Μίκης Θεοδωράκης: «Ή τώρα ή ποτέ»! Ξύπνα Έλληνα αδελφέ!

 

Μίκης Θεοδωράκης: «Ή τώρα ή ποτέ»! Κι όταν λέω «ποτέ», το εννοώ. Γιατί εάν ο ελληνικός λαός δεν αδράξει αυτή την τελευταία ευκαιρία, θα είναι χαμένος, γονατισμένος, εξαθλιωμένος και ντροπιασμένος για πάρα – πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. ϊσως και για αιώνες»…  Είσαι νέος… Διάβασε καλά! Αν θες διαφώνησε, αλλά μην αδιαφορείς! Η πατρίδα εκπέμπει σήμα κινδύνου. Δεν ακούς; Ποιόν περιμένεις να τη σώσει; Ποιόν περιμένεις να σε σώσει; Κατάλαβέ το. Η λαίλαπα του πολέμου, του ακήρυκτου πολέμου που ζούμε, είναι ανεξέλεγκτη. Ο εχθρός έχει ήδη περάσει το κατώφλι του σπιτιού σου. Όσο κοιτάμε, βέβαια, την τηλεόραση δεν το αντιλαμβανόμαστε. Δεν θα βγει, όμως, από εκεί κανένας σωτήρας… Ο σωτήρας είσαι εσύ, γιατί η πατρίδα είσαι εσύ! Αν κάτσεις με τα χέρια σταυρωμένα, πολύ σύντομα θα δεις τα παιδιά σου σκλαβωμένα. Θα δεις τον εαυτό σου να δουλεύει για ένα πιάτο φαΐ, δουλικά, ώρες ατελείωτες. Θα δεις την περιουσία σου να παραδίδεται στους ξένους επειδή έτσι το θέλησαν κάποιοι. Θα δεις μια Ελλάδα ανοχύρωτη να σκίζεται σε κομμάτια και να μοιράζεται στους εχθρούς της. Κι όλα αυτά επειδή δεν αντέδρασες όταν είχες τη δυνατότητα να το κάνεις. Η ένδοξη χώρα των Ελλήνων, η ποτισμένη από αίμα ηρώων και μαρτύρων, το λίκνο της Ρωμηοσύνης, στα βάρβαρα χέρια του 4ου Ραΐχ και των συνεργατών του. Αμαχητί. Τι τραγική ειρωνεία… Έλληνα αδελφέ μας, δεν υπάρχει, πια, η πολυτέλεια της αδιαφορίας. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο. Μην απελπίζεσαι. Δράσε! Μην το σκέπτεσαι άλλο, ξεσηκώσου! Τώρα. Αύριο θα είναι αργά. Η αρχή του ξεσηκωμού βρίσκεται πάντοτε, στην πνευματική αφύπνιση, στην αναζήτηση και συνειδητοποίηση της αλήθειας. Η Ελλάδα, η πατρίδα σου, αναλογικά με την έκταση της και τον πληθυσμό της, είναι η πιο προικισμένη χώρα του κόσμου. Μάθε, λοιπόν, ότι τα αποθέματα του υπεδάφους μας είναι αμύθητης αξίας. Η αξία του ορυκτού μας πλούτου ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια ευρώ. Πρόσφατα, σε μεγάλη εκδήλωση που όλα τα μέσα απέκρυψαν (Ίδρυμα Κακογιάννη, 7-11-12), ειδικοί επιστήμονες βεβαίωσαν, για πρώτη φορά σε ευρύ κοινό, ότι μόνο τα άμεσα αξιοποιήσιμα κοιτάσματα υδρογονανθράκων εκτιμώνται σε ένα τρισεκατομμύριο ευρώ. Κι εκτός του ανυπολόγιστης αξίας, υπεδάφους μας, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η γεωγραφική μας θέση, μας καθιστά παγκόσμιο κόμβο εμπορίου. Ότι η ναυτιλία μας είναι η μεγαλύτερη παγκοσμίως κι η αξία του τουρισμού μιας τέτοιας, νησιωτικής κι όχι μόνο, χώρας είναι ανυπολόγιστη. Πως θα ανεχθείς να δεσμεύονται όλα αυτά τα έσοδα σε ένα «Ταμείο Αξιοποίησης Δημόσιας Περιουσίας» με στόχο την -ες αεί- αποπληρωμή του μεθοδευμένα υπέρογκου χρέους; Αντιλαμβάνεσαι τώρα την έσχατη προδοσία που συντελείται; Κατανοείς γιατί οι «σύμμαχοί» μας, μας… «σώζουν» μέσω Μνημονίων από την κρίση που αυτοί δημιούργησαν; Για να μας κατακτήσουν χωρίς να υποψιαστούμε και να καταφέρουν το μεγάλο ξεπούλημα της γης μας. Βλέπεις γιατί τα παπαγαλάκια του συστήματος κάνουν ό,τι μπορούν, χρόνια ολόκληρα τώρα, να σε πείσουν ότι όλα γίνονται «για το καλό σου»; Για να σε κατακτήσουν αδιαμαρτύρητα. Για να σε κατακτήσουν ολοκληρωτικά. Γιατί όποιος κατακτά τις συνειδήσεις, κατακτά ολοκληρωτικά… Έκρυψαν τα όλα, τα αντικατέστησαν με γραβάτες. Τα τάνκς, μετατράπηκαν σε απεσταλμένους της τρόικας, οι βόμβες λέγονται τώρα δάνεια. Σ’ έκαναν να προσκυνάς τους Εφιάλτες σου, για μια θεσούλα στο Δημόσιο, που τώρα θα στην πάρουν. Η προδοσία μετονομάστηκε σε σωτηρία, η αντίσταση σε ανοησία. Έτσι, μεταμφιεσμένοι, «Έλληνες» και ξένοι κατακτητές απεδείχθησαν πολύ αποτελεσματικοί. Σε έπιασαν στον ύπνο, σε κορόιδεψαν και συνεχίζουν ξεδιάντροπα να το κάνουν. Μας υποδούλωναν ενώ εμείς θαυμάζαμε τη «δημοκρατία» που μας σέρβιραν. Και θα αποθρασύνονται περισσότερο όσο τους αφήνεις. Δεν αργεί η ώρα που θα στρέψουν εναντίον του συμπατριώτη σου, όπως καλά ξέρουν να το κάνουν. Για να ισοπεδώσουν τα πάντα στον πολύπαθο τούτο τόπο, κι ύστερα να ‘ρθουν ως ελευθερωτές να τους δοξάσεις υπηρετώντας τους. Το ίδιο ιστορικό σκηνικό για άλλη μία φόρα. Μην τους αφήσεις! Θυμήσου τους αγώνες των προγόνων σου και τίμα το αίμα που χύθηκε ως τα σήμερα. Εμπνεύσου απ’ το φρόνημα των αγωνιστών του Ελληνικού Έθνους. «Να ‘ρθει ένας να μου ειπή ότι θα πάγη ομπρός η πατρίδα, στρέγομαι να μου βγάλει και τα δυο μου μάτια. Ότι αν είμαι στραβός, και η πατρίδα μου είναι καλά με θρέφει. Αν είναι η πατρίδα μου αχαμνά, δέκα μάτια να ‘χω, στραβός θανα είμαι», έλεγε ο Μακρυγιάννης απηχώντας το διαχρονικό ανυπέρβλητο πνεύμα του Ελληνισμού. Αγάπα την πατρίδα σου! Αγάπα την άδολα, μακριά από μισαλλοδοξία. Αγκάλιασε τον συμπατριώτη σου αληθινά, ό,τι κι αν πρεσβεύει «ιδεολογικά». Δεν είναι αυτός ο εχθρός σου. Αυτοί που σε σαγήνευσαν με τις υποσχέσεις τους και θέλησαν να σε κάνουν συνένοχο με τα ρουσφέτια τους, αυτοί είναι οι αντίπαλοί μας. Αυτοί που σ’ αποκοίμισαν όσο θαύμαζες τον εκσυγχρονισμό τους, σ’ είχαν προγραμματίσει να ξυπνήσεις μέσα σε εμφύλιο σπαραγμό. Ξύπνα αδελφέ πριν το μοιραίο! Μην περιμένεις τίποτα απ’ όσους διαχειρίζονται»πολιτικά» την κατάσταση. «Αλίμονο στους αγώνες που κρέμονται από τα χαρτιά. Το γένος δεν χρειάζεται  τα χαρτιά κανενός για τη λευτεριά του. Έχετε πίστη; Έχετε καρδιά; Αλλιώς καθίστε εκεί που κάθεστε. Ραγιάδες εσείς, ραγιάδες και τα παιδιά σας, ραγιάδες και τα παιδιά των παιδιών σας», έκραζε πριν δύο αιώνες ο Παπαφλέσσας. Τώρα είναι η σειρά σου! Να πεις το νέο «ΟΧΙ»! Να πεις το νέο «Μολών Λαβέ»! «Η Λευτεριά δεν χαρίζεται, κατακτιέται»! Δεν είσαι μόνος σου στον αγώνα αυτό. Πολλοί είμαστε αυτοί που αρνούμαστε πεισματικά να γίνουμε οι πρώτοι Έλληνες στην τρισχιλιετή ιστορία αυτού του Έθνους που θα σκύψουν, ομοθυμαδόν, το κεφάλι στον κατακτητή. Έστω και καθυστερημένα, ξεσηκωθήκαμε, πολεμάμε και θα νικήσουμε! Ένωσε τη σπίθα του αγώνα σου μ’ αυτήν του διπλανού σου. «Μέχρι η σπίθα να φουντώσει και να γίνει η καθαρτήρια φωτιά που θα μας σώσει». Για μια ανεξάρτητη Ελλάδα, μ’ αληθινή δημοκρατία και υγιή πατριωτισμό! Και μη ξεχνάς το που χρωστάς… «Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ‘ρθουν, θα περάσουν. Κριτές, θα μας δικάσουν, οι αγένητοι, οι νεκροί». (Κ. Παλαμάς). Μίκης Θεοδωράκης

20-7-1974: 35 χρόνια από την εισβολή στην Κύπρο

Συγγραφέας: Της Σύνταξης

Ηττηθήκαμε στην Κύπρο;

Το χρονικό μιας προδοσίας

Του Κώστα Χατζηαντωνίου

Η Δευτέρα 15η Ιουλίου 1974 εκδηλώθηκε στη Λευκωσία, από την ελεγχόμενη από τη χούντα Εθνική Φρουρά, το προδοτικό πραξικόπημα κα­ι του αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το πραξικόπημα αυτό είχε από καιρό σχεδιαστεί στους παράδρομους της CIA και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που εκμεταλλευθήκαν άριστα τη μικρόνοια της ιωαννιδικής δικτατορίας. Η επιβολή της 21ης Απριλίου άλλωστε ήταν υπό τις «ευλογίες» του αμερικανικού παράγοντος που επιθυμούσε σφόδρα να κλείσει με μια λύση διπλής ένωσης το Κυπριακό, μόνιμη εστία εσωτερικής αναταραχής στο NATO. Παράλληλα από καιρό ήθελε να απαλλαγεί από τον Μακάρι­ο τον οποίο θεωρούσε εν δυνάμει «Κάστρο της Μεσογείου» και απειλή για την ασφάλεια του Ισραήλ.

Η επιβολή αυτής της «λύσης» (που με την ιερή λέξη της Ενώσεως κάλυπτε την ουσία που ήταν η διχοτόμηση) με πολιτικά μέσα είχε αποτύχει (σχέδιο Άτσεσον κ.λπ.) αφού ο Μακάριος ανθίστατο και δεν υπήρχε Ελλαδίτης πολιτικός που θα αναλάμβανε αυτό το κόστος. Δεν απέμενε παρά η δημιουργία μιας σκηνοθετημένης πολεμικής κρίσης. Πρώτη δοκιμή υπήρξαν τα γεγονότα του 1967 αλλά η υποχώρηση Παπαδόπουλου, και η προδοτική απόσυρση της μεραρχίας και του βαρύτατου οπλισμού της προ του τουρκικού τελεσιγράφου, θεωρηθήκαν επαρκές πρώτο βήμα.

Ακολούθησαν τα χρόνια της σκληρής αντιπαράθεσης με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Είναι πασίγνωστη η μέθοδος του ιμπεριαλισμού, όταν έχει να αντιμετωπίσει έναν σκληροτράχηλο αντίπαλο ηγέτη, να ενισχύει υπόγεια έναν ακόμη πιο «αδιάλλακτο» υπερπατριωτικό πόλο ώστε με τα μαξιμαλιστικά αιτήματα του να υπερκερνά τη στρατηγική του αυθεντικού αντιπάλου. Στην Κύπρο η παράταξη του γενναίου στρατιώτη αλλά πολιτικά αφελούς, Γ. Γρίβα έπεσε σε αυτή την παγίδα, ιδιαίτερα, μετά τον θάνατο του τελευταίου που αναίρεσε και το τελευταίο εμπόδιο αφού ο έλεγχος της ΕΟΚΑ-Β πέρασε πλέον απ’ ευθείας στη χούντα των Αθηνών.

Η υπονόμευση του εσωτερικού μετώπου στην Κύπρο στηρίχθηκε σε δύο σχήματα προπαγάνδας. Στον «κομμουνιστικό κίνδυνο» (είμαστε σε μια ε­υχή αντικομμουνιστικής τύφλωσης) και στη δήθεν αντίδραση του Μακαρίου στην ένωση. Ένας εθνικισττής, ενωτικός και αντικομμουνιστης ηγέτης όπως ο Μακάριος κατηγορήθηκε για την αντιδυτική του πολιτική. Όταν όμως οι δυτικές χώρες δεν του πω­λούσαν οπλισμό (άρματα, τορπιλακάτους κ.λπ.), δεν έπρεπε να αγοραστούν έστω τα ρωσικά άρματα και οι ρωσικές τορπιλάκατοι που διετίθεντο; Όταν απειλείτο με τουρκική εισβολή δεν έπρεπε να επι­διώξει σοβιετική παρέμβαση αφού οι ΗΠΑ ανέχονταν τους βομβαρδισμούς της Τηλλυρίας (καλο­καίρι 1964) για να εκβιάσουν τη διπλή ένωση, το σχέδιο Άτσεσον που όλοι σήμερα προβάλλουν α­ποκρύπτοντας το διχοτομικά του στοιχεία; Ή όταν υπονομεύετο πανταχόθεν, δεν ήταν αναγκασμένος να αναζητήσει στήριξη στο αριστερό ΑΚΕΛ; Κι ό­μως. Τις ενέργειες αυτές οι μικρόνοες τις χρησι­μοποιούσαν στη συνέχεια ως… απόδειξη του φιλοσοβιετικού τάχα προσανατολισμού του αρχιεπι­σκόπου.

Ο ταξίαρχος Χάντζος, αμετανόητος αντιμακαριακός, σε πόνημα του για το 1974, ομολογεί ότι πολιτική όλων των ελλαδικών κυβερνήσεων, των χουντικών συμπεριλαμβανομένων, ήταν η διπλή έ­νωση. Σε αυτή την ένωση αντετίθετο ο Μακάριος. Αλλά η προδοτική χούντα προπαγάνδιζε στην Κύ­προ αορίστως περί ενώσεως παρασύροντας τους αγνούς Κυπρίους στον ολέθριο διχασμό. Ο Μακά­ριος όπως κάθε Έλλην Κύπριος επιθυμούσε δια­καώς την ένωση αλλά κατανοούσε ότι άμεσα ήταν αδύνατη αφού η Αθήνα δεν ήταν αποφασισμένη να την επιδιώξει. Πραξικοπηματική ένωση σήμαινε πό­λεμο με την Τουρκία. Κι εκεί όλες οι κυβερνήσεις των Αθηνών έκαμναν πίσω, δειλές όντας και στην υπηρεσία αλλότριων συμφερόντων.

Δεδομένου ότι η Ζυρίχη απέκλειε ρητώς την ένωση και ο Μακάριος με την αναθεώρηση του συντάγματος φαινόταν ως αίτιος της κρίσης (τυπικά διότι ουσιαστικά το κράτος δεν μπορούσε να λειτουργήσει) δεν ή­ταν δυνατόν να επιδιώκει επίσημα την ένωση. Με την πολιτική του ο Μακά­ριος θα πετύχει να «σπρώξει» τους Τουρκοκυπρίους στους θυλάκους που δεν περνούσαν το 6% της νή­σου. Η κυπριακή δημοκρατία είχε κα­ταστεί, με την αποχώρηση των Τ/Κ από τα πολιτειακά όργανα, ένα αμι­γώς ελληνικό κράτος. Οι άθλιες συν­θήκες στους θυλάκους είχαν αναγκά­σει τους Τ/Κ να εξέρχονται σιγά- σι­γά απ’ αυτούς είτε προς το νότο είτε στο εξωτερικό και η πορεία της επα­νένταξης τους ως μειονότητας ήταν νομοτελειακή με την τακτική κωλυ­σιεργίας του Μακαρίου στις διακοι­νοτικές. ΗΠΑ και Τουρκία φυσικά α­ντιλαμβάνονται αυτή τη στρατηγική. Επείγονται λοι­πόν για την ανατροπή του Μακαρίου.

Σε αυτό το «παιχνίδι» ενεπλάκη η ηλίθια προ­δοτική χούντα των Αθηνών. Και είναι αποκαλυπτικό των σχεδίων ότι το πραξικόπημα θα εκδηλωθεί σε μια χρονική στιγμή που οι Τουρκοκύπριοι, κουρα­σμένοι από τον περιορισμό στους θυλάκους, ανα­ζητούν μια λύση και οι διακοινοτικές συνομιλίες φτάνουν για πρώτη φορά κοντά σε μια συμφωνία που επιβεβαιώνει την ενότητα της Κυπριακής Δη­μοκρατίας και περιορίζει τα προνόμια της Ζυρίχης, Οι Αμερικανοί επείγονται αφού η κρίση στο Αιγαίο φτάνει τον Ιούνιο σε ακραία όρια και παρότι έχουν πετύχει να συρθεί η ελληνική χούντα σε συνομιλί­ες με την Τουρκία για το Αιγαίο.

Όταν ο Ιωαννίδης αποφασίζει την ανατροπή του Μακαρίου νομίζει ότι εισηγείται κάποιο δικό του σχέδιο στους Αμερικανούς που τον περιμέ­νουν με ανοιχτή αγκάλη. Τον διαβεβαιώνουν μάλι­στα ότι δεν πρόκειται να εκδηλωθεί τουρκική αντί­δραση. Κι είναι απορίας άξιον, κάποιοι που ήθελαν να παριστάνουν τους «επαναστάτες» και τους «ε­θνικιστές» πώς αποδέχονται τόσο αβασάνιστα τις διαβεβαιώσεις των πρακτόρων, αφού φυσικά ο Κίσινγκερ ήταν αρκετά ευφυής ώστε να μην συνομι­λεί απ’ ευθείας μαζί τους.

Το σχέδιο αυτό ήταν έτοιμο πριν την περίφημη επιστολή Μακαρίου της 2ας Ιουλίου 1974 και δεν προκλήθηκε δήθεν από την επιστολή με την οποία ο Μακάριος ζητούσε ανάκληση των Ελλαδιτών α­ξιωματικών από την Εθνική Φρουρά. Η απόφαση ελήφθη πριν την παραλαβή της επιστολής. Η μι­κρόνοια και η ευθύνη για την απόφαση ανατροπής του Μακαρίου ή τη μη πρόληψη της δεν αφορά μόνο την ομάδα Ιωαννίδη αλλά συνολικά όλο το πλέγμα εξουσίας του 1974. Όλους όσοι παρίστα­ναν τον «πρόεδρο της δημοκρατίας» (τον περίφη­μο Γκιζίκη που ποικιλοτρόπως προστατεύθηκε α­πό τη δημοκρατία μας για ευνόητους λόγους), τον πρωθυπουργό, τους «υπουργούς» και εν συνόλω την αστική μας τάξη που μέχρι τότε απολάμβανε τη χουντική ευημερία πριν ανακαλύψει, υπό το βάρος της προδοσίας, τη «δημοκρατία» (διάβαζε αλλαγή φρουράς). Η μικρόνοια (μόνιμο χαρακτηριστικό της ελληνικής ακροδεξιάς) στην ιστορία έχει αποδει­χθεί συχνά χειρότερη και από τη συνειδητή προδο­σία. Ενημέρωση των Αμερικανών για το σχέδιο ανα­τροπής του Μακαρίου σημαίνει φυσικά και ενημέρωση των Τούρκων οι οποίοι αναμένουν. Ο Ίνονου έχει αφήσει τις υποθήκες του: «Ετοιμαστείτε και μη βιάζεστε. Αφήστε πρώτα τους Έλληνες να φα­γωθούν μεταξύ τους και μετά μ’ έναν περίπατο θα πάρετε ό, τι θέλετε».

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου θα προκαλέ­σει βαρύ πλήγμα στην Εθνική Φρουρά. Τα αιματηρά εμφύλια επεισόδια δημιουργούν κατάσταση χάους. Οι μονάδες εγκαταλείπουν τις στρατηγικές θέσεις τους, διασκορπίζονται αναζητώντας τον… εχθρό. Και εχθρός είναι τώρα οι «μακαριακοί», όπως για τους μακαριακούς εχθρός είναι οι «χουντικοί» και οι εοκαβήτες και όχι οι Τούρκοι που ετοιμάζονται. Οι μοίρες καταδρομών «πρέπει» να είναι μακριά από τις προβλεπόμενες θέσεις τους τη μέρα της εισβολής. Η αμυντική ισχύς της Κύπρου ελαχιστο­ποιείται και υλικά και ψυχολογικά. Σαν να μη φτά­νουν αυτά προστίθεται μια επιλογή – προβοκάτσια: Επιλέγεται ως νέος πρόεδρος ο Ν. Σαμψών που η ηρωική αλλά και χωρίς ηθικούς φραγμούς δράση του κατά Βρετανών και Τούρκων τον είχαν καταστή­σει ιδιαιτέρως μισητό πρόσωπο και πάντως όχι ι­δανικό για ανώτατη πολιτειακή θέση.

Ο Ετζεβίτ από την 15η Ιουλίου παραπλανητικά δηλώνει ότι τα γεγονότα αποτελούν «εσωτερική υπόθεση των Ελληνοκυπρίων» και από την άλλη διατάσσει εσπευσμένες προετοιμασίες του αποβατικού σώματος. Από την πρώτη μέρα του πραξι­κοπήματος εισηγείται χωρίς περιστροφές την ε­πέμβαση και το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας α­ποφασίζει από το βράδυ της 15ης Ιουλίου απόβα­ση για τις 20 Ιουλίου. Ταξιδεύει το βράδυ της 17ης στο Λονδίνο για να έχει το άλλοθι ότι διαβουλεύθηκε προ της επιθέσεως και με την άλλη εγγυή­τρια δύναμη και συναντά εκεί και τον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών Σίσκο, δηλώνοντας ξεκά­θαρα ότι η Τουρκία θα επέμβει. Παράλληλα εξα­σφαλίζει τη σοβιετική ουδετερότητα που δεν δυ­σαρεστείται ιδιαίτερα από την ελληνοτουρκική δια­μάχη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τη μεσολάβηση δεν α­ναλαμβάνει ο Κίσσινγκερ αλλά ένας υφυπουργός του, οι «πιέ­σεις» του οποίου κάθε άλλο παρά συγκινούν την Άγκυρα. Στην Αθήνα, παρά τα σαφή μη­νύματα από πρεσβείες και μυ­στικές υπηρεσίες, ουδείς δια­τάσσει οποιαδήποτε προπαρα­σκευή για αντιμετώπιση της ε­πικείμενης τουρκικής επίθεσης αλλά και ούτε κάνουν μια διπλω­ματική κίνηση προς την Τουρκί­α ώστε, υποσχόμενοι π.χ. κά­ποιον συμβιβασμό στο κυπρια­κό πρόβλημα, να κερδίσουν χρόνο. Ήθελαν να ανατρέψουν το Μακάριο; Θαυμάσια! Γιατί δεν έλαβαν τα στοιχειώδη μέσα α­μύνης στο διάστημα 15-20 Ιου­λίου; Ένα ερώτημα που αποκαλύπτει τον πυρήνα της προδοσίας.

Το μέγα έγκλημα προετοιμάζεται. Ο Σίσκο επι­σκέπτεται την Αθήνα στις 19 Ιουλίου. Το σχέδιο εκτυλίσσεται άψογα, ο Σίσκο από τη συνάντηση με τον Ετζεβίτ ήδη γνωρίζει ότι η Τουρκία θα χτυπή­σει. Ο Ιωαννίδης δεν πιστεύει, έχει άλλες διαβε­βαιώσεις αλλά καλού – κακού απειλεί με πόλεμο χωρίς όμως να πάρει οποιοδήποτε μέτρο προπα­ρασκευής. Ο Σίσκο δηλώνει στην πολιτική και στρα­τιωτική ηγεσία ότι «έρχεται ως εκπρόσωπος της κυβερνήσεως του για να μεσολαβήσει για την ει­ρηνική διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφο­ρών». Προτρέπει την Ελλάδα να φανεί διαλλακτι­κή, να δεχθεί τους τουρκικούς όρους παραχωρώ­ντας διέξοδο των Τουρκοκυπρίων στη θάλασσα και ανεχόμενη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη νήσο. Πρόκειται σαφώς για το σχέδιο που προβλέ­πει τη διπλή ένωση, τον τελευταίο εκβιασμό πριν την επέμβαση. Ούτε τότε αντιλαμβάνεται η Αθήνα ότι πρέπει να προετοιμαστεί για τη σύγκρουση. Ας αποπλέει το πρωί της 19ης Ιουλίου από τη Μερσί­να ο τουρκικός αποβατικός στόλος.

Η περιοχή Αδάνων – Μερσίνας είναι ήδη κατά­μεστη στρατού, φορτηγών, τεθωρακισμένων. Στην Κύπρο δεν λαμβάνονται τα αναγκαία προπαρα­σκευαστικά μέτρα. Το Γενικό Επιτελείο της Εθνικής Φρουράς χρειάζεται 48 ώρες για την υλοποίη­ση των σχεδίων συναγερμού και επιστρατεύσεως. Και παρότι ο χρόνος υπήρχε, ουδείς αποφασίζει να εφαρμοστούν τα προβλεπόμενα σχέδια, έστω υπό τύπον ασκήσεων. Ούτε καν τίθεται η Εθνοφρουρά υπό προειδοποίησιν, ένα μέτρο που θα κατέπαυε τα εμφύλια πάθη με το ψυχολογικό βάρος της τουρ­κικής απειλής. Η Εθνοφρουρά θα υποστεί στρατη­γικό και τακτικό αιφνιδιασμό. Ούτε λόγος φυσικά για την ανάγκη να αποσταλούν άμεσα στην Κύπρο μονάδες βαρέων όπλων (και δη αντιαεροπορικού και αντιαρματικού πολέμου).

Σαν να μη φτάνουν αυτά κάποιοι παραπληρο­φορούν την Αθήνα με ανοησίες για κινήσεις στα βουλγαρικά σύνορα, λες και η ΕΣΣΔ ήθελε να απο­τρέψει την ενδονατοϊκή σύρραξη ή θα απειλούσε την Ελλάδα, μια νατοϊκή χώρα. Σε τέτοιον παρά­φρονα αντικομμουνισμό πελαγοδρομούσαν οι στρα­τιωτικοί ηγέτες και τέτοιο παιχνίδι έπαιζαν οι Αμε­ρικανοί αφού η «πληροφορία» ήρθε από το στρα­τιωτικό τους ακόλουθο στη Σόφια…

Μόνη αντίδραση υπήρξε από τον Α/ΓΕΝ Αραπάκη που στέλλει τρία υποβρύχια στην περιοχή Ρόδου. Τα υποβρύχια, για να φτάσουν από τον Πει­ραιά στην Κύπρο εν καταδύσει και να δράσουν, ή­θελαν πέντε μέρες. Σπεύδοντας εν αναδύσει ως τη Ρόδο μπορούσαν να βρεθούν στις ακτές της Κυρήνειας το μεσημέρι της 22ας. θα ήταν αργά για τον Αττίλα-1 (αφού τα F-84 που βρίσκονταν στην Κρήτη δεν στέλλονται) αλλά προλάβαιναν το δεύ­τερο κύμα αποβάσεως, το οποίο μπορούσαν να πλήξουν με τη μοίρα αεροσκαφών F-4E που όμως μόλις στις 22 στέλλεται στην Κρήτη. Αν δε απέπλεαν από τις 15 Ιουλίου, θα ήσαν στην Κύπρο από τη μέρα της πρώτης απόβασης. Δυστυχώς, μόλις το μεσημέρι της 20ης τα δύο εξ αυτών θα διατα­χθούν να πλεύσουν προς την Κύπρο για να ανακλη­θούν την επομένη.

Νύχτα της 19ης Ιουλίου. Ο τουρκικός στόλος με την αποβατική δύναμη πλησιάζει ανενόχλητος τις ακτές της Κύπρου παρότι εντοπίζονται από τα ραντάρ των ακτών. Η μη εκμετάλλευση αυτής της νύχτας θα αποδειχθεί μοιραία. Ο Σίσκο προσπαθεί στην Άγκυρα να αποτρέψει την επιχείρηση χωρίς όμως εξουσιοδότηση για μια σαφή απειλή παρε­μπόδισης της. Και στην Κύπρο; Αδράνεια εν όψει του επερχόμενου κινδύνου, ανικανότητα στην εκτί­μηση της κατάστασης και τη λήψη αναγκαίων μέ­τρων, ανικανότητα στην αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης. Η εσχάτη προδοσία δεν είναι κάτι πε­ρισσότερο απ’ αυτά. Προδότης δεν είναι μόνο ο συνειδητός και ο αμειβόμενος πράκτορας. Μπορεί να είναι και ένας ηλίθιος εθνικόφρων. Οι μονάδες αποκοιμίζονται από το ΓΕΕΦ, που καθησυχάζει ακό­μη και τους διοικητές ταγμάτων. Μάταια φωνάζουν οι σταθμοί έγκαιρης ειδοποίησης και οι διευθύν­σεις πληροφοριών: Οι Τούρκοι φτάνουν!

Στις πέντε το πρωί τουρκικά αεροσκάφη βομ­βαρδίζουν ελληνοκυπριακούς στόχους. Πέφτουν οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές στο θύλακα της Λευκωσίας στο Κιόνελι, και τα αποβατικά κινούνται προς την ακτή ενώ ξημερώνει. Ο πρώτος καταπέλτης αποβατικού πέφτει στην παραλία Πεντεμίλι Κυρήνειας, σε περιοχή όπου αναμενόταν κατά τα ελληνικά σχέδια. Οι άνδρες αποβιβάζονται από τα αποβατικά με άνεση μεγαλύτερη και από εκτέλεση άσκησης. Κατέρχονται σε μπουλούκια, μέσα σε σύγχυση όλες οι μονάδες σε έναν αιγιαλό πλάτους 200 μ. Πρωτοφανής υπήρξε η απόβαση τόσων δυνάμεων σ’ ένα μόνο αιγιαλό. Τόσο σίγουροι ήσαν την έλλειψη αντίστασης. Τα πυρά υποστήριξης του στόλου τους ήσαν αναπάντεχα άστοχα. «Αραιά που ακούγονταν ριπές αυτομάτων», θα γράψει ο Μπιράντ. Ήσαν οι λιγοστοί γενναίοι που αυτοβούλως αμύνονταν αφού μόλις στις 10 εμφανίστηκε τμήμα της Εθνοφρουράς, το γενναίο 251 του Κουρούπη. Στο μεταξύ οι αλεξιπτωτιστές και καταδρομείς ενισχύουν το θύλακο Λευκωσίας.

Ο εκτελών χρέη διοικητού της Εθνοφρουράς (ο αφελέστατος στρατηγός Ντενίσης είχε κληθεί στην Αθήνα), ο θλιβερός ταξίαρχος Γεωργίτσης που είχε ξοδέψει όλο του το πάθος στις συνωμοσίες και το πραξικόπημα και δεν είχε καιρό για την απόκρουση της εισβολής, αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Ενημερώνει τον Μπονάνο (που το βράδυ της 19ης άνετος κοιμόταν στο θέρετρο του Αγ. Ανδρέα) ότι πραγματοποιείται τουρκική απόβαση στην Κερύνεια και πέφτουν αλεξιπτωτιστές στον θύλακο Λευκωσίας – Αγύρτας ενώ η τουρκική αεροπορία βομβαρδίζει τον Πενταδάκτυλο και στόχους της ελληνικής Λευκωσίας. Ο Μπονάνος αρνείται ακόμη και τότε να δώσει διαταγές για αντεπίθεση λέγοντας χαρακτηριστικά στον αντιπλοίαρχο Νικολόπουλο (ένορκη κατάθεση τελευταίου) ότι «η Τουρκία χτυπά την Κύπρο και εμείς είμαστε Ελλάς;»!! Η ΕΛΔΥΚ, για την ενέργεια της οποίας απαιτείται διαταγή του ΑΕΔ, ολιγωρεί και χάνονται πολύτιμες ώρες. Λίγες ώρες πριν, ο Μπονάνος έχει διατάξει το αρματαγωγό «Λέσβος», που έφτασε με 450 άνδρες της ΕΛΔΥΚ για να αντικαταστήσουν τη σειρά που απολυόταν, να γυρίσει στην Ελλάδα παρότι έβλεπε πως οι άνδρες αυτοί ήσαν παραπάνω από απαραίτητοι εν όψει της τουρκικής θέσης! Ακόμη και τα πυρομαχικά που μετέφερε το αρματαγωγό διέταξε να μην εκφορτωθούν!

Η εθνοφρουρά αναλαμβάνει αυτοβούλως να αμυνθεί αφού βάλλεται και η ΕΛΔΥΚ. Αλλά είναι ήδη αργά. Μια μερική έστω επιστράτευση την προηγούμενη θα επέτρεπε το πρωί της 20ης Ιουλίου να υπάρχουν τα προβλεπόμενα δύο τάγματα στον χώρο απόβασης και την Κυρήνεια, να είχε οργανωθεί επάκτιο πυροβολικό και να συμπληρωνόταν η εμπόλεμη σύνθεση των μονάδων. Η μόνη μονάδα ακτής, το ηρωικό 251 Τ.Π., δεν θα σφαγιαζόταν φεύγοντας από την εν ειρήνη έδρα του. Η ταυτόχρονη αντιμετώπιση θυλάκων και απόβασης απαιτούσε επιστράτευση, η Εθνοφρουρά των 10.000 δεν μπορούσε και τον επιθετικό ελιγμό κατά των θυλάκων και κατά των εισβολέων να ενεργήσει συγχρόνως, με την Ελλάδα παρατηρητή.

Όταν οι ελληνοκυπριακές μονάδες το πρωί της εισβολής σπεύδουν να βγουν από τα στρατόπεδα, δέχονται τα καταστρεπτικά πυρά της τουρκικής α­εροπορίας. Τα ελληνικά τάγματα που περισφίγγουν τον θύλακο Λευκωσίας – Αγύρτας έχουν χάσει την υπεροχή. Το χειρότερο είναι ότι, λόγω του πρα­ξικοπήματος, δεν βρίσκονται ούτε αυτά ούτε οι μοί­ρες καταδρομών στις προβλεπόμενες από τα σχέ­δια θέσεις αφού ασχολούνταν με την επιβολή του νέου καθεστώτος. Οι τρεις μοίρες καταδρομών, που θα επετίθεντο στο βόρειο ορεινό τμήμα του θυλά­κου στον Πενταδάχτυλο, είναι στη Λευκωσία για την ασφάλεια του πραξικοπήματος από το οποίο και έχουν μειωμένη μαχητική ικανότητα.

Στο μεταξύ στην Αθήνα ο Σίσκο διαβεβαιώνει ότι θα στα­ματήσει τους Τούρκους αν δεν κηρύξει η Ελλάδα τον πόλεμο. Η στρατιωτική ηγεσία και το «υ­πουργικό συμβούλιο» των ασπαλάκων συνέρχεται, κουβε­ντιάζει και κηρύσσει γενική επιστράτευση. Ο Ιωαννίδης α­πειλεί με πόλεμο επειδή τον «εξαπάτησαν» ενώ ο στρατός θέλει δυο μέρες για να προε­τοιμαστεί. Ο «πρόεδρος της δημοκρατίας» Γκιζίκης, οι με­γαλόσχημοι ως τότε υπουργοί και στρατηγοί, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων (ΓΕΕΘΑ) στρατηγός Μπονάνος οι αρχη­γοί των Επιτελείων (Γαλατσάνος, Παπανικολάου, Αραπάκης), άβουλα ανθρω­πάκια ως τότε στα χέρια του ταξιάρχου Ιωαννίδη, θα του αντιταχθούν για τον ίδιο λόγο που τον υπά­κουαν. Για τη σωτηρία του ασήμαντου τομαριού τους. Ο Αραπάκης προτείνει ανοιχτά την παράδοση της εξουσίας στους πολιτικούς.

Τα περί πολέμου ήσαν ανοησίες αφού ο όγκος των ελληνικών μονάδων είναι στην… Αθήνα και όχι στον Έβρο όπου ο εχθρός έχει προετοιμαστεί και είναι τριπλάσιος σε μεραρχίες και τετραπλάσιος σε άρματα μάχης. Η σωτηρία της Κύπρου μπορού­σε να προέλθει μόνο με την πρόβλεψη της εισβο­λής ή έστω την αποστολή των υποβρυχίων και των F-84 ή των F-4Ε αμέσως μετά την εκδήλωση της και χωρίς να κηρυχθεί πόλεμος. Έτσι την ευθύνη για κήρυξη πολέμου θα την είχε η Τουρκία, πράγμα απίθανο. Αλλά τα 22 υπερσύγχρονα F-4 Ε μόλις στις 22 Ιουλίου θα σταλούν από την Ανδραβίδα στην Κρήτη!

Απόγευμα της 20ης Ιουλίου, θαυμάστε την πε­ριγραφή του Μεχμέτ Αλή Μπιράντ: «Ο Μεχμέτ κλείνει το ραδιόφωνο του. Γύρω απλώνεται μια πε­ρίεργη νεκρική σιωπή. Πού είναι αυτοί οι Έλληνες τέλος πάντων; Οι Τούρκοι δεν είχαν συναντήσει καμιά σοβαρή αντίσταση κατά την προέλαση τους». Χωρίς ενόχληση τα αποβατικά γυρίζουν στη Μερσί­να για να… φέρουν και το δεύτερο κύμα της επίθεσης! Η αντεπίθεση που θα εξαπολύσουν μετά το απόγευμα και το βράδυ οι ελληνικές δυνάμεις εί­ναι ισχνότατη (από τα 27 άρματα

στη Λευκωσία, ακινητοποιούνται τα 23 αφού οι διοικητές τους. Λαμπρινός και Κορκόντζελος, ήξεραν μόνο κατά του Μακαρίου να τα χρησιμοποιούν και να πολιτικολο­γούν αντί να κάνουν συντήρηση), με εξαίρεση την επίθεση των καταδρομέων που γρήγορα διατάσ­σονται να υποχωρήσουν. Από τις 04:30 το πρωί, με την τουρκική αεροπορία να κυριαρχεί, η πίεση χα­λάρωσε.

Ο Αττίλας τόσον από πλευράς σχεδίου όσον και εκτέλεσης αποδείχθηκε απίστευτα πρόχειρος και ερασιτεχνικός. Αποβιβάστηκε ευχερώς επειδή δεν συνάντησε αντίσταση. Δεν διέθετε επαρκείς και κατάλληλες δυνάμεις (αποβιβάστηκαν μόλις 6.000 άνδρες), δεν μερίμνησε για τον απαιτούμενο στρατηγικό εδαφικό χώρο, ακριβώς επειδή ήταν ενήμερος ότι δεν θα συναντούσε αντίσταση. Οι σπο­ραδικές αντιστάσεις των γενναίων τού δημιουρ­γούν αμηχανία. Αδρανεί καίτοι επιτιθέμενος, ζητεί απεγνωσμένα ενισχύσεις που χρειάζονται 48 ώρες για να φτάσουν. Και γι’ αυτό τρέμει το πρώτο βράδυ της εισβολής, φοβάται νυχτερινή αντεπίθεση της Εθνοφρουράς. Παρά ταύτα δεν περιφρουρεί το χώ­ρο του με προφυλακές μάχης ούτε κάνει προσπά­θεια διεύρυνσης του μετά την αποβίβαση. Ποιοι τον καθησυχάζουν;

Η μάχη που θα μπορούσε να κερδηθεί από την πρώτη νύχτα δεν δόθηκε ποτέ από την Εθνοφρου­ρά. Την είχαν διαλύσει τα εμφύλια πάθη, το πραξι­κόπημα και η χουντική αβελτηρία. Δεν εφαρμόστη­καν τα προβλεπόμενα σχέδια. Η μάχη αυτή δεν δό­θηκε ποτέ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας ζητεί κατά­παυση του πυρός και απόσυρση των ξένων δυνά­μεων από την Κύπρο. Ο Κίσινγκερ πέτυχε αυτό που ήθελε, τώρα έπρεπε να αποτραπεί ο ελληνο­τουρκικός πόλεμος και να αρκεστούν οι Τούρκοι σε όσα είχαν κατακτήσει. Ο Σίσκο μεταφέρει στην Ά­γκυρα ότι η χούντα συμφώνησε να παραμείνουν στην Κύπρο αλλά εντός των θυλάκων τα τουρκικά στρατεύματα που είχαν αποβιβαστεί, να αντικατασταθεί ο Σαμψών και να αποσυρθούν οι αξιωματικοί που έλα­βαν μέρος στο πραξικόπημα. Οι Τούρ­κοι έχουν υλοποιήσει την πρώτη φά­ση του σχεδίου τους που προέβλεπε διέξοδο του θυλάκου στη θάλασσα και δημιουργία προγεφυρώματος, ώστε να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για το νέο κυπριακό κράτος ή τη διπλή ένω­ση.

Η κατάπαυση του πυρός είναι μια καλή λύση και για τον Αττίλα που βρί­σκεται σε δυσχερή θέση. Η οδός Κε­ρύνειας – Λευκωσίας δεν έχει τεθεί ακόμη υπό έλεγχο, στον Πενταδάχτυλο συνεχίζονται συγκρούσεις, οι θύ­λακοι πολιορκούνται (έχουν πέσει Λε­μεσού, Λάρνακας και Πάφου). Την ί­δια μέρα (21 Ιουλίου), τουρκικά αε­ροσκάφη βομβαρδίζουν μοίρα του στό­λου τους, την οποία εκλαμβάνουν ως ελληνική νηοπομπή και βυθίζουν το αντιτορπιλικό Κοτζάτεπε. Τι είχε συμ­βεί; Το αρματαγωγό «Λέσβος», που απέπλευσε μετά τη διαταγή της Α­θήνας για να επιστρέψει με τους άν­δρες της ΕΛΔΥΚ που απολύονταν, σταματά στην Πάφο, βομβαρδίζει τον τουρκοκυπριακό θύλακο και αποβιβά­ζει τους άνδρες. Την ενέργεια αυτή εξέλαβαν οι Τούρκοι ως άφιξη ενισχύ­σεων από την Ελλάδα και, αναζητώ­ντας τη νηοπομπή, εβύθισαν το «Κο­τζάτεπε».

Στην Αθήνα οι αρχηγοί των επιτε­λείων αποκρούουν την ανόητη εισή­γηση Ιωαννίδη για πόλεμο (ανόητη διό­τι ήταν αργά και όχι γιατί δεν έπρε­πε) και ο Μπονάνος ζητεί από τον Αραπάκη να ανακληθούν τα υποβρύχια. Όντως αυτά διατάσσονται μεσημέρι 21ης να επιστρέψουν, για να διατα­χθούν και πάλι στις 22 να πλεύσουν προς Κύπρο και να… ανακληθούν εκ νέου στις 23! Ο Μπονάνος διατάσσει και την επιστροφή του οχηματαγωγού «Ρέθυμνο» που είχε φτάσει 100 μί­λια νότια της Λεμεσού με το 537 Τ.Π. και ένα τάγμα Κυπρίων εθελοντών. Η ελληνική μοίρα καταδρομών, που ξε­κινά με 15 Νοράτλας από την Κρήτη, φτάνει νύχτα 21 προς 22 με απώλειες λόγω της κατάρριψης ενός και των ζημιών σε τρία αεροσκάφη από κακή συνεννόηση με τις φίλιες δυνάμεις. Δεν ξέρανε καν αν έρχονταν μαχητικά ή μεταγωγικά! Υπεύθυνος και για αυ­τό το αίμα υπήρξε ο θλιβερός Μπο­νάνος που δεν θεώρησε σωστό να βρίσκεται στο γραφείο του τη νύχτα για να συντονίσει τις επιχειρήσεις και να ενημερώσει το ΓΕΕΦ για την αποστο­λή της μοίρας. Επιπρόσθετα ας σκε­φτούμε και κάτι άλλο: Αφού έφθασαν τα Νοράτλας, γιατί δεν μπορούσαν να φτάσουν και μαχητικά, να ανεφοδια­στούν και να αρχίσουν δράση το πρωί της 22ας;

Οι Τούρκοι εκμαιεύουν το βράδυ από τον Κίσινγκερ κατάπαυση πυρός (από τις 16:00 της επομένης όμως!) για να σταθεροποιηθούν στο προγε­φύρωμα. Ο Κίσινγκερ τους διαβεβαιώ­νει ότι, αφού οι ενισχύσεις από το δεύτερο κύμα με τα άρματα μάχης φτάνουν από ώρα σε ώρα, είναι εφι­κτή η εκεχειρία το απόγευμα της ε­πομένης. Ρητά δε τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν την αποστολή ενισχύ­σεων και μετά την κατάπαυση του πυ­ρός! Το μεσημέρι της 22ας Ιουλίου καταλαμβάνεται η περικυκλωμένη Κε­ρύνεια και αποβιβάζεται το δεύτερο κύμα. Η Αθήνα διά στόματος Αραπάκη (κυβέρνηση και Ιωαννίδης έχουν εξα­φανιστεί) αποδέχεται στη διάρκεια της νύχτας τη σχετική μεσολάβηση, τα υποβρύχια διατάσσονται να επι­στρέψουν αφήνοντας ελεύθερο το χώ­ρο μεταξύ Μ. Ασίας- Κύπρου προ και κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας.

Η «τρίτη χούντα», που επέζησε μόλις δυο μέρες και αποτελείτο από τους Μπονάνο- Αραπάκη- Γαλατσά-νο- Παπανικολάου συνεχίζει κι αυτή εν αγνοία της το σχέδιο των Αμερικα­νών. Η Ελλάδα αντί να αντεπιτεθεί και να εξαλείψει το αδύνατο προγεφύ­ρωμα, απαγορεύοντας συνάμα την ε­νίσχυση του από την Ανατολία αναζη­τεί τη λύση στην πολιτική μεταβολή. Η χούντα είναι πια άχρηστη για τους πάτρωνες της. Οι Τούρκοι, παρά την εκεχειρία, μετά την Κυρήνεια και τη συνένωση της με το θύλακο της Λευ­κωσίας, καταλαμβάνουν την Άσπρη Μούττη στον Πενταδάχτυλο και την πεδιάδα του Δικώμου. Ολοκληρώνε­ται η μεταφορά της 39ης μεραρχίας και μεταφέρεται απρόσκοπτα και άλ­λη μία, η 28η. Έρχονται άρματα. Η ε­κεχειρία είναι απαραίτητο στάδιο του σχεδίου για τη σταθεροποίηση και ε­νίσχυση των Τούρκων, αλλά και για τη δρομολόγηση των μεταπολιτευτικών διαδικασιών στην Ελλάδα.

23 Ιουλίου. Στρατιωτική ηγεσία και υπουργικό συμβούλιο αγνοούνται, τα έχουν χαμένα. Η Ελλάδα δεν εκ­προσωπείται από κανέναν. Ο ναύαρ­χος Αραπάκης αναλαμβάνει πρωτο­βουλία, μη υπάρχοντος άλλου, δια­πραγματεύεται και αποφασίζει. Το μείζον είναι να παραδώσουν την ευ­θύνη της εξουσίας άρον – άρον κι όχι η σωτηρία της Κύπρου. Το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως. Οι χουντικοί ασπάλακες ενδιαφέρονται πια μόνο για τη σωτηρία του τομαριού τους. Οι «αρχηγοί» αποφασίζουν πολιτικοποί­ηση και ο Μπονάνος σπεύδει στον Γκιζίκη, ο οποίος καλεί το μεσημέρι τους άλλους αρχηγούς και εν συνεχεία τον Ιωαννίδη που ζητεί 48ωρη άδεια α­φού υπόσχεται πως δεν θα αντιδρά­σει! Η σύσκεψη των πολιτικών αρχη­γών με τον Γκιζίκη οδηγεί σε εντολή προς τον Π. Κανελλόπουλο. Αραπά­κης και Αβέρωφ όμως επικοινωνούν με τον Καραμανλή, η εντολή προς Κα­νελλόπουλο αίρεται.

Τη νύχτα της 23ης Ιουλίου οι Έλ­ληνες με τα κεράκια γιορτάζουν το τέλος της χούντας. Ο Κίσινγκερ ανα­σαίνει με ανακούφιση. Το χειρότερο, η λαϊκή εξέγερση του ένοπλου επι­στρατευμένου λαού είχε αποφευχθεί. Με την υψηλή αμερικανική εποπτεία δίνονται οι σχετικές διαβεβαιώσεις και η τρίτη χούντα παραδίδει την πολιτι­κή εξουσία αφού παραμένει επικεφα­λής του στρατού- προφανώς λόγω των μέχρι τότε θριάμβων της. Η αλ­λαγή φρουράς αποκαλείται «αποκα­τάσταση της δημοκρατίας». Η νέα η­γεσία κράτησε την υπόσχεση της, δεν έθιξε τους υπεύθυνους της τραγω­δίας, άλλωστε σε λίγες εβδομάδες κατέστη συνένοχη μέσω της ανοχής του Αττίλα-2. Φροντίζει να εντάξει στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας τους αφελείς του Κέντρου παραδί­δοντας μάλιστα στο Γ. Μαύρο την η­λεκτρική καρέκλα του υπουργείου Ε­ξωτερικών για να τον καταστήσει συ­νένοχο της εγκατάλειψης της Κύ­πρου. Όπερ και εγένετο.

Στις 25 Ιουλίου αρχίζει η διάσκε­ψη της Γενεύης, χωρίς τον χουντικό ΥΠ.ΕΞ. Κυπραίο που δήλωνε ότι προ­τιμά τη Γενεύη γιατί του αρέσει το ελβετικό «φοντί». Δεν πρόλαβε να το απολαύσει. Οι Τούρκοι προελαύνουν και ενισχύουν τις δυνάμεις τους πα­ραβιάζοντας χωρίς προσχήματα την ε­κεχειρία. Ο Γ. Μαύρος απειλεί με α­ποχώρηση αλλά οι Τούρκοι συνεχίζουν να προωθούνται αφού ο θύλακος Κε­ρύνειας – Λευκωσίας δεν ικανοποιεί τα σχέδια τους. Ζητούν να αποσυρθούν οι ελληνικές δυνάμεις από τους θυ­λάκους της Νότιας Κύπρου. Οι Τούρ­κοι ζητούν προκειμένου να σταματή­σουν την προώθηση τους, την εκκέ­νωση των τουρκικών χωριών από τις ελληνικές δυνάμεις. Το προγεφύρω­μα διευρύνεται συνεχώς.

Στις επίμονες διαπραγματεύσεις για κατάπαυση πυρός, η Ελλάδα δέ­χεται να παραμείνουν οι τουρκικές δυ­νάμεις στη γραμμή που θα υπάρχει όταν υπογραφεί η συμφωνία! Η μεγά­λη νεκρή ζώνη θα επιτρέπει την πε­ραιτέρω προέλαση ενώ οι Τούρκοι αρνούνται και την παρουσία ειρηνευ­τικής δύναμης στη νεκρή ζώνη. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Γκιουνές τη χαρακτηρίζει «χαλκά στο λαιμό του τουρκικού στρατού». Αρ­νείται και την παρακολούθηση των α­κτών από τον ΟΗΕ που θα απέτρεπε την άφιξη νέων ενισχύσεων. Οι Αμε­ρικανοί που έχουν τη δυνατότητα να σταματήσουν έστω τους Τούρκους στην περιοχή που κατέχουν αναπτύσσοντας ειρηνευτικές δυνάμεις πέριξ αυτών, δεν πιέζουν ούτε κατ’ ελάχιστον.

Η Ελλάδα αποδέχεται την παραμονή τουρκικών δυνάμεων ακόμη και μετά την ανακωχή και γίνεται μνεία για «αποχώρηση όλων των ξένων (sic) στρατευμάτων μόνο μετά τη λύση και της συνταγματικής πτυχής του κυπριακού» και «όταν δημιουργηθούν συνθήκες αμοιβαίας εμπιστοσύνης»! Όμως ούτε αυτή τη διατύπωση ανέχεται ο Ετζεβίτ που διατάσσει τον Γκιουνές να αποσυρθεί από τη διάσκεψη αν η Αθήνα δεν αποδεχθεί επίσημα τα τετελεσμένα και την εγκαθίδρυση ενός νέου ομοσπονδιακού κράτους στην Κύπρο, με δύο αυτόνομες διοικήσεις. Ομολογεί ο Μπιράντ: «Κα­τά τη διάσκεψη της Γενεύης ο Ετζεβιτ προσπάθησε σκληρά για την επίτευξη ενός και μόνο σκοπού. Να παραστεί ανάγκη δεύτερης στρατιωτικής επιχείρησης».

Ο Μαύρος δέχεται ακόμη και την αναφορά σε δύο διοικήσεις για να σαποτρέψει το ναυάγιο της διάσκεψης και τη νέα προέλαση. Με παρέμβαση του Κίσινγκερ η αναφορά στην αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων παίρνει έναν εντελώς άχρωμο χαρακτήρα («σταδιακή» και «σε εύθετο χρόνο» αφού ληφθούν εκείνα «τα μέτρα που θα συνέβαλλαν σε αποκατάσταση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης»).Η Ελλάδα αποδέχεται και το νέο κείμενο. Η συμφωνία της Γενεύης (30 Ιουλίου) υπήρξε αναμφισβήτητα μια πολιτική νίκη της Τουρκίας ανώτερη των στρατιωτικών ως τότε επιτυχιών. Πανηγυρίζει η Αθήνα γιατί δεν χρειάζεται να πολεμήσει. Τους προδότες έχουν διαδεχτεί οι δειλοί ενώ στην αντιπολίτευση μονάχα πατριδοκάπηλοι και καιροσκόποι φωνασκούν. Καμία ψυχωμένη πατριωτική πρόταση. Ένας λαός αθλίων που ανέχτηκε (τουλάχιστον… ) τη χούντα των πατριδοκάπηλων και τους Παττακούς κάνον­τας αντίσταση με ανέκδοτα, δοξολογεί τώρα τον Καραμανλή που «μας έσωσε από τον πόλεμο».

Εκμεταλλευόμενοι την εκεχειρία οι Τούρκοι αποβιβάζουν συνεχώς δυνάμεις και εφόδια, προωθούν τις γραμμές τους. Η Ελλάδα αντίθετα δεν εκμεταλλεύεται την εκεχειρία για την αποστολή ενισχύσεων και βαρειά εξοπλισμένων μονάδων. Όταν εξαπο­λυθεί ο Αττίλας-2 είναι πια αργά. Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου κατα­λαμβάνονται Καραβάς, Λάπηθος και το ανατολικά αυτής ζωτικής σημασί­ας ύψωμα του Πενταδάκτυλου Κόρνος (1023). Μάταια ο ΟΗΕ καταγγέλ­λει τις τουρκικές δυνάμεις για συνε­χείς παραβιάσεις της εκεχειρίας. Η Βρετανία απορρίπτει πρόταση της Α­θήνας για αεροπορική κάλυψη μιας νηοπομπής με ενισχύσεις.

Στις 8 Αυγούστου συγκαλείται και η δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης με τους Τούρκους να έχουν καταλάβει 100 τ. χλμ. από την ημέρα της εκεχει­ρίας της 30ης Ιουλίου. Οι Τούρκοι θέ­τουν πλέον ανοιχτά τις πολιτικές και συνταγματικές τους αξιώσεις για ε­γκαθίδρυση μιας ομοσπονδίας με κα­ντόνια. Η Άγκυρα προτείνει σύστημα με έξι τουρκικά καντόνια στο βορρά αλλά και στο νότο, συνολικής εκτάσε­ως 34% της νήσου ενώ εναλλακτικά ο Ντενκτάς προτείνει διζωνική ομο­σπονδία με όρια από το Λιμνίτη στα δυτικά και, μέσω της κατεχόμενης κατά το ήμισυ Λευκωσίας, ως το λι­μάνι Αμμοχώστου στα δυτικά. Ακρι­βώς δηλαδή τη γραμμή που επρόκει­το να καταλάβουν μερικές μέρες αρ­γότερα οι τουρκικές δυνάμεις αλλά και τα όρια του σχεδίου Ανάν!

Όταν είδαν ότι η Ελλάδα δεν ε­πρόκειτο να πολεμήσει για την Κύ­προ αποθρασύνθηκαν. Έτσι από το 5% του εδάφους έφτασαν στο 35%. Στις 01:45 της 14ης Αυγούστου, 45 λεπτά πριν δοθεί το σύνθημα για τη νέα επί­θεση του Αττίλα, ο Γκιουνές παρου­σίαζε το τουρκικό τελεσίγραφο για με­ταβίβαση σε 24 ώρες στην τουρκοκυ­πριακή διοίκηση της περιοχής που α­πέμενε για να συμπληρωθεί το κύριο καντόνι Λευκωσίας- Κυρήνειας (που κάλυπτε το 17% της νήσου). Ζητούσε επίσης την άμεση παράδοση των τουρκικών τομέων Λευκωσίας και Αμ­μοχώστου και σε τρεις μέρες των υ­πολοίπων «καντονιών» που θα απο­τελούσαν το 34% της Κύπρου. Κληρίδης και Μαύρος ζητούν 48 ώρες προ­θεσμία αλλά ο Γκιουνές εν όψει της επιθέσεως αποχωρεί από τη διάσκε­ψη.

Στις 04:30 η τουρκική αεροπορία εξαπολύει σφοδρό βομβαρδισμό. Α­κολουθεί η προέλαση των τεθωρακι­σμένων και του πεζικού που προχω­ρεί κατά μπουλούκια, οι πεδιάδες Μόρφου και Μεσαυρίας παραδίδονται αμαχητί αφού η γραμμή αμύνης ορίζεται στους πρόποδες του Τροόδους. Οι Αβέρωφ, Αραπάκης και Παπανικολάου μεταπείθουν τον Κα­ραμανλή να μη σταλούν υποβρύχια, αεροσκάφη ή ενισχύσεις κατά των Τούρκων! Ήταν αργά. Είκοσι μέρες είχαν χαθεί χωρίς σοβαρή ενίσχυση της Κύπρου. Ένδεκα χρόνια περίμενε την επιστροφή ο Κ. Καραμανλής, δεν ήταν διατεθειμένος να ρισκάρει έναν πόλεμο που έχει πάντα την πιθανό­τητα ήττας. «Η Κύπρος κείται μακράν» δηλώνει και η Ελλάδα αντί να δώσει τον αγώνα της τιμής εξαπολύει την τρακατρούκα της αποχώρησης από το NATO. H ελλαδική αριστερά τσιμπά το δόλωμα και θυσιάζει κι αυτή τον κυπριακό ελληνισμό. Οι Τούρκοι θα κα­ταλάβουν περισσότερα εδάφη από τα προκαθορισμένα για διαπραγματευ­τικούς λόγους, όπως ομολογούν ο Μπιράντ από τότε, ο Εβρέν πρόσφα­τα. Σε 48 ώρες (ως τη νέα εκεχειρία) η Β. Κύπρος είχε παραδοθεί.

Με το πλεονέκτημα της χρονικής απόστασης μπορούμε σήμερα να πού­με την αλήθεια. Δεν ηττηθήκαμε στρα­τιωτικά. Ηττηθήκαμε πολιτικά και η­θικά. Και αυτό υπήρξε απείρως χει­ρότερο. Την προδοσία της στρατιωτι­κής χούντας διαδέχθηκε η αναξιότητα και η αναξιοπρέπεια ενός πολιτι­κού εσμού που για μήνες βάδισε χέ­ρι – χέρι με τους επικεφαλής των επι­τελών της χούντας, των ίδιων ανθρώ­πων που δεν έπραξαν τίποτε για να εμποδίσουν την εισβολή. Χρόνια ολό­κληρα δεν ομολόγησαν την ήττα γιατί φοβούνταν ότι ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού, μέσα στη ηθική ανά­ταση της δημοκρατικής απελευθέρω­σης, θα αξίωνε μιαν ιστορική απάντη­ση, θα επέβαλλε την πολιτική της ρε­βάνς.

Αυτό έτρεμε το μεταπολιτευτικό κατεστημένο. Να καταστεί στη λαϊκή συνείδηση η Κύπρος μια νέα Αλσατία -Λωρραίνη που θα έσυρε τους πολι­τικούς στη μόνη αξιοπρεπή πολιτική, την ανατροπή των τετελεσμένων. Σήμερα που ο λαός αυτός εκφυλίστηκε οριστικά και δεν υπάρχει φόβος πα­τριωτικής αντίδρασης, θρασύτατα α­ποφαίνονται ότι «ηττηθήκαμε το 1974» για να εκμαιεύσουν τη συναί­νεση στη νέα εθνική ταπείνωση. Κα­νένα δάκρυ μάνας αγνοούμενου δεν φτάνει για να ταράξει την ευωχία αυ­τού του λαού και των αντάξιων του ηγετών.

Από το τ. 40-41 του Άρδην

Διαβάστε ακόμα:

Τι «πέτυχε» η 21η Απριλίου, Γιώργος Καραμπελιάς

Η συγκλονιστική μαρτυρία ενός Τούρκου

Η καταστροφή του ’74 και η κυπριακή ποίηση, Χρ. Αλεξάνδρου

20 Ιουλίου 1994, είκοσι χρόνια μετά, Τάσος χατζηαναστασίου

Η κληρονομιά της Χούντας, Σπύρος Σοφοκλέους

Ο Αβέρωφ προτείνει διχοτόμηση

Έγγραφα του Φόρειν Όφις φωτίζουν την ιστορία.Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ, το Σεπτέμβριο του 1956, πρότεινε τη διχοτόμηση ως την καλύτερη λύση του Κυπριακού.
ΤΟ 1956 Αναπτύσσει την ιδέα του για διχοτόμηση στον Αμερικανό υπουργό Kohler

ΜΕΡΟΣ Α
ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΛΕΩΝΙΔΟΥ*
Μια σειρά άκρως απορρήτων εγγράφων του Φόρεϊν Όφις, τα οποία ένεκα του περιεχομένου τους, αποδεσμεύτηκαν, μόνο μετά την πάροδο 50 χρόνων (αντί 30 χρόνων όπως ισχύει με άλλα απόρρητα βρετανικά έγγραφα), περιέχουν συνταρακτικά νέα στοιχεία για την υπόθεση της Κύπρου.
Το φθινόπωρο του 1956 στην Κύπρο συνεχιζόταν με σθένος ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Εκατοντάδες Κυπρίων νέων έπαιρναν καθημερινά τον όρκο της ΕΟΚΑ έτοιμοι να πεθάνουν για το σύνθημα Αυτοδιάθεση – Ένωση. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος βρισκόταν εξόριστος στις Σεϋχέλλες, ενώ ο Διγενής είχε εγκαταλείψει το κρησφύγετό του στην κυπριακή πρωτεύουσα και βρισκόταν στα βουνά του Τροόδους εκπαιδεύοντας τις αντάρτικες ομάδες. Ενώ λοιπόν η Κύπρος ολόκληρη διεξήγαγε ένα σκληρό και άνισο αγώνα, ο τότε υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ πρότεινε σε διάφορους πολιτικούς κύκλους και στον ίδιο τον Τούρκο πρέσβη στην Αθήνα τη διχοτόμηση της Κύπρου ως τη λύση του κυπριακού ζητήματος.
Ο Ε. Αβέρωφ άρχισε να προωθεί την ιδέα της διχοτόμησης τον Ιούλιο του 1956, σε συνάντηση που είχε στην Αθήνα με τον Αμερικανό υπουργό Kohler, ο οποίος περνούσε από την ελληνική πρωτεύουσα καθοδόν προς Ουάσιγκτον. Το Σεπτέμβριο του 1956 επανέλαβε την ιδέα της διχοτόμησης της Κύπρου ως τη μόνη λύση του Κυπριακού ζητήματος στον υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας Lange. Δύο βδομάδες αργότερα πρότεινε ξανά τη διχοτόμηση στον ίδιο τον Τούρκο πρέσβη σε δύο συναντήσεις που είχε μαζί του στην Αθήνα.
Η συνομιλία του Αβέρωφ με τον Αμερικανό υπουργό David Foy Kohler, ο οποίος είχε εργαστεί ως διπλωμάτης στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Άγκυρα, έγινε κατά τη διάρκεια δείπνου που είχε παραθέσει ο Διπλωματικός Ακόλουθος της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα τον Ιούλιο του 1956. Το σχετικό έγγραφο αναφέρει σχετικά:
Η συνομιλία όλης σχεδόν της βραδιάς αφιερώθηκε στην Κύπρο, παρόλο που η συνδρομή του Kohler σ’ αυτή περιορίστηκε προφανώς στο να δηλώσει τι νόμιζε ότι θα ήταν η τουρκική αντίδραση σε οποιεσδήποτε ιδέες πρότεινε ο Αβέρωφ. Εκείνο όμως που τον εντυπωσίασε ήταν ότι ο Αβέρωφ εκείνη την περίοδο φάνηκε ότι σκεφτόταν σοβαρά τη διχοτόμηση ως τον μόνο τρόπο εξόδου από το παρόν αδιέξοδο…
Στη συνέχεια σε ερώτηση του Kohler ποια θα ήταν η θέση των Βρετανών στη συμφωνία αυτή, ο Αβέρωφ απάντησε:
Ήταν ζήτημα αδιάφορο για τον ίδιο κατά πόσο οι Βρετανοί είχαν στρατιωτικές βάσεις ή θα βρίσκονταν με οποιοδήποτε άλλο τρόπο στο νησί, δεδομένου ότι δεν θα ήταν παρόντες με οποιοδήποτε τρόπο στις δεσπόζουσες ελληνικές περιοχές.

«Η μόνη λύση…»
Ο Kohler είπε ότι ενδιαφέρθηκε για τα όσα είπε ο Αβέρωφ, αφού η μόνη άλλη φορά που γνώριζε ότι η διχοτόμηση αναφέρθηκε σοβαρά ως πιθανή λύση ήταν όταν ο Kirkpatrick πρότεινε την ιδέα σε συνομιλία που είχε με τον Αμερικανό Υπουργό στο Λονδίνο πριν από μερικούς μήνες.
Μετά λοιπόν το Βρετανό Kirkpatrick, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ προτείνει τη διχοτόμηση ως λύση του Κυπριακού στον Αμερικανό πολιτικό.

Κι άλλες αναφορές στη διχοτόμηση
Παράλληλα, όμως, και ταυτόχρονα με τον Ευάγγελο Αβέρωφ και άλλοι Έλληνες διπλωμάτες όπως ο Γ. Μελάς που εκπροσωπούσε την Ελλάδα στο ΝΑΤΟ, κάνουν αναφορά στη διχοτόμηση ως λύση του Κυπριακού. Μια επιστολή του Christopher Steel, μέλους της βρετανικής αποστολής στο ΝΑΤΟ, ημερομηνίας 29 Αυγούστου 1956, από το Παρίσι προς το Foreign Office αναφέρει τα εξής:
Όταν συνομιλούσα με το στρατηγό Gruenther σήμερα το απόγευμα για διάφορα θέματα, ηγέρθηκε και το ζήτημα της Κύπρου. Ο Gruenther μού είπε ότι ο Μελάς, ο Έλληνας ομόλογός μου, του έχει μιλήσει (όπως μιλά και σε πολλούς άλλους) για την ειλικρινή επιθυμία της Ελλάδας να διευθετήσει το όλο ζήτημα. Αυτό δεν ήταν κάτι νέο αλλά ο Μελάς προφανώς πρόσθεσε και ορισμένα πράγματα που οι Έλληνες ήταν διατεθειμένοι να κάνουν. Αυτά περιλάμβαναν τη διχοτόμηση του νησιού με τους Τούρκους σε αναλογία 20-80 τοις εκατόν και την παραχώρηση σ’ εμάς μιας βάσης με πλήρη κυριαρχία. Σχολίασα ότι αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον, αλλά το πρόβλημα ήταν οι Τούρκοι. Άφησα το θέμα εκεί.
Σύμφωνα με το πιο πάνω έγγραφο το τότε Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας είχε μάλιστα προχωρήσει στον καθορισμό του ποσοστού εδάφους το οποίο θα παραχωρούσαν προς τους Τούρκους. Και αυτές οι εκπληκτικές ενέργειες του υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας γίνονταν σε περίοδο που η ΕΟΚΑ ήταν πανίσχυρη, σύμφωνα με έκθεση του κυβερνήτη της Κύπρου Τζον Χάρτιγκ.
(Αύριο η συνέχεια. Ο Ε. Αβέρωφ προτείνει τη διχοτόμηση στον Υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας).

* Συγγραφέας και ερευνητής στο Λονδίνο
email: erevna@nostos.com
ΣΗΜΕΡΙΝΗ

Προδοσία της Κύπρου: Δεν έχουμε δικαίωμα να ξεχάσουμε Νεοέλληνες!

http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2012/07/blog-post_4306.html

Αποκλειστική συνέντευξη του Αντιστράτηγου ε.α. Δημήτριου Αλευρομάγειρου στον ‘Εμπροσθοφύλακα’ (Μέρος Α’)

03 Οκτωβρίου 2010
Συντακτική Ομάδα

Σε ένα μικρό διαμέρισμα μιας παλιάς πολυκατοικίας της Αθήνας, συναντήσαμε τον Αντιστράτηγο ε.α. Δημήτριο Αλευρομάγειρο, επίτιμο Γενικό Επιθεωρητή Στρατού και πρώην Διοικητή του 336 Τάγματος Εθνοφυλακής το 1974. Κι όμως ένα τόσο μικρό διαμέρισμα, γεμάτο παράσημα και βιβλία, κατάφερε να χωρέσει έναν τόσο μεγάλο άνθρωπο. Το πιο πολύτιμο βιβλίο βέβαια, είναι ο ίδιος, αφού οι μνήμες και οι γνώσεις που κουβαλά είναι ανεκτίμητης αξίας.

Εδώ και χρόνια έχει αποστρατευθεί, αλλά η αγάπη του για την πατρίδα και η ανησυχία του για το μέλλον του Ελληνισμού, τον οδήγησε στα πολιτικά χαρακώματα. Πρόσφατα βρέθηκε στα χαρακώματα ενάντια του Σχεδίου Ανάν και της αλλαγής των βιβλίων Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού, ενώ κατά διαστήματα πραγματοποιεί βαρυσήμαντες πολιτικές παρεμβάσεις.

Απλός και φιλόξενος, μάς υποδέχθηκε στο σπίτι του, για μια συνέντευξη «εφ’ όλης της ύλης» που αγγίζουν το Κυπριακό, την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, τα ελληνοτουρκικά, την αμυντική θωράκιση Ελλάδας-Κύπρου, καθώς επίσης και άλλα θέματα που απασχολούν σήμερα τον Ελληνισμό.

1. Στρατηγέ, ο Έρογλου ήταν ο νικητής των πρόσφατων ψευδοεκλογών. Πιστεύετε ότι αυτό θα επηρεάσει καθόλου την εξέλιξη των συνομιλιών; Ο Πρόεδρος Χριστόφιας ανακάλυψε ότι δεν υπάρχει συμφωνία για τη “συμφωνημένη βάση” της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας.

Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες δίνουν αναφορά στην Ιστορία και συνεπώς έχουν το βάρος της ευθύνης. Επομένως, χωρίς να θέλω να σνομπάρω κανένα πολιτικό ηγέτη, παρακολουθώντας χρόνια την πορεία του Κυπριακού προβλήματος και των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η προσωπική μου γνώμη είναι ότι οι πολιτικές ηγεσίες, και στην Ελλάδα και στην Κύπρο, έχουν κοντόφθαλμη πολιτική και δεν βλέπουν στο βάθος, σε αντίθεση με τους Τούρκους.

Το παιχνίδι που παίχθηκε μεταξύ Ταλάτ-Έρογλου εξυπηρετεί σε τελική ανάλυση την Τουρκία. Ενώ θεωρητικά στήριζαν τον «καλό» Ταλάτ, στον οποίον η κυπριακή κυβέρνηση, συνεπικουρούμενη από την ελληνική, είχαν κάνει τρομακτικές παραχωρήσεις, στην ουσία στήριζαν τον «σκληρό» Έρογλου ο οποίος τις θεωρούσε «μειωτικές» για την τ/κ πλευρά. Τώρα αυτός θα τις τσιμεντώσει και θα ζητήσει ακόμη περισσότερα. Είναι αυτό που είπε και ο Θουκυδίδης: «Άμα υποχωρείς, ο άλλος δεν σταματάει, συνεχίζει». Επομένως, αυτό που επιχειρεί η Τουρκία, ενώ το 1974 αρχικά δήλωνε ότι είχε λύσει το Κυπριακό, τώρα δηλώνει ότι επιθυμεί μια δήθεν ειρηνική λύση, ούτως ώστε να μεταφέρει σε πολιτικό επίπεδο, το στρατιωτικό της έγκλημα με την υπογραφή τη δίκη μας. Έτσι, θα είναι νικήτρια 100%. Το παιχνίδι μία ο Ταλάτ και μία ο Έρογλου είναι μέρος των παιχνιδιών της μικρής σκακιέρας, εξυπηρετώντας τον βασικό αυτό στόχο της Τουρκίας.

Το θέμα όμως δεν είναι τί κάνει η Τουρκία με τους Ταλάτ και Έρογλου, αλλά αν εμείς με την πολιτική που ακολουθούμε, εξυπηρετούμε την πολιτική της Τουρκίας. Δηλαδή αν θα υπογράψουμε με τη θέληση μας, τα τετελεσμένα της εισβολής του 1974. Θα υπάρχει μεγαλύτερη νίκη από αυτήν για την Τουρκία; Τί κάνουμε σε αυτή την περίπτωση; Αντίσταση. Και η αντίσταση μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα μπορεί να είναι χωρίς όπλα όπως την αντίσταση του Τάσσου Παπαδόπουλου το 2004 ή ενόπλως όπως στην Παλαιστίνη. Ανάλογα με την περίσταση, διαλέγεις και τον προσφορότερο τρόπο αντίστασης, που μπορεί καμιά φορά να είναι και τα δύο. Αν δεν κάνεις καθόλου αντίσταση, ο άλλος θα σε απογυμνώσει. Δυστυχώς αυτή τη στιγμή δεν γίνεται καμία αντίσταση. Και απορώ γιατί αυτό το πολύ απλό πράγμα δεν μπορεί να το καταλάβει ούτε η κυπριακή, ούτε η ελληνική κυβέρνηση.

Για παράδειγμα, τί έχουνε βρει δηλαδή εκεί στα γεύματα στην Πράσινη Γραμμή, Έρογλου και Χριστόφιας; Ότι η κυπριακή κυβέρνηση θα δώσει ότι να ‘ναι για να τελειώσει αυτή η ιστορία; Το πρόβλημα εδώ είναι πρόβλημα ηθικής διάστασης της ελληνικής και της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Δεν έχω τίποτα φυσικά ούτε με τον κ. Χριστόφια, ούτε με τον κ. Παπανδρέου. Έχω όμως πάρα πολλά με την πολιτική τους κατεύθυνση. Η πολιτική που ακολουθούν είναι δυστυχώς, πολιτική αυτοκτονίας. Είναι πολιτική παραχωρήσεων ελληνικών δικαιωμάτων, ελληνικών πεπρωμένων στον αντίπαλο. Η Γαλλία και η Γερμανία έκαναν καμιά παραχώρηση εδάφους ο ένας στον άλλον για να συμφιλιωθούν; Κατάλαβαν ότι δεν υπήρχε λόγος πλέον να συγκρούονται. Έχουμε εμείς τίποτα με τον τουρκικό λαό; Απολύτως τίποτα. Η Τουρκία όμως κατέχει παράνομα τη μισή Κύπρο και ο Νταβούτογλου λεει αυτό που διδάσκονται στην Τουρκία από μικρά παιδιά: ότι ο εχθρός μας είναι η Κύπρος και το Αιγαίο. Αυτά είναι τα μεγάλα εμπόδια για τον Νταβούντογλου για τη νέα Τουρκική, Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κι αυτά τα δύο εμπόδια, πάμε εμείς να του τα δώσουμε με την παραχώρηση δικαιωμάτων και εδαφών δικών μας, αμαχητί! Αυτό αγγίζει τα όρια της εθνικής παραφροσύνης ή ακόμα ίσως και τα όρια της προδοσίας. Λυπάμαι που το λεω αυτό. Δεν πιστεύω φυσικά πως οι κ. Χριστόφιας και Παπανδρέου είναι εχθροί της Ελλάδος, αλλά πιστεύω πως έχουν κοντόφθαλμη πολιτική. Δεν μπορούν να δουν ότι αυτή η συμπεριφορά τους, με τις αγκαλιές και τα φιλιά, τους χορούς, τα ζεϊμπέκικα, τις κουμπαριές και τις συντροφιές, αποτελεί στην ουσία παραχώρηση προς τον αντίπαλο.

Λένε ότι μας πιέζουν. Φυσικά μας πιέζουν αφού η Αμερική θέλει να κλείσει το θέμα. Δεν θέλει να έχει εστία αναφλέξεως στο νησί. Εστία αναφλέξεως δεν θα υπάρχει όταν λυθεί δίκαια το πρόβλημα ή όταν λυθεί μονομερώς. Αυτή λοιπόν η λύση την οποία όλοι επιδιώκουνε είναι να λυθεί μονομερώς υπέρ της Τουρκίας και εμείς να είμεθα δορυφόροι, ένα κράτος-παρίας στο οποίο θα βγάζουν λεφτά κάποιοι ξενοδόχοι, εργοστασιάρχες κλπ. Θα είναι δηλαδή μια «ελευθερία του δούλου». Αυτό ξεκίνησε από τις άθλιες Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, για τις οποίες ο Κάλαχαν είπε ότι είναι ένας ζουρλομανδύας, που έφεραν τα γεγονότα του 1963 και αυτά με τη σειρά τους τα γεγονότα του 1967 τα οποία είχαν σαν αποτέλεσμα με την προβοκάτσια της Κοφίνου, να διώξουν την ελληνική μεραρχία από το νησί, ενώ ταυτόχρονα έρχονταν ανεμπόδιστα στρατιωτικά τμήματα με ελικόπτερα και πλοία από την Τουρκία. Και τέλος, η Χούντα έκλεισε το έγκλημα το οποίο άνοιξε από το 1967 με το έγκλημα του Ιουλίου το 1974.

Είπε ο Πρόεδρος Χριστόφιας, πέρσι αν θυμάμαι καλά, γιατί ζητάμε τα ρέστα από την Τουρκία αφού έπρεπε να τα ζητάμε από την Χούντα των Αθηνών. Μα αυτό είναι το πρόβλημα; Όλοι ξέρουμε ότι η Χούντα των Αθηνών έδωσε το δικαίωμα στους Τούρκους να εισβάλουνε. Αλλά αυτό δεν αναιρεί την ευθύνη του εγκλήματος της Τουρκίας! Ουσιαστικά δηλαδή, ο κ. Χριστόφιας έδωσε συγχωροχάρτι στην εισβολή της Τουρκίας. Έλεος! Είναι λάθος πολιτικό! Κι εγώ τα έχω με την Χούντα των Αθηνών. Ακόμα πιστεύω ότι έγινε με μόνο στόχο να φέρει την καταστροφή στην Κύπρο και την κατακρίνω απόλυτα. Σε καμία περίπτωση όμως, δεν μπορώ να πω ότι αφού έκανε ένα έγκλημα, θα δώσω συγχωροχάρτι στους Τούρκους.

2. Στρατηγέ, πώς κρίνετε την βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας; Πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει μια δίκαιη, βιώσιμη και λειτουργική λύση με βάση το μοντέλο αυτό;

Εδώ υπάρχει ένα πολύ μεγάλο ψέμα και για να το καλύψουμε, το αποδίδουμε στις Συμφωνίες Μακαρίου-Ντενκτάς (1977) και Κυπριανού-Ντενκτάς (1979). Αυτές οι Συμφωνίες όμως δεν περιείχαν την έννοια της διζωνικότητας που σήμερα επικαλούμαστε. Ο Βάσος Λυσσαρίδης, μία μεγάλη μορφή του κυπριακού αγώνα, είχε πει ότι τον ενδιαφέρει η ουσία και όχι το όνομα. Η συμφωνία Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας από την αρχή είναι λάθος διότι έχουμε ένα κεντρικό κράτος ανύπαρκτο, ένα κράτος των τριών δικαστών. Είναι ένα τόσο αισχρό προτεκτοράτο που δεν υπήρξε ποτέ στην παγκόσμια ιστορία. Οι Κύπριοι θα ζουν σε ένα «δουλικό καθεστώς», στο οποίο, εφόσον τους επιτρέπει η Τουρκία θα μπορούν να ερωτεύονται, να κάνουν οικονομίες, να χτίζουν σπίτια και ξενοδοχεία. Αυτή είναι η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Είναι ένα λάθος, το οποίο υιοθετήσαμε.

Διαβάζοντας το βιβλίο των Μιχάλη Ιγνατίου, Κώστα Βενιζέλου, Νίκου Μελέτη “Σχέδιο Ανάν: Το Μυστικό Παζάρι”, ο Τάσσος Παπαδόπουλος για παράδειγμα δεν τον ενδιέφερε η ονομασία αλλά η ουσία. Η ουσία αυτή ήταν να υπάρχει ένα κεντρικό κράτος, του οποίου η ηγεσία του να εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία, από όλους τους κατοίκους της νήσου. Αυτοί φυσικά είναι οι γηγενείς κάτοικοι του νησιού, και όχι οι «κάτοικοι» που μας ήρθαν από την Ανατολή. Τότε στο Δημοψήφισμα το 2004, για παράδειγμα, ψηφίσανε και Τούρκοι έποικοι. Ο εποικισμός είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το οποίο εμείς δυστυχώς έχουμε αποδεχθεί. Είναι ακριβώς ότι έγινε και στην Αλεξανδρέττα. Εκεί υπήρχε απλά μια μικρή τουρκική μειονότητα. Όταν φύγανε οι Γάλλοι, μπήκε ο τουρκικός στρατός και η Τουρκία έφερνε συνεχώς Τούρκους έποικους, με αποτέλεσμα όταν έγινε δημοψήφισμα, η τουρκική μειονότητα ήταν πλέον η πλειοψηφία και η Αλεξανδρέττα έγινε επαρχία της Τουρκίας.

Η Κύπρος μαζί με την Ελλάδα είναι ένα δίδυμο ασπίδας για την ελευθερία της Δύσης και όχι μόνο για την δική τους ελευθερία. Έρχεται τώρα η Τουρκία και μας λεει ότι κάτω από τη σκέπη τη δική τους θα περνάμε καλά. «Ευχαριστούμε πολύ για το δώρο σας». Επομένως, είναι τελείως λανθασμένη η πολιτική αυτή της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, ειδικά με την έννοια που της δίνουμε αυτή τη στιγμή με μία ανύπαρκτη κεντρική κυβέρνηση. Αυτά τα πράγματα δεν είναι φυσιολογικά κι ούτε βιώσιμα. Όπως δεν ήταν βιώσιμη η Συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, που ήταν απείρως καλύτερη από αυτό το αίσχος που προσπαθούμε να κάνουμε τώρα, και καταστράφηκε μέσα σε τρία χρόνια. Αυτό το νέο έκτρωμα θα είναι μια διαρκής δουλεία, την οποία οι Τούρκοι επιδιώκουν με την ψήφο τη δική μας. Είναι έγκλημα, πώς αλλιώς να το πούμε;

3. Πώς κρίνετε τις παραχωρήσεις του Προέδρου Χριστόφια, όσον αφορά την εκ περιτροπής προεδρία με την σταθμισμένη ψήφο των Ελληνοκυπρίων και την παραμονή των 50.000 Τούρκων εποίκων;

Μου κάνει εντύπωση πως ο κ. Χριστόφιας, ένας έμπειρος πολιτικός και με γνώση του Κυπριακού προβλήματος, πραγματοποίησε αυτές τις παραχωρήσεις. Δεν μπορώ να καταλάβω ποιος είναι ο στόχος του. Θέλω να πιστεύω πως αυτές τις παραχωρήσεις ο κ. Χριστόφιας τις έκανε για να δείξει καλή διάθεση. Αλλά είναι ηγέτης ενός κράτους. Όταν πραγματοποιεί τέτοιες παραχωρήσεις, τότε ο άλλος τις πιστώνεται. Σ’ ένα συνέδριο στην Έδεσσα τον Αύγουστο του 2008, 10 μέρες πριν αρχίσουν οι συνομιλίες, έλεγε τα ίδια πράγματα. Δηλαδή πριν καλά-καλά αρχίσουμε, να κάνουμε παραχωρήσεις; Πού είναι ο στόχος;

Εγώ απλά είμαι ένας παρατηρητής. Δεν έχω δικαίωμα να ελέγξω τον κ. Χριστόφια, δεν είμαι πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Έχω δικαίωμα όμως να τον κρίνω ως Έλλην. Εκτός κι αν δεν σκέπτεται ότι είναι Έλλην ο κ. Χριστόφιας. Πιστεύω ότι το σκέπτεται και θέλει να είναι Έλλην, με την έννοια της ελληνικής συνεργασίας. Δυστυχώς έχουμε κι αυτό το φαινόμενο.

Ο κ. Χριστόφιας άρχισε τις συνομιλίες προτείνοντας εκ περιτροπής προεδρία και παραμονή 50.000 Τούρκων εποίκων χωρίς να ρωτήσει και να ενημερώσει κανέναν. Δεν είναι θέμα μαγκιάς ή εξυπνάδας. Είναι θέμα στοιχειώδους κανόνων συζητήσεως. Τί να κάνουμε; Αντίσταση! Να μπορεί να συλλάβει ο κ. Χριστόφιας αυτό που επιθυμεί ο κυπριακός λαός. Όπως αφουγκράστηκε τον λαό ο Τάσσος Παπαδόπουλος το 2004. Ξέρει ο ηγέτης περισσότερο ποιό είναι το καλό ενός λαού και δεν ξέρει ο ίδιος ο λαός; Δηλαδή ο λαός που απορρίπτει αυτές τις προτάσεις είναι τρελλός και θέλει την καταστροφή του; Θέλει ο άλλος να του πάρει το σπίτι; Γιατί δεν ρωτάει τον ίδιο τον κυπριακό λαό αν το θέλει; Γιατί δεν τον ρώτησε όταν ζήτησε την ψήφο του στις προεδρικές εκλογές; Όταν τον στήριξε η ΕΔΕΚ και το ΔΗΚΟ, γιατί δεν τους ανέφερε τις προθέσεις του; Ο κ. Χριστόφιας ενεργεί αντιδημοκρατικά και αντίθετα με την εντολή την οποία πήρανε από τον λαό.

Για παράδειγμα, η σταθμισμένη ψήφος τί είναι; Δίνει το δικαίωμα σε μία μειονότητα να αποφασίζει για την πλειοψηφία. Αυτό είναι απαράδεκτο. Είναι αντιδημοκρατικό, έρχεται σε αντίθεση με το Διεθνές Δίκαιο, ακόμη και το Δίκαιο του διαβόλου! Ναι, επιθυμούμε να ζήσουμε ειρηνικά. Αλλά εδώ, είναι σαν να προσπαθούμε να πείσουμε δύο ανθρώπους ότι είναι ερωτευμένοι, τη στιγμή που δεν υπάρχει η στοιχειώδες συνεννόηση. Και δυστυχώς το σχέδιο εξαρτάται από αυτό τον «έρωτα». Δηλαδή εδράζεται σε υποθέσεις του μέλλοντος. Ότι θα είναι «καλοί» οι Τ/κ και θα είναι «καλή» η Τουρκία και θα περάσουμε «πολύ καλά».

Το 1956, Ισραηλινός απεσταλμένος, είχε πει ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν το θάρρος να πουν στον ελληνικό και κυπριακό λαό ότι εγκαταλείπουν την υπόθεση διότι θα αποδεικνυόταν πόσο αδύναμες και αισχρές κυβερνήσεις ήταν. Και γι’ αυτό ο απεσταλμένος είπε ότι το πρόβλημα θα το έλυνε μία χούντα. Κι έτσι φέρανε τη Χούντα για να «λύσει» το πρόβλημα της Κύπρου, η οποία είχε στόχο την υποδούλωση της Κύπρου. Όταν έρχεται τώρα ο κ. Χριστόφιας, που πραγματοποιεί ότι η Χούντα θα ήθελε, τότε έλεος! Όχι μόνο δεν εκπροσωπεί τον μέσο Κύπριο πολίτη, αλλά δεν εκπροσωπεί και την πολιτική για την οποία υποτίθεται ότι αγωνίζεται, δηλαδή την δημοκρατική πολιτική. Προσπαθεί να εφαρμόσει ένα σχέδιο, το οποίο η ίδια η Χούντα ήθελε! Ακόμα και όταν έγινε η Διάσκεψη στην Γενεύη, 8-12 Αυγούστου το 1974, στην οποία ήτανε ο ΥΠΕΞ κ. Μαύρος, ο κ. Κληρίδης, ο κ. Ντενκτάς και ο ΥΠΕΞ κ. Γκιουνές. Τότε ο Γκιουνές ήθελε να υπογράψουμε, με λίγα λόγια, το Σχέδιο Ανάν! Τους έλεγε, «υπογράψτε το και τελειώνουμε».

Ο Αλί Μπιράντ, στο βιβλίο του “Απόβαση-Απόφαση”, γράφει το εξής: Ο Γκιουνές είχε πάρει εντολή από τον Ετζεβίτ να πιέζει σε τέτοιο σημείο ούτως ώστε να διαλυθεί η Διάσκεψη, αλλά να διαλυθεί με ευθύνη των Ελλήνων. Να ζητά συνεχώς περισσότερα και να μην δέχονται οι Έλληνες και να μπορεί να προχωρήσει η Τουρκία με τον Αττίλα 2. Τότε η ελληνική πλευρά δεν μπόρεσε να συνεχίσει τη Διάσκεψη λέγοντας ότι είναι με το πιστόλι στον κρόταφο. Στην ίδια θέση είναι και ο κ. Χριστόφιας αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν 40.000 ετοιμοπόλεμοι Τούρκοι στρατιώτες στην κατεχόμενη Κύπρο. Αν πράγματι η Τουρκία έχει καλή θέληση, να αποσύρει τον στρατό της από την Κύπρο και μετά ας αρχίσουν οι οποιεσδήποτε συνομιλίες.

4. Στρατηγέ, πώς μπορούμε όμως, να πετύχουμε αλλαγή στρατηγικής; Και ποιά θα είναι αυτή η νέα στρατηγική;

Κοιτάξτε, τα πράγματα έχουν ξεφύγει πολύ. Εδώ η Τουρκία προσπαθεί να στηρίξει το Διεθνές Δίκαιο επάνω στα ερείπια και τους νεκρούς ακτιβιστές, το οποίο το παραβιάζει εδώ και τριάντα-έξι χρόνια στην Κύπρο. Δεν είμαι πιο έξυπνος από τον κ. Χριστόφια. Αλλά τον Αύγουστο του 2008, λίγες μέρες πριν αρχίσουν οι δικοινοτικές συνομιλίες, προέβλεψα ότι θα αποτύγχαναν οι συνομιλίες, διότι δυστυχώς κινούνταν σε λανθασμένο δρόμο. Αυτό το πράγμα δεν μπορούσαν να το δουν οι κύριοι Χριστόφιας και Αναστασιάδης; Εκτός κι αν είναι τόσο σοφός ο κ. Χριστόφιας που ήθελε να αποδείξει το ανεδαφικό μιας τέτοιας κατάστασης, αλλά δυστυχώς δεν βλέπω να ισχύει κάτι τέτοιο δυστυχώς. Γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε ως «ο Χριστόφιας ο Chamberlain». Δηλαδή, όπως ο Chamberlain που έφτασε στην Αγγλία και έδειχνε εκεί τη Συνθήκη του Μονάχου, ενώ παράλληλα ο Χίτλερ ήταν έτοιμος να επιτεθεί. Δεν πιστεύω ότι ο κ. Χριστόφιας έχει κακές προθέσεις. Αλλά η πολιτική που ακολουθεί είναι καταδικασμένη και από τον ίδιο τον Θουκυδίδη. Είναι μια αποτυχημένη πολιτική που θα οδηγήσει σε υποτέλεια των Ελληνοκυπρίων, και της Ελλάδος κατ’ επέκταση, στους Τουρκοκύπριους και τους Τούρκους. Δεν του έδωσε κανένας το δικαίωμα να κάνει αυτές τις παραχωρήσεις. Δεν του έδωσε κανένας το δικαίωμα να υπογράψει μια συμφωνία με αυτόν που επιβουλεύεται τα σπίτια των Κυπρίων.

Οι λαοί που μπόρεσαν να ζήσουν, αγωνίζονται. Αγωνίστηκε και έκανε ένα θαύμα η ΕΟΚΑ. Γκρέμισε και εξευτέλισε μία νικήτρια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλοί δεν πιστεύανε τότε, ότι εκείνα τα αμούστακα παιδιά, οι άοπλοι μαχητές θα γκρεμίζανε μια Βρετανική Αυτοκρατορία. Κι όμως την γκρεμίσανε! Διότι ο κυπριακός λαός δεν ήθελε την υποδούλωση, την οποία οι ηγέτες του πάνε να υπογράψουν σήμερα. Δεν πιστεύω ότι ο κυπριακός λαός να θέλει λύση που ισοδυναμεί με υποδούλωση. Και αποδείχθηκε πολύ πρόσφατα, το 2004!

5. Στρατηγέ, εσείς ποιά λύση οραματίζεστε για το Κυπριακό, και πώς πιστεύετε θα γίνει αυτό;

Τίποτα, πρέπει να σταματήσουν αμέσως οι συνομιλίες. Έχει χυθεί πολύ νερό στο αυλάκι ανάποδα. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος όταν παρέλαβε Πρόεδρος, δεν ήταν πολύ ευχάριστα τα πράγματα. Είχε ενώπιον του το αγκάθι και τη σπάθη του Σχεδίου Ανάν. Είχαμε φτάσει στο αμήν. Κι όμως κατόρθωσε να ανατρέψει το κλίμα. Ενώ στην τελετή ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ, την 1^η Μαΐου 2004 στις Βρυξέλλες, η κυπριακή αντιπροσωπεία είχε δεχθεί τα μισητά βλέμματα των Ευρωπαίων εταίρων, ο Τάσσος Παπαδόπουλος κατόρθωσε να αναστραφεί το κλίμα, να έρθει σε σύμπνοια και αγαστή συνεργασία με τον Πρόεδρο της Γαλλίας, κ. Σιράκ, και με άλλους Ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες και να ανεβάσει το κύρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Και τώρα πιστεύω πως ο κυπριακός λαός μπορεί και πάλι να αναστρέψει μια καταστροφική συμφωνία. Αλλά δεν μπορούμε συνέχεια να τα ρίχνουμε στον λαό. Ο ηγέτης πρέπει να προηγείται του λαού. Αν δεν μπορεί, ας αφουγκραστεί τον λαό του τουλάχιστον. Αυτά που λέω δεν τα λεω για να κάνω τον ήρωα, αλλά είναι αυτά που νιώθει και λεει ο κυπριακός και ελληνικός λαός. Αυτός ο λαός έχει τη δυνατότητα όταν είναι συντονισμένος να αγωνιστεί. Για παράδειγμα, να ζητήσει ο λαός να αποχωρήσει ένα τμήμα του κατοχικού στρατού και ένα τμήμα των Τούρκων εποίκων ως ένδειξη καλής θέλησης για να μπορούμε να καθίσουμε στο τραπέζι. Ο κ. Χριστόφιας όμως θα φωνάζει ότι καταστρέφουμε την ειρήνη. Μα ποιά ειρήνη; Αυτή της δολοφονίας; Μπορεί να πει κάποιος ότι είμαι ένας «ξένος» και τα λεω αυτά από μακριά. Αυτοί που αντιδρούνε, όπως ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο Γιαννάκης Ομήρου, ο Γιώργος Λιλλήκκας, ο Νικόλας Παπαδόπουλος, ο Γιώργος Κολοκασίδης, ο Νίκος Κουτσού και πολλοί άλλοι, ούτε αυτοί έχουν μυαλό;

Η σωστή λύση θέλει πολύ κουράγιο αυτή τη στιγμή, διότι πρέπει να ανατραπούνε οι εις βάρος μας πολύ δυσμενείς καταστάσεις. Εγώ θα σας πω κάτι πάρα πολύ απλό. Θέλω να ζήσουνε μαζί οι δύο κοινότητες. Τους Τουρκοκύπριους τους είχα ζήσει το 1964 όταν ήμουν στην Κύπρο όπου μιλούσαν πολύ καλά στην κυπριακή διάλεκτο και ήταν πολύ αγαπημένοι. Η κυβέρνηση της χώρας θα πρέπει να εκλέγεται από ένα κοινό ψηφοδέλτιο, με το οποίο θα ψηφίζουν και οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι. Όχι όμως οι Τούρκοι στρατιώτες και οι Τούρκοι έποικοι, διότι αυτό θα αποτελεί φαλκίδευση της δημοκρατίας. Διότι και οι «μεγάλοι» έχουν ανάγκη το διεθνές δίκαιο και γι’ αυτό οφείλουν να το τηρούν.

6. Είστε στρατιωτικός και έχετε υπηρετήσει σε υψηλόβαθμες θέσεις. Ποια, κατά την γνώμη σας, είναι η σημασία του Δόγματος Ενιαίου Αμυντικού Χώρου και αν υφίσταται κάτι παρόμοιο αυτή τη στιγμή; Τι γεωπολιτικά οφέλη θα μπορούσαν να αποκομίσουν Ελλάδα και Κύπρος;

Όταν θεσπίστηκε το ΔΕΑΧ ήμουν εν ενεργεία στρατιωτικός. Τότε, η Ελλάδα με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, αποφάσισε να διακηρύξει το αυτονόητο. Το 1993, με συνεννόηση των δύο κυβερνήσεων, αποφασίσθηκε όπως συνταχθεί η Κύπρος στο ΔΕΑΧ της Ελλάδος, του οποίου εμπνευστής ήταν ο τότε Υπουργός Άμυνας της Ελλάδος, κ. Γεράσιμος Αρσένης. Άρχισαν να γίνονται κοινές ασκήσεις και να ενισχύεται η άμυνα. Αυτή είναι η έννοια του ΔΕΑΧ, το οποίος η Τουρκία πάντα είχε ως στόχο να το γκρεμίσει διότι αποτελούσε εμπόδιο για την εφαρμογή των επεκτατικών και μεγαλεπήβολων σχεδίων της. Τώρα βέβαια, το ΔΕΑΧ έχει τραυματιστεί βαρύτατα, ειδικά μετά την μη-αποστολή των S-300 στην Κύπρο. Όμως, το ΔΕΑΧ και σαν σύλληψη και σαν ιδέα, υπάρχει. Το θέμα είναι να πιστέψουμε ότι έτσι πρέπει να πάμε μαζί για να αντιμετωπίσουμε τον κοινό εχθρό.

Το 2007 είχε επισκεφθεί την Ελλάδα ο Τάσσος Παπαδόπουλος και είχε πάει σε μιαν εκδήλωση για τη βράβευση του συνθέτη Μιχάλη Κακογιάννη. Στην ομιλία του είχε πει ότι «εμεις σαν Κυπριακή Δημοκρατία δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε προβλήματα στην Ελλάδα και στην ελληνική πολιτική ηγεσία. Πρέπει όμως να ξέρει η Ελλάδα ότι εμείς με τη στάση μας απέναντι στην Τουρκία είμαστε ανάχωμα στα σχέδια της Τουρκίας προς την Ελλάδα». Αυτή είναι λοιπόν η στρατηγική που πρέπει να έχουμε. Το ΔΕΑΧ είναι ανάχωμα στις ονειρώξεις της Τουρκίας εις βάρος του Ελληνισμού. Και ο Ελληνισμός είναι ταυτόσημος με την Ελλάδα και την Κύπρο. Όποιος δεν το βλέπει αυτό, είτε μύωψ είναι, είτε τρελλός ή κάτι άλλο που δεν θέλω να το πω.

[συνεχίζεται…]

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περιοδικού ΝΕΟΣ ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ

ΝΕΟΣ ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ

 ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

 ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

 

 

τεύχος 7 (Καλοκαίρι 2013)

 Ο νέος Λόγιος Ερμής τ. 7 κυκλοφορεί σήμερα (19-7-13) στα βιβλιοπωλεία της Αθήνας, αύριο στα βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης (20-7-13) και την Τρίτη 23-7-13 στα περίπτερα.

Περιεχόμενα τ.7

Γιάννης Καλιόρης, Ὅλα ἢ τίποτα ………………………………………………………………………….. 5
Σωτήρης Γουνελάς, Για τον Ταρκόφκσι …………………………………………………………………… 12
Γιώργος Καραμπελιάς, Ένα μη μεσσιανικό πρόταγμα ………………………………………. 16
Κώστας Παπαϊωάννου, Ο «κόσμος» της Ελλάδας και ο χρόνος της Δύσης ………….. 43
Ιωάννα Τσιβάκου, O χρόνος της μνήμης ………………………………………………………… 60
Γιάννης Ταχόπουλος, Βυζαντινή τέχνη
Μέρος Α΄: Η μετάβαση από την αρχαία στη βυζαντινή τέχνη …………………………. 76

* * *

Κώστας Χατζηαντωνίου, Έθνος, εθνισμός, εθνικισμός …………………………………………….. 93
Αθανάσιος Γκότοβος, Από την εθνικοφροσύνη στην αποδόμηση ………………………… 100
Γιώργος Λουκίδης, Μηχανισμοί παραγωγής αντι-εθνικών μύθων ………………………. 113
Νικόλας Δημητριάδης, Η «αποδόμηση» του Ολοκαυτώματος …………………………….. 135

* * *

Τάσος Χατζηαναστασίου, Αθέατες πλευρές του Μακεδονικού Ζητήματος:
Βουλγαρία και Ανατολική Μακεδονία ……………………………………………………………. 149
Μαρία Βεϊνόγλου, Οι Τουρκοκρήτες
και η παρουσία τους στα παράλια της Μικράς Ασίας …………………………………….. 175
Μανώλης Γ. Βαρβούνης, Οι Φαναριώτες στην Ηγεμονία της Σάμου 1834-1912 …. 198
Χρόνης Βάρσος, Η δράση του ελληνικού επαναστατικού ναυτικού στα 1821-1829 … 207

* * *

Μελέτης Η. Μελετόπουλος, Αβροτέλης Ελευθερόπουλος (1869-1963):
Το μακρύ οδοιπορικό ενός Καππαδόκη κοινωνιολόγου στην Ευρώπη
και στην Ελλάδα. Μέρος Β΄ ………………………………………………………………………… 230
Σπύρος Κουτρούλης, Ο συντηρητισμός, ο ρομαντισμός και η Αριστερά:
Η περίπτωση του Κωνσταντίνου Τσάτσου. Μέρος Β΄ …………………………………… 247
* * *

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Δημήτρης Μπαλτᾶς, M. Midgley: Ἡ θεωρία τῆς ἐξέλιξης ὡς θρησκεία ……………….. 265
Δημήτρης Μπαλτᾶς, Γκουστάβο Γκουττιέρες: Θεολογία τῆς ἀπελευθέρωσης …….. 266
Χρῖστος Δάλκος, Ἀντώνης Ζέρβας: Μερησαήρ, Μερησαήρ… Εἰρμοί Νεκρώσιμοι … 268

Αργοναυτική εκστρατεία (περί το 1225 π.Χ)

Η Αργοναυτική εκστρατεία αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους μύθους της ελληνικής αρχαιότητας, κατέχοντας την ίδια θέση με τα Ομηρικά έπη και τους άθλους του Ηρακλέους.

Σκοπός της Αργοναυτικής εκστρατείας ήταν να φέρουν στον βασιλιά Πελία το Χρυσόμαλλο δέρας από την Κολχίδα (Αία) η οποία βρισκόταν στη Μαύρη Θάλασσα.

Το Χρυσόμαλλο δέρας προερχόταν από το κριάρι, στο οποίο ανέβηκε ο Φροίξος, για να ξεφύγει από τον πατέρα του, βασιλιά του Ορχομενού της Βοιωτίας και την μητριά του που ήταν έτοιμοι να τον θυσιάσουν. Ο Φροίξος τελικά έφθασε στην αυλή του βασιλιά Αιήτη, ο οποίος τον δέχθηκε με τιμές και του έδωσε την κόρη του για γυναίκα. Όταν ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στον Δία, χάρισε το δέρμα του στον Αιήτη, ο οποίος το κρέμασε σε μια βαλανιδιά στο άλσος του Άρη και τοποθέτησε έναν δράκοντα να το φυλά.

Αιτία της αργοναυτικής εκστρατείας ήταν η ακόλουθη: Ο βασιλιάς Πελίας της Λοκρίδας στην Θεσσαλία, είχε λάβει χρησμούς ότι θα σκοτωθεί από έναν απόγονο του Αιόλου ο οποίος θα φορά ένα σανδάλι (μονοσάνδαλος). Όταν ο Πελίας είδε τον Ιάσονα να φοράει ένα σανδάλι στο δεξί του πόδι, για να τον απομακρύνει του έδωσε εντολή να φέρει πίσω το Χρυσόμαλλο δέρας.

Οι Αργοναύτες

Ιάσων, αρχηγός της εκστρατείας Ηρακλής Άργος των Θεσπιών, κατασκευαστής της Αργούς, γιος του Φρίξου Τίφυς τιμονιέρης, από Σίφαι της Βοιωτίας Κάστωρ ο Σπαρτιάτης παλαιστής & Πολυδεύκης  πυγμάχος αδελφός του Κάστορα (Διόσκουροι) Ίδας, γιος του Αφαρέως της Μεσσήνης και ο Λυγκέας, παρατηρητής, αδελφός του Ίδα Αταλάντη της Καλυδώνος, η παρθένος κυνηγός Μελέαγρος της Καλυδώνος Άκαστος, γιος του βασιλιά Πελία Άκτωρ, γιος του Δίων της Φωκίδος Άδμητος, πρίγκιπας των Φερών Αμφιάραος, μάντης από το Άργος Ανκαίος ο Μέγας της Τεγέας, γιος του Ποσειδώνος Ανκαίος ο Μικρός, Λέλεγες της Σάμου Ασκάλαφος του Ορχομενού, γιος του Άρη Αστερίων, γιος του Κομήτη Αυγείας, γιος του βασιλιά Φορβάς της Ηλείας Μπούτης των Αθηνών, ο μελισσοκόμος Καινέας των Λαπήθων Καλαίς, ο φτερωτός γιος του Βορέα και ο Ζήτης, αδελφός του Καλαί Κάνθυς της Εύβοιας Κήφις, γιος του Αλίου της Αρκαδίας Κορωνός των Λαπήθων, Γυρτών της Θεσσαλίας

Εχίων, γιος του Ερμή Εργίνος της Μίλητου Εύφημος του Ταίναρου, κολυμβητής Ευρύαλος γιος του Μεκίστου, ένας από τους Επίγονους Ευρυδάμας των Δολόπων, από την λίμνη Ξενία Ύλας των Δρυόπων, Υποκόμος του Ηρακλή Ίδμων του Άργους, γιος του Απόλλωνα Ιφικλής, γιος του Θεστίωνος της Αιτωλίας Ιφιτός, αδελφός του βασιλιά Ευρυσθέα των Μυκηνών Λαέρτης, γιος του Ακρίσιου από το Άργος Μελαμπός της Πύλου, γιος του Ποσειδώνος Μόμψος των Λαπήθων Ναύπλιος του Άργους, γιος του Ποσειδώνος Τελαμώνας της Λοκρίδας, πατέρας του Αίαντος Ορφέας, ο ποιητής από την Θράκη Παλαίμων, γιος του Ήφαιστου, Αιτωλός Πυλαίας ο Μυρμιδών Πηνέλεος, γιος του Ιππάλκιμου της Βοιωτίας Περικλυμένος της Πύλου, γιος του Ποσειδώνος Φαληρεύς, ο Αθηναίος τοξότης Φανός ο Κρητικός, γιος του Διόνυσου και Στάφυλος, ο αδελφός του Ποίας, γιος του Θαυμακούς της Μαγνησίας Πολύφημος, γιος του Έλατου της Αρκαδίας

Αρχηγός της εκστρατείας ήταν ο Ιάσονας, καθότι όταν ζήτησαν από τον Ηρακλή, ο οποίος είχε μόλις φέρει σε πέρας τον άθλο του Ερυμάνθου κάπρου, να αναλάβει την αρχηγία αρνήθηκε.

Το πλοίο ναυπηγήθηκε από τον Άργο, υιό του Φροίξου, από τον οποίον πήρε και το όνομα του, Αργώ.  Ήταν φτιαγμένο από έλατα του όρους Πηλίου και κατά τη διάρκεια της κατασκευής ο Άργος καθοδηγείτο από την θεά Αθηνά. Είχε πενήντα κουπιά και στην πρύμνη η Αθηνά είχε τοποθετήσει ένα κομμάτι από την ιερή ομιλούσα βαλανιδιά των Δωδώνων.

Οι Αργοναύτες απέπλευσαν από τις Παγασές, το λιμάνι της Ιωλκού. Όταν το πλοίο έφθασε στην Μυσία, ο Ύλας, ο σύντροφος του Ηρακλή χάθηκε, ενώ πήγε να φέρει νερό και ο Ηρακλής έμεινε πίσω για να τον βρει με αποτέλεσμα να μην συνεχίσει την εκστρατεία.

Όταν μετά από πολλές περιπέτειες έφθασαν στο στόμιο του ποταμού Φάση, στην Κολχίδα, ο βασιλιάς Αιήτης υποσχέθηκε να τους δώσει το χρυσόμαλλο δέρας, εάν ο Ιάσονας έσπερνε πρώτα τα εναπομένοντα δόντια του δράκοντα, τα οποία δεν είχε χρησιμοποιήσει ο Κάδμος στις Θήβες και κατόρθωνε να ζέψει δύο βόδια που έβγαζαν φωτιές από τα ρουθούνια και είχαν ατσάλινα πόδια.

Ο Ιάσονας με την βοήθεια της Μήδειας, της κόρης του Αιήτη, η οποία τον είχε ερωτευθεί, κατάφερε να πάρει το χρυσόμαλλο δέρμα. Μαζί με την Μήδεια, πήραν τον δρόμο της επιστροφής, αλλά έπεσαν σε μεγάλη θαλασσοταραχή και βρέθηκαν στην Ιταλία. Τελικά μετά από πολλές περιπέτειες επέστρεψαν στην Ιωλκό.

Όλοι αυτοί οι μύθοι είναι τόσο αγαπητοί, που έχουν γίνει κτήμα των παιδιών, ενώ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτελούν τμήμα της καθημερινής μας ζωής. Είναι φυσικό λοιπόν, ο απλός μέσος Έλληνας να οικειοποιηθεί την άποψη μιας “κλασικής” εκδοχής για το πού πήγε το σκάφος της Αργούς, ή σε ποια περιοχή εξελίχθηκε αυτή η περιπέτεια. Αλλά για τον ερευνητή δεν ισχύει το ίδιο. Και έχει ιδιαίτερη σημασία να διερευνήσουμε την πιστότητα ή πιθανότητα αυτών των “άλλων” εκδοχών, αφού μιλάμε για εξερευνητικά ταξίδια, δηλαδή θαλασσινές περιπέτειες με γεωγραφικό αντικείμενο. [Βλ. γενικά E. Delage, «Le Geographie dans les Argonautiques d’ Apollonios de Rhodes», Paris-Bordeaux, 1930.]

Η σημασία αυτή αποκτά μεγαλύτερη σπουδαιότητα από το ότι όλες οι εκδοχές των περιπετειών αποτελούν ενδείξεις όχι ως προς το πού έφτασαν οι ήρωές τους, αλλά για το πού “υπαινίσσονται” ότι έφτασαν οι αληθινοί πρωταγωνιστές αυτών των περιπετειών, οι αρχαίοι Έλληνες ναυτικοί. [Βλ. Α.Σ. Αρβανιτόπουλος, «Οι Αργοναύται από του μύθου εις την ιστορίαν διά της αρχαιολογίας», Πολέμων 3 (1947-1948), 56-66.

Επίσης o O. Zanco, «Gli Argonauti e la protoistoria», Studi classici e orientali 4 (1956), 194-213.]. Έτσι λοιπόν, οι μύθοι αποτελούν φιλολογικές καταγραφές πραγματικών ταξιδιών προς όλες εκείνες τις περιοχές που αναφέρονται στις διάφορες εκδοχές του μύθου. Δεν έχει σημασία ή ιδιαίτερη βαρύτητα η αναφορά στο γεγονός ότι οι ήρωες του μύθου έφτασαν σε δυο διαμετρικά αντίθετα σημεία του κόσμου. Οι πραγματικοί ήρωες -οι ναυτικοί- έφτασαν και στο ένα και στο άλλο σημείο ο μύθος όμως, θέλοντας να περιλάβει όλες τις περιπλανήσεις, αποκτά πολυπλοκότητα.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όσων ειπώθηκαν προηγουμένως είναι ο Αργοναυτικός μύθος. Η κλασική εκδοχή ισχυρίζεται ότι το ταξίδι έγινε προς τον Εύξεινο Πόντο, στην Κολχίδα, τη σημερινή Λαζική, στις υπώρειες του Καυκάσου. Δύο διαφορετικές εκδοχές όμως τοποθετούν την Κολχίδα ως εξής:

1. Στην ακτή του Μαλαμπάρ, στις Ινδίες [Robert Graves, «Ελληνικοί Μύθοι», τόμ. 4ος, 316 παρ. 1.]

2. Στις Άνδεις της Νοτίου Αμερικής, άποψη που διατυπώθηκε από την Henriette Mertz [Για τη δεύτερη εκδοχή βλ. Henriette Mertz, «Η αρχαία Κολχίδα και το υψίπεδο των Άνδεων», Ηώς (μηνιαία εικονογραφημένη επιθεώρησις) έτος 10, αριθ. 108 (1967), 47-55. Την άποψή αυτή η Mertz θα παρουσιάσει αργότερα και σε άλλα δημοσιεύματα.]

Η αλήθεια είναι ότι οι απόψεις της Mertz είναι επαναστατικές, ειδικά όσον αφορά στην Αργοναυτική εκστρατεία [Οι απόψεις της Αμερικανίδας συγγραφέως αφορούν και στο ταξίδι του Οδυσσέα καθώς και στην ύπαρξη της Ατλαντίδος] ένα ταξίδι που έχει γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων από την αρχαία ήδη εποχή. Επίσης στους μελετητές είναι γνωστό το γεγονός, ότι αν και ο τελικός σταθμός άφιξης ήταν η Κολχίδα, γεγονός για το οποίο δεν συμφωνούν όλοι, το ταξίδι της επιστροφής είναι εντελώς αμφισβητούμενο και έχει διχάσει τους ιστορικούς. Στην αρχαιότητα, ειδικά κατά την περίοδο της πρώιμης διατύπωσης του μύθου, δεν ήταν ξεκαθαρισμένο πού ακριβώς έφτασε η “Αργώ” και ο προορισμός της δεν ταυτιζόταν με την Κολχίδα.

Αυτά τα ερωτηματικά για εκείνο το ταξίδι υπήρχαν ήδη κατά την εποχή του Ηροδότου και το γεγονός ότι ο Πίνδαρος στην τέταρτη ωδή των Πυθιονικών (462 π.Χ.) παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική παραλλαγή του ταξιδιού είναι ένα στοιχείο που συναινεί στα αναφέρθηκαν προηγουμένως. [Ό.π.(σημ. 5), τόμ. 4, 282 παρ. 3.]

Επόμενο ήταν να παρουσιασθούν αρκετές εναλλακτικές εκδοχές αναφορικά με το ποια πορεία ή διαδρομή ακολούθησε η “Αργώ” στην επιστροφή της. Η κάθε θεωρία συνεπάγεται κάποια στοιχεία που υπερβαίνουν την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα το ταξίδι αυτό, αν τελικά πραγματοποιήθηκε και δεν υπήρξε μια ποιητική αλληγορία, να είναι καλυμμένο από πέπλα μυστηρίου. Ας δούμε, εν συντομία, τις κυριότερες “πορείες” της “Αργούς”.

Μια εκδοχή την θέλει να ταξιδεύει στα βόρεια της Αδριατικής θάλασσας, όπου οι Αργοναύτες, αφού διέπλευσαν τον Πάδο, έφτασαν ως τις εκβολές του Ίστρου (Ister) ποταμού. Ο Ίστρος, σημειωτέον ότι δεν πρόκειται για τον γνωστό Ίστρο (=Δούναβη) των αρχαίων, αλλά για έναν ασήμαντο μικρότερο ποταμό, έδωσε το όνομά του στην περιοχή της Ίστριας και ουσιαστικά πρόκειται για τον ποταμό που δημιούργησε σύγχυση στους ιστορικούς και μελετητές της Αργοναυτικής εκστρατείας. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Άψυρτος, αδελφός της Μήδειας, που η τελευταία τον τεμάχισε και τον πέταξε στο ποτάμι, θάφτηκε, αφού συγκεντρώθηκαν τα μέλη του, στις Αψυρτίδες νήσους, στις οποίες έδωσε το όνομά του. Οι Κόλχοι στην επιστροφή τους ίδρυσαν την πόλη των Πόλων, στη χερσόνησο Ίστρια, και – πάντα με αυτή την εκδοχή – οι νήσοι Πλακτές, η Σκύλα και η Χάρυβδις, βρίσκονται στη Σικελία όπου εντοπίζεται και η χώρα των Σειρήνων, ενώ η Κολχίς ήταν η λανθασμένη ονομασία της πόλης “Κολικαρία”, στον κάτω Πάδο.

Η κλασική εκδοχή της εκστρατείας προς τον Εύξεινο Πόντο ως τέλος είχε την επιστροφή της “Αργούς” μέσω μιας διαδρομής εκ φύσεως αδύνατης: ανέπλευσε τον Ίστρο (και εδώ εννοούν τον Δούναβη), το Σαύο και έφτασε στην Αδριατική. Ο Σαύος όμως δεν εκβάλλει στην Αδριατική -να πού εμπλέκεται ο άλλος Ίστρος- και όταν το γεγονός αυτό έγινε γνωστό, υπέθεσαν ότι ο Ίστρος (=Δούναβης) και ο Πάδος συνδέονται με κάποιο ποτάμι, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από το πλήρωμα της “Αργούς” και το οποίο δεν είναι γνωστό. Η θεωρία για το ποιο ήταν το ταξίδι της επιστροφής, σ’ αυτή την εκδοχή, ανασκευάστηκε όταν έγινε γνωστό πως ο Ίστρος (=Δούναβης) είναι πλωτός μόνο μέχρι τις Σιδηρές Πύλες και δε συνδέεται φυσικά με τον Πάδο.

Η υπόθεση είχε φτάσει σε αδιέξοδο δεν έμενε παρά να ανασκευαστεί και πάλι η διαδρομή. Τώρα η “Αργώ” κινείται πολύ ανατολικά. Όπως σημειώνει ο R. Graves, “…υπέθεσαν ότι η Αργώ έφτασε, μέσω Φάση (ποταμού), στην Κασπία θάλασσα και από εκεί στον Ινδικό ωκεανό, απ’ όπου επέστρεψε μέσω του “Ωκεανού” και της Τριτωνίδας λίμνης”. [Στο ίδιο, τόμ. 4, 316 παρ. 2.] Η εκδοχή αυτή στηρίχτηκε στο γεγονός ότι στον Ινδικό ωκεανό υπήρχε μια άλλη Κολχίδα, στην ακτή του Μαλαμπάρ, όπως μας παραδίδει ο Πτολεμαίος ο Ηφαιστίωνος (VIII,1,10), αλλά έτσι δημιουργούνται τεράστια ερωτηματικά, που αφορούν τις γεωγραφικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων, για μια περιοχή που υποτίθεται ότι ήταν παντελώς άγνωστη σ’ αυτούς, στα χρονολογικά πλαίσια του ταξιδιού της “Αργούς”. [Ο πρώτος Έλληνας που εξερεύνησε αυτές τις απόμακρες περιοχές ήταν ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς, που κατ’ εντολήν του Δαρείου του Υδάσπους περιέπλευσε το 500 π.Χ. τις ακτές του σημερινού Ινδικού ωκεανού έως τον Περσικό κόλπο. Πολλοί ταυτίζουν αυτόν το Σκύλακα με έναν νεότερό του ο οποίος έχει την ίδια επωνυμία και υπάρχει σχετική φιλολογική σύγχυση. βλ. Χρ.Δ. Λάζος, «Ναυτική Τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα», Αίολος, Αθήνα 1996, 206-207].

Πάντως το γεγονός της ύπαρξης Κολχίδας στην ακτή του Μαλαμπάρ είναι αξιοπερίεργο από μόνο του και πιθανότατα πρόκειται για μύθευμα. Μπορεί όλη αυτή η αντίφαση για την ύπαρξη ή όχι μιας Κολχίδας στην περιοχή εκείνη, καθώς και το αφύσικο της πορείας, με την έννοια του αδύνατου να πραγματοποιηθεί – π.χ. πώς από την Κασπία ένα σκάφος σαν την “Αργώ” έφτασε στον Ινδικό ωκεανό; – να ήταν η αιτία που η εκδοχή αυτή αμφισβητήθηκε πολύ σύντομα για να αντικατασταθεί με μια άλλη το ίδιο γοητευτική, αλλά και περισσότερο αληθοφανή, για την πραγματοποίηση αυτού του ταξιδιού. [Στο σημείο αυτό ανιχνεύοντας τη βαθειά προϊστορία και φτάνοντας σε οριακές εκδοχές, μήπως θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτή η «Ινδική» Κολχίδα ήταν απότοκος του πανάρχαιου ταξιδιού του Διόνυσου στην Ινδία; Ο Έλληνας ποιητής Νόννος ο Πανοπολίτης, ο σπουδαιότερος επικός της όψιμης αρχαιότητας (έζησε τον 5ο μ.Χ. αιώνα), στο έργο του «Διονυσιακά» (48 βιβλία, 21000 στίχοι) περιέγραψε με γλαφυρότητα και λεπτομερειακά τη νικηφόρα εκστρατεία του θεού Διόνυσου στις Ινδίες. Βλ. W. Dindorf, «Historici Graeci Minores» I (Teubner 1870) 473-478, C. Muller, «Fragmenta Historicum Graecorum» IV (1885), 178-180. Επίσης το ενδιαφέρον άρθρο του Γεωργ. Γεωργαλά, «Προϊστορική εξάπλωσις Ελλήνων ως τις Ινδίες», Δαυλός 171, Μάρτ. 1996, 10327-10330.]

Στο μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας αναφέρεται η “Ηλεκτρίδα νήσος“, χωρίς να προσδιορίζεται κάτι άλλο γι’ αυτήν. Το όνομα και μόνο της νήσου λέει πολλά για την υπόθεσή μας και τούτο επειδή το ήλεκτρο, κοινώς κεχριμπάρι, οι Έλληνες το προμηθεύονταν από τη Βόρειο θάλασσα, μαζί με τον κασσίτερο. Γνωρίζουμε ότι “Κασσιτερίδες νήσοι” ήταν η Ιρλανδία και η Βρετανία, ενώ η κύρια πηγή του ήλεκτρου ήταν τα νησιά της Βαλτικής. Άρα η “Ηλεκτρίδα νήσος” εκεί πρέπει να τοποθετηθεί και να γίνει αποδεκτό ότι οι Αργοναύτες είχαν περάσει από την περιοχή.

Δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις:
– η περιπέτεια της “Αργούς” ήταν αληθινή
και
– το ταξίδι ήταν μια αλληγορία

η ουσία είναι ότι μια γενιά πριν από τον Τρωικό πόλεμο, οι Έλληνες γνώριζαν την περιοχή της Βόρειας Ευρώπης και τελικά αυτό είναι που έχει σημασία. Η προηγούμενη αναφορά συνδέεται άμεσα με την επόμενη εκδοχή του ταξιδιού που αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Βιβλ. IV, 56-3), την οποία αξίζει να παρουσιάσουμε με τη δική του περιγραφή, ως παρακαταθήκη στους νεότερους.

Ο Διόδωρος περιγράφει ένα καθ’ όλα συγκλονιστικό ταξίδι: “…αποπλεύσαντες γαρ διά του Τανάιδος επί τας πηγάς και κατά τόπον τινά την ναυν διλκύσαντες, καθ’ ετέρου πάλιν ποταμού τήν ρύσιν έχοντος εις τον Ωκεανόν καταπλεύσαι προς την θάλατταν, από δε των άρκτων εις την δύσιν κομισθήναι, την γην εξ ευωνύμων έχοντας και πλησίων γενομένοις Γαδείρων εις την καθ’ ημάς εισπλεύσαι θάλατταν, αποδείξεις δε τούτων φέρουσι δεικνύοντες τους παρά τον Ωκεανόν κατοικούντας Κελτούς σεβομένους μάλιστα των θεών τους Διοσκούρους` παραδόσιμον γαρ αυτούς έχειν εκ παλαιών χρόνων την τούτων των θεών παρουσίαν εκ του Ωκεανού.”

Ας δούμε αναλυτικά το κείμενο του Διόδωρου του Σικελιώτη. Φεύγοντας από την Κολχίδα η “Αργώ” εισήλθε στην Αζοφική θάλασσα και άρχισε να διασχίζει τον ποταμό Τάναϊ (σημερινό Δον) με κατεύθυνση προς τις πηγές του. Φτάνοντας το σκάφος στο σημείο όπου ο ποταμός έπαυε να είναι πλεύσιμος, το πλήρωμα το έσυρε στην ξηρά και το καθέλκυσε σε ένα άλλο ποτάμι, του οποίου η ροή οδηγούσε προς τον Ωκεανό. Αν δούμε την πορεία στο χάρτη, εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι σε κάποιο σημείο τα δύο ποτάμια, ο Τάναϊς (Δον) και ο Βόλγας, σχεδόν εφάπτονται Σχηματίζοντας δύο καμπύλα τόξα. Από το σημείο εκείνο ο μεν Τάναϊς (Δον) εκβάλλει στην Αζοφική θάλασσα, ο δε Βόλγας στην Κασπία. Όμως ο Βόλγας που πηγάζει από τα Ουράλια, στο άλλο τμήμα του, το βόρειο, εκβάλλει στο Βόρειο Παγωμένο ωκεανό αυτό το τμήμα ονομάζεται Ντβίνας ποταμός και εκβάλλει στο σημερινό Αρχαγγέλσκ ή Αρχάγγελο. Τα ερωτηματικά που προκύπτουν έως αυτό το σημείο είναι τα εξής:

Πώς γνώριζαν οι Αργοναύτες το πλησιέστερο σημείο μεταξύ των ποταμών Τάναϊς (Δον) και Βόλγα, ώστε εκεί ακριβώς να διαπεραιωθούν από το ένα ποτάμι στο άλλο;

Πώς γνώριζαν ότι από τις πηγές του Βόλγα μπορούσαν να πλεύσουν σε άλλον ποταμό και μέσω αυτού να φτάσουν στον ωκεανό; Το κείμενο είναι σαφές` μιλάει για Ωκεανό και “Ωκεανός” για τους αρχαίους Έλληνες ήταν η τεράστια θάλασσα που περιέβαλλε το γνωστό κόσμο, ενώ αντίθετα τις εσωτερικές θάλασσες τις αποκαλούσαν “θάλασσες”;

Στο κείμενο του Διοδώρου η διάκριση είναι ξεκάθαρη. Ακολουθώντας οι Αργοναύτες αυτή την διαδρομή και εκπλέοντας από τον Ντβίνα ποταμό, εισήλθαν στο Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό και άρχισαν να περιπλέουν την ευρωπαϊκή ήπειρο έχοντας τη στεριά αριστερά τους, πορεία από βορρά προς νότο. Περιπλέοντας τη σκανδιναβική χερσόνησο έφτασαν στη Βαλτική, όπου συνάντησαν την “Ηλεκτρίδα νήσο“, τόπο προμήθειας του ήλεκτρου, και στη συνέχεια έφτασαν στα Γάδειρα, απ’ όπου περνώντας τις Ηράκλειες Στήλες διέπλευσαν τη Μεσόγειο και έφτασαν τελικά στην Ελλάδα και το Πήλιο. Μέσα στα πλαίσια της ευρύτατης θαλασσοπορίας των Αργοναυτών η άποψη της Mertz σχετικά με την άφιξή τους στη Νότια Αμερική είναι πολύ πιθανή, αφού τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει για την ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου από τους αρχαίους Έλληνες είναι εντυπωσιακά και καλύπτουν το θέμα σφαιρικά. [Για την συγκεκριμένη έχουν γίνει κατά καιρούς αρκετές δημοσιεύσεις σε σχετικά περιοδικά. Τα πιο πρόσφατα άρθρα υπάρχουν στο περιοδικό “Ιστορία Εικονογραφημένη” τ. 205 (“Μινωίτες στην Αμερική”), τ. 206 (“Και αρχαίοι Έλληνες στην Αμερική”), τ. 207 (“Χιώτες ναυτικοί βοηθούν τον Κολόμβο”), 222 (“Κύκλωπες και Παταγόνες”), τ. 224 (“Ο Κολόμβος έφτασε τελευταίος στην Αμερική”).

Άλλωστε δεν είναι η μόνη ξένη συγγραφέας που ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, και από αυτή την άποψη το θέμα γίνεται συναρπαστικό. Η Mertz, κάνοντας χρήση των βιβλίων II και III των “Αργοναυτικών” του Απολλωνίου του Ροδίου, υποστηρίζει ότι οι Αργοναύτες εκμεταλλεύθηκαν το Κόλπειο Ρεύμα, στον κόλπο του Μεξικού, ακολούθησαν νότια πορεία, από την Καραϊβική προς τη Βενεζουέλα, έπλευσαν κατά μήκος των ακτών μέχρι το “Ποτάμι του Ασημιού”, μεταξύ Ουρουγουάης και Αργεντινής, πέρασαν τον Αμαζόνιο και έφτασαν στον Ρίο ντε Λα Πλάτα. Από εκεί ανηφόρισαν το ποτάμι και έφτασαν στα νότια της λίμνης Τιτικάκα, όπου ζούσε η φυλή των Κολχικούρους. Η φυλή αυτή υποτάχθηκε στους Ισπανούς το 1535 και έκτοτε δεν υπάρχουν πληροφορίες γι’ αυτήν.

Η Mertz  ισχυρίζεται ότι η λέξη “Κολχικούρους” είναι η ισπανική μετάφραση της ελληνικής λέξης “Κολχίδος”. Το ταξίδι της “Αργούς”, κατά την ίδια, τελειώνει εδώ, ενώ η συγγραφέας δεν κάνει αναφορά στην τόσο ενδιαφέρουσα περιγραφή της επιστροφής του πλοίου, που έδωσε αφορμή για πολλές ερμηνείες.”

Διαπιστώσεις – σημειώσεις

1. Η Henriette Mertz ήταν Αμερικανίδα δικηγόρος και ιστορική ερευνήτρια από το Σικάγο η οποία πέθανε το 1985 σε ηλικία 89 ετών. Στο έργο της The Wine Dark Sea  ισχυρίζεται ότι οι Αργοναύτες ταξίδεψαν στον Ατλαντικό ωκεανό, διήλθαν από τις ανατολικές ακτές της νοτίου Αμερικής, στις εκβολές του Αμαζονίου φθάνοντας μέχρι το Tiwanaku της Βολιβίας όπου ευρίσκετο το Χρυσόμαλλο δέρας.

2. Ο χρονικός προσδιορισμός της εκστρατείας έγινε από τον Ερατοσθένη τον Κυρηναίο ο οποίος είχε μετρήσει με ακρίβεια την περιφέρεια της γης.

3. Οι Αργοναύτες έχουν εξαιρετικές ικανότητες. Βλέπουν ως με τηλεσκόπιο (Λυγκευς), πετούν (Ζήτης και Καλαϊς), έχουν αστρονομικές γνώσεις (Άγκαιος, Ορφεύς). Επίσης είναι ικανοί ναυτικοί, εξερευνητές, πολεμιστές κ.α.

4. Η Αργώ είναι εξαιρετικό σκάφος (“ώκεια ναύς” (“θεογονία”), ποντοπόρος νηύς” (“Οδύσσεια” Μ 70). Φέρει στην πλώρη όργανο προσανατολισμού, το “ξύλο φωνήεν” (ομιλούν ξύλο βελανιδιάς)……………….”Αργοναυτικά” των “Ορφικών”

5. Η Αργώ βγαίνει στον Ατλαντικό (“ίξεσθ’ αμ’ πέλαγος κεν Ατλαντικόν εκτός ίκωμαι”, 1176), ταξιδεύει 12 μέρες και φθάνει σε νησί “επ’ εσχατίαις ακαλαρρόου Ωκεάνοιο” (119ξ). Μετά από άλλες 3 μέρες στην Αιαία (χώρα της Κίρκης) (1212) και εξερευνούν την “απείρονα γαίαν” (1217). Εκεί φιλοξενούνται, αλλά δεν τους επιτρέπεται να προχωρήσουν, διότι σε προηγούμενη επίσκεψη είχαν προξενήσει κακό.

Απολλώνιος ο Ρόδιος, “Αργοναυτικά”

6. Τα γεωγραφικά στοιχεία (νήσοι, ποταμοί) και άλλες αναφορές (πύλες του Άδη, περιοχή όπου “ο Ήλιος στάβλιζε τους ίππους του όταν τελείωνε την ημερησία περιφορά του” κ.α.) συμφωνούν απολύτως με την εκδοχή της Αμερικής. Επιπλέον αναφέρεται ότι έφτασαν σε τόπο όπου έδυσε η Μεγάλη Άρκτος (δηλ. στο νότιο ημισφαίριο)………………………”Πίνδαρος, Πυθιονικος 250″

———————————————————

Πηγές

–  ”Αργοναυτικά” του Ορφέως. Σε αυτά αναφέρεται η διαδρομή Δον – Βόλγας-Βόρειος Ωκεανός, υπάρχουν όμως αναμεμειγμένα και στοιχεία από τις άλλες διαδρομές. (Τα “Ορφικά”, εξέδωσε το 1984 ο Ι.Δ. Πασσάς, μαζί με τις αστρονομικές παρατηρήσεις του Κ. Χασάπη.)

–   Σχετικό άρθρο – στοιχεία έρευνας κου Φειδία Μπουρλά.

http://chilonas.wordpress.com/2013/01/12/%CE%B1%CF%81%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%BA%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF-%CF%84%CE%BF-1225-%CF%80-%CF%87/

Τα γερμανικά πολεμικά χρέη και το νέο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους

 

του Παναγιώτη Ρουμελιώτη, Πρώην εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ και καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας

Πρόσφατα (7/6/2013) πραγματοποιήθηκε στο Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Βερολίνο μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ Γερμανών ευρωβουλευτών, ακαδημαϊκών και πολιτικών επιστημόνων σχετικά με τις γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις και το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους. Σύμφωνα με σχετικό άρθρο τηςDeutscheWelle1, το βασικό συμπέρασμα από τη συζήτηση αυτή ήταν ότι το σενάριο άμεσης πληρωμής από τη Γερμανία στην Ελλάδα πολεμικών αποζημιώσεων πρέπει ν’ αποκλειστεί. Αλλά υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι διευθέτησης του θέματος. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα ενός είδους σιωπηρής αναγνώρισης των γερμανικών οφειλών (στις οποίες θα περιλαμβάνονται τόσο οι πολεμικές επανορθώσεις, όσο και οι γερμανικές οφειλές από το κατοχικό δάνειο), σε συνδυασμό με μια απομείωση του ελληνικού χρέους. Επίσης η Γερμανία οφείλει να καταβάλει στην Ελλάδα, ενδεχομένως μέσα από ένα Ταμείο Επενδύσεων, και χρήματα.   Η λύση αυτή φαίνεται αναγκαία και εφικτή, παρά τα προβλήματα που θα προκύψουν στην πορεία των διαπραγματεύσεων (κυρίως όσον αφορά στο ύψος των αποζημιώσεων και του έντοκου κατοχικού δανείου).   Πριν αναπτύξω τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν θα χρησιμοποιηθούν σε μια τέτοια διαπραγμάτευση, είναι σκόπιμο ν’ αναφέρω το ιστορικό των ρυθμίσεων και διαγραφών των γερμανικών χρεών που σχετίζονται με τις πολεμικές επανορθώσεις.     Οι επανορθώσεις Μετά την ήττα τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί υποχρεώθηκαν το 1921, στο πλαίσιο της Συνθήκης των Βερσαλλιών, να αναγνωρίσουν επανορθώσεις ύψους 269 δις γερμανικών μάρκων χρυσού στους νικητές του πολέμου (Τριπλή Συμφωνία). Αλλά το 1923 η Γερμανία κήρυξε στάση πληρωμών στα πολεμικά χρέη της που αποπληρώνονταν με άνθρακα και σίδηρο. Σε απάντηση της στάσης πληρωμών αυτής, τα γαλλικά και βελγικά στρατεύματα κατέλαβαν τη βιομηχανική περιοχή της κοιλάδας του Ruhr, όπου βρίσκονταν τα ορυχεία και οι βιομηχανίες σιδήρου. Η στρατιωτική αυτή κατάληψη προκάλεσε την παθητική αντίσταση των Γερμανών, ενώ η κατάσταση της γερμανικής οικονομίας επιδεινώθηκε και ο πληθωρισμός εκτοξεύθηκε στα ύψη. Έτσι, με πρωτοβουλία των Αμερικανών, αποφασίστηκε η σύσταση της Συμμαχικής Επιτροπής Επανορθώσεων με επικεφαλής των Αμερικανό τραπεζίτη CharlesDawes. Σκοπός της Επιτροπής ήταν η εξεύρεση λύσης για την είσπραξη των γερμανικών επανορθώσεων.   Τον Αύγουστο του 1924, οι προτάσεις της Επιτροπής έγιναν αποδεκτές τόσο από τους συμμάχους όσο και από τη Γερμανία. Με βάση τη συμφωνία αυτή, οι οφειλές για επανορθώσεις της Γερμανίας περιορίστηκαν στα 132 δις γερμανικά μάρκα χρυσού. Η αποπληρωμή τους θα γινόταν σταδιακά, 1 δις μάρκα το πρώτο έτος και θα έφτανε μέχρι 2,5 δις ετησίως μετά το πέμπτο έτος. Οι πηγές αποπληρωμής του χρέους θα συμπεριλάμβαναν τα έσοδα από τις μεταφορές, τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης και τους δασμούς. Επίσης οι σύμμαχοι θα επόπτευαν την αναδιοργάνωση της Reichsbank, ενώ τα γαλλικά και βελγικά στρατεύματα θα αποχωρούσαν από την περιοχή του Ruhr. Τέλος, οι αμερικανικές τράπεζες θα παρείχαν δάνεια στη Γερμανία προκειμένου να αποπληρωθεί μέρος του γερμανικού χρέους2.   Μετά την επίτευξη της συμφωνίας αυτής, η γερμανική οικονομία άρχισε να ανακάμπτει, οι ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν και το μάρκο σταθεροποιήθηκε. Έτσι η αποπληρωμή του χρέους συνεχίστηκε κανονικά. Ωστόσο, όταν ξέσπασε η μεγάλη ύφεση του 1929, οι σύμμαχοι διαπίστωσαν την αδυναμία της Γερμανίας να αποπληρώνει τα πολεμικά της χρέη, λόγω της δραματικής μείωσης των εισαγωγών και εξαγωγών της. Μια νέα Επιτροπή υπό τον Αμερικανό τραπεζίτη OwenYoungπρότεινε ένα νέο σχέδιο «κουρέματος» και αποπληρωμής των γερμανικών πολεμικών χρεών. Το χρέος αυτό περιορίστηκε στα 112 δις γερμανικά μάρκα χρυσού (δηλαδή 107 δις δολάρια του 2013) και θα αποπληρώνονταν σε 59 χρόνια (μέχρι το 1988). Επίσης, η ετήσια δόση αποπληρωμής καθορίστηκε στο ήμισυ σε σχέση μ’ εκείνη του Σχεδίου Dawes, στα 473 εκατ. Τα δύο τρίτα της ετήσιας δόσης θα καλύπτονταν με δάνεια αμερικανικών τραπεζών προς τη Γερμανία. Στο πλαίσιο της συμφωνίας Young που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 1930 ιδρύθηκε και η Διεθνής Τράπεζα Διακανονισμών3.     Η Διάσκεψη της Λωζάννης Αλλά με την επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομίας, οι αμερικανικές τράπεζες δεν μπορούσαν να συνεχίσουν την παροχή δανείων στη Γερμανία. Η οικονομία της τελευταίας είχε κυριολεκτικά πληγεί. Η ανεργία αυξήθηκε στο 33,7% το 1931 και 40% το 1932. Ο Αμερικανός πρόεδρος Hoover ανακοίνωσε τον Ιούλιο του 1931 το πάγωμα, για ένα χρόνο, της αποπληρωμής του γερμανικού χρέους. Αλλά με την επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομίας, κατέστη σαφές ότι η Γερμανία δεν μπορούσε ν’ αποπληρώσει τα χρέη της. Έτσι, στο πλαίσιο της Διάσκεψης της Λωζάννης του 1932, οι σύμμαχοι, η Γερμανία και η Ιαπωνία αποφάσισαν να μειωθεί το απλήρωτο χρέος της Γερμανίας κατά 90% και το υπόλοιπο 10% να αποπληρωθεί με την έκδοση γερμανικών ομολόγων. Με τη συμφωνία αυτή παραγράφηκε ουσιαστικά το γερμανικό χρέος. Με την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στην πολιτική σκηνή, η Γερμανία αρνήθηκε την αποπληρωμή των επανορθώσεων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.   Έτσι, μέχρι το 1933, η Γερμανία είχε πληρώσει μόλις το ένα όγδοο των πολεμικών χρεών της λόγω επανορθώσεων που είχαν αρχικά αποφασιστεί στο πλαίσιο της Συνθήκης των Βερσαλλιών4.   Μετά τη νέα γερμανική ήττα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι σύμμαχοι, κάτω από πίεση οικονομολόγων (π.χ. Keynes), αποφάσισαν να περιορίσουν τις γερμανικές πολεμικές επανορθώσεις. Συγκεκριμένα, όπως πίστευαν πολλοί παρατηρητές εκείνη την εποχή, θα έπρεπε να μην επαναληφθεί το σφάλμα της Συμφωνίας των Βερσαλλιών με βάση την όποια κλήθηκε η Γερμανία να πληρώσει πολύ υψηλές πολεμικές αποζημιώσεις, που οδήγησαν εμμέσως στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι αυτό επειδή το βάρος των αποζημιώσεων εκείνων παρεμπόδισε την ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας και την οδήγησε σε υπερπληθωρισμό. Η κατάσταση αυτή διευκόλυνε την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.   Για το λόγο αυτό, οι σύμμαχοι αποφάσισαν στο Potsdam στις 2 Αυγούστου του 1943 να επιβάλουν στη Γερμανία πολύ μικρές πολεμικές επανορθώσεις (23 δις δολάρια), που θα αποπληρώνονταν κυρίως σε είδος (μηχανολογικός εξοπλισμός και βιομηχανικά εργοστάσια, τεχνολογικό και επιστημονικό know-how και υποχρεωτική εργασία Γερμανών πολιτών)5.     Η Συμφωνία του Λονδίνου Αλλά και πάλι, το 1953, στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Λονδίνου, οι σύμμαχοι, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, διέγραψαν το μισό περίπου προπολεμικό χρέος της Γερμανίας (13,5 δις μάρκα) και ένα μεγάλο μέρος του μεταπολεμικού (15-16 δις μάρκα)6. Είχε επίσης προηγηθεί, το 1948, το Σχέδιο Marshall, που αφορούσε ουσιαστικά σε δωρεάν χρηματοδότηση προς τη Δυτική Ευρώπη για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης βιομηχανίας της και οικονομίας της γενικότερα. Η Γερμανία εντάχθηκε στο Σχέδιο Marshall.   Με βάση την ιστορική αυτή αναδρομή, μπορούμε να τεκμηριώσουμε καλύτερα τα ελληνικά επιχειρήματα για ένα νέο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους και μια ουσιαστική επενδυτική συνδρομή από τη Γερμανία και την Ευρωζώνη γενικότερα. Πρώτον, το δυσβάστακτο δημόσιο χρέος μιας χώρας παρεμποδίζει την ανάπτυξή της και οδηγεί σε υψηλό ποσοστό ανεργίας.   Δεύτερον, το δυσβάστακτο δημόσιο χρέος δεν οφείλεται μόνο στο δημοσιονομικό εκτροχιασμό της χώρας μας μετά το 2011, αλλά και στα λάθη του πρώτου Μνημονίου, που οδήγησαν στην παραπέρα διόγκωση του ελληνικού χρέους ακόμα και μετά το πρώτο «κούρεμά» του.   Τρίτον, η ύφεση και η ανεργία, αργά ή γρήγορα, προκαλούν κοινωνικές εκρήξεις και πολιτική αποσταθεροποίηση (π.χ. άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία).   Τέταρτον, μόνο με καθυστερημένες και μικρές ελαφρύνσεις του δημοσίου χρέους δεν λύνεται το πρόβλημα της βιωσιμότητάς του (π.χ. η ρύθμιση του γερμανικού χρέους με το Σχέδιο Dawes απέτυχε και έτσι οδηγήθηκαν οι σύμμαχοι στο Σχέδιο Υοung).   Πέμπτον, ταυτόχρονα με την ουσιαστική απομείωση του ελληνικού χρέους απαιτείται ένα ουσιαστικό πρόγραμμα επενδύσεων (π.χ. ένα νέο Σχέδιο Marshall) για την Ελλάδα, ώστε ν’ ανορθωθεί η ελληνική οικονομία και να μειωθεί σταδιακά η ανεργία (χωρίς το Σχέδιο Marshall, η Δυτική Ευρώπη και η Γερμανία ειδικότερα δεν θα μπορούσαν να ανοικοδομηθούν).   Έκτον, η αναχρηματοδότηση του υψηλού χρέους της Ελλάδας με νέα δάνεια δεν οδηγεί σε λύση του προβλήματος αλλά, αντίθετα, διογκώνει ακόμα περισσότερο το δημόσιο χρέος της. Επίσης, η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων και η ανεπαρκής αναδιάρθρωση του χρέους γενικότερα μεταθέτουν χρονικά το πρόβλημα και παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών (όπως έγινε και με την αποτυχία του Σχεδίου Dawes).   Έβδομον, είναι πολύ πιθανό το θέμα των γερμανικών επανορθώσεων και του κατοχικού δανείου να συνδεθεί με το νέο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους όπως προέκυψε και από τη σχετική συζήτηση που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Βερολίνο.   Πέρα από τα δύσκολα νομικά, πολιτικά και υπολογιστικά προβλήματα που θα προκύψουν προκειμένου η Γερμανία να αποδεχτεί τις επανορθώσεις και να επιστρέψει το έντοκο κατοχικό δάνειο στην Ελλάδα, η γερμανική πλευρά θα επιχειρήσει να συμψηφίσει τις οφειλές της προς τη χώρα μας με τα διμερή της δάνεια προς την Ελλάδα από το 2010 (περίπου 17,5 δις ευρώ). Αλλά οι εκτιμήσεις όσον αφορά στο ύψος των γερμανικών επανορθώσεων και του κατοχικού δανείου υπερβαίνουν πολλαπλάσια τις οφειλές της χώρας μας προς τη Γερμανία.     Σημειώσεις 1. Βλ. Topstory.gr. 2.Bλ. Dawes Plan, Wikipedia. 3.Βλ. Young Plan, Wikipedia. 4.Βλ. War reparations, Wikipedia. 5.Στοίδιο. 6.Βλ. «1953, l’Allemagne divise sa dette par deux», Le Monde, 19-20 Αυγούστου 2012.     Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ στις 21/06/2013 (Τεύχος 192)

Γιάννης Βαρουφάκης: Να χρεοκοπήσουμε εδώ και τώρα

Για μέρες τώρα βαραίνουμε τις ψυχές μας με μια μόνιμη αγωνία: Θα χρεοκοπήσει το κράτος μας; Ε, λοιπόν, ήρθε η ώρα να αγκαλιάσουμε αυτό που φοβόμαστε…

Αν οι φίλοι μας οι Γερμανοί δεν έχουν….πρόβλημα να χρεοκοπήσουμε, καιρός είναι να το κάνουμε. Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Όχι ως διαπραγματευτική μπλόφα και ούτε μόνο γιατί το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί είναι να χρεοκοπήσουμε σε ένα χρόνο (βλ. το προηγούμενο άρθρο μου Το Πρώτο Τάνγκο στην Ευρωζώνη) αλλά επειδή ήρθε η ώρα να στρέψουμε το βλέμμα στην αισιόδοξη πλευρά της χρεοκοπίας.

Υπάρχει τέτοια πλευρά; Και βέβαια υπάρχει. Σε σχέση με χώρες όπως η γνωστή τρόικα Πορτογαλία, Ισπανία και Ιρλανδία, αλλά και η Βρετανία και το Βέλγιο, το σύνολο του χρέους μας (δημοσίου και ιδιωτικού) είναι το μικρότερο. Πως αυτό; Επειδή οι έλληνες, ως άτομα αλλά και ως ιδιωτικός τομέας, χρωστάμε πολύ λιγότερα εκείνων. Ακόμα και οι αντιπαθέστατες τράπεζές μας έχουν ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα: Πάνω από 150 δις πραγματικών καταθέσεων!

Μιλάμε για άνω του μισού ΑΕΠ σε καταθέσεις, κάτι για το οποίο οι περισσότεροι εταίροι μας θα σκότωναν να το έχουν, που λέει ο λόγος. Αν μάλιστα προσθέσετε και όλα τα χρήματα ελλήνων που…
βρίσκονται στο εξωτερικό, θα δείτε ότι οι έλληνες δεν είμαστε και τόσο φτωχοί κατά μέσον όρο, κι ας έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό φτώχειας στην Ευρώπη (με εξαίρεση την Λεττονία).

Ως πολίτες είμαστε ελάχιστα χρεωμένοι σε σχέση με πολλούς από τους επικριτές μας στις Λόνδρες, στα Παρίσια και στις Νέες Υόρκες. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι είμαστε λευκές περιστερές. Για δεκαετίες φορτώναμε το δημόσιο με τόσο μεγάλο χρέος που το βλέπουμε πλέον να βουλιάζει μπροστά στα μάτια μας.

Εδώ όμως που φτάσαμε, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Ακόμα και να αποφασίσουμε σύσσωμοι (ΣΕΒ και ΓΣΕΕ, γιάπηδες και στελέχη του ΠΑΜΕ, αστοί των βορείων προαστίων και αναρχικοί της Πλατείας Εξαρχείων) να δώσουμε ό,τι έχουμε και δεν έχουμε στο κράτος, δεν αρκεί. Αν μάλιστα το παρακάνουμε στην αλληλεγγύη προς το δημόσιο, η ‘γενναιοδωρία’ μας αυτή θα στεγνώσει την κυκλική ροή του πλούτου από το οποίο εξαρτάται το δημόσιο για τα έσοδά του το 2011, το 2012 κ.ο.κ.

Ποια είναι λοιπόν τα χαρμόσυνα νέα; Ότι μια πτώχευση θα αποδειχθεί σχετικά ανώδυνη. Ο λόγος διττός: Πρώτον, δεν είμαστε κατά μέσον όρο ούτε οι φτωχότεροι ούτε οι πιο υπερχρεωμένοι. Δεύτερον, όσον αφορά τα χρέη του δημοσίου, αυτά βαραίνουν εμάς, ως άτομα, πολύ λιγότερο από όσο βαραίνουν τους ξένους.

Κάντε την σύγκριση με την Ιαπωνία, το χρέος της οποίας ανήκει σε Ιάπωνες σε ποσοστό 95%. Αν το Ιαπωνικό κράτος αναγκαστεί στην πτώχευση, η καταστροφή της χώρας θα είναι ολική. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για εμάς, καθώς μας ανήκει (δηλαδή στις δικές μας τράπεζες) μόνο το 25% του δημόσιου χρέους μας. Έτσι λοιπόν, δεδομένου ότι η πτώχευση του δημοσίου διαγράφεται ως αναπόφευκτη (εκτός αν πανικοβληθούν οι εταίροι μας αρκετά και το συνδράμουν για χρόνια πολλά, οπότε έχει καλώς), το κόστος της στάσης πληρωμών δεν θα το υποστούμε μόνοι μας.

Μα αν το δημόσιο κηρύξει στάση πληρωμών, τι θα γίνει την επόμενη μέρα; Πως θα ξανα-δανειστεί; Πράγματι, το κράτος θα στριμωχθεί. Για κάμποσο καιρό το δημόσιο θα πρέπει απλώς να ξοδεύει όσα μαζεύει από φόρους. Και γιατί είναι κακό αυτό; Να μάθει επί τέλους, αφού θα έχει ανακουφιστεί από το νταλκά των τοκοχρεολυσίων, να ζει με αυτά που εισπράττει. Π.χ. να καταγγείλει όλες τις εξοπλιστικές συμβάσεις, να συμπιέσει τους ανώτερους μισθούς (τον δικό μου συμπεριλαμβανομένου) τόσο που να καλύπτει τις δαπάνες του από τους φόρους που εισπράττει κλπ.

Οι τράπεζές μας; Θα υποφέρουν, είναι αλήθεια – δεδομένου ότι ακόμα και το 25% του δημόσιου χρέους που διαθέτουν θα παγώσει. Ναι, αλλά μην ξεχνάμε ότι το έχουν ήδη διαθέσει στην ΕΚΤ ως ενέχυρο για ζεστό χρήμα που έχουν ήδη πάρει. Και ότι έχουν πρόσβαση στις τεράστιες, κατά κεφαλήν, αποταμιεύσεις μας. Για να μην προσθέσω ότι απολαμβάνουν εγκληματικά υψηλά ποσοστά κέρδους τόσα χρόνια. Όπως το κράτος μας, έτσι κι αυτές να μάθουν να ζουν λιτά και με σύνεση όπως κάνουν χρόνια τώρα οι εργαζόμενοι των 700 ευρώ.

Επί πλέον, ο αποκλεισμός του κράτους μας από τις χρηματαγορές δεν θα διαρκέσει πολύ. Αν κηρύξει στάση πληρωμών, και ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό του, δεν θα περάσει πολύ καιρός που παλιοί δανειστές θα αποδεχθούν νέους όρους αποπληρωμής ενός ποσοστού των περασμένων δανεικών και νέοι υποψήφιοι δανειστές (μπορεί και οι ίδιοι με τους παλιούς) θα σχηματίσουν ουρά έξω από το Υπουργείο Οικονομίας να το δανείσουν!

Βλέπετε, το χρέος μας θα έχει μειωθεί τόσο που θα αποτελούμε εξαιρετική επένδυση. Έτσι είναι το κεφάλαιο – όταν οσφραίνεται ένα επικερδές deal δεν σέβεται ούτε τον εαυτό του.

Σε τελική ανάλυση, είναι λάθος μας να φοβόμαστε τόσο πολύ την στάση πληρωμών του ελληνικού δημοσίου. Αλλοι πρέπει να φοβούνται μια τέτοια εξέλιξη περισσότερο από εμάς:

• η κυβέρνηση της κας Μέρκελ η οποία θα πρέπει να διασώσει τις Γερμανικές τράπεζες που θα κλονιστούν από μια δική μας στάση πληρωμών
• η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που θα πρέπει να δει τι θα κάνει με μία χώρα-μέλος την οποία δεν μπορεί να αποβάλει από την ΕΕ αλλά η οποία τελεί υπό πτώχευση
• οι κυβερνήσεις όλων των άλλων χωρών (πλην ίσως της Ολλανδίας και της Αυστρίας) που θα τρέμουν για το ποιος θα είναι ο επόμενος στόχος των αγορών (των οποίων η όρεξη θα έχει ανοίξει από την ‘επιτυχημένη’ επίθεση στο χρέος της Ελλάδας)
• οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας (χωρών με συνολικό χρέος πάνω από 400%)
• όλοι όσοι έχουν επενδύσει στο ευρώ, είτε σε περιουσιακά στοιχεία είτε ως μέσο συναλλαγής.

Στάση πληρωμών λοιπόν!

Τώρα!
Με χαμόγελο και αισιοδοξία! (Και ξέρετε ποιο είναι το ωραίο; Ότι αν πειθόμασταν να απελευθερωθούμε από τον φόβο της πτώχευσης, οι φίλοι μας οι Γερμανοί θα έσπευδαν την ίδια στιγμή να την αποσοβήσουν…)

 

 

tromaktiko

Πολιτικό τσουνάμι στη Μεσόγειο φέρνει ο Σόιμπλε

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου – ¨Επίκαιρα»

Παρηγοριά στον άρρωστο ώσπου να βγει η ψυχή του… Κάπως έτσι μπορεί να ερμηνεύσει κανείς τη σημερινή επίσκεψη του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στην Αθήνα και την πρόσκληση του Μπαράκ Ομπάμα στον Αντώνη Σαμαρά να επισκεφθεί το Λευκό Οίκο στις 8 Αυγούστου.
Δύο κινήσεις πολιτικής στήριξης μιαςπαραπαίουσας κυβέρνησης και συμβολικής αποζημίωσης του Έλληνα πρωθυπουργού για τα «δεδουλευμένα»: τον περιορισμό της ρωσικής παρουσίας στη Μεσόγειο με  την έγκριση του βασικά αμερικανικών συμφερόντων αγωγού ΤΑΡ στην περίπτωση της Ουάσιγκτον, και τις εκατόμβες εκπαιδευτικών και δημοτικών υπαλλήλων στο βωμό της νιοστής δανειακής δόσης στην περίπτωση του Βερολίνου. 

Ωστόσο, τόσο ο τσάρος της γερμανικής οικονομίας όσο και ο Αμερικανός πλανητάρχης γνωρίζουν ότι θα ασπαστούν έναν πρωθυπουργό όχι μόνο περιορισμένης ευθύνης, αλλά και περιορισμένου πολιτικού χρόνου. Δεν υπάρχει σοβαρό έντυπο ή σοβαρός αναλυτής ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού που να μην αναγνωρίζει πλέον ότι οι μνημονιακές πολιτικές οδηγούν την Ελλάδα, όπως και όλο τον ευρωπαϊκό Νότο, σε κοφτερά βράχια.

Την ημέρα που άρχιζε το πρώτο Συνέδριο του ο ενιαίος ΣΥΡΙΖΑ, η συντηρητική αμερικανική εφημερίδα The Woll Street κυκλοφορούσε με ένα κύριο άρθρο που έκανε φύλλο και φτερό το περίφημο success story  του κ. Σαμαρά, με διαπιστώσεις τις οποίες άφοβα θα συνυπέγραψαν οι κ.κ. Σταθάκης και Δραγασάκης:

«Το ελληνικό χρέος ήταν 157% στο τέλος του περασμένου χρόνου, παρά την αναδιάρθρωση που μείωσε δραστικά την αξία του χρέους που κατείχαν ιδιώτες. Το έλλειμμα ήταν 12% του ΑΕΠ, με την ανεργία να φτάνει το 26,8% και την οικονομία να συρρικνώνεται επί πέντε συναπτά έτη, με πρόβλεψη για νέα μείωση κατά 4,4% φέτος. Όλα αυτά υπογραμμίζουν αυτό που έχει αρχίσει σιγά σιγά να συνειδητοποιείται ακόμη και στις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη: η Ελλάδα δεν θα αποπληρώσει ποτέ τα χρήματα που δανείστηκε για να διασωθεί».

Ποιο  success story;

Η νεοφιλελεύθερη εφημερίδα, που απηχεί το πνεύμα της Wall Street, αναφέρει ότι «κάθε συζήτηση περί βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους ακούγεται σήμερα σαν ανέκδοτο», μιλά για«καταστροφικά αποτελέσματα του προγράμματος διάσωσης», δηλαδή των τριών Μνημονίων και καταλήγει ως εξής: «Δεν πρέπει η Ελλάδα να επωμιστεί μονομερώς το κόστος ενός συλλογικού σφάλματος των Ευρωπαίων. Είναι καιρός να εξεταστεί σοβαρά η διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους που βρίσκεται στα χέρια του δημόσιου τομέα» – μια πρόταση που η μεν Αθήνα δεν τολμά ούτε καν να ψελλίσει, το δε Βερολίνο δεν επιτρέπει ούτε καν να συζητηθεί.

Την ίδια ημέρα, το κύριο άρθρο των New York Times ήταν καταπέλτης για την κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου. Υπό τον τίτλο «Λάθος συνταγή για την Ελλάδα», η ναυαρχίδα του αμερικανικού Τύπου έγραφε: «Η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε κρίσιμη κατάσταση και η τελευταία συμφωνία με την τρόικα θα χειροτερέψει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Η επί σειρά ετών ακολουθούμενη πολιτική λιτότητας δηλητηρίασε την ελληνική πολιτική ζωή, καταδίκασε στην ανεργία έναν στους τέσσερις εργάτες και δύο στους τρεις νέους και διέρρηξε το δίχτυ κοινωνικής προστασίας. (…) Το να εξοστρακίζεις ακόμη περισσότερους δημοσίους υπάλληλους στην ανεργία, όταν αυτή ήδη φτάνει στο 27%, δεν μπορεί να ονομάζεται πραγματικά μεταρρύθμιση, ιδίως όταν αυτό γίνεται κατ επιταγήν των ξένων τραπεζιτών».

Σε άλλο άρθρο της, η ίδια εφημερίδα παρομοίαζε την Ελλάδα με… βάτραχο που σιγο-βράζει στο καυτό νερό: «Αν ρίξεις ένα βάτραχο σε νερό που βράζει, θα πηδήσει αμέσως έξω. Αν όμως ζεστάνεις το νερό σταδιακά, ο βάτραχος περιμένει υπομονετικά να βράσει μέχρι θανάτου». Η νεοϋορκέζικη εφημερίδα καυτηριάζει τον αυξανόμενο «αυταρχισμό» της κυβέρνησης Σαμαρά και τα ανοίγματα της στη Χρυσή Αυγή, ενώ αναφορικά με το «λουκέτο» στην ΕΡΤ σημειώνει ότι «ξύπνησε μνήμες τανκς»! Τέλος, στην ίδια εφημερίδα ο αρθρογράφος Ρος Ντουθάτ έγραφε ότι για την Ελλάδα και τις άλλες ασθενείς χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ότι «η Ευρωζώνη είναι επί της ουσίας μια οικονομική φυλακή, με τη Γερμανία σε ρόλο δεσμοφύλακα και το κοινό νόμισμα στο ρόλο της γρίλιας».

Ακόμη σκληρότερη, η γαλλική Le Monde Diolomatique κάνει λόγο στο κύριο άρθρο του διευθυντή της, Σερζ Αλιμί, στο τελευταίο φύλλο της έγκυρης, μηνιαίας επιθεώρησης για «ευρωπαϊκό Μεσαίωνα», με αφορμή το κλείσιμο της ΕΡΤ και τους βαρύτατους ακρωτηριασμούς στη δημόσια Υγεία και Παιδεία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Αλλά και γερμανικά έντυπα, όπως η εφημερίδα Die Zeit και το περιοδικό Der Spiegel, αναγνωρίζουν ότι οι μνημονιακές πολιτικές έχουν αποτύχει και ότι το ελληνικό χρέος είναι απαραίτητο να «κουρευτεί», ενώ καυτηριάζουν τον «όρκο της σιωπής» που έχει επιβάλει στους Ευρωπαίους η Άνγκελα Μέρκελ ώστε να μην ανοίξει καμία συζήτηση επ’ αυτού προ των γερμανικών εκλογών του προσεχούς Σεπτεμβρίου.

Δυστυχώς για τη Γερμανίδα καγκελάριο, η υπόλοιπη Ευρώπη δεν διαθέτει την πολυτέλεια να περιμένει υπομονετικά τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών – από τα οποία, άλλωστε, δεν έχει να περιμένει και πολλά πράγματα.

Ολόκληρος ο ευρωπαϊκός Νότος μοιάζει με ενεργό ηφαίστειο που, ύστερα από σχετική ηρεμία ενός χρόνου, ετοιμάζεται για καινούριες εκρήξεις. Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία βιώνουν κυβερνητικές κρίσεις διαρκείας, που μπορεί να έχουν διαφορετικές αφορμές -αποχώρηση της ΔΗΜΑΡ και πλήρης απαξίωση του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, σκάνδαλα του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος στην Ισπανία, αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης Λέτα από τις δικαστικές περιπέτειες του Μπερλουσκόνι στην Ιταλία, διάρρηξη της συνεργασίας Δεξιάς και Ακροδεξιάς στην Πορτογαλία-, αλλά θρέφονται από τις ίδιες αιτίες: την ανοιχτή χρεοκοπία των πολιτικών λιτότητας και τη διόγκωση της κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Αίφνης, στην Πορτογαλία η ανεργία ξεπέρασε για πρώτη φορά, ύστερα από την «επανάσταση των γαρύφαλλων» του 1974, το 18%, η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 5,5% και το έλλειμμα όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά εκτοξεύτηκε στο 10,6%. Κι αν μέχρι χθες οι Πορτογάλοι εμφανίζονταν ως οι δακτυλοδεικτούμενοι, υπάκουοι και υπομονετικοί μαθητές της Άνγκελα Μέρκελ και της Κριστίν Λαγκάρντ, οι τέσσερις γενικές απεργίες της φετινής χρονιάς άλλαξαν άρδην το σκηνικό και οδήγησαν σε κατάρρευση την κυβέρνηση του συντηρητικού Πέδρο Πάσους Κοέλιου.

Πανικόβλητος, ο επίσης δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Άνιμπαλ Καβάκο Σίλβα, κάλεσε τους Σοσιαλιστές να μπουν σε κυβέρνηση «μεγάλου συνασπισμού». Κάτι που, ωστόσο, προσκρούσει στην αξίωση της αξιωματικής αντιπολίτευσης -η οποία έχει κάθε λόγο να επιθυμεί πρόωρες εκλογές, καθώς οι δημοσκοπήσεις τής δίνουν άνετη νίκη- για τερματισμό της λιτότητας και επαναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου.

Εξαιρετικά δύσκολη εμφανίζεται η οικονομική κατάσταση και στην Ιταλία, η οποία υποβαθμίστηκε πρόσφατα από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s, ενώ το χρέος της έχει ξεπεράσει τα 2 τρις ευρώ – έξι φορές μεγαλύτερο από το ελληνικό.

Εν ολίγοις, η κρίση χρέους και η κυβερνητική κρίση επιστρέφουν ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό Νότο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα πολύ καυτό καλοκαίρι, που μπορεί να διαψεύσει το γνωστό αφορισμό του Ουμπέρτο Έκο, σύμφωνα με τον οποίο «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις»… 

 

Αναρτήθηκε από ΒΑΘΥ

Ελλαδο-κυπριακές σχέσεις

Να χαράξουμε, επιτέλους, μια ΕΝΙΑΙΑ πολιτική και στρατηγική για την αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων μας

Tου Βάσου Φτωχόπουλου από το ιστολόγιό του δημοσιεύτηκε στη Ρήξη φ. 95 

Τώρα, που Ελλάδα και Κύπρος έχουν φτάσει στον γκρεμό –ή, μάλλον, κρέμονται από τον γκρεμό, αντιμετωπίζοντας παρόμοια προβλήματα και παρόμοιους κινδύνους–, θα ήταν καλό να φωτίζαμε καλύτερα τις σχέσεις των δύο χωρών, για να αντλήσουμε κάποια συμπεράσματα που θα μας βοηθήσουν να χαράξουμε, επιτέλους, μια ΕΝΙΑΙΑ πολιτική και στρατηγική για την αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων μας.
Είναι γνωστή σε όλους η αντιπαλότητα ανάμεσα στις ηγεσίες των δύο κρατών, όπως και ανάμεσα σε Κύπριους και Ελλαδίτες. Τώρα, είτε το θέλουμε είτε όχι, πρέπει –ή μάλλον επιβάλλεται– να βρούμε τρόπους και σε επίπεδο ηγεσιών, μα πρωτίστως σε επίπεδο λαού, να οργανωθούμε και ΜΑΖΙ να παλέψουμε για να σώσουμε το έθνος των Ελλήνων.
Σ’ αυτό το σημείωμα δεν θα εξετάσουμε τις σχέσεις Ελλαδιτών και Κυπρίων, αν και το θέμα αυτό δεν έχει εξαντληθεί επιστημονικά, ούτε έχουμε επαρκείς και αξιόπιστες παρατηρήσεις για όλες του τις πτυχές. Σήμερα θα δούμε τις σχέσεις των προέδρων της Ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Μιλάμε για τους πρόεδρους Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, Σπύρο Κυπριανού, Γιώργο Βασιλείου, Γλαύκο Κληρίδη, Τάσσο Παπαδόπουλο, Δημήτρη Χριστόφια και Νίκο Αναστασιάδη. Δυστυχώς, και παρά τις διακηρύξεις τους περί του αντιθέτου, ΟΛΟΙ τους υπήρξαν με έναν ιδιαίτερο τρόπο ΑΝΘΕΛΛΗΝΕΣ. Ακόμη και ο Μακάριος με τους όρκους του για ΕΝΩΣΗ, ακόμη και οι Κυπριανού και Παπαδόπουλος με τις εθνικές τους επιλογές, ΟΛΟΙ, σε τελευταία ανάλυση, ήσαν τόσο κυπροκεντρικοί, που κατέληγαν να υποτιμούν και να σνομπάρουν την Ελλάδα και τον Ελληνισμό.
Δεν μιλάμε για τις κυβερνητικές δηλώσεις ΟΛΩΝ των αρχηγών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε αυτές όλοι ήσαν ελληνοπρεπέστατοι, τονίζοντας πάντα την αναγκαιότητα κοινής πολιτικής και κοινών αγώνων για τα όσα θα αποφάσιζαν οι πολιτικοί εδώ στην Κύπρο. Δηλαδή οι αρχηγοί μας έλεγαν ουσιαστικά: «Κοιτάξτε, είμαστε μαζί σας, φτάνει να κάνετε αυτό που θέλουμε εμείς», ανεξαρτήτως αν όλα αυτά τα διάνθιζαν με γαρνιτούρες τύπου κοινών αγώνων, κοινής ιστορίας και πολιτισμού, κοινής μοίρας κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ.
Οι Κύπριοι αρχηγοί ήσαν αρκετά έξυπνοι, ώστε να μην αφήνουν τα πράγματα να φτάνουν στα άκρα. Ήξεραν, για παράδειγμα, πως χωρίς τη συμπαράσταση της Ελλάδας, η Κύπρος θα ήταν μια μπουκιά για τους Τούρκους ή άλλους επίδοξους νηστικούς της περιοχής μας. Ήξεραν ότι ο μόνος λόγος που οι Τούρκοι δεν προχωρούσαν στην κατάληψη και της υπόλοιπης νήσου ήταν η ύπαρξη της Ελλάδας, έστω και με τα γνωστά χάλια της. Αυτό ισχύει και σήμερα. Αν αύριο η Ελλάδα εξαφανιστεί, τίποτα δεν θα σταματήσει την Τουρκία να καταλάβει όλη την Κύπρο, τίποτα δεν θα σταματήσει ούτε το Ισραήλ ή την Αίγυπτο να κάνουν το ίδιο, για να υπερασπιστούν, δήθεν, τα εθνικά τους συμφέροντα. Όσοι είναι αφελείς, ας πιστεύουν κάτι άλλο.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την ελλαδική ηγετική ελίτ. Η λεκτική τους συμπαράσταση δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Τα φιλοκυπριακά λέγονταν άλλοτε για εσωτερική κατανάλωση και, στους πιο πρόσφατους καιρούς, με την ελπίδα ότι όντως οι Κύπριοι θα τα καταφέρουν και θα δέσουν τελεσίδικα την Κύπρο στο άρμα της Τουρκίας κι έτσι ένας από τους μεγάλους ελλαδικούς πονοκεφάλους θα πάψει να υφίσταται.
Από τον Μακάριο ως τον Αναστασιάδη, οι αρχηγοί μας έχουν επισκεφθεί την Ελλάδα εκατοντάδες φορές. Έχουν καθίσει με Ελλαδίτες πολιτικούς, πνευματικούς, εκπαιδευτικούς, καλλιτεχνικούς και άλλους παράγοντες σε χιλιάδες συσκέψεις. Παρά ταύτα, η γύμνια τους ήταν εμφανής. Κανένας πρόεδρός μας δεν είχε φίλους Ελλαδίτες, παρά ελάχιστους, κυρίως της ίδιας ανθελληνικής σχολής. Κανένας πρόεδρός μας δεν πήγε σε ένα θέατρο, σε μια συναυλία, σε μια ταβέρνα, σε μια γκαλερί, δεν έκανε μια βόλτα έστω στο Θησείο, κανένας δεν πήγε σε ένα μουσείο (εκτός αν ήταν να εγκαινιάσει καμιά έκθεση), κανένας δεν πήγε σε κάποιο ξωκλήσι να ανάψει ένα κερί, κανένας δεν έκανε ένα μπάνιο στα νερά του Αιγαίου, κανένας δεν περπάτησε στο κέντρο της πόλης, να δει την άλλη Αθήνα. Γιατί άραγε;

Ας δούμε στα γρήγορα έναν έναν τους προέδρους μας.
• Ο πρόεδρος Μακάριος είχε σχέσεις μόνο με τα πιο συντηρητικά στοιχεία της ελλαδικής Εκκλησίας, στην αρχή με τους χίτες και αργότερα με παράγοντες των συντηρητικών κομμάτων. Είναι πολύ γνωστές οι διενέξεις του, ακόμη και με τους δημοκρατικά εκλεγμένους εκπροσώπους του ελληνικού λαού.
• Ο Κυπριανού, που υποτίθεται ότι αντιπροσώπευε το κέντρο, ακολούθησε τα χνάρια του Μακαρίου, έχοντας ουσιαστικές σχέσεις μόνο με παράγοντες της πολιτικής, και μάλιστα της πολιτικής που ήθελε «την Κύπρο να αποφασίζει και την Ελλάδα να συμπαρίσταται». Όλοι γνωρίζουμε την εθνοκτόνα πολιτική αυτού του δόγματος.
• Ο Βασιλείου, παρότι μιας σχολής διαφορετικής από την παλιά πολιτική φάρα των Κυπρίων πολιτικών και παρότι η οικογένειά του έζησε χρόνια στην Ελλάδα, ήταν ουσιαστικά αμερικανάκι από την ημέρα της γέννησής του. Παιδί του μάρκετινγκ, δεν είχε καμιά σχέση με τις αξίες του Ελληνισμού και εν γένει με τις μη εισηγμένες σε χρηματιστήρια αξίες, όπως ο πολιτισμός και η πνευματικότητα.
• Ο Κληρίδης της εθνικόφρονος παράταξης ήταν άλλο ένα σχήμα οξύμωρο. Εθνικιστής, ίσως θα έλεγαν πολλοί, μόνο που ήξερε καλά τις ανάγκες της ντόπιας αγοράς. Ήξερε πως, χωρίς τον λεκτικό πατριωτισμό και τη λεκτική αγάπη προς την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, ΔΕΝ θα είχε κόμμα. Γι’ αυτό ήταν βουτηγμένος στις φανφάρες και τις κορώνες. Διά της ομοιοπαθητικής, ο Κληρίδης κατάφερε και έκανε την ΕΟΚΑ ΒΗΤΑ να υπερασπιστεί το Σχέδιο ΑΝΑΝ!!! Είναι γνωστό πως ο Κληρίδης, το μόνο πράγμα που έκανε στην Ελλάδα, ήταν να βρίσκεται με τον Αβέρωφ και να συζητούν για τη… σοφία της αγγλικής πολιτικής.
• Ο Παπαδόπουλος έτρεφε σχεδόν απέχθεια προς τους Ελλαδίτες. Αποδεχόταν ελάχιστους Ελλαδίτες, παρότι αυτοί τον έσωσαν άπειρες φορές και παρότι ήσαν οι Ελλαδίτες κυρίως που στάθηκαν ανάχωμα στο Σχέδιο Ανάν. Μιλώ για τους Έλληνες πρέσβεις στην Κύπρο, μιλώ για τους δημοσιογράφους που τον συμβούλευαν, μιλώ για τον απλό κόσμο που τον λάτρεψε. Ο θαυμασμός του προς τους Άγγλους δεν του επέτρεπε να έχει καθαρό μυαλό.
• Στη συνέχεια ο Χριστόφιας, ως γνήσιο παιδί του αγγλικού εργατικού ιμπεριαλισμού, είχε κάθε λόγο να μισεί την Ελλάδα. Αλλά αυτός μισούσε ακόμη και τους ανθρώπους του (ομοδόξου του ΑΚΕΛ) ΚΚΕ. Είχε πάντα μια αίσθηση… ανωτερότητας, που πήγαζε από το γεγονός ότι αυτός έγινε πρόεδρος και είχε ένα κόμμα του 30%, ενώ το ΚΚΕ έμεινε στα πενιχρά ποσοστά του 5-9% του εκλογικού σώματος.
• Ο Αναστασιάδης, βαδίζοντας στα χνάρια του Κληρίδη, είναι ικανός να δείξει κι αυτός την αγάπη του για την Ελλάδα φέρνοντας άλλους S 300 στην Κύπρο –προκειμένου, βεβαίως, να πάρει ο τάδε κι ο δείνα τις μίζες τους– και μετά να τους στείλει στην Ελλάδα ως δώρο, αφού πρώτα θα έχει καταφέρει, με την εξαγγελία ή την άφιξή τους, να δημιουργήσει μια κρίση που θα μας κάνει να δεχτούμε ΟΛΑ τα σχέδια των Τούρκων.
Ποιο είναι, λοιπόν, το κοινό χαρακτηριστικό όλων των προέδρων μας; Μα η αγγλολαγνεία τους και ο άκρατος και άκριτος θαυμασμός τους προς ό,τι το αγγλικό. Όλοι τους ανεξαιρέτως είχαν αυτή την ασθένεια. Νοείται, όμως, ότι δεν μπορεί να είσαι θαυμαστής των Άγγλων και των Ελλήνων ταυτοχρόνως. Οι Άγγλοι αναιρούν τους Έλληνες και οι Έλληνες αναιρούν τους Άγγλους.
Είναι καιρός οι φοιτητές μας να αρχίσουν να μελετούν και άλλες πτυχές της Ιστορίας μας. Είναι καιρός να γίνουν μελέτες και μεταπτυχιακές εργασίες γι’ αυτά τα φαινόμενα. Αυθαιρέτως, τώρα, θέτω κάποια στοιχεία για περαιτέρω προβληματισμό. Ψάξτε και μόνοι σας… Θα εκπλαγείτε με τα αποτελέσματα!

http://ardin-rixi.gr/archives/13628

Ο Αριστοτέλης, η ευτυχία και ο σύγχρονος πολιτισμός

Γράφει ο Θανάσης Μπαντές

Πλάτωνας (αριστερά) και ο Αριστοτέλης (δεξιά), λεπτομέρεια από τη Σχολή των Αθηνών, Ραφαήλ.

Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Πολιτικά» είναι ξεκάθαρος. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον. Με άλλα λόγια η πόλη δεν δημιουργήθηκε από την ανάγκη της επιβίωσης απέναντι στα θηρία, δεν είναι δηλαδή μια σύμβαση, όπως πιστεύει ο Πρωταγόρας, αλλά η εκπλήρωση της φυσικής επιταγής καθώς ο άνθρωπος αδυνατεί να νιώσει συναισθηματική πληρότητα μακριά από τους άλλους ανθρώπους. Ως βασική απόδειξη αυτού επιστρατεύεται η γλώσσα, η οποία μπορεί να μην δόθηκε ευθέως από τη φύση, αλλά αναπτύχθηκε γιατί ο άνθρωπος είχε από τη φύση τη δυνατότητα να την κατανοήσει και να την εξελίξει. Η κατανόηση της γλώσσας, ως φυσικό δώρο, που δόθηκε δυνάμει στον άνθρωπο, αποτελεί σαφώς το πρωταρχικότερο στοιχείο της συνύπαρξης και το γεγονός ότι δεν δόθηκε σε κανένα άλλο ον, τουλάχιστο με την εξελιγμένη μορφή των φθογγικών συμβόλων, καταδεικνύει την ύψιστη αναγκαιότητα της συναναστροφής, που παίρνει τελεολογικές διαστάσεις, γίνεται δηλαδή μοναδικός δρόμος της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Ο Αριστοτέλης μάλιστα πιστεύει ότι ο άνθρωπος που από επιλογή ζει απομονωμένος δεν είναι άνθρωπος. Είναι κάτι κατώτερο ή ανώτερο. Είναι ή υπάνθρωπος ή θεός.

Πώς μπορεί όμως να ερμηνευτεί τελεολογικά η ύπαρξη του ανθρώπου; Με άλλα λόγια, ποιος είναι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης; Ο Αριστοτέλης απαντά χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό: η ευδαιμονία. Και κάπως έτσι μπαίνουμε στα κατάβαθα της ανθρώπινης υπόστασης που είναι καταδικασμένη στην αιώνια αναζήτηση της ευτυχίας την οποία όμως, ακόμα και σήμερα, δυσκολεύεται όχι μόνο να κατακτήσει, αλλά έστω να προσδιορίσει. Με γνώμονα τις φυσικές επιταγές – ο άνθρωπος δεν μπορεί να πάει κόντρα στη φύση του, πόσο μάλλον να ευτυχίσει – οι πολιτικές κοινωνίες αποτελούν μονόδρομο, αφού δεν εξασφαλίζουν μόνο την ανάγκη της συναναστροφής, αλλά καλύπτουν και όλες τις υπόλοιπες ανάγκες. Από τη στιγμή που κάθε πόλη αποτελείται από επιμέρους κοινότητες, θα λέγαμε επαγγελματικές συντεχνίες με κοινές δραστηριότητες και κοινά συμφέροντα, εξασφαλίζεται η πληρότητα των αγαθών, αφού αυτές οι υποκοινότητες που λειτουργούν μέσα στην πόλη εγγυώνται την παραγωγή των προϊόντων και την εκπλήρωση όλων των υπηρεσιών. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στην συνειδητή κατανομή της εργασίας που υπόσχεται την αυτάρκεια. Μια πόλη που είναι αυτάρκης, κατά τον Αριστοτέλη, δεν μπορεί παρά να κατακτήσει την ευδαιμονία. Η αυτάρκεια της πόλης, ως προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας, δεν αφορά μόνο τα υλικά αγαθά (τρόφιμα, ρούχα κλπ), αλλά και τα πνευματικά. Αυτάρκεια χωρίς εκπαίδευση και κατ’ επέκταση φιλοσοφία, είναι αδύνατο να υπάρξει και φυσικά όλα αυτά μόνο μέσα σε πόλεις μπορούν να εκπληρωθούν. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο νόμο, δηλαδή τη συνθήκη που διασφαλίζει τη συμβίωση και που ο Αριστοτέλης συγκαταλέγει στις βασικότερες προϋποθέσεις της αυτάρκειας, αφού η αυτάρκεια επιτυγχάνεται μόνο με σωστό σύστημα διοίκησης κι ευνομία.

Η δικαιοσύνη, ως βασικότατο πολιτικό αγαθό, δεν εξασφαλίζει απλώς την ηθική – συναισθηματική κάλυψη του αδικημένου, δεν έχει δηλαδή αποκλειστικά συναισθηματικά κίνητρα απονομής δικαίου με την ευρύτερη έννοια του εκτονωτικού μηχανισμού. Κάτι τέτοιο θα το πετύχαινε και η αυτοδικία. Η δικαιοσύνη είναι η διασφάλιση της νομιμότητας, δηλαδή η οριστικοποίηση των συμβιωτικών κανόνων που εγγυώνται την κοινωνική συνοχή. Συμβίωση χωρίς κανόνες είναι αδύνατο να υπάρξει, αφού η άρση των κανόνων συνεπάγεται ζούγκλα και η πόλη, ως υπόσχεση πολιτισμού, οφείλει να εξαλείψει τη ζούγκλα. Σ’ αυτό συμφωνεί και ο Πρωταγόρας, αφού στον περιβόητο μύθο του για τη δημιουργία του κόσμου οι άνθρωποι αγνοώντας την πολιτική αρετή αδικούσαν ο ένας τον άλλο και διέλυαν τις πόλεις που δημιουργούσαν, εκτιθέμενοι ανεπανόρθωτα στον κίνδυνο του οριστικού αφανισμού από τα θηρία. Η παρέμβαση του Δία που μοίρασε στον άνθρωπο την αιδώ και τη δίκη είναι η επισφράγιση της αναγκαιότητας των γραπτών και άγραφων νόμων στα πλαίσια της συνύπαρξης, αφού χωρίς αυτά δεν μπορούν να υπάρξουν πόλεις. Γι’ αυτό και παρουσιάζονται ως θεϊκά δώρα. Για να τονιστεί η ύψιστη αναγκαιότητά τους.

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, λεπτομέρεια

Αν η τήρηση των νόμων εξασφαλίζει τις πόλεις και η ύπαρξη των πόλεων την αυτάρκεια και η αυτάρκεια την ευδαιμονία, καταλαβαίνουμε ότι η μόνη διέξοδος για την ανθρώπινη ευτυχία είναι η εφαρμογή της δικαιοσύνης. Η δικαιοσύνη όμως δεν πρέπει να λειτουργεί ως μόνιμος εκφοβισμός, γιατί ο φόβος καταλύει κάθε έννοια ελευθερίας. Ο άκαμπτος παρεμβατικός νόμος που εκφράζεται από τον Σωκράτη – Πλάτωνα στο μύθο της σπηλιάς οδηγεί μάλλον στην απολυταρχία, αφού προβάλλει περισσότερο το ανελαστικό καθήκον παρά την ελεύθερη βούληση. Η επιβολή του νόμου που τσαλαπατά αναφαίρετα δικαιώματα προσωπικών επιλογών αποτελεί καταπιεστική κι όχι συμβιωτική συνθήκη. Κι εδώ ακριβώς βρισκόμαστε μπροστά στο πρόβλημα της λεπτής ισορροπίας ανάμεσα στην εφαρμογή του νόμου και της διατήρησης της ατομικής επιλογής. Στη μετατροπή του νόμου, από εργαλείο οριοθέτησης συμπεριφοράς σε εργαλείο απελευθέρωσης. Γιατί ο νόμος, δρώντας περιοριστικά, οφείλει να προστατεύει τις ελευθερίες προσδίδοντας ασφάλεια και ισότητα. Γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή και μόνο μέσω της κοινωνικής συνοχής μπορεί να υπάρξει η ανθρώπινη ολοκλήρωση, δηλαδή η κατάκτηση της ευδαιμονίας.

Για τον Αριστοτέλη η εφαρμογή του νόμου είναι υπόθεση που πρέπει πρωτίστως να πηγάζει μέσα από τον άνθρωπο κι όχι να επιβάλλεται, κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατάκτηση της ηθικής αρετής. Η ηθική διαμόρφωση του ανθρώπου είναι η εξασφάλιση της συμβίωσης, δηλαδή το βασικότερο κλειδί της ευτυχίας. Με δεδομένο ότι η ηθική αρετή δεν δίνεται από τη φύση – δεν είναι όμως και αντίθετη από τη φύση – αλλά είναι κάτι που διδάσκεται και που μπορεί να υιοθετηθεί με τον εθισμό βρισκόμαστε μπροστά στην απόλυτη ευθύνη του ανθρώπου που χτίζει μόνος του την ευτυχία ή τη δυστυχία του. Γιατί η ευτυχία δεν είναι κατάσταση, αλλά ενέργεια της ψυχής ή αλλιώς η ψυχή οφείλει να ενεργήσει, να κερδίσει την ευτυχία. Και κάπως έτσι η ηθική αρετή παίρνει δυσθεώρητες διαστάσεις, αφού είναι ο κύριος ρυθμιστής της κοινωνικής συμβίωσης, δηλαδή η ύψιστη προϋπόθεση της ευτυχίας. Γι’ αυτό η ηθική φιλοσοφία είναι κομμάτι της πολιτικής φιλοσοφίας. Γι’ αυτό όποιος θέλει να αλλάξει τον κόσμο οφείλει πρώτα να αλλάξει τον εαυτό του. Υπό αυτή την έννοια η παιδεία παίρνει διαστάσεις βαθύτατα πολιτικές, αφού η παιδεία είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας διαμόρφωσης συμπεριφοράς. Η στείρα – τεχνοκρατική εκπαίδευση της αναπαραγωγής πληροφοριών και της άκρατης ανταγωνιστικότητας απέχει παρασάγγας από το αριστοτελικό όραμα, αφού από τη φύση της αναιρεί κάθε ηθική διάπλαση. Γιατί η ηθική διάπλαση δεν προσεγγίζεται με θεωρητικές αναλύσεις μέσω της τέχνης ή της ιστορίας, της φιλοσοφίας κλπ, αλλά έμπρακτα. Γιατί η ηθική διάπλαση δεν αποστηθίζεται, πραγματώνεται. Γιατί η ηθική διάπλαση προϋποθέτει τη συλλογικότητα, δηλαδή την επιθυμία της ομαδικής δράσης κι όχι τον καταναγκασμό. Με άλλα λόγια προϋποθέτει τη συναισθηματική κάλυψη της οικιοθελούς συμμετοχής κι όχι της προσωπικής επιβολής που μετατρέπει τη βαθμολογία σε αυτοσκοπό. Η έλλειψη χαράς, η άκρατη εντατικοποίηση, η ασφυκτική ταύτιση της εκπαίδευσης με μελλοντικούς εργασιακούς εκβιασμούς, η άκαμπτη παντογνωσία των εκπαιδευτικών φορέων, η εμπλοκή της φροντιστηριακής ανταγωνιστικότητας και η κρατική ανευθυνότητα των διαρκών μεταρρυθμίσεων, που μόνο ως ομολογία της ανεπάρκειας μπορεί να μεταφραστεί, μετατρέπουν την εκπαίδευση σε τυπική – μηχανιστική – τεχνοκρατική διαδικασία που περισσότερο απομακρύνει παρά ενώνει τους ανθρώπους.

Υπό αυτούς τους όρους η εκπαίδευση αντί να διαμορφώνει την κοινωνία παρεμβαίνοντας στη διάπλαση των κοινωνικών ιδανικών διαμορφώνεται από αυτή αναπαράγοντας ιδανικά που βρίσκει έτοιμα. Με άλλα λόγια περισσότερο καθρεφτίζει παρά δημιουργεί την κοινωνική συνείδηση. Ο ατομικισμός, ο έσχατος  εργασιακός ανταγωνισμός, η ανισότητα, η κατάλυση κάθε ομαδικότητας και η υιοθέτηση του δόγματος ο σώζων εαυτόν σωθήτω, καθιστούν αδύνατη τη συνύπαρξη, αφού, μέσα σε μια απόλυτη διαστρέβλωση, ο σύγχρονος άνθρωπος την αντιλαμβάνεται μόνο με την προϋπόθεση της προσωπικής υπεροχής. Η κατανάλωση μεταφραζόμενη σε κοινωνική καταξίωση μετατρέπεται σε νόημα ύπαρξης και επικύρωση κάθε προσωπικής επιτυχίας. Η απληστία καλλιεργείται μεθοδικά ως τρόπος ζωής μέσα από τον βαθιά μελετημένο μηχανισμό της διαφήμισης, που συνέχεια δημιουργεί ανάγκες. Η θεοποίηση του χρήματος λειτουργεί ως έσχατη κοινωνική παθητικότητα. Η αποξένωση συνθλίβει τα πάντα. Υπό αυτές τις συνθήκες το να μιλάμε για κοινωνική αρμονία και ισότητα και αλληλεγγύη και συνοχή και δεν ξέρω και ‘γω τι άλλο είναι μάλλον περιττό. Υπό αυτές τις συνθήκες οι ιδέες του Αριστοτέλη για ηθική αρετή και κοινωνική συνείδηση φαντάζουν παιδαριώδεις κι αυτή ακριβώς είναι η επισφράγιση της ανθρώπινης δυστυχίας.

http://eranistis.net/wordpress/2013/05/24/%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%B7-%CE%B5%CF%85%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CF%83%CF%8D%CE%B3%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%BF/

Ο Επίκουρος και η φιλοσοφία της ευτυχίας (ΙΙ)

Είναι μάταια τα λόγια του φιλοσόφου που δεν θεραπεύουν κανένα ανθρώπινο πάθος• ακριβώς όπως η ιατρική είναι ανώφελη  αν δεν γιατρεύει τις αρρώστιες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει κανένα κέρδος, αν δεν ξαλαφρώνει την ψυχή από τα πάθη της. Επίκουρος

Γράφει ο Ερανιστής

Η θεά Αφροδίτη, καβάλα σε μια χήνα., γύρω στο 480 π.Χ.. Βρέθηκε στην Ρόδος). Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

Η αρχαία ελληνική παιδεία υπήρξε στον καιρό της δημοκρατική, ορθολογική και εδωκοσμική. Με εξέχοντες εκπροσώπους που άλλαξαν κυριολεκτικά την εικόνα του δυτικού κόσμου και πρωτοπόρους τους Ίωνες Φυσικούς, πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες θέτουν ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσης την λογική σκέψη. Η Επικούρεια φιλοσοφία γεννήθηκε και άκμασε μέσα από τον αγώνα της ενάντια στις πατρικές βασιλείες, την αριστοκρατία των γαιοκτημόνων και την μυθική ερμηνεία του κόσμου, όπως διαμορφώθηκε τους ατέλειωτους αιώνες της αγροτικής οικονομίας.

Οι Έλληνες της κλασικής εποχής αγαπούν τη ζωή και τα γήινα αγαθά, έχουν εμπιστοσύνη στο λογικό τους και πιστεύουν ότι μπορούν να εξηγήσουν ό,τι συμβαίνει γύρω τους με φυσικά αίτια. Ο άνθρωπος μπορεί να εξουσιάσει τη φύση και να δαμάσει τη μοίρα του. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Επίκουρου, όλη η πνευματική δραστηριότητα αξίζει για την ευχαρίστηση (ηδονή) που προσφέρει και έχει στόχο την γαλήνια αταραξία, να παραμερίσει κάθε πόνο του σώματος και της ψυχής (Παντός του αλγούντος υπεξαίρεσις).

Κατά τον αντίπαλο καραμπινιέρο Κικέρωνα, η Επικούρεια φιλοσοφία όργωσε την Ελλάδα, την Ιταλία και ολόκληρο τον βαρβαρικό κόσμο: Gaeciam, Italiam et totam barbariam.

Η μελέτη της δεν θεωρείται προνόμιο των μορφωμένων αν και χρειάζεται μια ελάχιστη τριβή με τα φιλοσοφικά κείμενα. Σε πολλές περιπτώσεις, ο Επίκουρος απορρίπτει την εγκύκλια μόρφωση της εποχής του, γιατί θόλωνε το μυαλό και μπέρδευε τους νέoυς ανθρώπους. Στην φιλοσοφία του, μάθηση και απόλαυση συμβαίνουν ταυτόχρονα:

 

«Στις άλλες ενασχολήσεις, γεύεσαι τον καρπό τους μόνον όταν αυτές ολοκληρωθούν, ενώ στη φιλοσοφία, τη γνώση και την ευχαρίστηση τις βιώνεις ταυτόχρονα. Γιατί η απόλαυση δεν έρχεται μετά τη μάθηση, αλλά μάθηση και απόλαυση πάνε μαζί.»

Η φιλοσοφική προπαίδεια, ας την πούμε έτσι, ήταν συχνά μια κοπιώδης και πρακτικά άγονη δραστηριότητα, η οποία προξενούσε περισσότερα προβλήματα από όσα ισχυριζόταν ότι θα λύσει.

Παιδείαν δε πάσα μακάριε, πάσαν φεύγε, τακάτιον αράμενος, να φεύγεις μακριά από κάθε εγκύκλια μόρφωση ανοίγοντας όλα τα πανιά, γράφει χαρακτηριστικά ο Επίκουρος, σε επιστολή του προς τον Πυθοκλή που διασώζει οΛαέρτιος.

Και αλλού: Μακαρίζω σε, ω Απελλή, ότι καθαρός πάσης παιδείας, επί φιλοσοφίαν εφόρμησας.

Η αντίληψη ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε μπλεγμένος σε δεκάδες άλυτα μεταφυσικά δεσμά ήταν κυρίαρχη στις περισσότερες φιλοσοφικές και μυστικιστικές διδασκαλίες. Δυσνόητες και γριφώδεις ήταν και οι διατυπώσεις των φιλοσοφικών θέσεων στις πιο πολλές σχολές. Αντιθέτως, ο παραγωγικότατος δάσκαλος του Κήπου έγραψε σε απλή και ζωντανή αρχαία ελληνική αττική διάλεκτο περισσότερα από τετρακόσια εγχειρίδια φιλοσοφίας, από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα.  Σημαντικό ήταν επίσης το έργο  πολλών Επικούρειων για περίπου επτά αιώνες, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε και στη συνέχεια. Ο Κωλώτης, μαθητής του Επίκουρου, κοροϊδεύει, (διαγελά και φαυλαρίζει) την σωκρατική αντίληψη ότι θα ανακαλύψεις την ουσία της έννοιας, αν δώσεις τον σωστό ορισμό της. Σε επιστολή προς τον Ηρόδοτο, διαβάζουμε:

«Κατ’ αρχήν, Ηρόδοτε, πρέπει το εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων να είναι δεδομένο, ώστε να μπορούμε να διατυπώνουμε κρίσεις για τα όσα πιστεύουμε ή αναζητούμε ή δεν καταλαβαίνουμε, έχοντάς τες ως συγκεκριμένα σημεία αναφοράς· κι όχι να μπερδευόμαστε μέσα σε ατέρμονες ερμηνείες, με το κάθε τι αξεκαθάριστο· αλλιώς, το μόνο που θα μας μείνει θα ‘ναι κούφιες λέξεις. Χρειάζεται απαραίτητα να μας είναι προφανές -χωρίς τη βοήθεια καμιάς πρόσθετης απόδειξης-το πρωταρχικό νόημα της κάθε λέξης, αν θέλουμε να αναφερόμαστε σε κάτι συγκεκριμένο, όταν αναζητούμε, όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδο ή όταν εκφέρουμε γνώμες. Κι επίσης, θα πρέπει οπωσδήποτε να στηριζόμαστε στις αισθήσεις μας και, δίχως άλλο, είτε στην άμεση αντίληψη του μυαλού είτε σε κάποιο άλλο κριτήριο, καθώς και στα υπαρκτά αισθήματα, ώστε να ‘χουμε μια βάση για να βγάζουμε συμπεράσματα και για αυτά που ακόμη περιμένουν επιβεβαίωση και για όσα δεν είναι προφανή.» Επίκουρος

Η φιλοσοφία χρειάζεται να ασχοληθεί με τις ανάγκες της ζωής. Και στις μέρες μας, είναι ίσως γοητευτικό και ευχάριστο για κάποιους να μελετήσουν το καρτεσιανό cogito και τις θαυμαστές ιδιότητες των μονάδων τουLeibnitz ή να εντρυφήσουν στις δεξιοτεχνίες των a priori τύπων και την προβληματική περί ουσίας, είναι όμως και εξαιρετικά πιθανόν, όποιος ξεκινήσει με τέτοια νεφελώματα να εγκαταλείψει σύντομα απογοητευμένος την προσπάθεια.

Επίκουρος έλεγεν την φιλοσοφίαν ενέργειαν είναι λόγοις και διαλογισμοίς τον ευδαίμονα βίον περιποιούσαν. Σέξτος ο Εμπειρικός

Κάθε άνθρωπος, σε όλες τις εποχές και στο βαθμό που επιλέγει ελεύθερα τι θα διαβάσει, είναι απολύτως φυσικό να προτιμά όσα τον ωφελούν, όσα λύνουν προβλήματα της καθημερινής ζωής και του δίνουν απλές και πρακτικές συμβουλές για το πώς μπορεί να ζήσει πιο ευτυχισμένα τα χρόνια του. Η επιστήμη της ευτυχίας, αν μπορούμε να το γράψουμε έτσι, ως ιδέα και πρακτική κάνει τα πρώτα γενναία βήματά της στη σχολή του Επίκουρου και γονιμοποιεί την ήδη πλούσια παράδοση με τον Δημόκριτο και το σημαντικό κίνημα των Σοφιστών.

Ο πλούτος και η ματαιοδοξία

Προτομή του Επίκουρου. Στην πλάτη μαθητής του Μητρόδωρος. Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.

 Οι αντιλήψεις των επικούρειων δέχτηκαν σφοδρότατη πολεμική και άντεξαν για αιώνες. Στις μέρες μας, ο Επίκουρος παραμένει γενικώς άγνωστος στο ευρύ κοινό, αν και είναι σαφώς πιο κατανοητός από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα ή τονΑριστοτέλη. Η βιομηχανία της κατανάλωσης ενδιαφέρθηκε επιλεκτικά για τις απόψεις των Επικούρειων περί ηδονής και κατέληξε να τις ταυτίσει χονδροειδώς με την προτίμηση στα εκλεκτά εδέσματα και τις λεπτές ηδονές. Κι ενώ πλήθος θρησκευτικοί συγγραφείς θεώρησαν τον υποτιθέμενο ηδονισμό ως αδύνατο σημείο της επικούρειας φιλοσοφίας, οι εμπορικές εταιρείες τον πρόβαλαν ως το βασικό της περιεχόμενο. Και στις δυο περιπτώσεις, έχουμε να κάνουμε με μια ερμηνεία η μεθερμηνεία για προφανείς και διαφορετικούς λόγους. Είναι ιστορικά πασίγνωστη η αυτάρκεια του ευγενικού δασκάλου, όπως και η γενικότερη ολιγάρκεια των οπαδών του Κήπου.Τίποτα δεν είναι αρκετό, για όποιον το αρκετό είναι λίγο· ο μάταιος αγώνας για την εξουσία και τα χρήματα είναι γεμάτος ενοχλητικά εμπόδια και οπωσδήποτε δεν εξασφαλίζει την επικούρεια αταραξία:

«Αν θέλεις να κυβερνάς τη ζωή σου σύμφωνα με την ανθρώπινη λογική, μάθε πως πραγματικός πλούτος σημαίνει το να αρκούμαστε στα λίγα. Το λίγο ποτέ δε λείπει. Οι άνθρωποι επιθύμησαν τη δύναμη και τη δόξα για να στηρίξουν το έχει τους σε στέρεα θεμέλια και να μπορούν να ζουν τη ζωή τους ήσυχα μες στα πλούτη. Μάταιος κόπος. Στον αγώνα τους να φτάσουν ψηλά, σπέρνουν το δρόμο της ζωής με δυσκολίες και κινδύνους. Κι από την κορυφή, σαν κεραυνός ο φθόνος τούς χτυπά και τους γκρεμίζει με καταφρόνια μες σε τρομερά Τάρταρα. Γιατί από το φθόνο, όπως κι από τον κεραυνό, καίγονται οι ψηλές κορφές και κάθε τι που ξεχωρίζει πάνω από τ’ άλλα. Αξίζει περισσότερο να προσαρμόζεται κανείς ήσυχα παρά να θέλει να υποτάξει τον κόσμο στην εξουσία του και να κυβερνά βασίλεια. Ασ’ τους να χύνουν άσκοπα ματωμένο ιδρώτα εξουθενωμένοι, καθώς παλεύουν στο στενό μονοπάτι της φιλοδοξίας, αφού οι γνώσεις τους υπαγορεύονται από ξένα χείλη, κι οι επιθυμίες τους καθορίζονται από αυτά που ακούν από άλλους κι όχι απ’ τα δικά τους αισθήματα.»  Λουκρήτιος

Και σε άλλο σημείο: «Το να ικανοποιεί κανείς την φιλαργυρία του αδικώντας είναι ασέβεια, ενώ το να την ικανοποιεί χωρίς να αδικεί είναι αισχρό. Γιατί είναι απρέπεια να αποταμιεύει κανείς με γλοιώδη τρόπο, ακόμα κι αν το κάνει σύμφωνα με το δίκαιο.» Επίκουρος

 

 

Ο σοφός, ακόμα και τα αναγκαία για τη ζωή του αγαθά, ξέρει μάλλον να τα προσφέρει παρά να τα δέχεται. Τόσο μεγάλο θησαυρό έχει βρει στην αυτάρκεια. Επίκουρος

Οι διδασκαλία του Επίκουρου και όσων ακολούθησαν την σκέψη του διατηρεί την επικαιρότητα της, γιατί απλώς ο άνθρωπος, στην ατέλειωτη ποικιλομορφία του και σε όλη την ιστορική του διαδρομή έχει σταθερά χαρακτηριστικά. Οι ανθρωπολογικές παρατηρήσεις του Επίκουρου για την επιδίωξη της ηδονής, την αποφυγή του πόνου, την ανθρώπινη ματαιοδοξία και το κυνήγι του πλούτου επιβεβαιώνονται εμπειρικά μέχρι σήμερα. Αν πάρουμε ως μέτρο τον  σκοπό της φύσης, η φτώχεια είναι μεγάλος πλούτος, ενώ ο απεριόριστος πλούτος είναι μεγάλη φτώχεια.

Και αλλού: “Δεν απομακρύνουν την ταραχή της ψυχής και δε φέρνουν την αληθινή χαρά ούτε ο μεγαλύτερος πλούτος που υπάρχει, ούτε oι τιμές και ο θαυμασμός των πολλών, ούτε κάποιο άλλο από τα πράγματα που δεν έχουν όρια.” Επίκουρος

Επιθυμία και κατανάλωση

Η βιομηχανία της κατανάλωσης ενδιαφέρθηκε επιλεκτικά για τις απόψεις των Επικούρειων περί ηδονής και κατέληξε να τις ταυτίσει χονδροειδώς με την προτίμηση στα εκλεκτά εδέσματα και τις λεπτές ηδονές.

Οι αντιλήψεις των φίλων του Κήπου για τις επιθυμίες, εφόσον οδηγούν στην φειδώ και στηνεγκράτεια, πλήττουν ευθέως το κυρίαρχο φαντασιακό της κατανάλωσης που κυριαρχεί στις δυτικές μαζικές δημοκρατίες στις μέρες μας. Με χίλιους τρόπους και μεθόδους, ολόκληρη η βιομηχανία της διαφήμισης στέκεται απέναντι από τις διδαχές του Επίκουρου, ο οποίος συνιστά ούτε λίγο ούτε πολύ λιτότητα, αυτάρκεια – όσο είναι δυνατόν αυτό σε συνθήκες πολιτισμού – και λιγότερη κατανάλωση. Αν υποθέσουμε ότι τέτοιες ιδέες για τη ζωή μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά το πώς συμπεριφέρονται οι πολίτες καταναλωτές, βρισκόμαστε ήδη μπροστά σε ένα εναλλακτικό τρόπο ζωής που μπορεί ενδεχομένως να διαδοθεί σε μεγαλύτερες κλίμακες.  Τα φυσικά αγαθά των Επικούρειων δεν χρειάζεται να τα αγοράσεις, αφού μπορείς να τα αποκτήσεις εύκολα. Κανείς δεν αγόρασε ποτέ ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα, την αγάπη των φίλων, τον έρωτα ή μια βόλτα στο δάσος… Ο πλούτος βρίσκεται στις παράλογες επιθυμίες, αυτές που ξεπερνούν το αρχαιοελληνικό μέτρο: Αν θες να κάνεις πλούσιο τον Πυθοκλή, μη του δίνεις περισσότερα λεφτά. Αφαίρεσε του την επιθυμία να πλουτίσει. Τον φυσικό πλούτο, όσα αγαθά χρειάζονται για την ευδαιμονία μας, μπορούμε να τον αποκτήσουμε εύκολα και είναι ορισμένος· ο πλούτος, όπως τον θέλει και τον φαντάζεται η αιώνια ματαιοδοξία των ανθρώπων, χάνεται στο άπειρο:

«Ο της φύσεως πλούτος και ώρισται και ευπόριστός εισίν. Ο δε των κενών δοξών εις άπειρον εκπίπτει.» Επίκουρος

Το σεξ

Όπως είδαμε και στο προηγούμενο σημείωμα, οι Επικούρειοι απορρίπτουν τόσο τις ακολασίες όσο και την ταλαιπωρία του σώματος με εκούσιες στερήσεις. Η σάρκα διεκδικεί τα δικαιώματά της, δεν αποθεώνεται όμως, ούτε περιφρονείται:

 

 

«Με πληροφορείς ότι η σάρκα σου σε οδηγεί πολύ συχνά στις σεξουαλικές ηδονές. Εάν ούτε τους νόμους παραβαίνεις ούτε τα καλά ήθη διαταράσσεις, ούτε κάποιον από τους συνανθρώπους σου στενοχωρείς, ούτε το σώμα σου βλάπτεις, ούτε τα πράγματα που έχεις ανάγκη σπαταλάς, τότε να διαθέτεις όπως θέλεις τον εαυτό σου σε σχέση μ’ αυτή την επιθυμία σου. Όμως δεν υπάρχει τρόπος να μη συμβεί κάτι από τα παραπάνω. Γιατί οι σεξουαλικές ηδονές ποτέ δεν ωφέλησαν· καλό θα ήταν και να μην έβλαπταν.» (Μητρόδωρος).

«Όταν υποστηρίζουμε ότι ο σκοπός της ζωής είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και τις αισθησιακές απολαύσεις· αλλά εννοούμε το να μην υπάρχει πόνος στο σώμα και ταραχή στην ψυχή.» Επίκουρος

Τα άστρα και τα ζώδια

Η αστρονομία ή αστρολογία κατά τους Επικούρειους θεωρείται καθαρή απάτη και αγυρτεία. Ο σωστός φιλόσοφος δεν δίνει σημασία στα τεχνάσματα των αστρολόγων. Στην καλύτερη περίπτωση, είναι εξακριβώσεις καμωμένες με επιμονή και κόπο, για την ανατολή και τη δύση του ηλίου, τις τροχιές των πλανητών και τις κινήσεις των άστρων. Οι γνώσεις αυτές δεν θεωρούνται ωφέλιμες, αφού δεν γαληνεύουν την ψυχή του ανθρώπου, δεν θεραπεύουν τις ανησυχίες και δεν διώχνουν το άγχος του για τα υπερκόσμια και τις απροσδόκητες μεταβολές της τύχης. Αν γνωρίσουμε όλα τα σχετικά με την αστρολογία, αλλά αγνοούμε την πραγματική οικονομία του κόσμου και τους λόγους για τους οποίους κινούνται τα άστρα, ο φόβος (βλάβη και σύγχυσις του μακαρίου) θα συνεχίζει να φωλιάζει στην ψυχή μας. Ο Επίκουρος δίνει απλές και μηχανικές εξηγήσεις για την κίνηση των άστρων, τα ουράνια φαινόμενα, ακόμα και για τις αστραπές,  τους κεραυνούς του τιμωρού Δία και τις τρικυμίες που σήκωνε οργισμένος ο Ποσειδώνας.

Η αναγκαιότητα της περιστροφικής κίνησης των πλανητών προέκυψε  κατά τη γέννηση του κόσμου και καμιά Ύπαρξη δεν έχει αναλάβει εργολαβικά την διεύθυνση τους σαν δημόσιο καθήκον:

 

 

“Δεν θα πρέπει να πιστεύουμε ότι οι κινήσεις και οι περιστροφές των ουράνιων σωμάτων, οι εκλείψεις, η ανατολή κι η δύση τους και όλα τα φαινόμενα αυτού του είδους, προκαλούνται από κάποια Ύπαρξη που έχει αναλάβει τη διεύθυνση τους σαν δημόσιο καθήκον (λειτουργούντος), και που κανονίζει ή θα κανονίζει για πάντα αυτά τα φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα κατέχει την τέλεια μακαριότητα και την αθανασία. Γιατί οι έγνοιες, οι φροντίδες, οι θυμοί και οι εύνοιες δεν συμβιβάζονται με την μακαριότητα· πηγάζουν από αδυναμία και φόβο και εξάρτηση από τους άλλους. Ούτε πρέπει να πιστεύουμε πως τα άστρα, που δεν είναι παρά συμπυκνωμένο πυρ, κατέχουν τη μακαριότητα και κινούνται όπως θέλουν. Στις λέξεις που χρησιμοποιούμε για τέτοιες έννοιες, θα πρέπει να τηρούμε τη σοβαρότητα που αρμόζει σε κάθε μεγαλείο, έτσι ώστε να μην προκύπτει τίποτα που να ‘ρχεται σε αντίθεση με το μεγαλείο (του Θείου), Διαφορετικά, η ίδια η αντίφαση θα προκαλέσει τη μεγαλύτερη ταραχή στις ανθρώπινες ψυχές. Θα πρέπει λοιπόν να δεχτούμε πως αυτή η αναγκαιότητα της περιστροφικής κίνησης των άστρων προέκυψε από τη διαμόρφωση, κατά τη γέννηση του κόσμου, των συμπυκνώσεων στις οποίες ενεπλάκη η ύλη.” Επίκουρος

Ο επικουρικός ορισμός της τέχνης είναι να δουλεύεις αυτό που υπηρετεί τη ζωή:

“Τέχνη εστί μέθοδος ενεργούσα τω βίω τω συμφέρον.”

Λάθε βιώσας

Ο ελληνιστικός κόσμος της μητροπολιτικής Ελλάδας (200 π.χ.)

Η φράση Λάθε βιώσας είναι το κλασικό επικούρειο «σύνθημα» και σημαίνει: «ζήσε απαρατήρητος, έχε αθόρυβη ζωή, ξέφυγε από τους πολλούς». Ο αναχωρητισμός των οπαδών του Κήπου και η αποχή τους από τις πολιτικές υποθέσεις, είναι χρήσιμο να εξεταστούν έχοντας υπόψιν το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής, ολόκληρη δηλαδή την ιστορική περίοδο κατά την οποία εμφανίστηκε και εξελίχθηκε ο Επικουρισμός. Η αθηναϊκή δημοκρατία έχει εκπέσει προ πολλού, ακολούθησε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, η ήττα των Αθηναίων, οι σπαρτιατικές λόγχες στην Ακρόπολη και η τυραννία στην πόλη της Παλλάδας. Στη συνέχεια θα έρθουν οι Μακεδόνες με τον Μέγα Αλέξανδρο, τα ελληνιστικά χρόνια και αργότερα οι Ρωμαίοι.

Η πολιτική δράση σε τέτοιες συνθήκες, η εξουσία και η πολυπραγμοσύνη δημιουργούν άγχος και ταραχές στην ψυχή των ανθρώπων, είτε άρχουν, είτε άρχονται:

“Οι πιο πολλοί άνθρωποι όταν ησυχάζουν είναι σα ναρκωμένοι κι όταν δραστηριοποιούνται είναι σαν λυσσασμένοι.” Επίκουρος

“Τίποτα δεν σου προσφέρει τόση ευθυμία, όσο το να μη μπλέκεσαι με πολλά-πολλά, να μην επιχειρείς δύσκολα πράγματα και να μην πιέζεις τον εαυτό σου πέρα από τις δυνάμεις σου. Όλα αυτά προκαλούν ταραχή στη φύση του ανθρώπου. Τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα για την ευτυχία έχει η ψυχική μας διάθεση, κύριοι της οποίας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Η στράτευση είναι δύσκολη υπόθεση, ακόμα κι όταν διοικείς άλλους.” Διογένης Οινοανδέας

Η επίδοση στην ρητορική τέχνη, είναι κάτι που γεμίζει τον άνθρωπο με ταραχή και αγωνία για το αν θα μπορέσει να πείσει τους άλλους. Γιατί λοιπόν να τρέχουμε πίσω από πράγματα που τα ορίζουν άλλοι;

Ο Τίτος Λουκρήτιος Κάρος (λατινικά Titus Lucretius Carus) γεννήθηκε περίπου στα 98-94 π.Χ. και πέθανε γύρω στα 55-53 π.Χ. Ήταν Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος. Το μόνο γνωστό του έργο είναι το εκτενές φιλοσοφικό ποίημα De Rerum Natura ,(“Περί της φύσεως των πραγμάτων”), 7.415 στίχων με επικούρεια θεματολογία.«Πρέπει γελώντας να φιλοσοφούμε, να φροντίζουμε το σπίτι μας και να χρησιμοποιούμε ό,τι άλλο διαθέτουμε, χωρίς ποτέ να πάψουμε να διαδίδουμε αυτά που διδάσκει η αληθινή φιλοσοφία.»Επίκουρος, Κύριες Δόξες

Σους επόμενους αιώνες, οι διαφορές της ελληνικής φιλοσοφίας με τις δοξασίες της ανατολής είναι σημαντικές. Οι Έλληνες μόνο μπορούν να φιλοσοφήσουν, λέει ο ίδιος ο Επίκουρος. Τα ατέλειωτα πλήθη της ανατολής που εκστράτευσαν εναντίον των Ελλήνων στη διάρκεια των περσικών πολέμων δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τον λαό που συνέτριψε τις ορδές των Μήδων στοΜαραθώνα και τις Πλαταιές. “Ο δε Επίκουρος έμπαλιν υπολαμβάνει μόνους φιλοσοφήσαι Έλληνας δύνασθαι”, γράφει ο Κλήμης ο Αλεξανδρείας. Η φιλοσοφία ταυτίζεται με την ιωνική παιδεία και μόνον στο περιβάλλον της ελληνικής πόλης μπορούσε να ευδοκιμήσει. Η διαδεδομένη εικόνα του εθελόδουλου Ασιάτη, και όχι κάποια ρατσιστική αντίληψη, οδήγησε πιθανώς τον Επίκουρο στο συμπέρασμα ότι η φιλοσοφία είναι προνόμιο των Ελλήνων. Κατά τον ίδιο, η σοφία δεν μπορούσε να ριζώσει σε κάθε σωματική κατασκευή ούτε σε όλα τα έθνη:

“Ουδέ μην εκ πάσης σώματος έξεως σοφόν γενέσθαι αν ούδ’ εν παντί έθνει (δοκεί Επικούρω)”,  αναφέρει οΔιογένης Λαέρτιος. [1] Οι θεοί του Επίκουρου, μιλούσαν Ελληνικά.

Η αλήθεια των αισθήσεων

Οι άνθρωποι πρέπει να μελετούν τη φύση, γιατί αυτό τους κάνει περήφανους και ανεξάρτητους;

 

 

 

 

      «Η μελέτη της φύσης δεν κάνει τους ανθρώπους κομπαστές ούτε πολυλογάδες, ούτε και τέτοιους που να επιδεικνύουν την, αξιοζήλευτη για τους πολλούς, μόρφωσή τους, αλλά υπερήφανους και ανεξάρτητους ανθρώπους που πιστεύουν στην αξία των δικών τους αγαθών, και όχι σε ξένα πράγματα.» Επίκουρος, Κύριες Δόξες

“Κι όποιος νομίζει ότι τίποτα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, ομολογεί ο ίδιος ότι δεν μπορεί να ισχυριστεί ούτε καν αυτό. Δεν αξίζει τώρα ν’ ανοίξω διάλογο με έναν άνθρωπο που στη θέση των ποδιών έβαλε το κεφάλι.”

Οι αισθήσεις μας, τα δεδομένα δηλαδή του αισθητηριακού μηχανισμού, είναι το κριτήριο της αλήθειας. Το απόσπασμα αναφέρεται στο Σωκράτη και το περίφημο Ἓν οἶδα ὅτι ουδὲν οἶδα (Ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα,Πλάτωνας, Απολογία):

“Μα ας το δεχτούμε πως ξέρει καλά ότι τίποτα δεν είναι γνωστό. Θα τον ρωτούσα αφού δεν βλέπεις πουθενά την αλήθεια, πώς μπορείς να ξέρεις τι μπορεί να γίνει γνωστό και τι όχι, και ποια είναι τα σημάδια του αληθινού και του ψεύτικου, και τι σου έδωσε τη δυνατότητα να ξεχωρίζεις το αμφίβολο από το βέβαιο;”

“Θα βρεις ότι οι αισθήσεις μας είναι εκείνες που πρωτοδημιούργησαν το κριτήριο της αλήθειας, και πως οι αισθήσεις δε γίνεται να βγουν ψεύτικες: θα πρέπει να θεωρούμε πιο αξιόπιστο ό,τι από μόνο του μπορεί με το αληθινό να νικήσει το ψεύτικο. Και τι μπορεί να θεωρηθεί πιο αξιόπιστο από τις αισθήσεις; Είναι δυνατόν, ένας συλλογισμός, βασισμένος σε ψευδείς αισθήσεις, να αντικρούσει τις αισθήσεις; Αφού κι ο ίδιος απ’ αυτές πηγάζει• οπότε, αν αυτές δεν είναι αληθινές, τότε ολόκληρος ο συλλογισμός είναι επίσης ψευδής.”

Στην ελληνική μυθολογία, ο Ορέστης ήταν γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αδερφός της Ηλέκτρας και της Ιφιγένειας. Πίνακας του William-Adolphe Bouguereau, Ορέστης και Ερινύες

 Ο Λουκρήτιος αναφέρει σχετικά:

«Πρέπει να αναλογιζόμαστε τον αληθινό σκοπό της ζωής έχοντας κατά νου όλες εκείνες τις ολοφάνερες μαρτυρίες των αισθήσεων στις οποίες στηρίζουμε τις απόψεις μας ειδάλλως, τα πάντα θα είναι γεμάτα αμφιβολία και σύγχυση.»

«Αν αντιμάχεσαι όλες τις αισθήσεις σου, δεν θα ‘χεις πλέον τίποτα με βάση το οποίο να κρίνεις ακόμα κι εκείνες τις αισθήσεις που ισχυρίζεσαι ότι μας εξαπατούν.»

«Αν απορρίψεις ολότελα μιαν αίσθηση, και δεν κάνεις διάκριση ανάμεσα στη δοξασία σου που ακόμα περιμένει επαλήθευση και σ’ αυτό που είναι ήδη δεδομένο στις αισθήσεις και στα αισθήματα κι είναι καταγραμμένο στο νου ως παράσταση, τότε θα φέρεις σύγχυση στις άλλες αισθήσεις σου με την ανόητη γνώμη σου και θα χάσεις κάθε κριτήριο. Αν, πάλι, με τις υποκειμενικές σου ιδέες θεωρήσεις αληθινό, αδιακρίτως, και εκείνο που περιμένει την επαλήθευση και εκείνο που δεν τη χρειάζεται, δεν πρόκειται να αποφύγεις το λάθος, αφού κάθε κρίση σου σχετικά με το τι είναι σωστό και τι όχι θα βρίσκεται πάντα υπό αμφισβήτηση.»

Οι Ερινύες

Όπως γνωρίζουμε, μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, η Ηλέκτρα τον φυγάδευσε στη Φωκίδα, στο βασιλιά Στρόφιο, που ήταν θείος του. Ύστερα από χρόνια, ο Ορέστης επέστρεψε στις Μυκήνες με το φίλο και ξάδελφό του Πυλάδη, και εκδικήθηκε το θάνατο του πατέρα του σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της. Οι Ερινύες, όμως, οι θεές της εκδίκησης, άρχισαν να τον καταδιώκουν, μέχρι που έφτασε στην Αθήνα και δικάστηκε στον Άρειο Πάγο, όπου με την ψήφο της θεάς Αθηνάς αθωώθηκε. Κατά τον Επίκουρο, τα ομοιώματα των πλασμάτων που καταδίωκαν τον Ορέστη ήταν πραγματικά, κινητοποίησαν δηλαδή τις αισθήσεις του, μόνο που δεν ήταν σώματα στερεά. Αναλόγως, προκειμένου να απαντήσει στις βεβαιότητες χιλιάδων ανθρώπων, λέει ότι και οι θεοί είναι φτιαγμένοι από πολύ λεπτά μόρια, και μπορούσαν να εμφανιστούν, μακάριοι και άφθαρτοι στους θνητούς:

 

 

«Όλα τα αισθητά είναι αληθινά και κάθε εντύπωση είναι προϊόν υπαρκτού πράγματος, και ορίζεται από το αντικείμενο που κινεί την αίσθηση. Γελιούνται όσοι υποστηρίζουν ότι άλλες εντυπώσεις είναι αληθινές κι άλλες ψευδείς· κι αυτό διότι δεν μπορούν να κάνουν διάκριση ανάμεσα στη γνώμη και στο ολοφάνερο. Στην περίπτωση του Ορέστη, που του φάνηκε πως είδε τις Ερινύες, η μεν αίσθηση του, κινητοποιημένη από τα ομοιώματα (των Ερινυών) ήταν αληθινή, καθώς τα ομοιώματα υπήρχαν. Ο νους του όμως, νομίζοντας πως οι Ερινύες ήσαν σώματα στερεά., έκανε λάθος.» Επίκουρος

 

 

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα όνειρα δεν έχουν θεϊκή φύση ούτε μαντική δύναμη, αλλά γεννιούνται από τις εικόνες που εισέρχονται στο υποσυνείδητο.»

Οι κόσμοι μπορεί να είναι άπειροι: «Μα και οι κόσμοι είναι άπειροι· και οι όμοιοι με τον δικό μας και οι ανόμοιοι. Καθώς τα άτομα είναι άπειρα, όπως δείξαμε πριν, διανύουν τις πιο μακρινές αποστάσεις. Και τα άτομα απ’ τα οποία θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας κόσμος, δεν εξαντλούνται σε ένα κόσμο ούτε σε ορισμένο αριθμό κόσμων -είτε μοιάζουν αυτοί οι κόσμοι με το δικό μας είτε είναι αλλιώτικοι. Τίποτα, λοιπόν, δεν αποκλείει το να είναι άπειροι οι κόσμοι.»

 

 

Η τύχη

 

 

Ο σοφός αναλαμβάνει τις ευθύνες του και δεν τις ρίχνει στην Τύχη ή την οργή των θεών. Καμμιά μεταφυσική δύναμη δεν επηρεάζει τη ζωή μας, οι θεοί δεν είναι τιμωροί ούτε ευεργέτες, ούτε οργίζονται, ούτε γαληνεύουν, κάτι τέτοιο δεν θα ταίριαζε με την θεία και μακάρια φύση τους.  Η τύχη ελάχιστα μπορεί να επηρεάσει τη ζωή και την ευτυχία του ανθρώπου και μπορεί να μάς διδάξει να εκτιμούμε την καλοτυχία και να προετοιμαζόμαστε για τα κακά:

“Η φύση μάς διδάσκει να θεωρούμε μικρά τα όσα μας φέρνει η τύχη· μας διδάσκει, όταν είμαστε τυχεροί να μην αγνοούμε την ατυχία, αλλά κι όταν δυστυχούμε να μην υπερεκτιμούμε την καλοτυχία και να δεχόμαστε ατάραχοι τα καλά που μας φέρνει η τύχη αλλά και να είμαστε προετοιμασμένοι να αντιταχθούμε σε όσα μας φαίνονται κακά· μας διδάσκει πως όλα όσα οι πολλοί θεωρούν καλά και κακά είναι εφήμερα και πως η σοφία δεν έχει απολύτως τίποτα κοινό με την τύχη.” Επίκουρος

Ο σοφός ορίζει το βίο του με φρόνηση, λογική και ορθή κρίση: «Σε λίγα μόνο πράγματα επηρεάζει η τύχη τον σοφό· τα μεγαλύτερα και τα πλέον σημαντικά θέματα τα ορίζει η λογική του, και θα τα ορίζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.»

 

 

«Καλύτερα να πάει στραβά κάτι το οποίο βασίστηκε σε σωστή κρίση παρά να πετύχει ένας σκοπός που δεν τέθηκε με σωστή κρίση.»

Και αλλού: «Σε έχω προλάβει, τύχη, και σου έχω κλείσει όλες τις πόρτες της ζωής μου, και ούτε σ’ εσένα ούτε σε καμιάν άλλη από τις εξωτερικές συνθήκες θα παραδοθούμε. Κι όταν έρθει ο καιρός να φύγουμε, θα φτύσουμε περήφανα τη ζωή και όσους, μάταια, είναι εξαρτημένοι από αυτήν, και θα την εγκαταλείψουμε μ’ ένα ωραίο τραγούδι που θα λέει πόσο όμορφα ζήσαμε.» Μητρόδωρος

Οι ποιητές

Αττικό ερυθρόμορφο κύπελλο, 490-480 π.Χ

Ακόμα και οι μεγαλύτεροι ποιητές, οΌμηρος, ο Ησίοδος, ο τραγικός Αισχύλοςκαι ο μεγαλόστομος Πίνδαροςκατακρίνονται γιατί σκόρπιζαν τον φόβο και την ταραχή στα μυαλά των ανθρώπων. Ο φοβισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ευτυχής στην παρούσα ζωή και η μελλοντική δεν υπάρχει. Ο εκλιπών περνάει οριστικά στην κατάσταση της ανυπαρξίας, όπως ακριβώς ήταν πριν γεννηθεί. Οιμακάριοι συνδαιτυμόνες στο τραπέζι του βίου ούτε κλαίνε ούτε θρηνούν όταν έρθει η ώρα να παραχωρήσουν τη θέση τους σε τόσα παιδιά που περιμένουν να γεννηθούν. Να πενθούμε τους φίλους όχι με θρήνους αλλά φυλάσσοντας τη μνήμη τους:Συμπαθούντες τοις φίλοις ου θρηνούντες αλλά φροντίζοντες.

Οι ορφικές διδασκαλίες περί αθάνατης ψυχής και η μυστικιστική σαβούρα της ανατολής που εισήλθαν στον ρωμαϊκό κόσμο απορρίπτονται με μάλλον απλά επιχειρήματα που στηρίζονται στην ριζοσπαστική υλιστική παράδοση των Ιώνων. Η κριτική ξεκινάει από πραγματικές και εγκόσμιες αφορμές Η ποίηση θρέφει και διαιωνίζει την δεισιδαιμονία που θέλουν να καταπολεμήσουν οι Επικούρειοι.

Το δίκαιο και ο νόμος

Η κοινωνιολογία των σοφιστών ήταν η μόνη που επιχείρησε να ερμηνεύσει επιστημονικά τον αρχαίο κόσμο. Στην ίδια παράδοση στηρίχθηκε και ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης. Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίουπεριέχεται σαφώς διατυπωμένη στην φιλοσοφία των Επικούρειων. Σύμφωνα με τους ιδεαλιστές, η αιδώς και η δίκη(ο σεβασμός και η δικαιοσύνη) είναι δώρα των θεών στους ανθρώπους. Ο Πλάτων γράφει στον Πρωταγόρα ότι ο Δίας λυπήθηκε τους ανθρώπους και έστειλε με τον Ερμή  αιδώ τε και δίκην, ιν είεν πόλεων κόσμοι τε και δεσμοί φιλίας.

Για τους Επικούρειους η αιδώς και η δίκη δεν είναι χάρες των θεών στους θνητούς αλλά γεννήματα του λογικού, της μοναδικής ικανότητας του ανθρώπου να στοχάζεται. Το δίκαιο είναι μια συμφωνία που κάνουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, αυτό που έχει επιβεβαιωθεί από την εμπειρία ότι εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπινων σχέσεων, είτε είναι το ίδιο για όλους είτε όχι:

«Το φυσικό δίκαιο αποτελεί συμφωνία που έχει να κάνει με το συμφέρον των ανθρώπων, ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο. Όσες από τις ζωντανές υπάρξεις δεν μπόρεσαν να συνάψουν συμφωνίες ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο, δεν υπάρχει γι’ αυτές ούτε δίκαιο ούτε άδικο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους λαούς που δεν μπόρεσαν ή δε θέλησαν να συνάψουν συνθήκες, σύμφωνα με τις οποίες δε θα βλάπτονται μεταξύ τους..»

Η δικαιοσύνη είναι κοινωνικά και ιστορικά προσδιορισμένη:

«Η δικαιοσύνη δεν είναι κάτι που καθαυτό υπάρχει, αλλά το νόημά της είναι μία – κατά τόπους και περιόδους – συμφωνία που ορίζει να μη βλάπτονται οι άνθρωποι στις μεταξύ τους σχέσεις.»

«Πραγματικά δίκαιο θεωρείται μόνον αυτό που έχει επιβεβαιωθεί ότι εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπινων σχέσεων, την ευτυχία τους, είτε είναι το ίδιο για όλους είτε όχι.»

«Η αδικία, αυτή καθεαυτή, δεν είναι κάτι το κακό, αλλά μεταβάλλεται σε κακό επειδή προκαλεί φόβο στον άνθρωπο που αδικεί, μήπως και δεν μπορέσει να ξεφύγει από αυτούς που έχουν αναλάβει να τιμωρούν τις άδικες πράξεις.»

«Από γενική άποψη, το δίκαιο είναι το ίδιο για όλους, γιατί είναι κάτι που ωφελεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι ιδιαιτερότητες, όμως, κάθε χώρας και οι εκάστοτε συνθήκες έχουν σαν επακόλουθο να μην είναι το ίδιο πράγμα δίκαιο για όλους.»

Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων (μεσαίο φύλλο)

Ο Έλληνας άνθρωπος γίνεται όχι μόνον το μέτρο των πάντων αλλά και ο δημιουργός της ευτυχίας του. Το τελευταίο ήταν ασύλληπτο τόσο για τις ιδεαλιστικές θεωρίες της πλατωνικής σχολής όσο και για τον ασιατικό θεοκρατικό δεσποτισμό. Είτε οι βασιλιάδες ήταν θεοί, είτε η γενιά τους ήταν θεϊκή· ο Μέγας Αλέξανδρος ο Μακεδών, μαθητής του σπουδαίουΑριστοτέλη, τα ήξερε αυτά πολύ καλά όταν ανακήρυσσε τον εαυτό του γιο του Άμωνος Ρα. Αυτό που ήταν φυσικό για το πανικόβλητο αιγυπτιακό ιερατείο ήταν προσβολή για όσους Έλληνες είχαν ανατραφεί με το δημοκρατικό πνεύμα της ελληνικής πόλης. Οι Αθηναίοι της δημοκρατικής εποχής δεν προσκυνούσαν τους άρχοντες σαν θεούς. Στις ανατολικές και ιουδαϊκές μυθοπλασίες οι νόμοι δίνονταν κάποτε από τον θεό αυτοπροσώπως, στην ακμή της αθηναϊκής πολιτείας νομοθετούν οι άνθρωποι και οι θεοί παραμερίζονται ή γίνονται διακοσμητικοί. Αν και ο ίδιος ο Επίκουρος συμμετείχε σε λατρευτικές τελετές και θυσίες και ήταν εν γένει πιστός στους θεούς του, η θεολογία των ραβίνων τον στόλισε δεόντως και τον ταύτισε με τον Έλληνα άθεο φιλόσοφο· η λέξη επικούρ πέρασε στη γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης με την ίδια περίπου σημασία. [1]

Το δίκαιο και οι νόμοι είναι δημιουργήματα των ανθρώπων και αν κάποιος θεσπίζει νόμο που δεν αποβαίνει προς όφελος των ανθρώπινων σχέσεων, ο νόμος δεν είναι σύμφωνος με την φύση του δικαίου:

«Από αυτά που έχουν θεωρηθεί από το νόμο δίκαια, πραγματικά δίκαιο είναι μόνον αυτό που έχει επιβεβαιωθεί ότι εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπινων σχέσεων, είτε είναι το ίδιο για όλους είτε όχι. Εάν, όμως, κάποιος απλά και μόνο θεσπίσει ένα νόμο που δεν αποβαίνει προς όφελος των ανθρώπινων σχέσεων, (το συμφέρον της προς αλλήλους κοινωνίας) τότε ο νόμος αυτός δεν έχει πλέον τη φύση του δικαίου. Κι αν το όφελος που πηγάζει από το δίκαιο μεταβάλλεται, το δίκαιο όμως για μία χρονική περίοδο είναι εναρμονισμένο με την περί δικαίου αντίληψη, σ’ αυτή την περίοδο υπάρχει δικαιοσύνη για όσους δεν πέφτουν σε σύγχυση από τα κούφια λόγια, αλλά δίνουν σημασία στην πραγματικότητα.» [2]

Ως κριτήριο μπαίνει η πρακτική ωφέλεια:

«Όπου, χωρίς να έχουν αλλάξει οι συνθήκες, φάνηκε στην πράξη ότι, όσα έχουν θεωρηθεί από το νόμο δίκαια, δεν είναι εναρμονισμένα με την περί δικαίου αντίληψη, τότε αυτά δεν είναι δίκαια.»

    “Εάν δε νόμον θήται τις, μη αποβαίνη δε κατά το συμφέρον της προς αλλήλους κοινωνίας, ουκέτι τούτων την του δικαίου φύσιν έχει.” Επίκουρος

Στην γνωστή θέση ότι και ο φόβος του θεού και της τιμωρίας θα κάνει πιο δίκαιους τους ανθρώπους, οΟινοανδέας παραθέτει ως παράδειγμα τους  θεοφοβούμενους Εβραίους και τους Αιγυπτίους οι οποίοι παρουσιάζονται ως οι πιο αχρείοι από όλους:

“Όλοι χωρίς εξαίρεση αδικούν, είτε από φόβο είτε για ευχαρίστηση οι απλοί λαϊκοί άνθρωποι λόγω των νόμων είναι δίκαιοι -στο βαθμό, βέβαια, που είναι δίκαιοι- και λόγω των τιμωριών που κρέμονται πάνω από τα κεφάλια.

Ακόμα κι αν υπάρχουν ανάμεσα τους κάποιοι ευσυνείδητοι λόγω ευσέβειας προς τους θεούς και όχι λόγω νόμων, είναι ελάχιστοι. Κι ούτε καν οι δυο και τρεις από δαύτους, που θα βρεθούν μέσα σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, δεν είναι ακλόνητα ταγμένοι στο δίκαιο -γιατί δεν είναι σταθερά πεπεισμένοι ότι υπάρχει θεία πρόνοια. Καθαρή απόδειξη ότι η πίστη στους θεούς δεν μπορεί να αποτρέψει τα αδικήματα, είναι τα έθνη των Εβραίων και των Αιγυπτίων. Παρ’ ότι είναι οι πιο θεοφοβούμενοι ανάμεσα σ’ όλους τους λαούς, είναι οι πιο αχρείοι από όλους. Χάρη σε ποιους θεούς, λοιπόν, θα γίνουν δίκαιοι οι άνθρωποι; Γιατί ούτε χάρη στους υπαρκτούς θεούς είναι δίκαιοι ούτε χάρη στους πλατωνικούς και σωκρατικούς δικαστές του Άδη.”

Η φιλία

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, λεπτομέρεια

Είναι εντυπωσιακό ότι στην ελληνική ιστορία παρουσιάζονται πολλά πρόσωπα που συνδέθηκαν με θερμή φιλική αγάπη, υπέφεραν και θυσιάστηκαν ο ένας για τον άλλο. Από τη μυθολογία είναι γνωστοί ο Ηρακλής και ο Ιόλαος, ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος, ο Ορέστης και ο Πυλάδης και αργότερα οι Πυθαγόρειοι Δάμων και Φιντίας. Η φιλία, ως αξία, εκτιμάται πολύ στον αρχαίο κόσμο και κάθε φιλοσοφική σχολή είχε δική της θεωρία γιά το περιεχόμενο της. Ως προσωποποιημένη κοσμοπλαστική δύναμη προβάλλει στην κοσμογονία του Ησιόδου, (φιλότης και Νείκος). Οι σύντροφοι του Κήπου συνδέθηκαν μεταξύ τους με μνημειώδεις φιλίες και ο ίδιος ο δάσκαλος φρόντιζε όλη του τη ζωή φίλους που βρέθηκαν σε ανάγκη. Θεωρούσαν σημάδι δυσπιστίας και όχι φιλίας το πυθαγόρειο κοινά τα των φίλων: «Τον τε Επίκουρον μη αξιούν εις το κοινόν κατατίθεσθαι τα ουσίας, καθά περ των Πυθαγόρα κοινά τα φίλων λέγονται· απιστούντων γαρ είναι το τοιούτον• ουδέ φίλων.»

 

Αλλού διαβάζουμε: «Μην κάνεις φιλίες ούτε μ’ αυτούς που είναι αμέσως διαθέσιμοι ούτε μ’ αυτούς που δείχνουν απροθυμία. Πρέπει, πάντως, ακόμα και να διακινδυνεύουμε για χάρη της φιλίας.»

 

 

«Ων η σοφία παρασκευάζεται εις την του όλου βίου μακαριότητα πολύ μέγιστον εστίν ή της φιλίας κτήσις.»Επικ. Κύρια Δόξα, 27

Σε ελεύθερη απόδοση: Από όλα τα αγαθά που μάς προσφέρει η σοφία ώστε να διασφαλίσουμε την ευτυχίας μιας ολόκληρης  ζωής, το μέγιστο είναι να αποκτήσουμε φίλους.

 «Πάσα φιλία δι’ εαυτήν αιρετή· αρχήν δε είληφεν από της ωφελείας.», Επικ. Προσφ. 23

Σε ελεύθερη απόδοση: Κάθε φιλία πρέπει να την επιλέγουμε για την αξία που έχει από μόνη της• όμως, έχει την αρχή της στην ωφέλεια.

«Ουχ ούτως χρείαν έχομεν της χρείας <της> παρά των φίλων ως της πίστεως της περί της χρείας.», Επικ. Προσφ. 34

Σε ελεύθερη απόδοση: Δεν έχουμε τόσο ανάγκη την βοήθεια των φίλων, όσο την πίστη ότι θα μας βοηθήσουν όταν χρειαστεί.

«Ούθ’ ο την χρείαν επιζητών δια παντός φίλος, ούθ’ ο μηδέποτε συνάπτων• ο μεν γάρ καπηλεύει τη χάριτι την αμοιβήν, ο δε αποκόπτει την περί του μέλλοντος ευελπιστίαν.» Επικ. Προσφ. 39

«Αυτός που επιζητά συνεχώς βοήθεια και όφελος από την φιλία δεν είναι φίλος• ούτε είναι φίλοςεκείνος που καμιά φορά δεν συνδέει την ωφέλεια με τη φιλία• ο ένας εξαγοράζει με αμοιβές τη χάρη της φιλίας και ο άλλος ξεκόβει τις καλές ελπίδες για το μέλλον.»

Έπιχ. Προσφ. Ο γενναίος περί σοφίαν και φιλίαν μάλιστα γίγνεται, ων το μεν εστί θνητόν αγαθόν, το δε αθάνατον.

 

 

«Για όσον καιρό βρισκόμαστε στο δρόμο της ζωής, ας προσπαθούμε να κάνουμε την επόμενη μέρα καλύτερη από την προηγούμενη. Κι όταν φτάσουμε στο τέρμα, ας χαρούμε γαλήνια.» Επίκουρος

Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει: «Μάρτυρες της αξεπέραστης καλοσύνης του ανθρώπου αυτού προς τους πάντες, είναι τόσο η ίδια του η πατρίδα που τον τίμησε με ορειχάλκινους ανδριάντες, όσο και οι φίλοι του, τόσο πολυάριθμοι σε όλες τις πόλεις που είναι αδύνατο να μετρηθούν, αλλά και όσοι τον γνώρισαν προσωπικά και γοητεύτηκαν από τις σειρήνες της διδασκαλίας του.»

Μπορούμε να ζήσουμε σαν θεοί

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, λεπτομέρεια

Θα ολοκληρώσουμε το σημείωμα με την περίφημη  και αγχολυτική επιστολή τουΕπίκουρου προς τον Μενοικέα:

«Κοίτα να συνηθίσεις στην ιδέα ότι ο θάνατος για μας είναι ένα τίποτα. Κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθηση μας · όμως θάνατος σημαίνει στέρηση της αίσθησης. Γι’ αυτό η σωστή εκτίμηση ότι ο θάνατος δεν σημαίνει τίποτα για μας, μας βοηθά να χαρούμε τη θνητότητα του βίου: όχι επειδή μας φορτώνει αμέτρητα χρόνια αλλά γιατί μας απαλλάσσει από τον πόθο της αθανασίας. Δεν υπάρχει, βλέπεις, τίποτα το φοβερό στη ζωή του ανθρώπου που ‘χει αληθινά συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει τίποτα το φοβερό στο να μη ζεις. Άρα είναι ανόητος αυτός που λέει ότι φοβάται το θάνατο, όχι γιατί θα τον κάνει να υποφέρει όταν έρθει αλλά επειδή υποφέρει με την προσδοκία του θανάτου. Γιατί ό,τι δεν σε στεναχωρεί όταν είναι παρόν, δεν υπάρχει λόγος να σε στεναχωρεί όταν το προσδοκείς. Το πιο ανατριχιαστικό, λοιπόν, από τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς. Ο θάνατος λοιπόν δεν έχει να κάνει ούτε με τους ζωντανούς ούτε με τους πεθαμένους, αφού για τους ζωντανούς δεν υπάρχει, ενώ οι τελευταίοι δεν υπάρχουν πια. Βέβαια, οι πολλοί άλλοτε πασχίζουν ν’ αποφύγουν το θάνατο σαν να ‘ναι η πιο μεγάλη συμφορά, κι άλλοτε τον αποζητούν για να αναπαυθούν από τα δεινά της ζωής. Απεναντίας ο σοφός ούτε τη ζωή απαρνιέται ούτε την ανυπαρξία φοβάται. Γιατί δεν του είναι δυσάρεστη η ζωή αλλά ούτε και θεωρεί κακό το να μη ζει. Κι όπως με το φαγητό δεν προτιμά σε κάθε περίπτωση το πιο πολύ μα το πιο νόστιμο, έτσι και με τη ζωή: δεν απολαμβάνει τη διαρκέστερη μα την ευτυχέστερη. Κι είναι αφελής όποιος προτρέπει τον νέο να ζει καλά και τον γέρο να δώσει ωραίο τέλος στη ζωή του· όχι μόνο γιατί η ζωή είναι ευπρόσδεκτη αλλά γιατί το να ζεις καλά και να πεθαίνεις καλά είναι μία και η αυτή άσκηση. Όμως πολύ χειρότερος είναι εκείνος που λέει πως καλό είναι να μη γεννηθείς

αλλά μίας και γεννήθηκες,

βιάσου να διαβείς τις πύλες τον Άδη (Θέογνις)

 Αν το λέει επειδή το πιστεύει, γιατί δεν αυτοκτονεί; Στο χέρι του είναι να το κάνει, αν το ‘χει σκεφτεί σοβαρά. Αν πάλι το λέει στ’ αστεία, είναι ελαφρόμυαλος σε πράγματα που δεν σηκώνουν αστεία.

Ένα τίποτα είναι για μας ο θάνατος. Γιατί ό,τι αποσυντίθεται παύει να αισθάνεται. Κι ό,τι δεν αισθάνεται δεν μας αφορά.

Γεννηθήκαμε μια φορά και δε γίνεται να γεννηθούμε και δεύτερη, κι είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξουμε ξανά στον αιώνα τον άπαντα. Εσύ όμως, ενώ δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία γι’ αργότερα. Κι η ζωή κυλά με αναβολές και χάνεται, κι ο καθένας μας πεθαίνει μες στις έγνοιες.” Επίκουρος [4]

 

 

 

 

«Αυτά λοιπόν, κι όσα σχετίζονται μαζί τους, να τα στοχάζεσαι μέρα και νύχτα, μόνος σου ή με κάποιον σαν και σένα, και ποτέ σου δεν πρόκειται να ταραχτείς, είτε στον ύπνο σου είτε στον ξύπνιο σου• και θα ζήσεις σαν θεός ανάμεσα σε ανθρώπους.

Γιατί δεν μοιάζει με θνητό ζώο ο άνθρωπος που ζει μέσα σε αθάνατα αγαθά.»

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία και πηγές

[1] Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Επίκουρος. Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου, εκδ. Εστία

[2] Ανθολόγιο φιλοσοφικών κειμένων Γ’ Γυμνασίου, εκδόσεις ΟΕΔΒ

[3] Χάρη Λύτα, «Λάθε βιώσας» Η επικούρεια τέχνη του ευ ζην. Εκδόσεις «Κέδρος», 2004

[4] Hutchinson, Επίκουρος, κείμενα-πηγές της Επικούρειας φιλοσοφίας του ευ ζην, επιμ. Γ. Αβραμίδης, θύραθεν εκδόσεις

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Epicurus

Δείτε το πρώτο μέρος: Ο Επίκουρος και η φιλοσοφία της ευτυχίας (Ι)

Πηγές: List of Greek vase painters, wikipedia

http://eranistis.net/wordpress/2013/05/10/%CE%BF-%CE%B5%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%B9/

Ο Επίκουρος και η φιλοσοφία της ευτυχίας (Ι)

Αυτός, μάλιστα, που λέει ότι δεν είναι ο καιρός της φιλοσοφίας, είναι σαν να λέει ότι έχει περάσει η ώρα ή ότι δεν υπάρχει πια χρόνος για την ευτυχία.  Επίκουρος

 Η συνέχεια στο δεύτερο μέρος: Ο Επίκουρος και η φιλοσοφία της ευτυχίας (ΙΙ)

Γράφει ο Ερανιστής

Ο Επίκουρος (341 π.Χ. – 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα. Ήταν δεκαπέντε χρόνια νεώτερος από τον Μέγα Αλέξανδρο τον Μακεδόνα και γεννήθηκε επτά χρόνια ύστερα από το θάνατο του Πλάτωνα.

Ο πατέρας του καταγόταν από τον δήμο Γαργηττού, από το παλιό επιφανές Αθηναϊκό γένος των Φιλαϊδών και συμμετείχε στον αποικισμό της Σάμου. Ο Επίκουρος ανατράφηκε στην κληρουχία της Σάμου (“Επίκουρος Νεοκλέους και Χαιρεστράτης, Αθηναίος, των δήμων Γαργήττιος, γένους του των Φιλαϊδών… κληρουχησάντων Αθηναίων την Σάμον εκείθι τραφήναι” – Διογένης Λαέρτιος 10,1). Τόσο ο ευπατρίδης Πλάτων όσο και ο Επίκουρος είναι γνήσιοι Αθηναίοι και πρόλαβαν τα μεγαλεία της δημοκρατικής εποχής.

 Σε ηλικία 18 ετών, μετέβη στην Αθήνα για την στρατιωτική και πολιτική του θητεία μαζί με τον κωμικό Μένανδρο. Για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του δεν έχουν διασωθεί αρκετές πληροφορίες. Αργότερα, δημιούργησε το δικό του Φιλοσοφικό Κύκλο στη Μυτιλήνη και μετά στη Λάμψακο. Επέστρεψε στην Αθήνα το 307/6 π.Χ. σεηλικία 34 ετών, και αγόρασε μια έκταση ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πειραιά, όπου στέγασε τη φιλοσοφική του σχολή – τον γνωστό Κήπο του Επίκουρου. Δίδαξε για 35 χρόνια ακολουθώντας ήσυχη και λιτή ζωή. Περιστοιχίζονταν από άνδρες, γυναίκες, εταίρες και δούλους, που μετείχαν ισάξια στον επικούρειο Κήπο.

Η σχολή υπήρξε φτωχή, σε αντίθεση με άλλες όπως η ακαδημία του Πλάτωνα, οι οποίες διέθεταν άφθονα οικονομικά μέσα και την υποστήριξη ισχυρών αντρών. Όσο γνωρίζουμε, ο Επίκουρος δεν εισέπραττε τακτικά δίδακτρα από τους μαθητές του. Φίλοι και οπαδοί πρόσφεραν κάποια ποσά στον Κήπο και ο ίδιος ο δάσκαλος διέθεσε την περιουσία του για την αγορά και τη συντήρηση του. Σε μια γνωστή επιστολή προς το δούλο του Μυν, ο Έλληνας φιλόσοφος αναφέρεται στην ψυχική οδύνη που προκαλεί η φτώχεια, (το κατ’ ένδειαν αλγούν), και την ταραχή του ανθρώπου που από τον πλούτο πέφτει στη φτώχεια. (Ουκ ανάξιον φόβου το κατά μετάπτωσιν ενόχλημα). Βιοποριστικά προβλήματα αντιμετώπιζαν καθώς φαίνεται και οι μαθητές του Κήπου. Ο δούλος Μυς απελευθερώνεται μετά το θάνατο του δασκάλου, σύμφωνα με τη διαθήκη του.

«Οὐκ ἔστιν ἡδέως ζῆν ἄνευ τοῦ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως ἄνευ τοῦ ἡδέως· ὅτῳ δὲ τοῦτο μὴ ὑπάρχει͵ οὐκ ἔστι τοῦτον ἡδέως ζῆν».
«Δεν είναι δυνατό να ζει κανείς ευχάριστα, αν δεν ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, όπως και δεν μπορεί να ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, αν δεν ζει ευχάριστα».

—Επίκουρος, Κύριαι δόξαι εδ.5

Ο Κήπος διαφέρει από τις άλλες φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών (Ακαδημία, Λύκειο και Στοά), γιατί δεν αποτελεί κέντρο διεξαγωγής επιστημονικών ερευνών, αλλά πόλο έλξης προσώπων σχεδόν κάθε ηλικίας και προέλευσης που ζουν μια αυστηρά οργανωμένη ζωή ως μέλη μιας κοινότητας. Η σχολή του φιλοσόφου αποκτά πολλούς οπαδούς, τους οποίους βρίσκουμε αργότερα και στην ελληνιστική Μ. Ασία (Ιωνία), στη Συρία αλλά και στη Ρώμη (λ.χ.Φιλόδημος, Έρμαρχος, Μητρόδωρος, Διογένης Οινοανδέας, Λουκρήτιος). Για πέντε περίπου αιώνες, οι Επικούρειοι φιλόσοφοι ασχολούνται με τη λογική, τη φυσική και, ιδιαίτερα, με την ηθική και θέτουν ως σκοπό της φιλοσοφίας την αταραξία, που οδηγεί τον άνθρωπο σε ηρεμία και ψυχική γαλήνη, δηλαδή στην απελευθέρωση της ψυχής από τις κάθε είδους φροντίδες, τους φόβους και τα πάθη. Η φιλοσοφία του Επίκουρου στηρίζεται στη φιλία, που ενώνει μεταξύ τους τα μέλη της κοινότητας, η οποία πιθανόν αποτελεί το πρότυπο της πρωτοχριστιανικής κοινότητας της αγάπης [2]

Σκοπός της φιλοσοφίας είναι η αταραξία και η γαλήνη της ψυχής. Ο άνθρωπος με τις ικανότητές του είναι αρκετός για να φτιάξει την ευτυχία του, αρκεί να λείψουν οι ενοχλήσεις, οι ανησυχίες και τα εμπόδια. Στη σκέψη των Επικούρειων, η ευτυχία κατεβαίνει κυριολεκτικά από τον Ουρανό στη Γη και ορίζεται ως η σταθερή κατάσταση σωματικής ευεξίας και η βέβαιη ελπίδα ότι θα διαρκέσει. Αφού φιλόδοξα έθεσε τέτοιους στόχους, η φιλοσοφία του Επίκουρου χρειάστηκε να απαντήσει σε άλλες αντίπαλες θέσεις οι οποίες είτε ανοιχτά στέκονταν εμπόδιο και τροχοπέδη στο δρόμο προς την ανθρώπινη ευδαιμονία, είτε ισχυρίζονταν ότι έχουν συναφείς σκοπούς. Όπως είναι γνωστό, για να συγκροτηθεί μια οποιαδήποτε φιλοσοφία, μια διανοητική κατασκευή δηλαδή, πρέπει να έχει στυλωμένο το μάτι στους αντιπάλους. Ταοχλούντα για τον Επικουρισμό είναι ο διάχυτος φόβος του θανάτου, ο φόβος που προέρχεται από ορισμένους θεούς και οι φιλοδοξίες που ξεπερνούν το φυσικό όριο, οι ματαιοδοξίες. Η επικούρεια φιλοσοφία θέλει λοιπόν να καταπολεμήσει αυτούς τους φόβους, καθώς τους θεωρεί ως τις κύριες αιτίες της δυστυχίας των ανθρώπων· ως πράξη, έχει διακηρυγμένο σκοπό της να γαληνέψει τη μπόρα της ψυχής:

«Όλες μας οι πράξεις αυτό έχουν σκοπό, να παραμερίσουν τον πόνο και την ταραχή. Όταν αυτό το καταφέρουμε, γαληνεύει η μπόρα της ψυχής, γιατί ο άνθρωπος δεν έχει πια να τρέξει και να κυνηγήσει κάτι που να συμπληρώσει την ευεξία της ψυχής και του κορμιού.»[2]

Ο καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης στο σπουδαίο βιβλίο του για τον Επίκουρο γράφει: «Η συνείδηση του Επίκουρου ζητεί, παραμερίζοντας κάθε σάπιο, να φτάσει σε κάτι στέρεο, που να μπορεί να σταθεί σα βάση στην ανθρώπινη ύπαρξη.Το πρωτόπλασμα αυτό στη διανόηση του παρουσιάζεται με την ακόλουθη μορφή: Ο άνθρωπος είναι κάτι μεγάλο και πολύτιμο. Την ευτυχία, τη μακαριότητα, την έχει μέσα του, φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν κόλαση τη ζωή. ‘Όταν λείψει κάθε φροντίδα, λύπη ή χαρά, κάθε ταραχή, στην ουδέτερη κατάσταση της αταραξίας, η ευτυχία αναβλύζει από μέσα του, γεμίζει το είναι του, ξεχύνεται γύρω, απλώνεται και χαϊδεύει τα πάντα». [1] Η αξία της γνώσης στους Επικούρειους μετριέται με κριτήριο τη χρησιμότητά της για την ευδαιμονία των ανθρώπων.

Ο πολυμαθέστατος Δημόκριτος (~460 π.Χ.- 370 π.Χ.) αναφέρεται επίσης στην ψυχική γαλήνη:

“Ο άνθρωπος που θέλει να έχει ψυχική γαλήνη (ευθυμία) δεν πρέπει να κάνει πολλά, ούτε στην ιδιωτική του ούτε στη δημόσια ζωή, ούτε να επιδιώκει πράγματα που ξεπερνούν τις φυσικές του δυνάμεις. Πρέπει να προσέχει ώστε, ακόμα και αν η τύχη βρεθεί στον δρόμο του και του υποδείξει περισσότερα, αυτός να μπορεί με τη φρόνηση του να την αφήσει κατά μέρος και να μην απλώσει το χέρι του σε περισσότερα από όσα του επιτρέπουν οι δυνάμεις του. Γιατί το σωστό φορτίο είναι ασφαλέστερο από το μεγάλο φορτίο.”[2]

Το προηγούμενο απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Περί ευθυμίης (ιωνική διάλεκτος), έργο πρακτικής ηθικής, όπου συνήθως εντάσσονται πραγματείες που δίνουν συμβουλές, λ.χ. για την υπερνίκηση της οργής, αλλά και«παραμυθίες» που έχουν ως σκοπό να γιατρέψουν τη λύπη. Η σημαντικότερη αρετή του ανθρώπου είναι η «ευθυμία», που οδηγεί σε ψυχική γαλήνη, δηλαδή κατάσταση που επιτυγχάνεται με την αυτογνωσία, με την επίγνωση των φυσικών ικανοτήτων και με τη φρόνηση.[2]

Ο καιρός της φιλοσοφίας

 Είναι ωφέλιμο να φιλοσοφεί ο άνθρωπος, είτε νέος είτε σε πιο προχωρημένη ηλικία. Σε επιστολή προς το μαθητή του Μενοικέα διαβάζουμε:

«Επίκουρος χαιρετάει τον Μενοικέα.

Ούτε όταν είναι νέος κανείς πρέπει να διστάζει να φιλοσοφεί, ούτε όταν γεράσει να μην έχει διάθεση να φιλοσοφεί. Γιατί για κανέναν δεν είναι νωρίς ή πολύ αργά, ώστε να ασχοληθεί με την υγεία της ψυχής του. Αυτός, μάλιστα, που λέει ότι δεν είναι ο καιρός της φιλοσοφίας, είναι σαν να λέει ότι έχει περάσει η ώρα ή ότι δεν υπάρχει πια χρόνος για την ευτυχία. Έτσι, λοιπόν, πρέπει και ο νέος και ο γέροντας να φιλοσοφεί — ο γέροντας για να παραμένει νέος όσο γερνάει, μέσα από τις ευχάριστες αναμνήσεις των περασμένων αγαθών, και ο άλλος, αν και νέος, να είναι μαζί και ώριμος γέρος, καθώς θα ζει χωρίς να φοβάται το μέλλον. Είναι επομένως ανάγκη να μελετάμε ό,τι φέρνει ευτυχία, αφού, όταν αυτή υπάρχει, έχουμε τα πάντα, ενώ όταν μας λείπει, κάνουμε τα πάντα για να την έχουμε.» (Επιστολή προς Μενοικέα)[1]

Οι νέοι αλλάζουν εύκολα διαθέσεις και επηρεάζονται πολύ από την τύχη, οι γέροντες μπορούν φιλοσοφώντας να αράξουν στο λιμάνι των γηρατειών:

«Ευτυχής δεν είναι ο νέος, αλλά ο γέροντας που έχει ζήσει καλά. Γιατί ο άνθρωπος που βρίσκεται στην ακμή της νιότης του είναι ευμετάβλητος και επηρεάζεται πολύ από την τύχη, ενώ ο γέροντας είναι σαν να έχει αράξει στο λιμάνι των γηρατειών, έχοντας φυλαγμένες στις αναμνήσεις του τις χαρές των αγαθών στα οποία, όταν ήταν νεότερος, δύσκολα μπορούσε να ελπίζει.»

Κριτική στον ιδεαλισμό

Η επικουρική φιλοσοφία ασκεί ανελέητη και ριζοσπαστική κριτική στη μεταφυσική παράδοση, χωρίς όμως να ξεπέφτει στην κοινή συκοφαντία, όπως αποδεδειγμένα έκαναν οι αντίπαλοί της. Οι θέσεις της είναι επιβεβλημένη απάντηση στα τρομερά πλάσματα της μεταφυσικής, στις ορφικές και πυθαγόρειες μετεμψυχώσεις, στο εν και ακίνητο ον του Ελεάτη, στην υπερουράνια θεοκρατική πολιτεία του Πλάτωνα, τις φαντασιοκοπίες του νέου Αριστοτέλη και την γενικότερη απαισιόδοξη απόρριψη της επίγειας ζωής. Ο άνθρωπος μπορούσε να ζήσει ευτυχισμένος και να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις. Η κοπιώδης ενασχόληση με τα φαντάσματα και την καπνίλα της μεταφυσικής θεωρείται άγονο χασομέρι.

Η Τετραφάρμακος αποτελεί την συμπύκνωση των κυριότερων διδασκαλιών του Επίκουρου αναφορικά με το πώς να ζει κανείς τη ζωή του. Μας είναι γνωστή από ένα κείμενο του Επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημουπου διασώθηκε στην λεγόμενη βίλα των παπύρων στο Ηράκλειο της Ιταλίας (σημ. Ercolano, αρχαίο Herculaneum):

Άφοβον ο θεός, ανύποπτον ο θάνατος και ταγαθόν μεν εύκτητον, το δε δεινόν ευκαρτέρητον.[Φιλόδημος}

Το κείμενο μπορεί να αποδοθεί κι ως εξής:

Ο θεός δεν πρέπει να μάς προκαλεί φόβο, ούτε ο θάνατος να μάς φέρνει ανησυχία, τα υλικά αγαθά (ό,τι πραγματικά χρειαζόμαστε)  μπορούμε να τα αποκτήσουμε με λίγο κόπο,  τα δεινά και τις συμφορές της ζωής  μπορούμε να τα υπομείνουμε με ευκολία.

Οι θεοί του Επίκουρου

Καμία μυστική δύναμη, κανένας Θεός δεν ανακατεύεται στη λειτουργία του κόσμου. Οι άνθρωποι μόνοι, απαλλαγμένοι από φόβους, προλήψεις, δεισιδαιμονίες και κάθε λογής φαντάσματα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φύση με σκοπό την ευτυχία τους – και πιθανότατα οι θεοί των Επικούρειων δεν θα είχαν καμιά αντίρρηση σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Οι θεοί υπάρχουν και η γνώση μας γι’ αυτούς μπορεί να είναι ξεκάθαρη και σαφής (Θεοί μεν γαρ εισίν· εναργής γαρ αυτών η γνώσις). Ούτε εκδικητικοί είναι όμως ούτε μνησίκακοι. Ζουν στην αιώνια γαλήνη τους και αφήνουν τους ανθρώπους να τα καταφέρουν ή να αποτύχουν μόνοι τους. Εναργής είναι η γνώση που μάς δίνουν οι αισθήσεις, ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Μια εφεύρεση μπορεί να είναι προέκταση του αισθητηριακού μηχανισμού, λ.χ. το μικροσκόπιο ή το κυάλι διευρύνουν τις δυνατότητες της όρασης. Η παρέμβαση του θεού στις υποθέσεις των ανθρώπων θα ήταν άλλωστε ένδειξη αδυναμίας και ανάρμοστη στη μακαριότητά του:

 «Το ευτυχισμένο και άφθαρτο ον ούτε το ίδιο έχει προβλήματα ούτε προκαλεί σε άλλον. Έτσι, ούτε την οργή γνωρίζει ούτε χάρες κάνει. Γιατί όλα αυτά χαρακτηρίζουν το αδύναμο ον.»

Οι Επικούρειοι κατάλαβαν ότι είναι δύσκολο να ζει κανείς ευτυχισμένος και ταυτόχρονα να τρέμει μήπως βρεθεί ξαφνικά και αμετάκλητα αμαρτωλός στις όχθες του Αχέροντα. Ούτε ο περιβόητος βαρκάρης θα έρθει ποτέ, ούτε τα τέρατα του κάτω κόσμου θα τον βασανίζουν αιώνια. Στην περίπτωση μας, ο μεγάλος ταραχοποιός αντίπαλος είναι ο ιδεαλισμός και ο μυστικισμός, με σημαντική ιστορική παράδοση και συχνά αξιοθαύμαστες κατασκευές. Και επειδή δεν υπάρχουν ιδέες για να συγκρουστούν μεταξύ τους, παρά τα όσα έγραψε μια διάνοια όπως ο Πλάτων, συγκρούστηκαν άνθρωποι με σάρκα και οστά. Η φιλοσοφία έγινε λοιπόν όπλο στον πολιτικό αγώνα για επικράτηση· οι ιδεαλιστές ταυτίστηκαν με τους ολιγαρχικούς, ενώ οι υλιστές, οι σοφιστές, οι Επικούρειοι και άλλοι χρεώνονται στους δημοκρατικούς. Είναι δύσκολο να δείξουμε εδώ ακριβώς με ποιους τρόπους ερμηνεύτηκαν η διαστρεβλώθηκαν πλήρως πολλές ιδέες του αρχαιοελληνικού παρελθόντος. Πολύ συχνά έγινε επιλεκτική χρήση χωρίων ή αποσπασμάτων και επιχειρήθηκε να αποσιωπηθούν όσα εμπράγματα δεδομένα δεν μπορούσαν να ταιριάξουν σε υστερότερες θεωρητικές συλλήψεις. Εάν ο Πλάτωνας και ο Σωκράτης μπορούσαν να ερμηνευτούν και να διαβαστούν εκ νέου -τη δουλειά στη Δύση την έκανε με εξαιρετικό τρόπο ο πολύς Άγιος Αυγουστίνος– ο Επίκουρος δεν χωρούσε εύκολα σε μεταφυσικά ιδεαλιστικά σχήματα. Ακόμα περισσότερο: ο επικουρισμός ήλθε ως απάντηση στις θολούρες του μυστικισμού και της οργιαστικής λατρείας που σκόρπιζαν τον τρόμο στα μυαλά των ανθρώπων.

Ο Επίκουρος είναι βεβαίως αναγκασμένος να αρνηθεί και τη θεία πρόνοια, εφόσον διδάσκει ότι δεν υπάρχει θεία τιμωρία. Ομοίως, δεν δέχεται την ύπαρξη του παραδείσου για να εξαφανίσει από το νου την κόλαση και το φόβο της αιώνιας τυραννίας. Ό,τι χάνουμε σε παρηγοριά, το κερδίζουμε ενδεχομένως σε ψυχική γαλήνη:

 «Όσα πράγματα αδιάκοπα σε συμβούλευα να κάνεις, αυτά να κάνεις και γύρω από αυτά να στοχάζεσαι, θέτοντάς τα ως τις βάσεις για μια ευτυχισμένη ζωή. Πρώτα απ’ όλα, θεωρώντας ότι ο Θεός είναι ον άφθαρτο και μακάριο, όπως άλλωστε πιστεύουν και οι πολλοί, να μην του προσάπτεις τίποτα ξένο προς την αφθαρσία του και τίποτε ανάρμοστο στη μακαριότητά του. Αντίθετα, να πιστεύεις γι’ αυτόν οτιδήποτε είναι δυνατόν να διαφυλάξει την αιώνια μακαριότητά του. Γιατί οι θεοί υπάρχουν η γνώση που έχουμε γι’ αυτούς είναι ξεκάθαρη.»

Δεν είναι βέβαιον αν οι θεοί συγχώρησαν στο μεγάλο Έλληνα ένα τέτοιο τόλμημα, είναι όμως διαπιστωμένο, ότι πολλοί άνθρωποι προσπάθησαν να θάψουν τη διδασκαλία του όσο πιο βαθιά γίνεται. Για πεντακόσια και πλέον χρόνια ο Επικουρισμός στάθηκε κόκκινο πανί για τον ιδεαλισμό και κάθε λογής ηθικολόγους. Οι Αθηναίοι δημοκρατικοί των χρόνων του Επίκουρου διαισθάνονταν ότι η ιδεαλιστική φιλοσοφία υπηρετούσε εν τέλει την ολιγαρχία και τον ξένο επιδρομέα. Τα θλιβερά γεγονότα που ακολούθησαν τον Πελοποννησιακό πόλεμοδικαίωσαν αυτή την αίσθηση.

Ο φόβος του θανάτου είναι αρκετός, λένε οι Επικούρειοι, δεν χρειάζεται να προσθέσουμε και τον τρόμο της αιώνιας δοκιμασίας. Το ατέλειωτο αλισβερίσι των ψυχών μέχρι τη θέωση απορρίπτεται επίσης: η ψυχή δεν πάει σε άλλο σώμα, ο νεκρός δεν αισθάνεται ούτε χαρά ούτε λύπη, βρίσκεται όπως ήταν πριν γεννηθεί. Χρειάζεται να σεβόμαστε τους θεούς, επειδή είναι τέλεια όντα, και ταυτόχρονα να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στις δοξασίες και τις διάφορες γνώμες των ανθρώπων γι’ αυτούς:

«Όμως δεν είναι οι θεοί όπως τους φαντάζεται ο πολύς κόσμος, ο οποίος δε διαφυλάσσει την αρχική τους έννοια.Και ασεβής δεν είναι όποιος δεν αποδέχεται τους θεούς των πολλών, αλλά όποιος προσάπτει στους θεούς τα όσα πιστεύουν οι πολλοί. Οι διάφορες γνώμες των πολλών για τους θεούς δεν αποτελούν αληθινή γνώση, αλλά ψευδείς δοξασίες που υποστηρίζουν ότι οι θεοί προκαλούν τις μεγαλύτερες συμφορές και προσφέρουν τα σπουδαιότερα αγαθά. Γιατί οι άνθρωποι, συνηθισμένοι πάντα στις δικές τους αρετές, αποδέχονται μόνο τους όμοιούς τους, θεωρώντας ξένο ό,τι είναι διαφορετικό.»

Η απόσταση από τον εκδικητή Θεό των Εβραίων και της Παλαιάς Διαθήκης είναι σημαντική και διανύθηκε χάρη στο ρωμαλέο ελληνικό φιλοσοφικό πνεύμα που τόλμησε να ανδρώσει το ανάστημά του μπροστά στους θεούς. Ο Προμηθέας είναι γνήσιο παιδί της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ως πρακτική φιλοσοφική αντίληψη για τη ζωή, ο ιουδαϊκός χριστιανισμός μπόρεσε να ριζώσει στον ελληνικό κόσμο μόνον εφόσον αποδέχτηκε, θεωρητικά ή πρακτικά, επικούρειες και πλήθος άλλες ειδωλολατρικές φιλοσοφικές θέσεις. Το αποτέλεσμα φαίνεται κάποτε ιλαρόν σε όσους είναι κάπως εξοικειωμένοι με την ιστορία των ιδεών, ωστόσο η λογική ασυνέπεια μια ιδεολογικής κατασκευής σπανίως στάθηκε εμπόδιο στη διάδοση της. Ακόμα και στις μέρες μας, πλήθη Ορθόδοξων πιστών «πιστεύουν» στα ζώδια και στις καφετζούδες -«πολύ» ή «λίγο»- παρά την εξωφρενική απόσταση που προφανέστατα χωρίζει την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία από τα παραμύθια για τους επτά ουρανούς και τα νεφελώδη δόγματα του ζωροαστρισμού. Έτσι ή αλλιώς, η χριστιανική διδασκαλία της αγάπης και της εγκράτειας φαίνεται να κρατάει από τη δημοκρατική παράδοση του δήμου, όπως μεταφέρθηκε στην Παλαιστίνη από τουςΕπικούρειους, ενώ η αντίληψη για τον περιούσιο λαό πηγάζει περισσότερο από τα ιερατεία και την ολιγαρχία. Οι θεοί του Επίκουρου είναι δημοκρατικοί και συμβάλλουν στη συνοχή του δήμου. Όπως αναφέρεται σε επιγραφή της εποχής, οι πολίτες λατρεύουν την Αθηνά – Δημοκρατία.

Ο έρωτας

Για τον Επίκουρο ο έρωτας δεν είναι κακό, συνέργεια του σατανά, όπως φαντάστηκαν πολλοί άνθρωποι στο μεσαίωνα και τους αιώνες που ακολούθησαν, ούτε θείας προέλευσης όπως υποστήριξε ο Πλάτωνας.«Ουδέ θεόπεμπτον είναι τον έρωτα», γράφει σχετικά ο Διογένης Λαέρτιος. Ο έρωτας (σύντονος όρεξις αφροδισίων μετά οίστρου και αδημονίας) είναι μια δυνατή φυσική ορμή και ως τέτοια χρειάζεται να ικανοποιηθεί μέσα στα όρια της λογικής και της φρονιμάδας, διαφορετικά γίνεται ολέθριο πάθος, αναστατώνει το νου και την γαλήνη της ψυχής, υπονομεύει τις βασικές προϋποθέσεις της ευδαιμονίας. Ο Επίκουρος πάντως διατηρούσε ερωτικές σχέσεις και αλληλογραφία με τη νεαρή και όμορφη εταίρα Λεόντιον, η οποία ήταν μέλος του Κήπου. Ο έρωτας τυφλώνει τα μάτια του ερωτευμένου και η ζωή του είναι παιχνίδι στα χέρια της αγαπημένης. Ο σοφός δεν ανακατεύεται με παράνομες ερωτοδουλειές:

Γυναικί τε ου μιγήσεσθαι τον σοφόν ή οι νόμοι απαγορεύουσιν

 Ο Επίκουρος πίστευε στο γάμο και στην οικογένεια, για όσους ήταν προετοιμασμένοι για τέτοιες ευθύνες και αποδοκίμαζε τον αμιγώς σεξουαλικό έρωτα, διότι παγιδεύει τον εραστή μέσα σ’ ένα κουβάρι περιττών αναγκών και τρωτών συναισθηματικών καταστάσεων. Το τυπικό μοντέλο: αρχικά πόθος, μετά ξεμυάλισμα, στη συνέχεια εκπλήρωση και τέλος ζήλεια ή πλήξη. Σ’ αυτή την αέναα επαναλαμβανόμενη ιστορία, πέρα από την ίδια την ερωτική πράξη δεν υπάρχει παρά η ανησυχία και η κατάπτωση.[4]

 Ο  Ρωμαίος Λουκρήτιος γράφει σχετικά:

“Δεν είναι ενέργεια θεϊκή ή τα βέλη της Αφροδίτης που θα μάς κάνουν να αγαπήσουμε καμιά φορά μια γυναικούλα με πολύ μέτρια ομορφιά. Με τη διαγωγή της, το φροντισμένο κορμί, με την φροντίδα της, καταφέρνει τον άντρα να μοιραστεί μαζί της τη ζωή”.

Οι επιθυμίες και η ηδονή

Η ομάδα γύρω από τον Επίκουρο, αφού αναγνώρισε ότι είναι δίκαιο και φυσικό να απολαμβάνουμε τα αγαθά και τις χαρές της ζωής, κατέταξε τις επιθυμίες σε κατηγορίες. Οι επιθυμίες κα η ικανοποίηση τους πρέπει νακαλμάρουν τη βαρυχειμωνιά της ψυχής, αυτός είναι άλλωστε και ο επίγειος πρακτικός στόχος ολόκληρης της επικούρειας φιλοσοφίας. Η κατηγορία για ηδονισμό είναι η συνηθέστερη που κυκλοφορεί για τον Επίκουρο και τον Κήπο του. Στην πραγματικότητα, ο μεγάλος Έλληνας απέρριπτε τόσο τις ασωτίες όσο και τον σκληρό ασκητισμό που επέβαλαν στους πιστούς δεκάδες θρησκευτικές ομάδες. Όταν ο Επίκουρος έλεγε ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει την ηδονή, ουδόλως είχε στο μυαλό του μια ζωή παραδομένη στις σαρκικές  και αισθησιακές απολαύσεις και τα ρωμαϊκά φαγοπότια:

«Όταν υποστηρίζουμε ότι ο σκοπός της ζωής είναι ηηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και τις αισθησιακές απολαύσεις, αλλά εννοούμε το να μην υπάρχει πόνος στο σώμα και ταραχή στην ψυχή.» (Μένανδρος).

Αν πάλι ως ηδονή εννοούμε την αποφυγή του πόνου και την επιδίωξη της ευχαρίστησης, μάλλον ορθώς ο Επίκουρος τη βρίσκει πιο φυσική, αν τη συγκρίνουμε με την πείνα, ταλαιπωρία του σώματος και τις κάθε λογής στερήσεις. (Είναι γνωστό ότι οι Πυθαγόρειοι διακήρυσσαν την αποχή από σεξουαλικές επαφές, γυναίκες, ποτά και κάθε είδους διασκεδάσεις. Μεταξύ άλλων απαγορεύσεων, οι νεοεισερχόμενοι στη σέχτα υποβάλονταν στην δοκιμασία της διετούς σιωπής). Ο δρόμος προς την ευτυχία που προτείνει ο δάσκαλος δεν είναι μια πορεία μαρτυρίου στο δρόμο για την τελείωση της ψυχής, αλλά μια καθημερινή πρακτική επιβεβαίωση ότι αξίζει να ζούμε τη ζωή, με τις λύπες και τις χαρές της, χωρίς να μάς σκιάζει ο φόβος του θανάτου και τα κάθε λογής φαντάσματα που πλάθει το μυαλό των ανθρώπων. Ο Δάντης δικαίως επιφυλάσσει στους Επικούρειους μια χωριστή γωνιά στην κόλασή του.

«Δεν ξέρω πώς να συλλάβω το Αγαθόν, αν αφαιρέσω τις ηδονές της γεύσης, αν αφαιρέσω τις σεξουαλικές ηδονές, αν αφαιρέσω την ευχαρίστηση των ακουσμάτων και την τέρψη που προσφέρει η θέα μίας γλυκιάς μορφής.» Επίκουρος

 Οι Επικούρειοι συνδέονται μεταξύ τους με μνημειώδεις φιλικούς δεσμούς, ζουν λιτά, αναγνωρίζουν πόσο λίγα είναι αυτά που χρειάζονται πραγματικά, απολαμβάνουν την κατοχή τους και τη βεβαιότητα ότι θα εξακολουθήσουν να τα κατέχουν. Αυτό τους κάνει να χαίρονται ακόμα περισσότερο, αν συμβαίνει μια πολυτέλεια (π.χ. ένα πλούσιο γεύμα) να είναι διαθέσιμη χωρίς δυσκολίες και σκοτούρες. Η πολυτέλεια δεν είναι κακό πράγμα από μόνη της, γίνεται όμως καταστροφική  για την ευτυχία, όπως και κάθε επιθυμία για πράγματα που δεν είναι αναγκαία. Σημασία δεν έχει τι τρως και πίνεις αλλά με ποιους τρως και πίνεις:

«Γι’ αυτό και θεωρούμε την ηδονή αρχή και απώτερο σκοπό της ευτυχισμένης ζωής. Γιατί έχουμε αναγνωρίσει ότι είναι πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό μέσα μας και ότι από αυτήν ξεκινάει το τι θα προτιμήσουμε και το τι θα ,αποφύγουμε, και σε αυτήν καταλήγουμε όταν αξιολογούμε κάθε αγαθό με κριτήριο την αίσθησή της. Και επειδή η ηδονή είναι το πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό, γι’ αυτό δεν επιλέγουμε οποιαδήποτε ηδονή, αλλά μερικές φορές δεν ενδίδουμε σε πολλές ηδονές, όταν αυτές μας προκαλούν μεγαλύτερα προβλήματα. Πολλούς πόνους, μάλιστα, τους θεωρούμε προτιμότερους από τις ηδονές, εφόσον είναι μεγαλύτερη για μας η ηδονή που θα ακολουθήσει, εάν υπομείνουμε για πολύ χρόνο τους πόνους. Κάθε ηδονή λοιπόν, επειδή η φύση της μας είναι οικεία, είναι κάτι το καλό, δε συμβαίνει όμως να επιλέγουμε μια οποιαδήποτε ηδονή, όπως ακριβώς και κάθε πόνος είναι κακός, ωστόσο, από τη φύση του, δε γίνεται πάντοτε να τον αποφεύγουμε. Όλα αυτά, όμως, οφείλει να τα κρίνει κανείς συγκρίνοντας τα και αξιολογώντας προσεκτικά τι είναι συμφέρον και τι ασύμφορο. Γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε το καλό σαν κακό και, αντίστροφα, το κακό σαν καλό.» (Μετάφραση: Χάρης Λύτας)[3]

Γράφτηκε, και εν πολλοίς ανταποκρίνεται στα πράγματα, ότι η φιλοσοφία του Επίκουρου είναι απλή  και η συνεισφορά του στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης στάθηκε αμελητέα. Σε σχέση με τους γρίφους και τους χρησμούς που δίδασκαν οι ιδεαλιστές, οι δόξες του επίκουρου φαίνονται σαφείς και εύληπτες προτροπές. Είναι ίσως χρήσιμο  να γνωρίσεις τον εαυτό σου (“γνῶθι σαὐτόν”), σύμφωνα με το σκοτεινό δελφικό απόφθεγμα, έχει όμως πιο πρακτικά αποτελέσματα να κατανοήσεις την εμπειρικά διαπιστωμένη αλήθεια ότι οι υπερβολικές επιθυμίες ταράσσουν τη γαλήνη της ψυχής. Το πρώτο απευθύνεται σε λίγους και μυημένους – προορισμένους άλλωστε να επανδρώσουν την ολιγαρχία, το δεύτερο αφορά το ατέλειωτο ανθρωπομάνι που ζει στα όρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

 Ο Δημόκριτος, πρόδρομος των Επικούρειων γράφει για ψυχική γαλήνη και σύμμετρη ζωή:

“Γιατί την ψυχική γαλήνη τη φέρνει στους ανθρώπους η συγκρατημένη διασκέδαση και η σύμμετρη ζωή. Η στέρηση και η υπεραφθονία τείνουν να μετατρέπονται στο αντίθετο τους και να προκαλούν στην ψυχή μεγάλες κινήσεις· και οι ψυχές που κινούνται σε μεγάλη έκταση δεν είναι ούτε ευσταθείς ούτε γαλήνιες /…/ Να μη δίνει μεγάλη σημασία στα όσα ζηλεύουν ή θαυμάζουν οι πολλοί και να μην τα σκέφτεται συνεχώς. Να κοιτάζει πώς ζουν οι ταλαίπωροι και να συναισθάνεται πόσο υποφέρουν […] Γι αυτό ακριβώς δεν πρέπει κανείς να ψάχνει για πράγματα που είναι μακριά του, παρά να ικανοποιείται με τα όσα είναι κοντά του, συγκρίνοντας τη ζωή του με τη ζωή εκείνων που βρίσκονται σε χειρότερη θέση…  (Δημόκριτος, απόσπ. 191)

Οι φίλοι του Κήπου θεωρούν επίσης ανώφελο και ανόητο (μωρόν) να υποβάλλεται με τη θέλησή μας το σώμα σε βάσανα και δοκιμασίες, σύμφωνα με τις πρακτικές που ακολουθούσαν οι μυστικιστικές σέχτες της εποχής και μέχρι τις μέρες μας εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί. Κατά τον Επίκουρο, η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα χρήσιμη για την ευτυχισμένη ζωή, είναι η ίδια τέχνη και χωριστή επιστήμη της ζωής.

«Φυσικές και αναγκαίες είναι όσες επιθυμίες, όταν ικανοποιηθούν, ανακουφίζουν τους πόνους, όπως το ποτό στη δίψα — όσες επιθυμίες δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν δεν είναι αναγκαίες.»

«Πάντως, οι φυσικές επιθυμίες που δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν — δεν είναι δηλαδή αναγκαίες —, αλλά η προσπάθεια που καταβάλλει κανείς για την ικανοποίηση τους παραμένει έντονη, γεννιούνται από ματαιοδοξία, και δεν οφείλεται στη φύση τους το ότι δεν απομακρύνονται, αλλά στη ματαιοδοξία του ανθρώπου.»

«Πραγματικός πλούτος σημαίνει το να αρκούμαστε στα λίγα. Το λίγο ποτέ δεν λείπει.» Λουκρήτιος

«Τίποτα δεν είναι αρκετό, για όποιον το αρκετό είναι λίγο.» Επίκουρος

Οι Επικούρειοι δεν ανακατεύονται άμεσα στα πολιτικά πράγματα του καιρού τους, ωστόσο ο δάσκαλος εμφανίζεται συγκαταβατικός προς όσους φλέγονται από επιθυμία να συμμετάσχουν στα κοινά:

“Όσοι φλέγονται από επιθυμία και φιλοδοξία, και δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά, ας ακολουθήσουν τη φυσική τους ορμή για πολιτική. Γιάτι η απραγμοσύνη θα τους ταράζει περισσότερο, όσο δεν τούς γίνεται εκείνο που ορέγονται. Πλούταρχος περί ευθυμίας”. [1]

«Ορισμένοι άνθρωποι θέλησαν να γίνουν ένδοξοι και διάσημοι, νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο 8α προστατευτούν από τους άλλους ανθρώπους. Έτσι, αν η ζωή τους έγινε ασφαλής, απέκτησαν το αγαθό της φύσης αν όμως δεν έγινε ασφαλής, τότε δεν κατέχουν αυτό που, σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση, από την αρχή επιθύμησαν.» Μήπως δεν είναι εμπειρικά διαπιστωμένο ότι υπήρξαμε ευτυχείς με πολύ λιγότερα;

Η φύση φαίνεται να συμφωνεί με τη φιλοσοφία του Επίκουρου, για την ευτυχία του ανθρώπου αρκούν τοαπόνετο σώμα και το γαλήνιο πνεύμα. Το να επιδιώκεις τη δόξα, τον πλούτο και τη δύναμη χωρίς μέτρο είναι αφύσικο, μια συνεχής πηγή ταραχών και δυσφορίας. Ακόμα και όταν ο αδύνατος γίνει δυνατός, ο θνητός άνθρωπος ποτέ δε θα γίνει παντοδύναμος ούτε θα νικήσει τους φόβους του, με πρώτο το φόβο του θανάτου. Το να είσαι αδύναμος και να θέλεις να γίνεις δυνατός είναι τουλάχιστον εξίσου οδυνηρό με το να είσαι δυνατός και να επιθυμείς την αδύνατη παντοδυναμία. Έτσι εξηγείται πιθανώς και η θρυλούμενη ελαφρά μελαγχολία των μεγάλων ανδρών και γυναικών. Αφού τα έχουν όλα, γιατί δεν αισθάνονται ευτυχισμένοι;

Ο σοφός δεν ξοδεύει τη λιγοστή και πολύτιμη ζωή του σε παρόμοιες σκέψεις:

«Θρονιασμένος στα ύφη που του ασφάλισε η μάθηση, σκύβει προς τους άλλους ανθρώπους, τους βλέπει να τρέχουν εδώ και εκεί, να ζητούν στην τύχη το δρόμο της ζωής, να τσακώνονται για την εξυπνάδα τους, για την καταγωγή τους, να ιδροκοπούν νύχτες και μέρες, με αμέτρητο κόπο, για να σκαρφαλώσουν στις κορφές του πλούτου ή ν’ αρπάξουν την εξουσία. Τα κακομοίρικα μυαλά! Οι στραβωμένες καρδιές! Σε σκοτάδια και σε κινδύνους σέρνουν τη λιγοστή ζωή που έχουν να ζήσουν. Μας το λέει φωναχτά η φύση. Για την ευτυχία μας φτάνει απόνετο σώμα και ατάραχο πνεύμα. Αν μας λείπουν στο σπίτι χρυσωμένα αγάλματα νέων, που με τις αναμμένες λαμπάδες να φωτίζουν τα νυχτερινά όργια, κι αν κιθάρες δεν κάνουν να αντιλαλήσουν οι απλόχωρες λακεταρισμένες και χρυσωμένες σάλες, έχουμε τη μαλακή χλόη δίπλα στο γάργαρο ποτάμι.Ξαπλωμένοι εκεί με φίλους, κάτω από τα κλαριά μεγάλου δέντρου, σβήνουμε την πείνα μας με λιγοέξοδο γεύμα, την ώρα που ο καλός καιρός χαμογελά και η εποχή του χρόνου σπέρνει λούλουδα στα χλωρά χόρτα.» (Λουκρήτιος) [3]

Γιατί η σάρκα φωνάζει να μην πεινάει, να μη διψάει, να μην κρυώνει· όποιος με γαλήνιο πνεύμα τα έχει αυτά και ελπίζει ότι θα τα έχει,”μπορεί να αναμετρηθεί στην ευτυχία ακόμα και με το Δία”.

Η συνέχεια στο δεύτερο μέρος: Ο Επίκουρος και η φιλοσοφία της ευτυχίας (ΙΙ)

Ενδεικτική βιβλιογραφία και πηγές

[1] Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Επίκουρος. Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου, εκδ. Εστία

[2] Ανθολόγιο φιλοσοφικών κειμένων Γ’ Γυμνασίου, εκδόσεις ΟΕΔΒ

[3] Χάρη Λύτα, «Λάθε βιώσας» Η επικούρεια τέχνη του ευ ζην. Εκδόσεις «Κέδρος», 2004

[4] Hutchinson, Επίκουρος, κείμενα-πηγές της Επικούρειας φιλοσοφίας του ευ ζην, επιμ. Γ. Αβραμίδης, θύραθεν εκδόσεις

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Epicurus

Η φωτογραφίες είναι από:

http://www.ebay.it/itm/TRUNKENER-SILEN-KUPFERSTICH-RICHARD-VAN-ORLEY-RUBENS-SATYR-FAUN-WEIN-1700-F26-/300828422931

 

http://eranistis.net/wordpress/2013/03/30/%CE%BF-%CE%B5%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%85%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF/

Τζέημς Κόννολυ: «Ο πατριωτισμός χωρίς το σοσιαλισμό είναι μια εθνική απάτη»

---

«Ως Σοσιαλιστής είμαι έτοιμος να κάνω όλα όσα μπορεί ένας άνθρωπος να πράξει προκειμένου να ανακτήσει η πατρίδα μας την δίκαιη κληρονομιά της –την ανεξαρτησία».
Τζέημς Κόννολυ

Το εθνικό ζήτημα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το κοινωνικό ζήτημα: όποιος αγνοεί την ευημερία ενός λαού ενώ κόπτεται μεγαλοφώνως για τα εθνικά ζητήματά του, δεν είναι τίποτε άλλο παρά έναςπατριδοκάπηλος, αφού όπως  άλλωστε έλεγε ο Λένιν«το τελευταίο καταφύγιο των αγυρτών είναι ο πατριωτισμός». Αντίστοιχα, όποιος μιλάει μόνο«ταξικά» αγνοώντας τα πραγματικά εθνικά ζητήματα και τα αγνά και πηγαία πατριωτικά αισθήματα ενός λαού, όσο κι αν κόπτεται υπέρ των «προλεταρίων» είναι αγύρτης επειδή όπως είπε ο Μαρξ, «οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα επειδή είναι σκλαβωμένη στους αστούς και για να υψωθεί η εργατική τάξη στην κυρίαρχη τάξη του έθνους, πρέπει να την απελευθερώσουν».