική Μακεδονία (επιδίωξη που θα διευκολυνθεί τα μάλλα από τη μελλοντική ένταξη των Σκοπίων στην Ε.Ε.) και η αποφυγή διπλωματικής ήττας. Ενώ οι ελληνικοί διαπραγματευτικοί στόχοι δεν είναι πλέον μαξιμαλιστικοί, η ηγεσία της γειτονικής χώρας δεν δείχνει –προς το παρόν– διατεθειμένη να προχωρήσει σε έναν αξιοπρεπή συμβιβασμό. Αλλά κυρίως χρειαζόμαστε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για τον ρόλο μας στην ευρύτερη περιοχή (αυτόνομα ή στο πλαίσιο της Ε.Ε.), χωρίς ευχολόγια αλλά με συγκεκριμένες ενέργειες. Χρήσιμη –υπό προϋποθέσεις– για τον διεθνή ρόλο της χώρας μπορεί να αποδειχθεί η σύσφιγξη των ελληνορωσικών σχέσεων και η ενεργός παρουσία της χώρας μας στο «παιχνίδι της ενέργειας».

 

Διεθνής εικόνα της χώρας: Έχουμε σε μεγάλο βαθμό αλλάξει την εικόνα μας ως «μαύρου προβάτου» (στην Ε.Ε.) και «χώρας-αστερίσκου» (στο ΝΑΤΟ), που μας απέφερε η υπερήφανη εξωτερική πολιτική της δεκαετίας του 1980, αλλά η διαμάχη σχετικά με την ονομασία του βόρειου γείτονά μας έχει οδηγήσει σε κατασπατάληση του διπλωματικού κεφαλαίου της χώρας και δυσχέρεια χάραξης βαλκανικής πολιτικής, ενώ η απουσία μας από τη συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε., τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, αλλά και το πλήγμα στην εικόνα της χώρας από τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 2008 έχουν μειώσει το ειδικό βάρος και την επιρροή της Ελλάδας στη διεθνή σκηνή. Οι φιλότιμες προσπάθειες της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών στο ζήτημα αυτό δεν αρκούν για να αντιστρέψουν το κλίμα.
   Στρατιωτική ισχύς: Οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (Ε.Δ.) λειτουργούν πιο αποτελεσματικά από τον μέσο όρο του κρατικού μηχανισμού. Βεβαίως υπάρχουν προβλήματα αξιοκρατικής εκμετάλλευσης του ανθρώπινου δυναμικού, ενώ επείγει η λήψη και η υλοποίηση αποφάσεων σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η στρατιωτική θητεία, η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των στελεχών των Ε.Δ., η εκμετάλλευση νέων τεχνολογιών, το κλείσιμο μονάδων και στρατοπέδων, η αύξηση της διακλαδικότητας, ο εξορθολογισμός των εξοπλιστικών προγραμμάτων κ.ά.
   Παιδεία: Παρά τις άοκνες προσπάθειες διαδοχικών κυβερνήσεων, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, σε όλες τις βαθμίδες εξακολουθεί να παράγει και εγγράμματους αποφοίτους. Ουδείς γνωρίζει για πόσο καιρό ακόμη.
   Οικονομία – ανταγωνιστικότητα: Οι πρόσφατες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή της Τράπεζας της Ελλάδας περιγράφουν με μάλλον μελανά χρώματα την κατάσταση: υπερκατανάλωση και υπερδανεισμός, χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, άμεση ανάγκη για διαθρωτικές αλλαγές. Στα θετικά καταγράφεται η σχετική εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας, με επενδύσεις στα Βαλκάνια και την Τουρκία, ενώ σωτήρια αποδεικνύεται η συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωζώνη.
   Έρευνα και τεχνολογία: Οι σχετικές δαπάνες φθάνουν το 0,56% του ΑΕΠ, ποσοστό υποπολλαπλάσιο των περισσότερων εταίρων μας στην Ε.Ε. Δεν μας λείπουν οι υψηλού επιπέδου επιστήμονες, αλλά η περιορισμένη χρηματοδότηση της έρευνας υποχρεώνει πολλούς να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό.
   Φυσικοί πόροι: Οι βασικές πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας είναι ο τουρισμός και η ναυτιλία. Η δεύτερη πλήττεται από την παγκόσμια οικονομική κρίση, αλλά φυσιολογικά θα ανακάμψει, ενώ στον τουρισμό (όπως άλλωστε και στον αγροτικό τομέα), δεν φαίνεται να υπάρχει μεσομακροπρόθεσμος σχεδιασμός που να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (άνοδος μέσης θερμοκρασίας, μείωση υδάτινων πόρων, ερημοποίηση) και να φιλοδοξεί να μετατρέψει την Ελλάδα σε τουριστικό προορισμό για επισκέπτες μέσου και υψηλού οικονομικού επιπέδου.
   Περιβάλλον – ποιότητα ζωής: Η Ελλάδα εξακολουθεί να πρωτοτυπεί μη ιδρύοντας υπουργείο Περιβάλλοντος και κατατάσσεται σε πολύ χαμηλή θέση μέσα στην Ε.Ε. σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, η πλειονότητα των πολιτών στερείται περιβαλλοντικής συνείδησης, ενώ μια χώρα με τεράστια δυνητικά αποθέματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, γεωθερμία) αδρανεί ανησυχητικά όσον αφορά την εκμετάλλευσή τους.
   Δημογραφικό – μετανάστευση: Δεν διαφαίνεται μια συγκεκριμένη πολιτική αντιμετώπιση των συνεπειών του δημογραφικού προβλήματος (υπογεννητικότητα και συνακόλουθη γήρανση του πληθυσμού) για την οικονομία, την εθνική ασφάλεια και την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Παράλληλα, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός νόμιμων και παράνομων μεταναστών στην Ελλάδα. Πρέπει να αντιμετωπιστούν ως απειλή ή –υπό προϋποθέσεις– ως μέσο δημογραφικής ανανέωσης; Αποτελεί η ενσωμάτωση των μεταναστών δεύτερης γενιάς εφικτό στόχο; Πώς θα αποτραπεί ο κίνδυνος περιθωριοποίησης μεταναστών δεύτερης γενιάς, που αισθάνονται όσο Έλληνες είναι και οι γηγενείς κάτοικοι αυτής της χώρας; Κρίσιμα ερωτήματα που απαιτούν άμεσες απαντήσεις.
   Δημόσια διοίκηση: Χωρίς να μηδενίζει κανείς τις θετικές αλλαγές των τελευταίων ετών (Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, απλοποίηση κάποιων γραφειοκρατικών διαδικασιών, λειτουργία ανεξάρτητων Αρχών), συνεχίζουν να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα όσον αφορά την αποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, που οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στην έλλειψη αξιοκρατικών επιλογών και λογοδοσίας, καθώς και στρεβλής νοοτροπίας.
   Διαφθορά: Όπως καταγράφουν οι εκθέσεις διεθνών και εγχώριων οργανισμών, αλλά κυρίως όπως όλοι οι Έλληνες πολίτες γνωρίζουν από προσωπική εμπειρία, το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό, τόσο σε πολιτικό όσο και σε επίπεδο δημόσιας διοίκησης. Ουσιαστικά έχει παγιωθεί μια ανησυχητική νοοτροπία ανοχής ή και αποδοχής της διαφθοράς ως αναπόφευκτου κακού.
   Δημόσια τάξη και ασφάλεια: Η ικανότητα μιας χώρας να διαχειρίζεται έκτακτες καταστάσεις έχει μεν υψηλή σημασία για τη δική της εσωτερική ασφάλεια και ευημερία, αλλά αντανακλά και στη διεθνή εικόνα, στο γόητρο και στην ισχύ της. Και ναι μεν οι παραγωγικές διαδικασίες στους τομείς της οικονομίας, της παιδείας, της έρευνας και της ανάπτυξης θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη κάθε χώρας και την κατανομή ισχύος στο παγκοσμιοποιούμενο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι αυτές οι διαδικασίες λαμβάνουν χώρα σε ένα περιβάλλον σταθερότητας, ασφάλειας και υψηλής ποιότητας ζωής. Η αύξηση της εγκληματικότητας και η εμφάνιση νέων τρομοκρατικών οργανώσεων προκαλούν σοβαρή ανησυχία. Αλλά η κατάλυση του κράτους τον Δεκέμβριο 2008, λόγω λανθασμένων πολιτικών επιλογών στη διαχείριση ενός τραγικού περιστατικού, αποτελεί πρωτοφανές γεγονός για ευρωπαϊκή χώρα. Τα προβλήματα είναι σοβαρά και επείγει η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του ελλείμματος λογοδοσίας της ΕΛ.ΑΣ., τη βελτίωση της εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, τη διοικητική αναδιοργάνωση, την αξιοποίηση της εμπειρίας των Ολυμπιακών Αγώνων για τη διαχείριση κρίσεων και κυρίως για περισσότερη αξιοκρατία. Υπάρχει ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας από την ΕΛ.ΑΣ., απαιτείται όμως και ανάληψη ευθυνών από την κοινωνία σχετικά με το είδος της Αστυνομίας που επιθυμούμε.
   Ικανότητα διαχείρισης εκτάκτων καταστάσεων: Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007, και με δεδομένο ότι οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες πιθανόν θα συμβάλουν στην επανάληψη ανάλογων φαινομένων, θα περίμενε κανείς ότι επιτροπή ειδικών θα αναλάμβανε άμεσα την ανάλυση των σφαλμάτων και των ελλείψεων, των αδυναμιών συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων και θα συνιστούσε μέτρα αντιμετώπισης των προβλημάτων. Φευ! Τον Αύγουστο του 2009 κάηκε και η μισή Αττική.
   Στρατηγικοί στόχοι και μηχανισμός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού: Είναι σαφές ότι υπάρχει ένα σοβαρό θεσμικό κενό σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής. Ακόμη και αν δεχθεί κανείς –υπόθεση εργασίας πιθανόν αμφισβητήσιμη– ότι σε επίπεδο υπουργείων και φορέων λειτουργούν μηχανισμοί στρατηγικού σχεδιασμού, απουσιάζει ο θεσμικός φορέας που θα έπραττε το ίδιο σε εθνικό επίπεδο («να προσπαθεί να δει το δάσος και όχι μεμονωμένα δέντρα»).
   Ηγεσία: Σειρά δημοσκοπήσεων κοινής γνώμης, αλλά κυρίως η αδυναμία επίλυσης των σοβαρών προβλημάτων που ταλανίζουν τη χώρα, μάλλον δεν σκιαγραφούν μια ιδιαίτερη θετική εικόνα για τον πολιτικό κόσμο της χώρας. Ευτυχώς υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις στη γενική μετριότητα (όπως «νησίδες αριστείας» υπάρχουν σε όλους τους τομείς), αλλά δεν συνιστούν κρίσιμη μάζα.
   Απόδημος ελληνισμός: Σε ελάχιστες περιπτώσεις η Ελλάδα κατάφερε να αξιοποιήσει αποτελεσματικά το ελληνικό λόμπι στις ΗΠΑ. Τα τελευταία χρόνια, η επιρροή και το ειδικό βάρος της ελληνοαμερικανικής κοινότητας παρουσιάζει σχετική μείωση.
   Ολοκληρώνοντας αυτή την εξαιρετικά συνοπτική προσπάθεια εκτίμησης της εθνικής ισχύος και καταγραφής των συναφών προβλημάτων, θα πρέπει να σημειωθεί, βεβαίως, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις αναφερόμαστε σε διαχρονικές παθογένειες, αν και η συμβολή συγκεκριμένων κυβερνήσεων στη δημιουργία ή στην επιδείνωση εκάστου προβλήματος δεν είναι προφανώς η ίδια.

 
   Η εικόνα που παρουσιάσαμε δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη. Ωστόσο αξίζει να θυμόμαστε ότι η Ελλάδα είναι πλέον ανεπτυγμένη χώρα και σύμφωνα με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ βρίσκεται στη 18η θέση παγκοσμίως (με στοιχεία του 2006). Κανένα από τα προβλήματα που σκιαγραφήσαμε δεν είναι μη αναστρέψιμο. Αλλά ούτε και, με ελάχιστες εξαιρέσεις, άμεσα διορθώσιμο. Χρειάζεται πολιτική και κοινωνική συναίνεση, αδιαφορία για το πολιτικό κόστος, σκληρή δουλειά σε βάθος χρόνου, σωστός προγραμματισμός και αξιοκρατική επιλογή στελεχών.

 
   Είμαστε ικανοί να το κάνουμε; Ασφαλώς. Θα υποχρεωθούμε να το κάνουμε όταν η κατάσταση φθάσει στο απροχώρητο; Βεβαίως, αλλά ίσως είναι αργά για να εξασφαλίσουμε μια καλή «θέση» στον διεθνή συσχετισμό ισχύος.
   Είναι πιθανόν να αντιδράσουμε εγκαίρως, έτσι ώστε το μέλλον της χώρας να μην υποστεί ανήκεστο βλάβη; Ελπίζω πως ναι, αλλά φοβάμαι πως όχι.

* Ο Θάνος Π. Ντόκος είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛ.Ι.ΑΜ.Ε.Π.)

ΤΟ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΝΑ ΑΙΓΑΙΟ

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Κωδικός «Καστελόριζο» του Δημήτρη Μπεκιάρη

 Το 1973, ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γιόζεφ Λουνς δήλωνε ότι τα νησιά τα οποία βρίσκονται απέναντι από τις ακτές της Τουρκίας στο Αιγαίο αποτελούν προέκταση της Τουρκίας. Λίγο αργότερα ακολούθησε η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο. 

 Η συγκεκριμένη δήλωση αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα δόγματα στο σκεπτικό του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου σχετικά με τις ελληνοτουρκικές διαφορές στα θέματα που αφορούν το Αιγαίο πέλαγος. Στο πιο γνωστό βιβλίο του με τίτλο «Στρατηγικό Βάθος» που εκδόθηκε το 2001 ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, ο «Κίσινγκερ της τουρκικής διπλωματίας» όπως τον αποκαλούν, αναφέρει μεταξύ άλλων για τις ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο ότι «η πηγή του βασικού προβλήματος στο Αιγαίο είναι η αντίθεση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής πραγματικότητας και του τρέχοντος status quo. Σε αντίθεση προς το γεγονός ότι τα νησιά του Αιγαίου είναι φυσική προέκταση της γεωλογικής δομής της χερσονήσου της Ανατολίας και προς τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες που γεννώνται από την παραπάνω κατάσταση, η πολιτική διανομή έγινε μέσω διεθνών συμφωνιών υπέρ της Ελλάδας, πράγμα που υποδαυλίζει προβλήματα όπως η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος, η γραμμή FIR, οι περιοχές διοίκησης και ελέγχου και η στρατιωτικοποίηση των νησιών».

Τον Νοέμβριο του 2008 η Τουρκία διεξήγαγε έρευνες στην περιοχή ανοικτά του Καστελόριζου με το νορβηγικό πλωτό ερευνητικό σκάφος «Malene Ostervold». Μέσα στο καλοκαίρι του 2009 η Τουρκία ανακοίνωσε εκ νέου έρευνες για πετρέλαιο στη θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου, ενώ εντάθηκαν εντυπωσιακά οι προκλήσεις της γειτονικής χώρας έναντι της Ελλάδας με συνεχείς παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών επάνω από τα ελληνικά νησιά. Στις προκλήσεις ήρθε να προστεθεί το σκηνικό κρίσης που επιχείρησαν να «στήσουν» κύκλοι, οι οποίοι συνδέονται με το βαθύ κράτος στην Τουρκία, στο νησί της Ρω με αφορμή την παρουσία Ελλήνων κομάντος. Το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας βέβαια, μετά την προβοκάτσια των Τούρκων δημοσιογράφων που εργάζονται στο Kanal D, έσπευσε να καταστήσει δηλωτική τη μη αμφισβήτηση της «ελληνικότητας» της Ρω. Καλά πληροφορημένοι κύκλοι, ωστόσο, απέδιδαν τις προκλήσεις της Τουρκίας και την επίσημη τοποθέτηση του υπουργείου Εξωτερικών στον διττό ρόλο που διαδραματίζει ο κ. Νταβούτογλου, ο οποίος όταν έρθει η στιγμή να διαπραγματευθεί τον ερχόμενο Δεκέμβριο τις προϋποθέσεις της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. θα είναι εκείνος που θα καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και όχι οι Στρατηγοί της Άγκυρας, οι οποίοι επιζητούν με επιμονή ένα είδος στρατιωτικής νίκης στο Αιγαίο. Η προσπάθεια της Άγκυρας να καταστήσει γενικά απόλυτα δηλωτική προς την Αθήνα την παρουσία της μόνο τυχαία δεν είναι. Η αντίληψη του κ. Νταβούτογλου περί γεωπολιτικής, δηλαδή η θεωρία ότι τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν τη φυσική προέκταση της Ανατολίας, αιτιολογεί τις διεκδικήσεις της Άγκυρας επί των πλουτοπαραγωγικών πηγών και δη των κοιτασμάτων υδρογονάνθρακα που, όπως όλα δείχνουν, είναι πλούσια στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή από το Καστελόριζο μέχρι την Κύπρο. Η σταθερή επιλογή, όμως, του Καστελόριζου από την πλευρά της Τουρκίας, προκειμένου να προχωρά στην κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, έχει ακόμη έναν στόχο: την πρόκληση ρήγματος στους αμυντικούς δεσμούς Ελλάδας – Κύπρου, αφού το Καστελόριζο αποτελεί το σημείο σύνδεσης και επαφής των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των δύο περιοχών.

Η Κύπρος έχει προαναγγείλει και αυτή πετρελαϊκές έρευνες στην περιοχή, δηλαδή στη δική της αποκλειστική οικονομική ζώνη, η Ελλάδα αναμένεται στο άμεσο μέλλον να πράξει το ίδιο, ενώ παράλληλα δεδομένο πρέπει να θεωρείται το ενδιαφέρον πετρελαϊκών πολυεθνικών κολοσσών. Μέσα στο κλίμα που δημιουργείται, η Τουρκία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται πιεσμένη, ειδικότερα σήμερα που επιδιώκει όχι μόνο να εξελιχθεί σε περιφερειακή, αλλά και σε παγκόσμια δύναμη. Τα πετρέλαια και το status Η Τουρκία με τις πετρελαϊκές έρευνες που, όπως ανακοίνωσε εν μέσω θέρους, θα διεξαγάγει στο Καστελόριζο, κατέστησε δηλωτική την πρόθεσή της να προχωρήσει στο «γκριζάρισμα» μια περιοχής που έχει αποκτήσει ξεχωριστό ενδιαφέρον λόγω της ύπαρξης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Στη θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου τέμνονται οι αποκλειστικές ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης της Ελλάδας και της Κύπρου. Το δεδομένο αυτό αποκλείει την Τουρκία από το δικαίωμα να συμμετάσχει και εκείνη στο «παιχνίδι» της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων πετρελαίου στην περιοχή. Συνεπώς η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρά τον κίνδυνο να αποκτήσει ένα είδος ντεσαβαντάζ στο διεθνές ενεργειακό «παιχνίδι» έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου. Ιδιαίτερα σήμερα η ενεργειακή διπλωματία είναι ένας από τους σημαντικότερους άξονες της διπλωματίας που χαράσσουν τα κράτη.

 Η Τουρκία διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο λόγω γεωστρατηγικής θέσης στο Αιγαίο, στον Καύκασο και στη Μέση Ανατολή. Το γεγονός ότι η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κυρία Χίλαρι Κλίντον σε πολύ πρόσφατη τοποθέτησή της χαρακτήρισε την Τουρκία «αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη» έχει του δική της αξία για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την γειτονική χώρα τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας και ιδιαίτερα η νέα, υπό τον κ. Μπαράκ Ομπάμα, κυβέρνηση των ΗΠΑ που υλοποιεί σταθερά τη δική της πολιτική στη Μέση Ανατολή και στην ενέργεια. Επίσης, το γεγονός ότι η Τουρκία βρίσκεται σε κομβικό σημείο, επάνω ακριβώς στους ενεργειακούς δρόμους που συνδέουν την κεντρική Ασία και τη Μαύρη Θάλασσα με τη Δύση έχει με τη σειρά του τη δική του αξία. Η εκτίμηση ότι η Τουρκία αποτελεί ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη, δημιουργεί υψηλές προσδοκίες στο εσωτερικό της γειτονικής χώρας, αλλά είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η Άγκυρα θα καταφέρει να ανταποκριθεί σε αυτό.

 Οι Στρατηγοί, οι οποίοι έχουν χάσει τη μία μετά τις άλλες τις μάχες στο εσωτερικό της Τουρκίας, από την πανίσχυρη και έχουσα ισχυρή λαϊκή εντολή κυβέρνηση του AKP και είναι λογικό να θέλουν να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία τους και με αυτόν τον τρόπο, μέσω των διαρκών στρατιωτικών προκλήσεων επιζητούν ένα είδος στρατιωτικής νίκης στο Αιγαίο. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιο θερμό επεισόδιο θα προκαλέσει πόλεμο, αλλά αρκούν οι εντυπώσεις καθώς είτε λόγω της διαμεσολάβησης του ΝΑΤΟ είτε λόγω ενδεχόμενης ελληνικής ενδοτικότητας, οι «πασάδες» της Άγκυρας θα αισθανθούν τρόπον τινά νικητές. Ο βασικός λόγος, ωστόσο, των τουρκικών προκλήσεων στη δεδομένη συγκυρία και ενώ, εν όψει εθνικών εκλογών, το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα παραμένει ρευστό (δεν γνωρίζουμε καν αν θα εκλεγεί αυτοδύναμη κυβέρνηση) έχει να κάνει με τη μελλοντική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονάνθρακα στο Αιγαίο, που αναμένεται να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και το μελλοντικό status quo στο Αιγαίο.

 Η εμπλοκή διεθνών πετρελαϊκών κολοσσών, όπως για παράδειγμα η Chevron, η οποία έχει ήδη προχωρήσει σε συμφωνία με την Κύπρο, θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και αυτό διότι οι πολυεθνικές και οι διεθνείς πετρελαϊκοί κολοσσοί, εφόσον μάλιστα η Τουρκία δεν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά διατηρήσει ένα καθεστώς ειδικής σχέσης (όπως άλλωστε αναμένεται) δεν θα διαπραγματευθούν να επενδύσουν σε ένα επισφαλές περιβάλλον και σε μία περιοχή που έχει εξελιχθεί σε πεδίο αποσυμπίεσης από τις εσωτερικές κρίσεις και αντιφάσεις της Τουρκικής Δημοκρατίας. Οι αποκλειστικές οικονομικές ζώνες Η Κύπρος έχει προχωρήσει στην οριοθέτηση των δικών της αποκλειστικών ζωνών (το έχει πράξει με την Αίγυπτο).

 Το ίδιο προσπαθεί να πράξει και η Ελλάδα, ενώ η Τουρκία αντιδρά μονίμως ζητώντας να εξαιρεθεί το Καστελόριζο, με το επιχείρημα ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι, ενώ παράλληλα η Άγκυρα επιμένει ότι δικαιώματα επί της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Κύπρου έχει και το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος, το οποίο, σύμφωνα με όσα επικαλείται η Άγκυρα, δικαιούται να διεξαγάγει έρευνες. Επίσης, ενώ στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας το καθεστώς στο Αιγαίο είναι ασαφές, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες, αφού υφίσταται ρητή δέσμευση ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη. Η Τουρκία, όπως προαναφέρθηκε, αντιδρά, κυρίως στην περίπτωση του Καστελόριζου, στην περιοχή δηλαδή που προανήγγειλε μέσα στο καλοκαίρι του 2009 έρευνες για πετρέλαιο, στην περιοχή όπου «στήθηκε» η προβοκάτσια με την τεχνητή κρίση της Ρω και στην περιοχή όπου εντείνονται οι προκλήσεις της Άγκυρας. Η θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου αποτελεί το σημείο επαφής των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών Ελλάδας – Κύπρου, γεγονός που εντείνει τους φόβους της Τουρκίας για τη δημιουργία και την ενίσχυση ενός ενιαίου χώρου και πεδίου δραστηριότητας Αθήνας – Λευκωσίας. Σε ό,τι έχει να κάνει με το Αιγαίο η Τουρκία είναι γεγονός ότι επιδιώκει τουλάχιστον τη συγκυριαρχία.

 Όσο η κατάσταση στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας παραμένει ρευστή, τόσο η Τουρκία θα προβάλλει τις παραλογές αξιώσεις της και θα επιδιώκει να εμποδίζει την σύνδεση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών Ελλάδας – Κύπρου, επιχειρώντας ένα είδος αδρανοποίησης στην περιοχή. Τελικός στόχος είναι να αποφύγει τον περιορισμό των δικαιωμάτων της στα παράλιά της, που θα έχει ως νομοτελειακό αποτέλεσμα την απώλεια σημαντικών προνομίων που απολαμβάνει στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ Πρόσφατα ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Άντερς Φογκ Ράσμουσεν πραγματοποίησε διερευνητική επίσκεψη στην Αθήνα. Πριν από την επίσκεψη είχαν οργιάσει οι φήμες ότι ο νέος Γ.Γ. του ΝΑΤΟ έφερνε στις αποσκευές του στρατιωτικά νατοϊκά μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Ο ίδιος εξάλλου πριν από το ταξίδι του είχε προχωρήσει στην εξής τοποθέτηση: «Θέλω να θέσω το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία κατά την επίσκεψή μου στις δύο πρωτεύουσες… Γνωρίζω ότι πρόκειται για διμερές ζήτημα, όμως έχουμε φθάσει σε ένα σημείο που αυτό δημιουργεί πρόβλημα στις αποστολές μας», ενώ πρόσθεσε ότι «στο Αφγανιστάν, το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να συνάψει συμφωνία για να υποστηρίξει την αστυνόμευση της Ε.Ε. Στο κέρας της Αφρικής, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. κάνουν ναυτικές αποστολές στην ίδια περιοχή κατά της πειρατείας, όμως δεν έχουμε συμφωνήσει για το ποιος κάνει τι ή για το πώς θα υποστηριχθούμε αμοιβαία. Είναι δύο παραδείγματα που δείχνουν ότι αυτά τα προβλήματα ξεπερνούν σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα και την Τουρκία. Ελπίζω ότι θα είναι δυνατόν να ακολουθήσουμε έναν πιο ρεαλιστικό δρόμο που θα κάνει πιο αποτελεσματικές τις αποστολές μας».

 Τελικά ο κ. Ράσμουσεν δεν πρότεινε Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, αντίστοιχα ίσως με εκείνα στα οποία τον Δεκέμβριο του 2007 είχε συμφωνήσει η υπουργός Εξωτερικών κυρία Ντόρα Μπακογιάννη με τον τότε Τούρκο ομόλογό της κ. Αλί Μπαμπατζάν, ενώ η Τουρκία συνέχιζε τις προκλήσεις σε βάρος της Ελλάδας. Το βέβαιο είναι ότι το ΝΑΤΟ θεωρεί τις διαφορές της Ελλάδας με την Τουρκία προβληματικές για τον τρόπο με τον οποίο θέλει σήμερα να λειτουργήσει η Βορειοατλαντική Συμμαχία. Οι ΗΠΑ, που λειτουργούν καθοδηγητικά για τον ρόλο του ΝΑΤΟ, είναι βέβαιο ότι θέλουν να επιβάλουν, όταν και όποτε χρειαστεί, καθεστώς επιδιαιτησίας στο Αιγαίο. Ακόμη και ένα είδος στρατιωτικής συγκυριαρχίας Ελλάδας – Τουρκίας στο Αιγαίο θα αποτελούσε ευδόκιμη λύση για τους προφέσορες της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Τον Νοέμβριο του 2007 είχα αποκαλύψει με ρεπορτάζ μου στην εφημερίδα «Η ΑΞΙΑ» τις προχωρημένες συζητήσεις που πραγματοποιούνταν σε νατοϊκούς κύκλους για την δημιουργία κοινής αντιπυραυλικής ασπίδας Ελλάδας – Τουρκίας. Νατοϊκές πηγές έκαναν λόγο για ένα είδος φόρμουλας με στόχο την επίλυση των διαφορών στο Αιγαίο με ριζοσπαστικές, στρατιωτικού τύπου λύσεις. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η ιδέα υπάρχει ακόμη. Το μέλλον θα δείξει αν θα υλοποιηθεί.

Οδοιπορικό στα χνάρια του χαμένου Ελληνισμού στην Μικρασία

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

 Το βιβλιοπωλείο «χωρίς όνομα» και ο Σάββας Καλεντερίδης σας προσκαλούν στην  παρουσίαση της εκδήλωσης με θέμα «Οδοιπορικό στα χνάρια του χαμένου Ελληνισμού στην Μικρασία».

 Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, στις 7.30 το απόγευμα στο πνευματικό πολιτιστικό κέντρο του δήμου Χολαργού (Περικλέους 55, Δημαρχείο Χολαργού).  

      Για οποιαδήποτε πληροφορία επικοινωνήστε στο τηλέφωνο 210-6546742. 

βιβλιοπωλείο «χωρίς όνομα» Φανερωμένης 8, Χολαργός

Ε΄στάση Χολαργού στη λ. Μεσογείων

Ηλεκτρ.διεύθ. nonamebk@acci.gr ή ενημερωθείτε μέσω του διαδικτύου στην ηλεκτρονική σελίδα https://papaleonidasdimitris.wordpress.com