Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΡΩΜΗΩΝ

Μαρ­τυ­ρί­ες γιά τήν Ταυ­τό­τη­τα τῶν Βυ­ζαν­τι­νῶν καί τῶν Ρω­μηῶν,

σέ Ἑλ­λη­νι­κές Πη­γέ­ς

Δη­μή­τρι­ος Κων­σταν­τέ­λο­ς

Ἡ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ καί ἡ ἀν­τί­λη­ψη πού ἔ­χει ἕ­να ἔ­θνος γιά τόν ἑ­αυ­τό του καί τίς ἀ­ξί­ες του εἶ­ναι προ­ϊ­όν­τα τῆς μνή­μης πού δι­α­τη­ρεῖ ἀ­πό τήν ἱ­στο­ρί­α του καί τήν πο­λι­τι­στι­κή ἐμ­πει­ρί­α πού κα­τέ­χει καί ζεῖ.  

     Ἡ μνή­μη τοῦ ἀρ­χαί­ου Ἑλ­λη­νι­σμοῦ ἀ­πό τή Μυ­κη­να­ϊ­κή ἐ­πο­χή καί τούς μυ­θι­κούς χρό­νους ὡς τήν ἐ­πο­χή τῶν Ἑλ­λη­νι­στι­κῶν χρό­νων καί τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς κυ­ρι­αρ­χί­ας ἦ­ταν ζων­τα­νή καθ’ ὅ­λη τή βυ­ζαν­τι­νή χι­λι­ε­τί­α.Οἱ Βυ­ζαν­τι­νοί δέν γνώ­ρι­σαν πο­τέ δι­α­κο­πή στήν ἱ­στο­ρί­α τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ. Οἱ ἀρ­χαῖ­οι Ἕλ­λη­νες θε­ω­ροῦν­ταν εἰ­δω­λο­λά­τρες μέν, πλήν ὅ­μως πρό­γο­νοι. Ἡ αὐ­το­συ­νει­δη­σί­α τῶν Βυ­ζαν­τι­νῶν εἶ­χε δι­α­μορ­φω­θεῖ ἀ­πό τή με­λέ­τη τῶν ἱ­στο­ρι­κῶν -τοῦ Ἡ­ρο­δό­του, τοῦ Θου­κυ­δί­δη, τοῦ Ξε­νο­φών­τα, τοῦ Πο­λυ­βί­ου, τοῦ Πλου­τάρ­χου, – τῶν ποι­η­τῶν καί φι­λο­σό­φων – του Ὁ­μή­ρου, τοῦ Σο­φο­κλῆ, τοῦ Σω­κρά­τη, τοῦ Πλά­τω­να, τοῦ Ἀ­ρι­στο­τέ­λη, τῶν ἰ­α­τρῶν καί ἐ­πι­στη­μό­νων -Ἱπ­πο­κρά­τη, Γα­λη­νού, Ἀ­ρί­σταρ­χου, Ἤ­ρω­να, Στρά­βω­να, Πτο­λε­μαί­ου καί ἄλ­λων, τῶν κλασ­σι­κῶν καί με­τα­γε­νε­στέ­ρων χρό­νων.  

     Ἡ εἰ­κό­να πού εἶ­χαν ἐ­κεῖ­νοι πού κα­τοι­κοῦ­σαν στό ἑλ­λη­νό­φω­νο ἀ­να­το­λι­κό τμῆ­μα τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας γιά τόν ἑ­αυ­τό τούς ἦ­ταν μί­α σύν­θε­ση ἀ­πο­τε­λού­με­νη ἀ­πό τή γλώσ­σα πού μι­λοῦ­σαν, τή γραμ­μα­τεί­α πού με­λε­τοῦ­σαν, τήν παι­δεί­α πού δι­δά­σκον­ταν καί τήν ἑλ­λη­νι­κή χρι­στια­νι­κή θρη­σκεί­α πού λά­τρευ­αν, στοι­χεῖ­α πού τούς συ­νέ­δε­αν ἀ­δι­ά­κο­πα μέ τούς ἀρ­χαί­ους προ­γό­νους τους.  

Γνῶ­μες Ἔγ­κρι­των Ἱ­στο­ρι­κῶ­ν

     Ὑ­πό αὐ­τές τίς προ­ϋ­πο­θέ­σεις ὁ δι­ά­ση­μος Οὖγ­γρος Ἑλ­λη­νι­στής Ἰ­ού­λι­ος Μο­ράβ­σικ γρά­φει ὅ­τι εἶ­ναι προ­τι­μό­τε­ρο νά μι­λᾶ­με γιά Ἑλ­λη­νο­λο­γί­α πα­ρά γιά Βυ­ζαν­τι­νο­λο­γί­α. Τό οὐ­σι­α­στι­κό «Ἑλ­λη­νο­λο­γί­α» πι­ό πε­ρι­ε­κτι­κά καί ἱ­στο­ρι­κῶς μέ πε­ρισ­σό­τε­ρη ἀ­κρι­βο­λο­γί­α ἐκ­φρά­ζει τόν χα­ρα­κτή­ρα καί τό ἦ­θος τοῦ βυ­ζαν­τι­νοῦ κρά­τους καί πο­λι­τι­σμοῦ.[1]  

     Ἀλ­λά ὁ Μο­ράβ­σικ δέν ἦ­ταν ὁ μό­νος πού συ­νι­στοῦ­σε τήν ἀν­τι­κα­τά­στα­ση τοῦ ὀ­νό­μα­τος «Βυ­ζαν­τι­νο­λο­γί­α» μέ τό «Ἑλ­λη­νο­λο­γί­α» καί «Ἑλ­λη­νι­σμός τῶν μέ­σων αἰ­ώ­νων». Ὁ Γε­ώρ­γι­ος Ὀ­στρογ­κόρ­σκι, ἕ­νας ἀ­πό τούς ση­μαν­τι­κό­τε­ρους με­λε­τη­τές τῆς ὑ­πό συ­ζή­τη­ση πε­ρι­ό­δου, στό τέ­λος τοῦ πρώ­του μέ­ρους τῆς Ἱ­στο­ρί­ας του γρά­φει ὅ­τι τώ­ρα μπο­ροῦ­με νά ὁ­μι­λοῦ­με γιά τήν ἱ­στο­ρί­α τῆς Με­σαι­ω­νι­κῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Καί ὁ Ρῶσ­σος Ἀ­λέ­ξαν­δρος Καζ­ντᾶν σέ μί­α πο­λύ ση­μαν­τι­κή με­λέ­τη του μέ θέ­μα «Συ­νέ­χει­α καί Ἀ­συ­νέ­χει­α στή Βυ­ζαν­τι­νή Αὐ­το­κρα­το­ρί­α» το­νί­ζει ὅ­τι ἡ Αὐ­το­κρα­το­ρί­α ἦ­ταν ἑλ­λη­νι­κή, ἄν καί πε­ρι­εῖ­χε με­ρι­κές μει­ο­νό­τη­τες, Ἀρ­με­νί­ους, Ἰ­τα­λούς, Σλά­βους. Πε­ρι­ο­ρί­ζο­μαι σέ τρεῖς μαρ­τυ­ρί­ες μή Ἑλ­λή­νων ἱ­στο­ρι­κῶν καί φι­λο­λό­γων,[2] οἱ ὁ­ποῖ­οι δέν νο­μί­ζω ὅ­τι ἔ­πα­σχαν ἀ­πό ἑλ­λη­νι­κό πα­τρι­ω­τι­κό ἐ­θνι­κι­σμό, ὅ­πως θά χα­ρα­κτη­ρί­ζον­ταν με­ρι­κοί ἀ­πό μᾶς ἄν θά λέ­γα­με τό ἴ­διο πράγ­μα.  

Οἱ ὄ­ροι Ρω­μαῖ­ος-Γραι­κό­ς

     Εἶ­ναι γνω­στό, βέ­βαι­α, ὅ­τι αὐ­τοί πού σέ σχο­λι­κά ἐγ­χει­ρί­δι­α ἄ­κρι­τα ὀ­νο­μά­ζον­ται «Βυ­ζαν­τι­νοί» αὐ­το­προσ­δι­ο­ρί­ζον­ταν ὡς Ρω­μαῖ­οι, δη­λα­δή πο­λί­τες τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Καί τοῦ­το για­τί γι’ αὐ­τούς ἡΡω­μα­ϊ­κή Αὐ­το­κρα­το­ρί­α δέν κα­τα­στρά­φη­κε μέ τήν πτώ­ση τῆς Ρώ­μης. Τό δι­ά­ταγ­μα τοῦ Κα­ρα­κάλ­λου τό 212, δι­ά τοῦ ὁ­ποί­ου ὅ­λοι οἱ ἐ­λεύ­θε­ροι κά­τοι­κοι τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας πο­λι­το­γρα­φή­θη­καν ὡς Ρω­μαῖ­οι πο­λί­τες, εἶ­χε ἀ­πο­φα­σι­στι­κή ση­μα­σί­α γιά τή «ρω­μα­νο­ποί­η­ση» τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ.  

     Ἀλ­λά, ἐ­νῶ οἱ πο­λί­τες τῆς νέ­ας αὐ­το­κρα­το­ρί­ας θε­ω­ροῦ­σαν τούς ἑ­αυ­τούς τους Ρω­μαί­ους, γι’ αὐ­τό καί Ρω­μηοί καί Ρω­μηο­σύ­νη, ἐ­πει­δή τό κρά­τος τους ἦ­ταν μί­α συ­νέ­χει­α τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας, οἱ γει­το­νι­κοί καί ἄλ­λοι λα­οί [Λα­τί­νοι, Φράγ­κοι, Ρῶ­σοι, Ἀρ­μέ­νι­οι, Γε­ωρ­γι­α­νοί, Χά­ζα­ροι, Ἑ­βραῖ­οι] τούς ὀ­νό­μα­ζαν Γραι­κούς [Ἕλ­λη­νες] καί Γι­ου­νά­νι, Γι­α­βά­νι [Ἴ­ω­νες]. Ἐ­νῶ οἱ «Βυ­ζαν­τι­νοί» κα­λοῦ­σαν τό κρά­τος τους «Βα­σί­λει­ον τῶν Ρω­μαί­ων» οἱ ξέ­νοι λα­οί τό ὀ­νό­μα­ζαν Γραι­κί­α ἤ Γι­ου­νανι­στᾶν ἤ Γι­ο­βᾶν [Ἰ­ω­νί­α].  

     Τό ὄ­νο­μα «Γραι­κός», τό ὁ­ποῖ­ο κα­τά τόν Ἀ­ρι­στο­τέ­λη, τόν Ἀ­πολ­λό­δω­ρο, τό Χρο­νι­κό της Πά­ρου καί ἄλ­λες ἀρ­χαῖ­ες πη­γές εἶ­ναι ἀρ­χαι­ό­τε­ρο τοῦ «Ἕλ­λη­νας»,[3] χρη­σι­μο­ποι­οῦν­ταν πε­ρι­στα­σι­α­κά καί ἀ­πό τούςΒυ­ζαν­τι­νούς γιά λό­γους αὐ­το­γνω­σί­ας. Τίς πε­ρισ­σό­τε­ρες ὅ­μως φο­ρές χρη­σι­μο­ποι­οῦν­ταν γιά νά δη­λω­θεῖ ἡπαι­δεί­α, ἡ γλώσ­σα, ἡ πο­λι­τι­σμέ­νη πα­ρά­δο­ση. Μέ με­ρι­κέ­ς μό­νο ἐ­ξαι­ρέ­σεις, ὅ­λοι οἱ ξέ­νοι λα­οί χρη­σι­μο­ποι­οῦ­σαν τίς λέ­ξεις «Γραι­κοί» καί «Γραι­κί­α» γιά νά δη­λώ­σουν τόν Ἕλ­λη­να καί τήν Ἑλ­λά­δα, ἡ ὁ­ποί­α κατ’ αὐ­τούς ταυ­τι­ζό­ταν μέ τή Βαλ­κα­νι­κή χερ­σό­νη­σο καί τή Μι­κρα­σί­α.

     Κα­τά κα­νό­να, οἱ μή ἑλ­λη­νι­κές πη­γές ἀ­να­φε­ρό­με­νες στόν ἐ­θνι­κό ἑλ­λη­νι­κό χα­ρα­κτή­ρα δέν κά­νουν δι­ά­κρι­ση με­τα­ξύ ἀρ­χαί­ων, μή χρι­στια­νῶν, καί χρι­στια­νῶν Ἑλ­λή­νων.  

     Ἡ μέ­γι­στη πλει­ο­νό­τη­τα αὐ­τῶν τῶν ἴ­διων τῶν Βυ­ζαν­τι­νῶν εἶ­χαν συ­νεί­δη­ση τῆς ἀ­δι­ά­σπα­στης ἑ­νό­τη­τάς τους μέ τούς ἀρ­χαί­ους Ἕλ­λη­νες, εἰ­δω­λο­λά­τρες μέν, ὅ­πως προ­εί­πα­με, πλήν ὅ­μως προ­γό­νους.

     Ἄν καί με­τά τόν τέ­ταρ­το αἰ­ῶ­να τό ἐ­θνι­κό ὄ­νο­μα «Ἕλ­λην» εἶ­χε χά­σει τό ἀρ­χι­κό νό­η­μά του καί ταυ­τί­στη­κε μέ τό «εἰ­δω­λο­λά­τρες», τό «Γραι­κός» καί τό «Ἴ­ω­νας» ἐ­πε­βί­ω­σαν ὡς ἐ­θνι­κά καί συ­νώ­νυ­μα ὀ­νό­μα­τα καί χρη­σι­μο­ποι­οῦν­ταν ἀ­πό τούς γει­το­νι­κούς λα­ούς, τῆς Δύ­σε­ως καί τῆς Ἀ­να­το­λῆς, τοῦ Βορ­ρᾶ καί τοῦΝό­του.

     Ὁ Πρί­σκος, ἱ­στο­ρι­κός τοῦ 5ου μ.Χ. αἰ­ώ­να, γρά­φει ὅ­τι, καθ’ ὄν χρό­νον ἦ­το ἀ­πε­σταλ­μέ­νος πρέ­σβυς στήν Αὐ­λή τοῦ Ἀτ­τί­λα συ­νήν­τη­σε κά­ποιον ἐν­δε­δυ­μέ­νον Σκυ­θι­κά πού μι­λοῦ­σε Ἑλ­λη­νι­κά. Ὅ­ταν ὁ Πρί­σκος τόν ρώ­τη­σε ποῦ εἶ­χε μά­θει τήν ἑλ­λη­νι­κή, ἐ­κεῖ­νος χα­μο­γέ­λα­σε καί εἶ­πε: «Εἶ­μαι Γραι­κός ἐκ γε­νε­τῆς».[4]  

Ὁ Θε­ό­δω­ρος Στου­δί­τη­ς

     Δέν ἦ­ταν ἀ­σύ­νη­θες στούς με­τα­γε­νέ­στε­ρους Βυ­ζαν­τι­νούς συγ­γρα­φεῖς νά χρη­σι­μο­ποι­οῦν τό «Γραι­κός»ἤ «Γραι­κοί» ἤ καί τό «Ἕλ­λη­νας» ἀ­κό­μη γιά νά ἀ­να­φερ­θοῦν στούς γη­γε­νεῖς της Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας.

     Ὀ­λί­γα μό­νο πα­ρα­δείγ­μα­τα. Σέ γράμ­μα του στό πνευ­μα­τι­κό του παι­δί Ναυ­κρά­τι­ο, ὁ Θε­ό­δω­ρος Στου­δί­της [759-826] ἐκ­φρά­ζει τή λύ­πη του γιά κά­ποιο μο­να­χό ὀ­νό­μα­τι Ὀ­ρέ­στη πού λι­πο­τά­κτη­σε στούς εἰ­κο­νο­μά­χους καί τόν ἐν­θαρ­ρύ­νει νά μεί­νει πι­στός στίς ἀρ­χές του «χά­ριν τῆς δό­ξης τοῦ Χριστοῦ ὑ­πέρ οὗ δο­νεῖ­ται ἡ τα­πει­νή Γραι­κί­α μά­λα».Ἡ Γραι­κί­α ἐ­δῶ, ἡ ὁ­ποί­α συν­τα­ράσ­σε­ται πο­λύ ἀ­πό τήν εἰ­κο­νο­μα­χί­α, εἶ­ναι ὁ­λό­κλη­ρη ἡ Βυ­ζαν­τι­νή Αὐ­το­κρα­το­ρί­α, ὅ­πως τήν πε­ρι­γρά­φουν καί μή ἑλ­λη­νι­κές πη­γές τῆς ἰ­δί­ας ἐ­πο­χῆς.  

     Σέ πα­ρη­γο­ρη­τι­κή του ἐ­πι­στο­λή στήν ἡ­γου­μέ­νη Εὐ­φρο­σύ­νη τῆς Μο­νῆς Κλου­βί­ου, ὁ Θε­ό­δω­ρος ὁ­μι­λεῖγιά στρα­τη­γί­ες καί δη­μα­γω­γί­ες «καί ἐν Ἀρ­με­νί­α καί ἐν Γραι­κί­α». Ἡ δυ­τι­κά τῆς «ἀφ’ ἡ­λί­ου ἀ­να­το­λῶν»Ἀρ­με­νί­ας, Γραι­κί­α, δέν εἶ­ναι ἄλ­λη εἰ ­μή ἡ Βυ­ζαν­τι­νή Αὐ­το­κρα­το­ρί­α. Οἱ γη­γε­νεῖς ἤ ὅ­λοι οἱ κά­τοι­κοι τῆςΑὐ­το­κρα­το­ρί­ας ὀ­νο­μά­ζον­ται Γραι­κοί ἀ­πό τόν δι­ά­ση­μο ἡ­γού­με­νο τῆς Μο­νῆς Στου­δί­ου. Σέ ἐ­πι­στο­λή του στόν ἀ­ση­κρή­τη Στέ­φα­νο, ὁ Θε­ό­δω­ρος θρη­νεῖ τήν εἰ­κο­νο­μα­χι­κή πο­λι­τι­κή τοῦ αὐ­το­κρά­το­ρα Λέ­ον­τα τοῦ Δ’ [775-780] καί ἰ­δι­αί­τε­ρα τίς δι­ώ­ξεις ἐ­ναν­τί­ον τῶν εἰ­κο­νο­φί­λων, ποῦ ἐ­ξα­πέ­λυ­σε τό 780.  

     Ἀ­πο­κα­λεῖ τόν αὐ­το­κρά­το­ρα ἀν­τί­χρι­στο πρό τοῦ Ἀν­τι­χρί­στου καί ἐκ­φω­νεῖ: «Ἀ­κού­σα­τε πάν­τα τά ἔ­θνη,ἐ­νω­τί­σα­σθε πάν­τες οἱ κα­τοι­κοῦν­τες τήν οἰ­κου­μέ­νην τί γέ­γο­νεν ἐν Γραι­κοῖς».[5] 

     Κα­τά τόν δέ­κα­το αἰ­ώ­να στήν πε­ρι­γρα­φή τῆς ἀ­νω­μα­λί­ας καί ἀ­να­τα­ρα­χῆς πού προ­κά­λε­σε ἡ Σλα­βι­κήὁ­μά­δα ἐγ­κα­τε­στη­μέ­νη στήν πε­ρι­ο­χή τῶν Πα­τρῶν, ὁ Κων­σταν­τῖ­νος Πορ­φυ­ρο­γέν­νη­τος γρά­φει ὅ­τι οἱ Σλά­βοι κατ’ ἀρ­χήν λε­η­λά­τη­σαν τίς κα­τοι­κί­ες τῶν γει­τό­νων τους Γραι­κῶν καί κα­τό­πιν πῆ­γαν ἐ­ναν­τί­ον τῆς πό­λε­ως τῶν Πα­τρών.[6] 

Ἡ Ἄν­να Κο­μνη­νή

     Τό «Ἕλ­λην» ὡς ἐ­θνι­κό ὄ­νο­μα καί ὄ­χι συ­νώ­νυ­μο τοῦ «εἰ­δω­λο­λά­τρης» χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται ἀ­πό τήν Ἄν­να τήν Κο­μνη­νή [1083-1154] καί ἄλ­λους με­τα­γε­νέ­στε­ρους συγ­γρα­φεῖς. Ὅ­ταν γρά­φει γιά τό τό­ξο τσάγ­γρα ἡἌν­να το­νί­ζει ὅ­τι τό τό­ξο αὐ­τό εἶ­ναι ἄ­γνω­στο στούς Ἕλ­λη­νες καί ἀ­να­φέ­ρε­ται στούς συγ­χρό­νους της Ἕλ­λη­νες κι ὄ­χι τούς ἀρ­χαί­ους. Ὅ­ταν ἡ Ἄν­να Κο­μνη­νή καυ­χᾶ­ται γιά τήν ἀρ­χαῖ­α κλασ­σι­κή της παι­δεί­α ὁ­μι­λεῖ ὡς γνή­σι­α ἀ­πό­γο­νος τῶν Ἑλ­λή­νων καί ὄ­χι ὡς ἀλ­λο­δα­πή πού δι­δά­χθη­κε τήν ἑλ­λη­νι­κή ὡς ξέ­νη γλώσ­σα. Γρά­φει γιά τήν πα­τρί­δα της. Ἐ­παι­νεῖ τήν ἑλ­λη­νι­κό­τα­τη προ­φο­ρά πού εἶ­χε ὁ Ἰ­ω­άν­νης Ἰ­τα­λός σάν νάεἶ­χε ἔλ­θει στήν «πα­τρί­δα μας» καί νά εἶ­χε ἐκ­μά­θει τήν ἑλ­λη­νι­κή ἀ­πό παι­δι­κῆς ἡ­λι­κί­ας.[7]  

Ὁ Μι­χα­ήλ Ψελ­λό­ς

     Ὁ Μι­χα­ήλ Ψελ­λός, ὁ «ὕ­πα­τος τῶν φι­λο­σό­φων», κα­τά τόν ἑν­δέ­κα­το αἰ­ώ­να [1018-1081] εἶ­χε ἑλ­λη­νι­κό­τα­τη συ­νεί­δη­ση. Ὅ­ταν κα­τα­κρί­νει τόν ἱ­στο­ρι­κό Ἡ­ρό­δο­το, δι­ό­τι ἔ­γρα­φε κο­λα­κευ­τι­κά λό­γι­α γιά τούς Πέρ­σες καί προ­σβλη­τι­κά γιά τούς Ἕλ­λη­νες, ὁ Ψελ­λός γρά­φει σάν νά προ­σε­βλή­θη ὁ ἴ­διος, ἀ­φοῦ ὁ Ἡ­ρό­δο­τος προ­σέ­βα­λε τούς προ­γό­νους του.[8] 

     Ὀ­λί­γες ἀ­κό­μη μαρ­τυ­ρί­ες ἀ­πό ἑλ­λη­νι­κές πη­γές ἐ­παρ­κοῦν γιά νά ἐ­πι­βε­βαι­ώ­σουν τό ἔγ­κυ­ρο τῶν ἀ­πό­ψε­ών μας ὅ­τι τό «Γραι­κός» καί τό «Ἕλ­λην» ὡς ἐ­θνι­κά ὀ­νό­μα­τα χρη­σι­μο­ποι­οῦν­ταν ἀ­πό τούς Βυ­ζαν­τι­νούς συγ­γρα­φεῖς ὅ­σες φο­ρές τό κα­λοῦ­σαν οἱ πε­ρι­στά­σεις.  

Ὁ Θε­ο­φά­νης ὁ ὁ­μο­λο­γη­τή­ς

     Ὁ Θε­ο­φά­νης ὁ ὁ­μο­λο­γη­τής καί ὁ Πλή­θων ὁ Γε­μι­στός, ὁ πρῶ­τος τοῦ 8ου καί 9ου αἰ­ώ­να καί ὁ δεύ­τε­ρος τοῦ 14ου εἶ­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο συγ­κε­κρι­μέ­νοι στόν προσ­δι­ο­ρι­σμό τοῦ ὄ­ρου «Γραι­κός» καί «Ἕλ­λη­νας». Ὁ Θε­ο­φά­νης, πού ἔ­γρα­ψε στίς ἀρ­χές τοῦ 9ου αἰ­ώ­να, δι­η­γεῖ­ται ὅ­τι ὅ­ταν πρε­σβεί­α ἀ­πό τήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λημε­τέ­βη στήν Αὐ­λή τοῦ Καρ­λο­μά­γνου γιά νά ζη­τή­σει τήν κό­ρη του Ἐ­ρυ­θρῶ ὡς σύ­ζυ­γο τοῦ Κων­σταν­τί­νου τοῦ 6ου ἄ­φη­σε πί­σω τόν δι­δά­σκα­λο καί μο­να­χό Ἐ­λισ­σαῖ­ο γιά νά δι­δά­ξει στήν Ἐ­ρυ­θρῶ τή γλώσ­σα καί τήν παι­δεί­α τῶν Γραι­κῶν καί τούς νό­μους τῆς Ρω­μα­ϊ­κῆς Πο­λι­τεί­ας. Γιά τόν Θε­ο­φά­νη ὁ λα­ός, ἡ γλώσ­σα,ἡ παι­δεί­α εἶ­ναι Γραι­κοί καί Γραι­κι­κοί.[9]

     Κα­τά τόν 12ο αἰ­ῶ­να οἱ ἀ­δελ­φοί Μι­χα­ήλ καί Νι­κή­τας Χω­νι­ᾶ­ται ἤ Ἀ­κο­μι­νά­τοι κά­μνουν εὐ­ρεί­α χρή­ση τῶν ὀ­νο­μά­των «Ἕλ­λη­νες» καί «Ἑλ­λάς», ἐ­νί­ο­τε δέ καί «Γραι­κοί», ὡς ἐ­θνι­κά ὀ­νό­μα­τα, ὄ­χι μό­νο μέ ἀ­να­φο­ρά στήν κλασ­σι­κή ἀρ­χαι­ό­τη­τα, ἀλ­λά ὡς ὀ­νό­μα­τα τῆς σύγ­χρο­νης ἐ­πο­χῆς τους. Ὁ Νι­κή­τας γρά­φει γιά «Ἕλ­λη­νες ἄν­δρες» καί ὀ­νο­μά­ζει τίς πό­λεις πού κα­τα­κτή­θη­καν ἀ­πό τούς ἐ­χθρούς «ὡς πό­λεις ὄ­λας ἑλ­λη­νί­δας». Ὁ δέ πρε­σβύ­τε­ρος ἀ­δελ­φός του Μι­χα­ήλ, πού ἔ­γι­νε καί ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Ἀ­θη­νῶν, θρη­νεῖ τήν πα­ρακ­μή τῶν Ἑλ­λή­νων λό­γω τῶν Λα­τι­νι­κῶν κα­τα­κτή­σε­ων μέ τίς Σταυ­ρο­φο­ρί­ες.[10]

     Κα­τά τόν 13ο αἰ­ώ­να μέ­χρι τό τέ­λος τῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας οἱ ὄ­ροι «Ἕλ­λη­νες» καί «Ἑλ­λάς» γί­νον­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο κοι­νό­χρη­στοι. Ἐ­πί πα­ρα­δείγ­μα­τι, ὁ αὐ­το­κρά­το­ρας Ἰ­ω­άν­νης Γ’ Βα­τά­τζης σέ ἐ­πι­στο­λή του στόν Πά­πα Γρη­γό­ρι­ο τόν ἑν­δέ­κα­το βλέ­πει τόν ἑ­αυ­τό του νά βα­σι­λεύ­ει σέ γέ­νος τῶν Ἑλ­λή­νων καί ὅ­τι «ἐν τῷγέ­νει τῶν Ἑλ­λή­νων ἠ­μῶν ἡ σο­φί­α βα­σι­λεύ­ει καί ὡς ἐκ πη­γῆς ἐκ ταύ­της παν­τα­χοῦ ρα­νί­δες ἀ­νέ­βλυ­σαν».[11] 

     Εἶ­ναι γνω­στό ὅ­τι, μέ βά­ση τή γλώσ­σα καί τήν παι­δεί­α, ὁ τε­λευ­ταῖ­ος ση­μαν­τι­κός φι­λό­σο­φος του Βυ­ζαν­τί­ου Γε­ώρ­γι­ος Πλή­θων Γε­μι­στός χα­ρα­κτη­ρί­ζει τούς κα­τοί­κους τῆς φθι­νού­σης αὐ­το­κρα­το­ρί­ας «Ἕλ­λη­νες».[12] Μέ βά­ση λοι­πόν τή γλώσ­σα πού μι­λοῦ­σαν, τά γράμ­μα­τα πού δι­δά­σκον­ταν, τήν ἱ­στο­ρι­κή μνή­μη πού καλ­λι­ερ­γοῦ­σαν καί τήν αὐ­το­συ­νει­δη­σί­α πού κα­τεῖ­χαν οἱ γνή­σι­οι Βυ­ζαν­τι­νοί ἦσαν Γραι­κοί, Ἕλ­λη­νες καί Ρω­μη­οί, ὄ­ροι συ­νώ­νυ­μοι. 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. – Byzantion, τόμ.25 (1965), σσ. 291-301. 

[2]. – George Ostrogorsky, History of the Byzantine State με­τά­φρ. στά Ἀγ­γλι­κά Joan Hussey (New Brunswick, N. J. 1969), σ. 86. Alexander Kazhdan and Antony Cutler, «Continuity and Discontinuity in Byzantine History», Byzantion τόμ. 32 (1982), σ. 465.  

[3]. – Ἀ­ρι­στο­τέ­λης, Με­τε­ω­ρο­λο­γί­α 1:14. Ἀ­πολ­λό­δω­ρος, Βι­βλι­ο­θή­κη 1:49. Χρο­νι­κόν Πά­ρου Ἅ 6, 10-12, ἔπ. Felix Jacoby, Das Marbor Parium (Berlin, 1904), 4, βλ. ἰ­δι­α­τέ­ρως σσ. 36-38,138.  

[4]. – Πρί­σκος Πα­νί­της, Fragments, ἔπ. C. Muller, Fragmenta Historicum Graecorum, 4 (Paris 1868), σσ. 69-110, κυ­ρί­ως σ. 86.  

[5]. – Θε­ο­δώ­ρου Στου­δί­του, Ἐ­πι­στο­λές 145, 458, 419, ἔκ­δο­σις Georgios Fatouros, Theodori Studitae Epistulae 2, τό­μοι (Walter de Gruyter: Berolini 1991) σσ. 261, 652,587.  

[6]. – Κων­σταν­τῖ­νος Πορ­φυ­ρο­γέν­νη­τος, Πρός τόν ἴ­διον υἱ­όν Ρω­μα­νόν, κεφ. 49. Ἔπ. Gy. Moravcsik καί με­τά­φρ. Β. J. Η. Jenkins, Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio (Budapest, 1949), σσ. 228-232.  

[7]. – Ἄν­να Κο­μνη­νή, Ἀ­λε­ξι­ά­δα, Βι­βλ. 10, κεφ. 8, Πρό­λο­γος 4-5, Βι­βλ. 5, κεφ. 5, Βι­βλ. 10, κεφ. 9.  

[8]. – Μι­χα­ήλ Ψελ­λός, Χρο­νο­γρα­φί­α, Κων­σταν­τῖ­νος IX. 24.  

[9]. – Θε­ο­φά­νης, Χρο­νο­γρα­φί­α AM 6274, ἔπ. C. de Boor, Theophanis Chronographia (Lipsiae, 1883) τόμ. Ι, σ. 455.  

[10]. – Νι­κή­τας Χω­νι­ά­της, Βα­σι­λεί­α Ἀν­δρο­νί­κου τοῦ Κο­μνη­νοῦ, ἔκδ. loanness Α.. Van Dreien (Berlin 1975), σσ. 301, 496, 502, 401, 477 et all. Μι­χα­ήλ Ἀ­κο­μι­νά­τος Χω­νι­ά­της, Τά Σω­ζό­με­να, ἔκδ. Σπυ­ρί­δω­νος Π. Λάμ­πρου, 2 τόμ. (Ἀ­θή­ναις 1880), 1:100, 183,2:292.

[Ἀ­πό τό περ. ‘Πεμ­πτου­σί­α’ τεῦχ. 7, 8, 9 Δε­κέμ­βρι­ος 2001 – Νο­έμ­βρι­ος 2002] 

http://www.enromiosini.gr/peri-rwmiosinis/3363-h-tautothta-twn-buzantinwn-kai-twn-rw/

Αρβελέρ: Η Μονοπολιτισμικότητα της Αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου διέσωσαν τη συνέχεια του Ελληνισμού

Με συνέντευξή της στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ η κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΟΛΕΒΑ
Το Βυζάντιο, είπε, ήταν μεν πολυεθνικό, αλλά μονοπολιτισμικό, είχε μόνο τον ελληνικό πολιτισμό. Έτσι η διαπρεπής βυζαντινολόγος μάς έδωσε και το μυστικό της επιβιώσεως ενός κράτους επί 1100 χρόνια. Τα μονοπολιτισμικά κράτη έχουν μέλλον, τα πολυπολιτισμικά διαλύονται είτε ειρηνικά είτε με τη βία των όπλων. Θυμηθείτε την περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, παρατηρήστε τα διαλυτικά φαινόμενα στα Σκόπια (μουσουλμάνοι Αλβανοί κατά Χριστιανών Σλάβων), ακόμη και στο Βέλγιο (οι Ολλανδόφωνοι Φλαμανδοί θέλουν να αποσχισθούν από τους γαλλόφωνους Βαλλόνους).
Μπορεί μία κοινωνία σήμερα να αντέξει ένα συγκεκριμένο –όχι απεριόριστο- αριθμό μεταναστών από άλλες χώρες, αλλά πρέπει να τους ενσωματώνει σε ένα και μοναδικό πολιτιστικό πρότυπο. Ο μονοπολιτισμός σώζει τις κοινωνίες, διατηρεί τις ισορροπίες και απομακρύνει τη διάσπαση και την γκετοποίηση. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν διδασκόμαστε από την Ιστορία. Αντί να θαυμάζουμε το μονοπολιτισμικό Βυζάντιο (Ρωμανία) έχουμε διδαχθεί από ξενόφερτες προπαγάνδες και από θορυβώδεις μειοψηφίες να υμνούμε την πολυπολιτισμικότητα. Κάποιοι θέλουν να μεταφέρουν άκριτα στη χώρα μας πρότυπα κοινωνιών που δεν έχουν καμμία σχέση με την ιστορία μας, την ψυχοσύνθεσή μας, τις κοινωνικές ανάγκες μας.

Το πολυπολιτισμικό πρότυπο δοκιμάσθηκε στις ΗΠΑ που είναι εξ ολοκλήρου χώρα μεταναστών. Στην Ευρώπη οι σοβαρές χώρες καταπολεμούν την πολυπολιτισμικότητα και μιλούν για ένα και μοναδικό πολιτιστικό πρότυπο που οφείλουν όλοι να ακολουθούν. Απόρροια της πολυπολιτισμικής ψυχώσεως στην Ελλάδα είναι και η αδράνεια των ελληνικών αρχών κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια έναντι του προβλήματος της λαθρομετανάστευσης. Όποιος μιλούσε δημοσίως κατά του αλόγιστου και ανεξέλεγκτου αριθμού λαθρομεταναστών κινδύνευε να δεχθεί τα γνωστά κοσμητικά επίθετα που χρησιμοποιούν οι δήθεν προοδευτικοί. Ευτυχώς τα πράγματα αλλάζουν και σ’ αυτό συντελεί και η συμμετοχή μας στην Ευρ. Ένωση. Μπορεί για άλλα θέματα να έχουμε παράπονα από την Ε.Ε., όμως στο θέμα των λαθρομεταναστών μάς βοηθεί εμπράκτως. Η αστυνομική δύναμη ΦΡΟΝΤΕΞ της Ε.Ε. περιπολεί με πλοία και ελικόπτερα στα θαλάσσια σύνορά μας προς την Τουρκία και όπως μαθαίνουμε από τη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 12-6-2010 ήδη μειώθηκε κατά 70% η λαθραία είσοδος ασιατών μεταναστών , τους οποίους έστελναν οι Τούρκοι δουλέμποροι.
Αν δεν υπήρχε η ΦΡΟΝΤΕΞ και η πολιτική βούληση της Ευρ. Ενώσεως, θα πελαγοδρομούσαμε ακόμη σε ιδεολογικές συζητήσεις περί «ανοικτών συνόρων» και πολυπολιτισμικών παραδείσων. Σε όλη την Ευρώπη καταρρέει η ιδεολογία της πολυπολιτισμικότητας. Οι λαοί τονώνουν την εθνική συνείδηση και θέτουν όρια στον αριθμό των μεταναστών που μπορούν να αντέξουν. Όταν σε μία χώρα οι κυβερνώντες δεν λαμβάνουν μέτρα υπέρ της μονοπολιτισμικής κοινωνίας τότε διογκώνεται η Ακροδεξιά. Το είδαμε στις Ολλανδικές εκλογές του Ιουνίου. Όποιοι ειλικρινά δεν θέλουν να αφήσουν τη λύση των προβλημάτων σε ακραία πολιτικά κινήματα θα πρέπει να ωθήσουν τα κόμματα εξουσίας, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά , να λάβουν καίρια μέτρα κατά των πολυπολιτισμικών μύθων. Ο ρατσισμός δεν κερδίζει έδαφος όταν προστατεύουμε τις εθνικές και θρησκευτικές αξίες της πλειοψηφίας του λαού μας. Αντιθέτως κερδίζει έδαφος όταν αγνοούμε τα δικαιώματα των πολλών στο όνομα ενός κίβδηλου ανθρωπισμού που αφήνει την Ελλάδα ξέφραγο αμπέλι και οδηγεί σε αύξηση της εγκληματικότητας και σε διάλυση του κοινωνικού ιστού. Ως Ορθόδοξος Χριστιανός αντιτίθεμαι στα δύο άκρα. Και στον φυλετισμό-ρατσισμό, αλλά και στους πολυπολιτισμικούς και εθνομηδενιστικούς μύθους. Η ελληνική κοινωνία οφείλει να σταματήσει την κίνηση του εκκρεμούς από το ένα στο άλλο άκρο και να χαράξει τη μέση οδό της Αριστοτελικής λογικής. Ούτε μπορούμε να γίνουμε φρούριο με κλειστές πόρτες ούτε να μετατραπούμε σε παράδεισο του κάθε λαθρομετανάστη και δουλεμπόρου.
Η μονοπολιτισμικότητα της Αρχαίας Ελλάδος και του Βυζαντίου διέσωσαν τη συνέχεια του Ελληνισμού.
Έχουμε χρέος απέναντι στους νέους μας να συνεχίσουμε αυτή την πορεία, αυτόν τον πολιτισμό. Η ελληνορθόδοξη ταυτότητα μας διδάσκει κατανόηση και ανεκτικότητα προς τους άλλους πολιτισμούς. Όχι όμως εις βάρος των εθνικών μας συμφερόντων και της ιστορικής μας αυτοσυνειδησίας. Ας διδάξουμε λοιπόν στα παιδιά μας την ελληνορθόδοξη παράδοση και την Ιστορία του Έθνους μας και ας αξιοποιήσουμε την ευρωπαϊκή βοήθεια για τον περιορισμό της λαθρομεταναστεύσεως.

*Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ: Βυζαντινολόγος ιστορικός, πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, πρώτη γυναίκα πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ευρώπης. Είναι πρόεδρος, μεταξύ άλλων, του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, της Επιτροπής Ηθικής του Εθνικού Κέντρου για την Επιστημονική Έρευνα (Γαλλία), του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών (Ελλάδα) και επίτιμη πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Διετέλεσε πρόεδρος του Πανεπιστημίου Παρισίων και πρόεδρος του Κέντρου Georges Pompidou- Beaubourg.

Αρβελέρ: Η Μονοπολιτισμικότητα της Αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου διέσωσαν τη συνέχεια του Ελληνισμού

 

Με συνέντευξή της στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ η κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΟΛΕΒΑ
Το Βυζάντιο, είπε, ήταν μεν πολυεθνικό, αλλά μονοπολιτισμικό, είχε μόνο τον ελληνικό πολιτισμό. Έτσι η διαπρεπής βυζαντινολόγος μάς έδωσε και το μυστικό της επιβιώσεως ενός κράτους επί 1100 χρόνια. Τα μονοπολιτισμικά κράτη έχουν μέλλον, τα πολυπολιτισμικά διαλύονται είτε ειρηνικά είτε με τη βία των όπλων. Θυμηθείτε την περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, παρατηρήστε τα διαλυτικά φαινόμενα στα Σκόπια (μουσουλμάνοι Αλβανοί κατά Χριστιανών Σλάβων), ακόμη και στο Βέλγιο (οι Ολλανδόφωνοι Φλαμανδοί θέλουν να αποσχισθούν από τους γαλλόφωνους Βαλλόνους).
Μπορεί μία κοινωνία σήμερα να αντέξει ένα συγκεκριμένο –όχι απεριόριστο- αριθμό μεταναστών από άλλες χώρες, αλλά πρέπει να τους ενσωματώνει σε ένα και μοναδικό πολιτιστικό πρότυπο. Ο μονοπολιτισμός σώζει τις κοινωνίες, διατηρεί τις ισορροπίες και απομακρύνει τη διάσπαση και την γκετοποίηση. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν διδασκόμαστε από την Ιστορία. Αντί να θαυμάζουμε το μονοπολιτισμικό Βυζάντιο (Ρωμανία) έχουμε διδαχθεί από ξενόφερτες προπαγάνδες και από θορυβώδεις μειοψηφίες να υμνούμε την πολυπολιτισμικότητα. Κάποιοι θέλουν να μεταφέρουν άκριτα στη χώρα μας πρότυπα κοινωνιών που δεν έχουν καμμία σχέση με την ιστορία μας, την ψυχοσύνθεσή μας, τις κοινωνικές ανάγκες μας.

Το πολυπολιτισμικό πρότυπο δοκιμάσθηκε στις ΗΠΑ που είναι εξ ολοκλήρου χώρα μεταναστών. Στην Ευρώπη οι σοβαρές χώρες καταπολεμούν την πολυπολιτισμικότητα και μιλούν για ένα και μοναδικό πολιτιστικό πρότυπο που οφείλουν όλοι να ακολουθούν. Απόρροια της πολυπολιτισμικής ψυχώσεως στην Ελλάδα είναι και η αδράνεια των ελληνικών αρχών κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια έναντι του προβλήματος της λαθρομετανάστευσης. Όποιος μιλούσε δημοσίως κατά του αλόγιστου και ανεξέλεγκτου αριθμού λαθρομεταναστών κινδύνευε να δεχθεί τα γνωστά κοσμητικά επίθετα που χρησιμοποιούν οι δήθεν προοδευτικοί. Ευτυχώς τα πράγματα αλλάζουν και σ’ αυτό συντελεί και η συμμετοχή μας στην Ευρ. Ένωση. Μπορεί για άλλα θέματα να έχουμε παράπονα από την Ε.Ε., όμως στο θέμα των λαθρομεταναστών μάς βοηθεί εμπράκτως. Η αστυνομική δύναμη ΦΡΟΝΤΕΞ της Ε.Ε. περιπολεί με πλοία και ελικόπτερα στα θαλάσσια σύνορά μας προς την Τουρκία και όπως μαθαίνουμε από τη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 12-6-2010 ήδη μειώθηκε κατά 70% η λαθραία είσοδος ασιατών μεταναστών , τους οποίους έστελναν οι Τούρκοι δουλέμποροι.
Αν δεν υπήρχε η ΦΡΟΝΤΕΞ και η πολιτική βούληση της Ευρ. Ενώσεως, θα πελαγοδρομούσαμε ακόμη σε ιδεολογικές συζητήσεις περί «ανοικτών συνόρων» και πολυπολιτισμικών παραδείσων. Σε όλη την Ευρώπη καταρρέει η ιδεολογία της πολυπολιτισμικότητας. Οι λαοί τονώνουν την εθνική συνείδηση και θέτουν όρια στον αριθμό των μεταναστών που μπορούν να αντέξουν. Όταν σε μία χώρα οι κυβερνώντες δεν λαμβάνουν μέτρα υπέρ της μονοπολιτισμικής κοινωνίας τότε διογκώνεται η Ακροδεξιά. Το είδαμε στις Ολλανδικές εκλογές του Ιουνίου. Όποιοι ειλικρινά δεν θέλουν να αφήσουν τη λύση των προβλημάτων σε ακραία πολιτικά κινήματα θα πρέπει να ωθήσουν τα κόμματα εξουσίας, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά , να λάβουν καίρια μέτρα κατά των πολυπολιτισμικών μύθων. Ο ρατσισμός δεν κερδίζει έδαφος όταν προστατεύουμε τις εθνικές και θρησκευτικές αξίες της πλειοψηφίας του λαού μας. Αντιθέτως κερδίζει έδαφος όταν αγνοούμε τα δικαιώματα των πολλών στο όνομα ενός κίβδηλου ανθρωπισμού που αφήνει την Ελλάδα ξέφραγο αμπέλι και οδηγεί σε αύξηση της εγκληματικότητας και σε διάλυση του κοινωνικού ιστού. Ως Ορθόδοξος Χριστιανός αντιτίθεμαι στα δύο άκρα. Και στον φυλετισμό-ρατσισμό, αλλά και στους πολυπολιτισμικούς και εθνομηδενιστικούς μύθους. Η ελληνική κοινωνία οφείλει να σταματήσει την κίνηση του εκκρεμούς από το ένα στο άλλο άκρο και να χαράξει τη μέση οδό της Αριστοτελικής λογικής. Ούτε μπορούμε να γίνουμε φρούριο με κλειστές πόρτες ούτε να μετατραπούμε σε παράδεισο του κάθε λαθρομετανάστη και δουλεμπόρου.
Η μονοπολιτισμικότητα της Αρχαίας Ελλάδος και του Βυζαντίου διέσωσαν τη συνέχεια του Ελληνισμού.
Έχουμε χρέος απέναντι στους νέους μας να συνεχίσουμε αυτή την πορεία, αυτόν τον πολιτισμό. Η ελληνορθόδοξη ταυτότητα μας διδάσκει κατανόηση και ανεκτικότητα προς τους άλλους πολιτισμούς. Όχι όμως εις βάρος των εθνικών μας συμφερόντων και της ιστορικής μας αυτοσυνειδησίας. Ας διδάξουμε λοιπόν στα παιδιά μας την ελληνορθόδοξη παράδοση και την Ιστορία του Έθνους μας και ας αξιοποιήσουμε την ευρωπαϊκή βοήθεια για τον περιορισμό της λαθρομεταναστεύσεως.

*Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ: Βυζαντινολόγος ιστορικός, πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, πρώτη γυναίκα πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ευρώπης. Είναι πρόεδρος, μεταξύ άλλων, του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, της Επιτροπής Ηθικής του Εθνικού Κέντρου για την Επιστημονική Έρευνα (Γαλλία), του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών (Ελλάδα) και επίτιμη πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Διετέλεσε πρόεδρος του Πανεπιστημίου Παρισίων και πρόεδρος του Κέντρου Georges Pompidou- Beaubourg.

http://geopolitics-gr.blogspot.com

Πολυκεντρισμός, Πολιτιστική ηγεμονία, Ανταρτοπόλεμος

Από dumptyhumpty

“Οι Ρωμαίοι της Κωνσταντινούπολης επινόησαν μια νέα στρατηγική, το απόλυτο δόγμα της οποίας ήταν ότι οι απειλές αντιμετωπίζονται με τη διπλωματία. Αυτό μεταφράζεται σε κάτι το εξαιρετικά απλό: αν ο εχθρός σού επιτίθεται ή σε απειλεί, τότε πρέπει να ψάξεις για κάποιον άλλον εχθρό, ο οποίος θα είναι σε θέση να απειλήσει ή και να επιτεθεί στον πρώτο.“

“Βεβαίως. Ηταν μια σπουδαία αλλαγή στρατηγικής. Βασιζόταν στη μεγάλη ικανότητα που επέδειξαν οι Βυζαντινοί στη δημιουργία, τη συντήρηση και την αξιοποίηση ενός πολύ αποτελεσματικού δικτύου πληροφοριών – σήμερα θα λέγαμε intellingence. Η λειτουργία ενός τέτοιου δικτύου απαιτούσε την ύπαρξη μιας ιθύνουσας ελίτ με βαθιά παιδεία, που ήταν σε θέση να χειριστεί, να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τις πληροφορίες κατά τη διπλωματική δραστηριότητά της. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας είχε στη διάθεσή του μια μορφωμένη ελίτ που μπορούσε να κάνει μακρινά ταξίδια, να επισκεφθεί ξένες χώρες, να καταλάβει ποια είναι η πολιτική κατάσταση εκεί και να αναλύσει ενδεχόμενους κινδύνους. Και, βεβαίως, να συντάξει σωστές και ακριβείς αναφορές. Με αυτόν τον τρόπο, επί παραδείγματι, το έτος 550 οι κυβερνώντες στην Κωνσταντινούπολη ήταν οι μόνοι που γνώριζαν πολύ καλά τι συνέβαινε στην κεντρική Ασία. Ολα αυτά δεν θα ήταν εφικτά, αν δεν υπήρχε ως υπόβαθρο η ελληνική και ελληνιστική παιδεία, την οποία η άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο διαφύλαξε και καλλιέργησε με μεγάλη αγάπη.“

“Οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν τις ένοπλες δυνάμεις τους μόνο για να χειριστούν την απειλή, να καθυστερήσουν τους εισβολείς, να ανακόψουν την προέλασή τους ή για να ενισχύσουν τους νέους συμμάχους. Σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, δεν έριχναν τον στρατό τους στην αποφασιστική μάχη, εκείνη που ενδεχομένως να έκρινε την έκβαση του πολέμου. Οι Βυζαντινοί απέφευγαν συστηματικά τις κατά μέτωπον συγκρούσεις. Προτιμούσαν πάντα να μάχονται μέσω τρίτων και μόνον όταν αυτό δεν ήταν δυνατόν, εφάρμοζαν μια τακτική ανταρτοπολέμου, για να φθείρουν και να εξαντλήσουν τους εισβολείς.”

Έντουαρτ Λούτβακ, Συνέντευξη στον Δ. Δεληολάνη, Κυριακάτικη Καθημερινή 28/03/10

Αν μη τι άλλο, οι βυζαντινοί Έλληνες είχαν κοινή λογική και ένστικτο επιβίωσης. Όντας στο σταυροδρόμι μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Βορρά και Νότου, όντας στο επίκεντρο κολοσσιαίων πληθυσμιακών μετακινήσεων, εισβολών και εποικισμών, που μετέβαλαν καθοριστικά τον παγκόσμιο χάρτη, έκατσαν και διαμόρφωσαν μια διεθνή στρατηγική, βαθιά διαποτισμένη από έναν αυθεντικό, διττό, ρεαλισμό. Ρεαλισμό ως προς τις συνθήκες που αντιμετώπιζε –έμφαση στην διπλωματία και την “μαλακή δύναμη” αντί για την ισχύ (ναι, οι Βυζαντινοί είχαν εξαιρετική συναίσθηση αυτού που πολλούς αιώνες αργότερα ο Γκράμσι αποκάλεσε ηγεμονία), και ανταρτοπόλεμο έναντι απειλών που ήταν αμιγώς ασύμμετρες– αλλά και ρεαλισμό ως προς την επίγνωση του πλούτου που ενυπάρχει στον ελληνικό τρόπο και της κατάλληλης αξιοποίησής του.

Πολυκεντρισμός, Πολιτιστική ηγεμονία, Ανταρτοπόλεμος (ασύμμετρη οργάνωση των στρατιωτικών δυνάμεων). Στοιχεία που κομίζει το βυζαντινό παρελθόν για την οικοδόμηση ενός εναλλακτικού δόγματος εξωτερικής πολιτικής. Εναλλακτικός ως προς τον κυρίαρχο, παρασιτικό, που μας έχουν επιβάλει οι άρχουσες τάξεις: αυτού του ‘κράτους-πελάτη’ των μεγάλων Δυτικών δυνάμεων, που έχει εκμηδενίζει την διεθνή του αυθυπαρξία, και που έχει μεταβάλει το στράτευμα σε πεδίο πελατειακής πολιτικής και άθυρμα στα χέρια των αμερικανικών και των γερμανικών πολεμικών βιομηχανιών.

Ένα εναλλακτικό δόγμα, που πατάει στέρεα τόσο στην ελληνική ιστορία και παράδοση –κι άρα λαμβάνει υπόψη όλες τις γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο, όσο και απαντάει στις πιο σύγχρονες και αποτελεσματικές τακτικές των μικρών και των αδυνάμων. Όντως, αν μελετήσει κανείς τους όρους της επικράτησης της Χεζμπολά έναντι της υπερεξελιγμένης και πανίσχυρης πολεμικής μηχανής του Ισραήλ, θα συναντήσει πολλές και θεμελιώδεις αναλογιές…

Τα πανεπιστήμια, και ιδιαίτερα οι σχολές των διεθνών σχέσεων και της πολιτικής επιστήμης, αν δεν θέλουν αν παραμείνουν θλιβερά μίσθαρνα όργανα της αποικιοκρατίας και των παρασιτικών αρχουσών τάξεων που έχουν βουλιάξει τον τόπο μας στα όρια της επιβίωσης και της ανεξαρτησίας του, θα πρέπει να αναδιοργανωθούν προς την κατεύθυνση της ανάδειξης και της αποκατάστασης αυτών των εναλλακτικών κατευθύνσεων. Και μπορούν να προσεγγίσουν αυτό το στοίχημα τόσο από τη θεωρητική σκοπιά του “επιστημονικού παραδείγματος” (ποιά θα ήταν η “ελληνική συμβολή” στις διεθνείς σχέσεις;), όσο και από την ενεργητική, πρακτική σκοπιά μιας παιδείας των “φιλοσόφων που δεν επιθυμούν μόνο να κατανοήσουν τον κόσμο και να τον αλλάξουν”, δηλαδή από την σκοπιά ενός πανεπιστημίου που να υπηρετεί τον αγώνα του λαού και του τόπου για ελευθερία και ζωή, σ’ έναν ασταθή, πολυπολικό και ταραγμένο κόσμο.

Η κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. Το Βυζαντινό Μάθημα

ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΑΣ ,ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΣΤΑΤΟΥΣΗΣ. 

Όποια και αν είναι η προσωπική μας ματιά και η αντίδραση μας στην ταινία που σας προτρέπω να παρακολουθήσετε, σίγουρα θα μας καταλάβει μια μελαγχολία.

Αλλά μην μείνετε σε αυτή κανένας σας,είτε πολιτικός, είτε μη.

Πολλά από αυτά που θα δείτε, συμβαίνουν εδώ και πολλά χρόνια στη σημερινή Ελλάδα.

Αντι λοιπόν να μελαγχολήσουμε, ας αυτοσυγκεντρωθουμε πριν είναι αργά.

Η ζωτικότητα και η ομορφιά  του Λαού μας δεν έχει καταστραφεί.

Ας αναγεννηθούμε,

Ευχαριστώ τον Άντρο Νικολαΐδη και τον Παναγιώτη Ήφαιστο γι’ αυτή την πολύτιμη ενημέρωση.

Και μην αμελήσετε.

Θα βρείτε κάποια ώρα από τις ασχολίες σας γι αυτό το περίφημο μάθημα.

Καθε σχολιασμός θα ήταν ευπρόσδεκτος.

Δημήτρης Αλευρομάγειρος

 

  http://video.google.com/videoplay?docid=1385124906839771496#

Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

  Μέχρι τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας βλέπαμε τον δικέφαλο αετό, έμβλημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, κυρίως στους ναούς της Eλλάδος και τής Kύπρου, καθώς και στα εμβλήματα ορισμένων αθλητικών συλλόγων. Kαι τώρα άμα κοιτάξουμε στον ευρύτερο χώρο της γεωγραφικής γειτονιάς μας, παρατηρούμε μία έξαρση βυζαντινοπρέπειας. Δικέφαλος αετός είναι το νέο εθνόσημο της νέας Pωσίας με τον Άγιο Γεώργιο να φονεύει τον δράκοντα. Δικέφαλος είναι και το νέο έμβλημα της Oμοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας (Σερβία-Mαυροβούνιο). Tον βυζαντινό δικέφαλο χρησιμοποιούν και οι Σερβοβόσνιοι στην ημιαυτόνομη κρατική τους οντότητα και τον συνδέουν με τον σταυρό και τα τέσσερα Κυριλλικά (βυζαντινά) ε που συμβολίζουν την φράση: Άγιε Σάββα σώζε τους Σέρβους», όπως ακριβώς τα 4 B (δύο δεξιόστροφα και δύο αριστερόστροφα απεικόνιζαν επάνω στο οικόσημο των Παλαιολόγων την φράση: «Bασιλεύ Bασιλέων Bασιλεί βοήθει», δηλαδή Xριστέ βοήθα τον Aυτοκράτορα. Eξ άλλου τον δικέφαλο αετό χρησιμοποιούν στη σημαία τους και οι Aλβανοί από την ίδρυση του συγχρόνου κράτους τους, θυμίζοντάς μας ότι και οι Oρθόδοξοι Aλβανοί του Nότου ονομάζονται Tόσκηδες εκ του «αετόσκηδες», δηλαδή παιδιά του δικέφαλου αετού, κληρονόμοι του Bυζαντίου.

Aυτήν την κληρονομιά τον πολιτισμό και την δόξα της Eλληνορθόδοξης Aυτοκρατορίας των Mέσων Xρόνων, πολλοί λαοί την θεωρούν τιμή τους και τμήμα της πνευματικής τους ταυτότητος. Δυστυχώς στη χώρα μας περάσαμε από διάφορες περιόδους αμφισβητήσεων και παρεξηγήσεων εις βάρος της Bυζαντινής μας κληρονομιάς και μόλις στις τελευταίες δεκαετίες αρχίζουμε να τοποθετούμε τα πράγματα στην σωστή τους θέση. Tο Bυζάντιο «σημείο αντιλεγόμενο» κατά τον Φ. Kόντογλου, ενοχλεί τους οπαδούς της άκρατης αρχαιολατρείας και τού παγανισμού, διότι μάς θυμίζει την σύνδεση ορθοδοξίας και Eλληνισμού. Eνοχλεί ακόμη και ορισμένους κύκλους διανοουμένων στην Δύση, οι οποίοι μένουν κολλημένοι στο πνεύμα των Σταυροφοριών και θεωρούν κάθε τι το Oρθόδοξο ως αντιστρατευόμενο τη επέκταση του Δυτικού πολιτισμού. Όμως και στη Δύση υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα σεβασμού πρός τις βυζαντινές σπουδές. Xαρακτηριστικές περιπτώσεις ο κορυφαίος Άγγλος Bυζαντινολόγος Σερ Στήβεν Pάνσιμαν, ο οποίος προέβλεψε ότι «ο 21ος αιών θα είναι ο αιών της Oρθοδοξίας» και η Eλληνίδα Eλένη Γλύκατζη-Aρβελέρ, καθηγήτρια της Bυζαντινής Iστορίας στην Σορβόννη, η οποία ετιμήθη με το αξίωμα της Προέδρου όλων των Πανεπιστημίων των Παρισίων.
Mέσα στις πολλές παρεξηγήσεις και παρερμηνείες, τις οποίες δημιούργησαν κακοπροαίρετοι ή ανιστόρητοι ερευνητές γύρω από την σημαντική αυτή περίοδο τού Oρθοδόξου κόσμου, η σημαντικότερη αφορά στο όνομα της Aυτοκρατορίας. Oυδέποτε υπήρξε κράτος ονομαζόμενο Bυζαντινό. Bυζάντιο ήταν το αρχαίο όνομα της αποικίας των Mεγαρέων, η οποία μετονομάσθηκε σε Kωνσταντινούπολη, Nέα Pώμη. Πρώτα καθιερώθηκαν όνομα Nέα Pώμη, διότι θεωρήθηκε όχι απλώς ότι μετεφέρθη, αλλά ότι κατηργήθη η παλαιά. Aργότερα επεκράτησε ο όρος Kωνσταντινούπολις προς τιμήν του ιδρυτού Aγίου και Mεγάλου Kωσταντίου. Oι κάτοικοι του κράτους ονομάζονταν Pωμαίοι και το ίδιο το επίσημο όνομα της Aυτοκρατορίας ήταν Pωμανία. Όπως επισημαίνουν έγκυροι μελετητές (πατήρ Iωάννης Pωμανίδης) το όνομα «Bυζαντινή Aυτοκρατορία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1562 από τον Γερμανό ιστορικό Iερώνυμο Bόλφ με στόχο να σμικρύνει τα εδαφικά και πνευματικά όρια της Pωμανίας και να τα περιορίσει στο όρια της πρωτεύουσάς της. Eν πάση περιπτώσει ο όρος καθιερώθηκε. Kαλό είναι, όμως, να χρησιμοποιούμε και την ορθή ονομασία «Pωμανία», η οποία διασώζεται από τους Ποντίους κυρίως μέσω των θρήνων και των τραγουδιών τους. Pωμανία θα ονομασθεί και η νέα πόλη, η οποία δημιουργείται μεταξύ Ξάνθης και Kομοτηνής για τούς Eλληνοποντίους εκ Pωσίας. Aπό την Nέα Pώμη και την Pωμανία προέρχεται και ο όρος Pούμ Oρτοντόξ, που συμβολίζει τους Oρθοδόξους της M. Aνατολής.
Kαι χρειάζεται να γνωρίζουμε όλο και περισσότερα για τη Pωμανία, Bυζάντιο, διότι στην εποχή της η πολιτιστική κληρονομιά της αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον και επανέρχεται στην επικαιρότητα. H Oρθοδοξία και η βυζαντινή κληρονομιά αποτελούν τους συνδετικούς μας δεσμούς με πολλούς λαούς της Bαλκανικής και τής Pωσικής ενδοχώρας. Oλόκληρη η ζωή των λαών αυτών έχει καταλυτικά επηρεασθεί από το πνεύμα της Bυζαντινής Pωμανίας, δηλαδή από τον συνδυασμό Eλληνικού πολιτισμού, ρωμαϊκού δικαίου και πολιτικού οργανισμού και κυρίως Oρθόδοξης Xριστιανικής Eκκλησίας και παραδόσεως.H Eλληνογενής Κυριλλική γραφή των Σέρβων, Bουλγάρων, Pώσων και Σκοπιανών προέρχεται από τους μαθητές των Aγίων Kυρίλλου και Mεθοδίου. H τέχνη, το δίκαιο, η πολιτική οργάνωση στα πρώτα χρόνια της διαμορφώσεως της εθνικής τους ταυτότητος, δηλαδή τα περισσότερα στοιχεία κοινωνικού και πολιτιστικού βίου των λαών αυτών οφείλονται στο Bυζάντιο. Eπισκεπτόμενος το 1991 την Aθήνα ο Πατριάρχης πασών των Pωσιών Aλέξιος, παρεδέχθη ότι «… Aπό τότε που η Pωσία εδέχθη το Bάπτισμα, η Eκκλησία μας και η θεολογική μας σκέψις δια μέσου των Aγίων Πατέρων και των Bυζαντινών ανεγράφησαν και ηνδρώθησαν με το πνεύμα του χριστιανικού Eλληνισμού.Tο Eλληνοχριστιανικό πνεύμα είναι τώρα η κοινή μας κληρονομιά, είναι μία διαθήκη δι’ ημάς». Kαι ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Iω. Kαραγιαννόπουλος παρατηρεί: «Σ’ όλους αυτούς τους λαούς το Bυζάντιο παρουσίασε τον εαυτό του σαν λαμπερό παράδειγμα. Kαι έτσι εξεπλήρωσε μια μεγάλη αποστολή στη γενική ιστορία του πολιτισμού… Aυτή την θρησκευτική πολιτιστική μύηση των διαφόρων λαών επετέλεσε το Bυζάντιο με την παροχή σ’ αυτούς των μέσων, της δυνατότητος και τής ελευθερίας να εξελίξουν και να προωθήσουν τα δικά τους γλωσσικά εκφραστικά μέσα».
Eίναι δε εξόχως επίκαιρο, σήμερα που οι διατάξεις της Συμφωνίας Σέγκεν μάς απομακρύνουν ψυχικά από τους Oρθοδόξους λαούς της Aνατολικής Eυρώπης, το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει το βιβλίο «Bυζαντινή Kοινοπολιτεία» του Aγγλο-ρώσου συγγραφέα Nτιμίτρι Oμπολένσκι: «H κληρονομιά του Bυζαντίου δεν έχει σβήσει απ’ την πολιτιστική ζωή της Nοτιοανατολικής Eυρώπης. Στα πιο απομακρυσμένα μοναστήρια και στις μικρές κοινότητες της ηπειρωτικής χώρας και στα νησιά, στην προσωπική πίστη και στη συλλογική λατρεία των χωρικών και των ανθρώπων της πόλης, που έχουν παραμείνει πιστοί στην θρησκεία των προγόνων τους, πάνω απ’ όλα ίσως στην τέλεση της Θείας Eυχαριστίας, εκείνου του συμβολικού δράματος της ανθρώπινης σωτηρίας, που επαναδιαδραματίζεται χωρίς ουσιαστική αλλαγή απ’ τις πρώτες μέρες της Xριστιανικής Aυτοκρατορίας ο Oρθόδοξος λαός της Aνατολικής Eυρώπης διατηρεί ως σήμερα μια ζωντανή επαφή με το Bυζαντινό παρελθόν του».

Oι πολέμιοι του Bυζαντίου / Pωμανίας προσπαθούν να μάς πείσουν ότι επρόκειτο περί μιας σκοταδιστικής περιόδου, κατά την οποία υπήρξε οπισθοδρόμηση των διαφόρων πτυχών του πολιτισμού. Kι αν μεν αναφερόμαστε στην Θεολογία, τα γράμματα και τις τέχνες, η Bυζαντινή Kοινοπολιτεία ζει και σήμερα στην Oρθόδοξη Aνατολική Eυρώπη και τούς αποστομώνει. Aλλά και για τις τεχνικές και τις πρακτικές πτυχές του πολιτισμού αν μιλήσουμε, οι μαρτυρίες είναι πολλές και διαψεύδουν τους επικριτές. Aς αναλογισθούμε πόσο μεγάλη επιστημονική πρόοδος υπήρξε η ανακάλυψη του «υγρού πυρός» από τον Kαλλίνικο, έναν Έλληνα της Συρίας, του οποίου η χημική σύνθεση παραμένει και σήμερα εν μέρει ανεξιχνίαστη. Ποιός μπορεί άλλωστε να μην εντυπωσιασθεί απ’ όσα γράφει ο Zεράρ Παστέρ, στο βιβλίο του «H καθημερινή ζωή στο Bυζάντιο», σχετικά με το Bυζαντινό Θέατρο, ότι δηλαδή είχαν επιτύχει με τεχνολογία προηγμένη ακόμη και την εξαφάνιση ηθοποιού επί σκηνής! Kαι φυσικά είναι πολύ τιμητικό να διαβάζουμε σε μελέτες Aμερικανών και Eλλήνων επιστημόνων ότι πολλά από τα σύγχρονα ιατρικά εργαλεία, τα είχαν ανακαλύψει και τα χρησιμοποιούσαν οι Pωμαίοι / Pωμηοί του Bυζαντίου.

Eίναι επίκαιρο και σήμερα το Bυζάντιο, διότι ζει καθημερινά στο Άγιο Όρος. Eίναι επίκαιρο και ορθώς το υπενθυμίζει και ο Mακαριώτατος Aρχιεπίσκοπος Aθηνών και πάσης Eλλάδος κ. Xριστόδουλος, διότι με τον δικέφαλο αετό που κυματίζει στους Nαούς μας θυμόμαστε ότι ο Eλληνισμός δεν κοιτάζει μόνον προς την Δύση, αλλά και πρός την Aνατολή. Eίναι επίκαιρο διότι μάς φέρνει πιο κοντά στην «καθ’ ημάς Aνατολή», όπως ονόμασε το 1940 ο τότε Aρχιεπίσκοπος Aθηνών και πάσης Eλλάδος Xρύσανθος (ο από Tραπεζούντος) τον κόσμο των Bαλκανίων, της Mικρασίας και τής Mέσης Aνατολής, εκεί όπου η ακτινοβολία του Eλληνισμού διατηρεί και σήμερα ιδιαίτερη λάμψη. Eίναι επίκαιρη η Pωμανία, διότι μάς διδάσκει ότι η Oρθόδοξη Πίστη και ο ελληνικός πολιτισμός ένωσαν λαούς ξεπερνώντας την διαφορετική φυλετική καταγωγή. Kι όπως λεει ο ποντιακός θρήνος της Aλώσεως:«H Pωμανία κι αν πέρασε, ανθεί και φέρει κι άλλο».

Κωνσταντίνος Χολέβας

Πολιτικός Επιστήμων

(Ο Κ. Χολέβας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1957. Είναι Πολιτικός Επιστήμων, αρθρογράφος επί των Εθνικών μας θεμάτων και παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών με έμφαση στα ιστορικά θέματα. Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Για μια Δυναμική Εξωτερική Πολιτική» κυκλοφόρησε το 1994 και βραβεύθηκες από την Ελληνική Εταιρία Χριστιανικών Γραμμάτων).

Η στρατηγική του Βυζαντίου μάθημα για τις ΗΠΑ

Ο ιστορικός Εντουαρντ Λούτβακ προτείνει να διδαχθούν από τη διπλωματία του

Συνέντευξη στον Δημητρη Δεληολανη

Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να διατηρήσουν την παγκόσμια ηγεμονία τους, πρέπει να διδαχθούν από το Βυζάντιο. Να χρησιμοποιήσουν με επιδεξιότητα ένα αρτιότατο δίκτυο πληροφοριών σε συνδυασμό με τη διπλωματία και, μόνο σε έσχατες περιπτώσεις, έναν καλά εκπαιδευμένο επαγγελματικό στρατό. Αυτοί οι ευφυείς χειρισμοί, που διατήρησαν κραταιά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία επί μία χιλιετία.

Ο 68χρονος στρατηγικός σύμβουλος και ιστορικός Εντουαρντ Λούτβακ, κορυφαίος εκπρόσωπος του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών της Ουάσιγκτον, οχυρού της ρεπουμπλικανικής Δεξιάς, τεκμηριώνει αυτή τη θέση στο ογκώδες βιβλίο «Η Μεγάλη Στρατηγική του Βυζαντίου», που κυκλοφόρησε ταυτόχρονα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ιταλία. Ο Λούτβακ κατά καιρούς εργάστηκε ως σύμβουλος των υπουργείων Αμύνης και Εξωτερικών και του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ.

«Η Αμερική ποτέ δεν υπήρξε Ρώμη. Και αν σήμερα εφαρμόσει τη στρατηγική της –αμείλικτη επέκταση, κυριαρχία σε ξένους λαούς, το εξοντωτικό πρότυπο ολοκληρωτικού πολέμου–, το μόνο που θα καταφέρει είναι να επισπεύσει την παρακμή της. Είναι πολύ πιο χρήσιμο να μελετήσει τη στρατηγική της ανατολικής πτέρυγας της αυτοκρατορίας, που ξεπέρασε τη δυτική σε διάρκεια κατά 8 αιώνες», συμβουλεύει ο Λούτβακ την κυβέρνηση Ομπάμα. Χωρίς, βεβαίως, να χάσει την ευκαιρία, σε αυτήν τη συνέντευξή του που μας παραχώρησε στη Ρώμη, να εκτοξεύσει και δηλητηριώδεις αιχμές προς την πλευρά των εξτρεμιστών Ρεπουμπλικανών, οι οποίοι επικράτησαν επί Μπους.

Διπλωματία

– Ποιο ήταν το καθοριστικό νεωτεριστικό στοιχείο που διαφοροποιούσε τη στρατηγική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε σχέση με τη Ρωμαϊκή;

– Οι Ρωμαίοι της Κωνσταντινούπολης επινόησαν μια νέα στρατηγική, το απόλυτο δόγμα της οποίας ήταν ότι οι απειλές αντιμετωπίζονται με τη διπλωματία. Αυτό μεταφράζεται σε κάτι το εξαιρετικά απλό: αν ο εχθρός σού επιτίθεται ή σε απειλεί, τότε πρέπει να ψάξεις για κάποιον άλλον εχθρό, ο οποίος θα είναι σε θέση να απειλήσει ή και να επιτεθεί στον πρώτο. Οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν τις ένοπλες δυνάμεις τους μόνο για να χειριστούν την απειλή, να καθυστερήσουν τους εισβολείς, να ανακόψουν την προέλασή τους ή για να ενισχύσουν τους νέους συμμάχους. Σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, δεν έριχναν τον στρατό τους στην αποφασιστική μάχη, εκείνη που ενδεχομένως να έκρινε την έκβαση του πολέμου. Οι Βυζαντινοί απέφευγαν συστηματικά τις κατά μέτωπον συγκρούσεις. Προτιμούσαν πάντα να μάχονται μέσω τρίτων και μόνον όταν αυτό δεν ήταν δυνατόν, εφάρμοζαν μια τακτική ανταρτοπολέμου, για να φθείρουν και να εξαντλήσουν τους εισβολείς. Πάντα, όμως, έριχναν το κύριο βάρος στη διπλωματική προσπάθεια, που ήταν διαρκής: αναζητούσαν πιθανούς συμμάχους, ακόμη και σε εξαιρετικά απομακρυσμένες περιοχές, και τους έπειθαν να πολεμήσουν για λογαριασμό της Κωνσταντινούπολης.

– Αυτό το νεωτεριστικό στοιχείο ισχύει και σε σχέση με τη στρατηγική που εφήρμοζαν τα άλλα βασίλεια εκείνης της περιόδου;

– Βεβαίως. Ηταν μια σπουδαία αλλαγή στρατηγικής. Βασιζόταν στη μεγάλη ικανότητα που επέδειξαν οι Βυζαντινοί στη δημιουργία, τη συντήρηση και την αξιοποίηση ενός πολύ αποτελεσματικού δικτύου πληροφοριών – σήμερα θα λέγαμε intellingence. Η λειτουργία ενός τέτοιου δικτύου απαιτούσε την ύπαρξη μιας ιθύνουσας ελίτ με βαθιά παιδεία, που ήταν σε θέση να χειριστεί, να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τις πληροφορίες κατά τη διπλωματική δραστηριότητά της. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας είχε στη διάθεσή του μια μορφωμένη ελίτ που μπορούσε να κάνει μακρινά ταξίδια, να επισκεφθεί ξένες χώρες, να καταλάβει ποια είναι η πολιτική κατάσταση εκεί και να αναλύσει ενδεχόμενους κινδύνους. Και, βεβαίως, να συντάξει σωστές και ακριβείς αναφορές. Με αυτόν τον τρόπο, επί παραδείγματι, το έτος 550 οι κυβερνώντες στην Κωνσταντινούπολη ήταν οι μόνοι που γνώριζαν πολύ καλά τι συνέβαινε στην κεντρική Ασία. Ολα αυτά δεν θα ήταν εφικτά, αν δεν υπήρχε ως υπόβαθρο η ελληνική και ελληνιστική παιδεία, την οποία η άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο διαφύλαξε και καλλιέργησε με μεγάλη αγάπη. Αυτή η ελληνική παιδεία προσέφερε ένα ευρύ πολιτιστικό πλαίσιο, το οποίο επέτρεπε τη δημιουργία δικτύου πληροφοριών, το οποίο, με τη σειρά του, επέτρεπε τη διπλωματική δραστηριότητα. Επέτρεπε, δηλαδή, να εντοπιστούν οι πιθανοί νέοι σύμμαχοι και να βρεθούν τα κατάλληλα επιχειρήματα ώστε να πειστούν να πολεμήσουν για χάρη της Κωνσταντινούπολης. Κανένας άλλος δεν μπορούσε να εφαρμόσει παρόμοια στρατηγική.

– Αυτό είναι το στοιχείο της βυζαντινής στρατηγικής που θεωρείτε επίκαιρο και χρήσιμο για τη σημερινή στρατηγική των ΗΠΑ;

– Ακριβώς αυτό είναι το μεγάλο μάθημα των Βυζαντινών προς την Ουάσιγκτον: όταν έχεις κάποιο πρόβλημα στην Υεμένη ή στο Αφγανιστάν, δεν πρέπει να ορμάς εκεί με τις στρατιές σου, οι οποίες, μόνο στο Αφγανιστάν, σου κοστίζουν κατά μέσον όρο 1 δισ. δολάρια το χρόνο. Πρέπει, αντιθέτως, να μελετήσεις την κατάσταση και να βρεις ποιος έχει τα ίδια συμφέροντα με σένα. Οι Κινέζοι συνορεύουν με το Αφγανιστάν και έχουν σοβαρά προβλήματα με τους ένοπλους ισλαμιστές. Γιατί, επί παραδείγματι, να μην αναλάβουν οι Κινέζοι το κόστος της εκπαίδευσης και του εξοπλισμού των κυβερνητικών δυνάμεων ασφαλείας στο Αφγανιστάν; Το ίδιο ισχύει και για τους Ρώσους. Δέχονται σοβαρές απειλές από τους ισλαμιστές τρομοκράτες, έχουν ανοιχτό μέτωπο στην Τσετσενία, σοβαρά προβλήματα στο Νταγκεστάν και αλλού. Ενδεχόμενη νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν θα αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα για τη Μόσχα. Πρέπει η Αμερική να βρει τον τρόπο ώστε οι Ρώσοι να αναλάβουν ένα σημαντικό μερίδιο του κόστους στο Αφγανιστάν.

Αφγανιστάν και Ιράκ

– Κάνετε την αυτοκριτική σας; Αν θυμάμαι καλά, ήσαστε μεταξύ των ένθερμων οπαδών της στρατηγικής του Μπους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ…

– Οχι, καθόλου. Το 2003 τάχθηκα κατά της εισβολής στο Ιράκ. Δεν συμφωνούσα με τις αγαθές προθέσεις που αιτιολογούσαν την εισβολή. Και λέω αγαθές προθέσεις διότι, όπως οι πάντες τώρα πλέον γνωρίζουν, οι Αμερικανοί δεν εισέβαλαν στο Ιράκ για το πετρέλαιο, όπως είχαν υποθέσει τότε κάποιοι αφελείς. Εισέβαλαν στο Ιράκ για να πετύχουν έναν σοβαρό πολιτικό στόχο: να επιβάλουν το δημοκρατικό σύστημα σε μια σημαντική αραβική χώρα, που θα έπρεπε να αποτελέσει πρότυπο και για τις υπόλοιπες χώρες του αραβικού κόσμου. Η εισβολή έγινε με αγαθό σκοπό. Αλλά εγώ δεν είμαι τόσο αγαθός και δεν πίστεψα ότι η Αμερική έπρεπε να βάλει στο κέντρο της προσοχής της και να επενδύσει τόσο πολλά για να βοηθήσει τους Ιρακινούς να ζουν πολιτισμένα. Βεβαίως, οι αριστεροί ανά τον κόσμο προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την εισβολή του Μπους με τους μόνους όρους που οι ίδιοι κατανοούν. Ελεγαν ότι οι Αμερικανοί πήγαν εκεί για να αρπάξουν το πετρέλαιο. Οπως όλοι ξέρουμε, οι Αμερικανοί ούτε καν προσπάθησαν να προστατεύσουν τις πετρελαιοπηγές, να διαφυλάξουν τους αγωγούς, να εμποδίσουν τη διακοπή της εξόρυξης από τον Σαντάμ. Ηταν μια εισβολή ανιδιοτελής, από οικονομική άποψη, κι εγώ δεν πιστεύω στις ανιδιοτελείς εισβολές. Προτιμούσα η κυβέρνηση Μπους να επικεντρωθεί στα δικά μας προβλήματα, σε ό, τι συμβαίνει στο σπίτι μας και στη Λατινική Αμερική, που είναι η αυλή του σπιτιού μας, αντί να τρέχει τόσο μακριά προκειμένου να βοηθήσει τους Ιρακινούς.

– Συμφωνείτε, λοιπόν, με όσους είχαν μιλήσει τότε για «τροτσκισμό» των Ρεπουμπλικανών;

– Ναι, είναι επιτυχής η περιγραφή. Το σκεπτικό τους ήταν ότι ο ισλαμικός κόσμος παράγει βία εναντίον όλων των μη μουσουλμάνων, από το Μιντανάο μέχρι τις Φιλιππίνες, την Ταϊλάνδη, τη Μέση Ανατολή, τη Ρωσία, τη Νιγηρία. Οπουδήποτε οι μουσουλμάνοι έρχονται σε επαφή με μη μουσουλμάνους, τους επιτίθενται, καταφεύγουν στη βία. Σκέφτηκαν τότε στην Ουάσιγκτον ότι η σωστή απάντηση σε αυτό το φαινόμενο ήταν η δημοκρατία, αρχής γενομένης από τον αραβικό κόσμο, όπου δεν υπάρχει ούτε μία χώρα με γνήσιο δημοκρατικό καθεστώς. Ούτε μία. Δεν είναι ούτε ο Λίβανος, όπου επικρατεί μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ θρησκευτικών ομάδων. Ας αναζητήσουμε, είπαν, την αραβική χώρα με το υψηλότερο ποσοστό αλφαβητισμού και πτυχιούχων. Ποια είναι; Το Ιράκ. Ας επιβάλουμε, λοιπόν, δημοκρατικό καθεστώς στο Ιράκ. Κατά την άποψή μου, ήταν ένα σχέδιο με εμφανή στοιχεία μεγαλομανίας, καθόλου ρεαλιστικό και πάρα πολύ δαπανηρό. Δεν είχαμε την πολυτέλεια να κάνουμε τέτοιου είδους πειράματα, όπως αποδείχθηκε οδυνηρά μετά την εισβολή. Ναι, λοιπόν, υπήρχαν στοιχεία «τροτσκισμού», διότι ήταν ένα σχέδιο επαναστατικό και τρομερά φιλόδοξο, μάλλον ουτοπικό, θα έλεγα. Οι Βυζαντινοί δεν θα έπεφταν ποτέ σε τέτοια παγίδα.

Ρωσία και Κίνα

– Στο βιβλίο σας επιμένετε ιδιαιτέρως και σε ένα άλλο στοιχείο που χαρακτήρισε τη στρατηγική των Βυζαντινών. Σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, οι Βυζαντινοί δεν αποσκοπούσαν στην ολοκληρωτική συντριβή του εχθρού, διότι θεωρούσαν ότι ο σημερινός εχθρός μπορεί να γίνει ο αυριανός σύμμαχος. Αυτό ισχύει και για τις σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με την Κίνα και τη Ρωσία;

– Οχι. Η Ρωσία και η Κίνα είναι δύο μεγάλες δυνάμεις, που εμφανίζουν πολύ χαμηλό επίπεδο αντιπαλότητας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν τίθεται θέμα συντριβής τους. Η καθοριστικής σημασίας διδαχή της βυζαντινής στρατηγικής έπρεπε να ληφθεί υπ’ όψιν πριν από την εισβολή στο Ιράκ. Επρεπε να είχαμε λάβει υπ’ όψιν ότι, αν καταστρέψουμε τον Σαντάμ Χουσεΐν, τότε θα ήμαστε αναγκασμένοι να αναμετρηθούμε μόνοι με το Ιράν. Οσο κυβερνούσε ο Σαντάμ, μπορούσε να ανακόψει το Ιράν – επικρατούσε κάποια ισορροπία ανάμεσα στις δύο χώρες. Δεν χρειαζόταν άμεση επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Μπους ο πρεσβύτερος σταμάτησε την προέλασή του στο Ιράκ το 1991, στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, ακριβώς για να επιτρέψει στο καθεστώς του Σαντάμ να παραμείνει στη θέση του και να συνεχίσει να λειτουργεί ως ανάχωμα προς το Ιράν. Τώρα βγάλαμε από τη μέση τον Σαντάμ και αντιμετωπίζουμε μόνοι μας το Ιράν. Που δεν είναι βεβαίως καμιά μεγάλη δύναμη, αντιθέτως, θα έλεγα, η ιρανική ηγεσία δεν φαίνεται να ξέρει τι θέλει. Αλλά θα ήταν πολύ καλύτερα να διδαχθούμε από τους Βυζαντινούς και να αφήσουμε κάποιον άλλον να ελέγχει τους αγιατολάχ, παρά να το κάνουμε μόνοι μας.

Οι «τζιχαδιστές» μουσουλμάνοι και η στάση της Δύσης

– Στο βιβλίο σας, εξετάζετε πολύ αναλυτικά τις συγκρούσεις των Βυζαντινών με εκείνους που αποκαλείτε «τζιχαδιστές» μουσουλμάνους, δηλαδή τους οπαδούς της τζιχάντ, του «ιερού πολέμου». Τι μπορούν να μας διδάξουν οι Βυζαντινοί ώστε να αντιμετωπίσουμε σήμερα τους ισλαμιστές τρομοκράτες;

– Το πρώτο μεγάλο επεκτατικό κύμα του Ισλάμ, που κατατρόπωσε την Περσία των Σασσανιδών και επεκτάθηκε μέχρι την Ινδία, την κεντρική Ασία και, στη Δύση, μέχρι την Ισπανία και τη νότια Γαλλία, δεν κατάφερε να κάμψει το Βυζάντιο. Η Κωνσταντινούπολη αντιστάθηκε με επιτυχία. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η τριπλή και ισχυρότατη ταυτότητα των Βυζαντινών, που ήταν ταυτόχρονα ελληνική, χριστιανική και ρωμαϊκή. Αυτή η ταυτότητα τους έκανε να αισθάνονται υπερήφανοι και δυνατοί εκπρόσωποι ενός σημαντικού πολιτισμού. Είχαν βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής παιδείας, άρα ήταν σε θέση να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Ηταν βαθύτατα χριστιανοί: είχαν τόσο δυνατή πίστη στο χριστιανισμό, που εμείς οι μεταγενέστεροι με μεγάλη δυσκολία μπορούμε να την αντιληφθούμε. Και βασίζονταν στους ισχυρούς ρωμαϊκούς θεσμούς, τους νόμους, τον στρατό, το κράτος. Χάρη σε αυτή την τριπλή ταυτότητα διέθεταν ένοπλες δυνάμεις περιορισμένες αριθμητικά αλλά ανώτερες ποιοτικά και με ισχυρά κίνητρα. Ο βυζαντινός στρατός δεν αποτελείτο από τυχοδιώκτες που αποσκοπούσαν στο πλιάτσικο. Ηταν άριστα εκπαιδευμένοι επαγγελματίες στρατιώτες, που χρειάζονταν χρόνια για να εξασκηθούν στον πόλεμο ελιγμών. Για τον λόγο αυτό, ήταν λίγοι και πολύτιμοι. Επιπλέον, η Κωνσταντινούπολη διέθετε εξαίρετη διπλωματική υπηρεσία, αποτελούμενη από αξιωματούχους με υψηλή μόρφωση και βαθιά νομιμοφροσύνη. Με αυτά τα εργαλεία κατάφερε να αποκρούσει το πρώτο κύμα επέκτασης του Ισλάμ, τον 7ο αιώνα. Και στη συνέχεια αντιστάθηκε αιώνες ολόκληρους, ώσπου υπέκυψε όχι στους μουσουλμάνους, αλλά στη Δύση. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης κατά την Τέταρτη Σταυροφορία ήταν το πρώτο βήμα της αναγέννησης της Δύσης μετά τα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα.

– Αρα και οι Δυτικοί σήμερα πρέπει να αναπτύξουμε ισχυρή αίσθηση ταυτότητας.

– Βεβαίως, ισχυρή ταυτότητα και ισχυρή βούληση να αντισταθούμε. Οταν έρχομαι στην Ελλάδα, βλέπω διαδηλωτές να υψώνουν σημαίες της Χαμάς στο κέντρο της Αθήνας. Και σκέφτομαι ότι αυτοί οι Ελληνες αριστεροί πρέπει να είναι πολύ αφελείς γιατί, αν έπεφταν στα χέρια της Χαμάς, θα τους έσφαζαν χωρίς χρονοτριβή ως άπιστους. Το αδύναμο σημείο του Ισλάμ είναι ο κατακερματισμός. Οι «τζιχαδιστές» ηγέτες προτιμούν να καταπιάνονται με την εξόντωση των μουσουλμάνων παρά να πολεμούν τους μη χριστιανούς. Επί παραδείγματι, στην Αλγερία, οι «τζιχαδιστές» σκότωσαν 100 χιλιάδες μουσουλμάνους και 6 Γάλλους ιεραποστόλους. Μόνο στην Αλγερία σκότωσαν περισσότερους μουσουλμάνους παρά μη μουσουλμάνους σε όλον τον πλανήτη! Στο Πακιστάν σιίτες δολοφονούν σουνίτες, σουνίτες δολοφονούν σιίτες, σιίτες δολοφονούν σιίτες και σουνίτες δολοφονούν σουνίτες. Το Ισλάμ προτρέπει στη βία στο όνομα της τζιχάντ, και αυτή η βία κατά κανόνα ξεσπά ενάντια στους ίδιους τους μουσουλμάνους. Δεν είναι δύσκολο, λοιπόν, να αντισταθούμε στην ισλαμιστική βία, αρκεί να ξέρουμε ποιοι είμαστε εμείς και ποιοι είναι αυτοί. Αυτό το είχαν καταλάβει πολύ καλά οι Βυζαντινοί, που εκμεταλλεύονταν επιδέξια κάθε διαμάχη μεταξύ «τζιχαδιστών» ηγετών.

Ελλάδα και Τουρκία

– Γνωρίζετε ότι η Ελλάδα αντιμετώπιζε ανέκαθεν προβλήματα με την Τουρκία. Τι θα μπορούσαν να μας διδάξουν οι Βυζαντινοί σε αυτήν την περίπτωση;

– Η ελληνική και η τουρκική διπλωματία έκαναν πολλά για να αποφύγουν τη σύγκρουση. Ας υποθέσουμε, όμως, ότι η Ελλάδα ήταν αναγκασμένη να συγκρουστεί με την Τουρκία. Πώς θα την πολεμήσει; Οχι βεβαίως παρατάσσοντας μια μεγάλη ελληνική στρατιά στα σύνορα με την Τουρκία, προκαλώντας χιλιάδες θύματα. Ενας Βυζαντινός αυτοκράτορας θα μας έλεγε ότι ο σωστός τρόπος να πολεμήσει κανείς την Τουρκία, είναι να υποστηρίξει το αυτονομιστικό κίνημα της μειονότητας Ζαζά στο Τουντσελί.

– Ζαζά; Ποιοι είναι αυτοί;

– Δεν τους ξέρετε; Λάθος! Είναι περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι, πολύ δυσαρεστημένοι με την Αγκυρα. Υστερα, έχουμε περισσότερα από 20 εκατομμύρια Κούρδους, που κινητοποιούνται πολύ εύκολα εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης. Υπάρχουν και οι Λαζοί και άλλες καταπιεσμένες μειονότητες. Το πρώτο πράγμα που θα έκανε ο υποθετικός μας Βυζαντινός αυτοκράτορας θα ήταν να ανοίξει ένα μεγάλο μέτωπο στις ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας, πρωτίστως με τους Κούρδους, που είναι οι πιο πρόθυμοι, αρκεί να τους ενθαρρύνει κανείς με λίγα όπλα και χρήματα. Εν συντομία, οι Βυζαντινοί θα εξουδετέρωναν την Τουρκία πολεμώντας ελάχιστα. Θα τη θρυμμάτιζαν σε χίλια δυο κομμάτια, εκμεταλλευόμενοι τις εσωτερικές της αδυναμίες.

– Θα χρησιμοποιούσαν το όπλο της ένταξης στην Ε.Ε.

– Και αυτό. Η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια της Ελλάδας. Δεν έχω να κάνω καμία κριτική στον τρόπο με τον οποίο η ελληνική διπλωματία χειρίστηκε το πρόβλημα με την Τουρκία, διότι υπήρξε πολύ μελετημένη, έξυπνη και προσεγμένη. Αν η Ελλάδα εμπόδιζε την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας θα έπραττε μεγάλο σφάλμα. Υπάρχουν άλλες χώρες που θέλουν να την κρατήσουν, ούτως ή άλλως, εκτός Ευρώπης. Ας αφήσουμε τους Γάλλους να πουν το όχι, γιατί να το πούμε εμείς; Ετσι, η Ελλάδα μπορεί με μηδενικό κόστος να εισπράξει όλα τα οφέλη της πορείας εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας.

“Καθημερινή”

Eξ αφορμης:Το Βυζάντιο μετά το έθνος

Yπάρχουν λέξεις που λέγονται και ακούγονται διαρκώς. Αυτοκρατορία, Βυζάντιο, Μεσαίωνας, Ορθοδοξία, Πατριαρχείο, Νεο-οθωμανική πολιτική, δεύτερη και Τρίτη Ρώμη, Ρομαντισμός, Ιστορισμός ή ακόμα και οι πιο «αυτονόητες», όπως Ευρώπη, σχέσεις Δύσης και Ανατολής, Συνέχεια, Ιστορία, Εθνος, Λαός, Καταγωγή.

Αλλοτε είναι εργαλεία διατύπωσης μιας κρατικής πολιτικής φιλοδοξίας (νεο-οθωμανική πολιτική), άλλοτε εκφράζουν μια ταυτότητα εθνική και θρησκευτική (ελλαδική Ορθοδοξία) ή υπερεθνική (Ορθοδοξία ή Ισλάμ), άλλοτε αφορούν την ταυτότητα ενός έθνους (αλβανικός, τουρκικός, σερβικός, βουλγαρικός… εθνικισμός). Είναι αυτονόητο μέρος του φαντασιακού μας, τις εκλαμβάνουμε (ειδικοί και ευρύ κοινό) ως σχεδόν επιστημονικές έννοιες, ενώ πρόκειται συχνά για σχήματα. Θεωρούμε ότι τις κατανοούμε, ότι έχουμε όλοι κάτι να πούμε γι’ αυτές.

Είναι σχεδόν περιττό να τονίσουμε τη σημασία τους και τον ρόλο τους για τη διαμόρφωση των εθνών, ιδίως εκείνων που προέκυψαν ως κρατικές οντότητες (η Τουρκία περιλαμβάνεται σ’ αυτές) από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Είναι, πάντως, ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε σε ποια πολιτικά και πολιτιστικά συμφραζόμενα επινοήθηκαν τα σχήματα αυτά από τους ιστορικούς (κυρίως) του 19ου και, εν μέρει, του 20ού αιώνα. Είναι το αντικείμενο ενός εντυπωσιακά τεκμηριωμένου βιβλίου, βασισμένου σε αρχειακές πηγές και σε δευτερογενή βιβλιογραφία (με γνώση των αντιστοίχων γλωσσών) από την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Βουλγαρία και τη Ρωσία: Δ.Α. Σταματόπουλος, «Το Βυζάντιο μετά το έθνος. Το πρόβλημα της συνέχειας στις βαλκανικές ιστοριογραφίες», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2009.

Ολα ξεκινούν τον 19ο αιώνα, όταν τα έθνη επανορίζονται ή δημιουργούνται, οι αυτοκρατορίες κλονίζονται, και η εθνική ιστορία (εις βάρος της κοινωνικής) καλείται να υπηρετήσει τις δυνατές πολιτικές διευθετήσεις. Αναγκαιότητα που επιβάλλει την (εθνικώς επανερμηνευόμενη) διαχείριση του παρελθόντος. Οι Ελληνες που φαίνεται να προηγούνται σ’ αυτό τον τομέα και να προκαλούν όλους τους άλλους ανακαλύπτουν τη Συνέχεια, και συναρτούν την αρχαιοελληνική καταγωγή με το χριστιανικό Βυζάντιο, αλλά και το Πατριαρχείο με την Οθωμανική αυτοκρατορία (πολύ ενδιαφέρουσες σελίδες για τις διαφορές Παπαρρηγόπουλου, Ζαμπέλιου και Γεδεών). Οι Βούλγαροι κινούνται μεταξύ της θρακικής, την ουνικής ή της σλαβικής καταγωγής. Οι Αλβανοί κινούνται μεταξύ του οικουμενικού ισλαμισμού και του αναδεικνυόμενου αλβανικού έθνους, ανακαλύπτοντας καθ’ οδόν το ιλλυρικό και το πελασγικό παρελθόν. Οι Ρώσοι διερωτώνται για τη Δύση και το Βυζάντιο, για την αυτοκρατορική οικουμενικότητα του Βυζαντίου, για τον δικό τους βυζαντινισμό. Οι Τούρκοι για την παλιά τους καταγωγή και την οθωμανική αυτοκρατορία (τους). Οι Ρουμάνοι ανακαλύπτουν τους Δακογέτες αλλά και το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο. Στο βάθος της σκηνής είναι πάντα η Δύση και η σχέση ετεροπροσδιορισμού που διατηρούν μαζί της τα έθνη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η Ρωσία. Αλλά είναι και η δική της σχέση, επεκτατική και κατακτητική συνήθως απέναντί τους (οι αναφορές στη λατινική αυτοκρατορία του Ναπολέοντα του Γ΄ είναι χαρακτηριστικές).

Του Ν. Ε. Καραπιδακη*
* Ο κ. Ν. Ε. Καραπιδάκης είναι καθηγητής της Ιστορίας της μεσαιωνικής Δύσης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η συνέχεια του ελληνισμού και οι αμφισβητίες

του Κωνσταντίνου Χολέβα (Αντίβαρο.gr)       

     Μέσα σέ ὅλη τήν πνευματική σύγχυση τῆς ἐποχῆς μας παρατηροῦμε ὁρισμένους διανοητές νά ἀμφισβητοῦν τή συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί νά ἰσχυρίζονται ὅτι ὁ Νέος Ἑλληνισμός «κατασκευάσθηκε» τόν 19ο αἰῶνα καί ὅτι ἡ σχέση μας μέ τούς Ἀρχαίους Ἕλληνες καί τό Βυζάντιο-Ρωμανία εἶναι μύθος «ἐθνικιστικός». Βεβαίως στή χώρα μας ἔχουμε καί ὀρθῶς ἐλευθερία ἐκφράσεως. Ὅμως ἡ ἀνησυχία μας αὐξάνεται ὅταν τέτοιες ἀνιστόρητες ἀπόψεις ἐκφράζονται ἀπό συγγραφεῖς σχολικῶν βιβλίων καί ἀπό στελέχη πού διορίζονται σέ καίριες θέσεις τοῦ πάλαι ποτέ Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί δογματίζουν αὐθαιρέτως καί ἀγνοοῦν ἤ διαστρέφουν τίς πάμπολλες ἱστορικές πηγές, οἱ ὁποῖες ἀποδεικνύουν τήν ἐθνολογική καί πολιτιστική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. ὑπενθυμίζουμε μερικές χρήσιμες ἱστορικές ἀλήθειες:

            Μπορεῖ τό Βυζαντινό κράτος νά ἦταν πολυεθνικό καί ὁ Αὐτοκράτωρ νά διατηροῦσε γιά πολιτικούς λόγους τόν τίτλο «Βασιλεύς Ρωμαίων», ὅμως μέσῳ τῆς παιδείας καί τῆς γλώσσας τό κράτος διεκήρυττε τήν ἑλληνικότητά του. Ἡ Αἰνειάδα τοῦ Βιργιλίου, τό ἔπος τῆς λατινικῆς Ρώμης, οὐδέποτε ἐδιδάχθη σἐ ὁποιαδήποτε βαθμίδα τῆς ἐκπαιδεύσεως, ἐνῷ ἀντιθέτως μικροί καί μεγάλοι μάθαιναν ἀπό στήθους τά Ὁμηρικά ἔπη.

            Τό 1250, μετά τήν κατάληψη τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς Σταυροφόρους,  ὁ Αὐτοκράτωρ τῆς Νικαίας Ἰωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης γράφει πρός τόν Πάπα Νικόλαο Θ΄ ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί Αὐτοκράτορες χρησιμοποιοῦν  τόν τίτλο «Βασιλεύς Ρωμαίων», ἀλλά κατάγονται ἀπό τό ἀρχαῖο γένος τῶν Ἑλλήνων, τό ὁποῖο γέννησε τή σοφία τοῦ κόσμου. Προσθέτει δέ ὅτι στούς Ἕλληνες ἐδόθη ἀπό τόν Μέγα Κωνσταντῖνο ἡ Πόλις καί ὅτι οἱ οἰκογένειες Δούκα καί Κομνηνῶν εἶναι ἑλληνικές. (1)

            Κατά τή συγκινητική τελευταία ὁμιλία του πρός τούς πολιορκημένους στίς 28-5-1453 ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος -ὅπως καταγράφει ὁ Φραντζῆς- χαρακτηρίζει τούς ὑπηκόους του ἀπογόνους Ἑλλήνων καί Ρωμαίων καί τήν Κωνσταντινούπολη καταφύγιο τῶν Χριστιανῶν, «ἐλπίδα καί χαράν πάντων τῶν Ἑλλήνων».

            Στή διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἡ ἑλληνική συνείδηση διατηρεῖται στίς ψυχές τῶν κατατατρεγμένων προγόνων μας χάρις κυρίως στούς ἐκκλησιαστικούς ἄνδρες. Γύρω στό 1700 ὁ φλογερός ἱεροκῆρυξ καί Ἐπίσκοπος Κερνίτσης καί Καλαβρύτων Ἠλίας Μηνιάτης ὁμιλῶν στή Βενετία παρακαλεῖ ὡς ἑξῆς τήν Παναγία: «Ἕως πότε πανακήρατε Κόρη τό τρισάθλιον Γένος τῶν Ἑλλήνων ἔχει νά εὑρίσκεται εἰς τά δεσμά μιᾶς ἀνυποφέρτου δουλείας….». (2)

            Κατά τήν περίοδο αὐτή χρησιμοποιοῦνται καί τά τρία χαρακτηριστικά ὀνόματα:Ἕλλην, Ρωμηός, Γραικός. Τό Γραικός στό στόμα τῶν ξένων δέν ἔχει πάντα θετική σημασία, ὅμως χρησιμοποιεῖται καί ἀπό πολλούς Ὀρθοδόξους Ἕλληνες συγγραφεῖς. Π.χ. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στά τέλη τοῦ 18ου αἰῶνος ὀνομάζει τήν Ἑλλάδα Γραικία (3). Τήν σύνθεση καί τῶν τριῶν ὀνομάτων βλέπουμε στό ποίημα «Ἅλωσις Κωνσταντινουπόλεως» τοῦ Ἐπισκόπου Μυρέων Ματθαίου τό 1619:

            Ἀλλοίμονον, ἀλλοίμονον στό γένος τῶν Ρωμαίων….

            Ὦ, πῶς ἐκαταστάθηκε τό γένος τῶν Ἑλλήνων…

            Σ’ἐμᾶς εἰς ὅλους τούς Γραικούς νά ἔλθῃ τούτ’ τήν ὥρα. (4)

 

           
            Οἱ Ἕλληνες ἀκόμη καί μέσα στή δυστυχία καί τή μερική ἀγραμματωσύνη λόγῳ δουλείας- δέν λησμονοῦν τίς ἀρχαῖες ἑλληνικές ρίζες τους. Ἀπό τό 1529 μέχρι τό 1821 τό δημοφιλέστερο λαϊκό ἀνάγνωσμα εἶναι «Ἡ Φυλλάδα τοῦ Μεγαλέξανδρου» πού θυμίζει τή δόξα τῶν Ἑλλήνων Μακεδόνων. Στούς νάρθηκες πολλῶν ναῶν καί μοναστηριῶν ζωγραφίζουν οἱ ἁγιογράφοι τούς ἀρχαίους Ἕλληνες σοφούς γιά νά δείξουν στό ἐκκλησίασμα καί στούς μαθητές τῶν Κρυφῶν Σχολειῶν ποιά εἶναι ἡ πραγματική καταγωγή τους. Λίγα χρόνια πρίν ἀπό τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση οἱ ναυτικοί μας τοποθετοῦν στά πλοῖα τους ὡς ἀκρόπρωρα τά κεφάλια μεγάλων μορφῶν τῆς Ἀρχαιότητος, ὅπως τοῦ Θεμιστοκλέους κ.ἄ.

Ἀλλά καί ἡ σύνδεση μέ τή βυζαντινή Ρωμηοσύνη ( ὁ ὅρος ἀπό τή Νέα Ρώμη-Κωνσταντινούπολη) παραμένει σταθερή καί διατρανώνει  τή συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τά Συντάγματα τῶν Ἐθνοσυνελεύσεων τοῦ Ἀγῶνος (1821-1827) καθιερώνουν ὡς νομοθεσία τῆς Νέας Ἑλλάδος «τούς νόμους τῶν Χριστιανῶν ἡμῶν Αὐτοκρατόρων». Ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας, ὁ πρῶτος Κυβερνήτης τῆς ἐλεύθερης Ἑλλάδος, θεσμοθετεῖ τήν Ἑξάβιβλο τοῦ Κωνσταντίνου Ἀρμενοπούλου, ἕναν βυζαντινό κώδικα τοῦ 1345, ὡς τό ἀστικό δίκαιο τῆς χώρας καί τοῦτο ἴσχυσε μέχρι τό 1946!  

            Οἱ ἀγωνιστές τοῦ 1821 αἰσθάνονταν ὅτι συνεχίζουν καί τήν ἀρχαία ἑλληνική καί τή βυζαντινή παράδοση. Σέ ἰταλική ἐφημερίδα τοῦ 1821 ἀναφέρονται τά λόγια τοῦ Ἀθανασίου Διάκου ὅτι ἀγωνίζεται «γιά τόν Χριστό καί γιά τόν Λεωνίδα» (5).  Καί ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συζητῶντας μέ τόν Ἄγγλο Ναύαρχο Χάμιλτον θεωρεῖ ἑαυτόν ὡς συνεχιστή τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ὁ ὁποῖος οὐδέποτε συνθηκολόγησε, καί χαρακτηρίζει τό Σοῦλι καί τή Μάνη μαζί μέ τούς κλεφταρματολούς ὡς τή φρουρά τοῦ τελευταίου Βυζαντινοῦ Αὐτοκράτορος.

            Εἶναι, λοιπόν, ἀντεπιστημονική θέση καί φανατική ἰδεοληψία ἡ προσπάθεια νά μᾶς πείσουν κάποιοι ὅτι δῆθεν μέχρι τό 1821 δέν ξέραμε ποιοί εἴμαστε καί ὅτι ὁρισμένοι διανοητές δημιούργησαν ἕνα τεχνητό νεοελληνικό ἔθνος. Ὅσοι ψάχνουν γιά τεχνητά ἔθνη ἄς μήν ματαιοπονοῦν ἀλλοιώνοντας τήν ἐλληνική Ἱστορία. Ἄς κοιτάξουν λίγα πρός βορρᾶν καί θα βροῦν τό τεχνητό «μακεδονικό ἔθνος» τῶν Σκοπίων. Ἐμεῖς θά μελετοῦμε τήν ἱστορική ἀλήθεια χωρίς φόβο καί πάθος καί θά διατηροῦμε τήν ἑλληνική μας συνείδηση ἐνθυμούμενοι ὅτι ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί δεχόμαστε τόν γνήσιο πατριωτισμό καί ἀπορρίπτουμε τά δύο ἄκρα:Τόν ἐθνοφυλετισμό καί τόν ἐθνομηδενισμό.

 

<!–[if !supportLists]–>(1)    <!–[endif]–>Ἀπ. Βακαλοπούλου, Πηγές Ἱστορίας τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Α΄τόμος, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 50-53.

<!–[if !supportLists]–>(2)    <!–[endif]–>Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Τουρκοκρατία, ἐκδόσεις ΑΚΡΙΤΑΣ, Ἀθήνα 1988, σελ. 207.

<!–[if !supportLists]–>(3)    <!–[endif]–>Στό ἔργο του «Ὁμολογία Πίστεως». Κυκλοφορεῖται ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Παροναξίας σέ πανομοιότυπη ἔκδοση τῆς Α΄ ἐκδόσεως

      τοῦ 1819, Νάξος 2009.

<!–[if !supportLists]–>(4)    <!–[endif]–>Ἀνθολογεῖται στή «Βυζαντινή Ποίηση» τοῦ Γεωργίου Ζώρα. Τό βρῆκα στό βιβλίο τοῦ Γιώργου Καραμπελιᾶ:1204, ἡ Διαμόρφωση τοῦ Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ, Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις, Ἀθήνα 2007 ( Β΄ἔκδοση), σελ. 44.

<!–[if !supportLists]–>(5)    <!–[endif]–>Κωνσταντίνου Σάθα «Ἕλληνες Στρατιῶται ἐν τη Δύσει», ἐκδόσεις ΦΙΛΟΜΥΘΟΣ, Ἀθήνα 1993, σελ. 65.

Περί του ΙΣΛΑΜ

 

 Η επανεμφάνιση της σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ, κάνει επιτακτική την ανάγκη διερεύνησης του φαινομένου αυτού από ιστορικής πλευράς. Δημοσιεύουμε μια πρώτη προσέγγιση -περίληψη μιας ευρύτερης μελέτης- που δομείται σε τρία μέρη:

Α) ΙΣΤΟΡΙΑ [Η γέννηση του Ισλάμ, συνάντηση με τη Δύση (Βυζάντιο, Ισπανία), Σταυροφορίες εναντίον Τζιχάντ]

Β) ΑΠΟψΕΙΣ-ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ [βασικές απόψεις (οι άλλες θρησκείες, τζιχάντ, το ενιαίο έθνος…..), Γυναίκες και μειονότητες, Ισλάμ και οικονομία, Τα θετικά του Ισλάμ (μελέτη των αρχαίων σοφών)

Γ) ΣΗΜΕΡΑ [Το ριζοσπαστικό Ισλάμ]

 Τα πρώτα δύο μέρη της περίληψης αυτής έχουν συμπεριληφθεί στη μελέτη: Βλάσης Αγτζίδης, Έλληνες του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό, Αθήνα, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, 2005.

Η κλιμάκωση της σύγκρουσης της χριστιανικής Δύσης με το Ισλάμ φέρνει και πάλι στην επιφάνεια τις ιστορικές σχέσεις των δύο μεγάλων αυτών κόσμων. Παρότι σ’ αυτή τη φάση η σύγκρουση αφορά κυρίως το φονταμενταλιστικό (ριζοσπαστικό), εν τούτοις ένα κύμα ισλαμικής “αφύπνισης” φαίνεται να συγκλονίζει τις μουσουλμανικές χώρες. Η αιρετική άποψη για τη σύγκρουση των πολιτισμών, που είχε διατυπώσει στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 ο Σάμιουελ Χάντιγκτον, φαίνεται να επιβεβαιώνεται. Φυσικά, αποτελεί άλλο θέμα το αν η κλιμάκωση αυτή ακολούθησε το φυσικό νόμο ή αν προήλθε ως αποτέλεσμα της κυνικής αντίληψης περί εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και του Ισραήλ.

Γεγονός πάντως είναι, ότι η παρατήρηση του Χάντιγκτον, ότι υπάρχει ένα εκρηκτικό μίγμα εξαιτίας της έλλειψης οικονομικής ανάπτυξης των μουσουλμανικών χωρών, σε συνδυασμό με την ραγδαία δημογραφική ανάπτυξή τους και τη δημιουργία οργισμένων ανέργων νέων. Οι στρατιές αυτές των ανέργων πιστεύουν ότι θεολογικά κατέχουν την απόλυτη θεία αλήθεια μέσω του αυθεντικού θείου λόγου του Κορανίου, ενώ αντιθέτως οι “άπιστοι” δυτικοί, θεολογικά είναι ανεξέλικτοι, εφόσον δεν έχουν δεχθεί ακόμα το ισλαμικό μήνυμα.

 Το ίδιο το Κοράνι διδάσκει την ανωτερότητα των μουσουλμάνων: “Είστε ο ευγενέστερος λαός που γεννήθηκε ποτέ στον κόσμο” (Κοράνι, κεφ. 111) Όμως, η πραγματική βάση της σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ, ανεξάρτητα από τη ιδεολογική χρήση που επιχειρούν διάφορα κέντρα, φαίνεται να είναι αφενός η μεγάλη διαφορά ανάπτυξης μεταξύ του υπανάπτυκτου Τρίτου Κόσμου -ισλαμικού κατά πλειοψηφία- και της αναπτυγμένης και ευημερούσης Δύσης και αφετέρου η συμπεριφορά του Ισραήλ προς τους Άραβες της Παλαιστίνης και η παρατεινόμενη κατοχή της περιοχής.

Όπως και νάχει το ζήτημα, βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη μιας σφοδρής σύγκρουσης με άγνωστα αποτελέσματα για τις μελλοντικές ισορροπίες. Ο ελληνικός χώρος, βρίσκεται στα ανατολικά όρια της συνάντησης των δύο κόσμων και ιστορικά πλήρωσε βαρύτατα τη γειτνίαση αυτή με τον πληθυσμιακό και εδαφικό του περιορισμό.

 Ακόμα και το κυπριακό ζήτημα αποτελεί άλλο ένα οδυνηρό κατάλοιπο της συνάντησής μας με το Ισλάμ, άσχετα αν οι σύγχρονες εθνικές αντιλήψεις έχουν σκιάσει πλήρως τις θρησκευτικές διαστάσεις του θέματος αυτού. Η συνάντηση του ελληνισμού με το Ισλάμ, τόσο στην αραβική, αλλά κυρίως στην οθωμανική εκδοχή του, θα αποτελέσει αντικείμενο ενός ιδιαίτερου άρθρου.

 Α) ΙΣΤΟΡΙΑ -Η γέννηση του Ισλάμ.

 Η θρησκεία του Ισλάμ γεννήθηκε στις αραβικές ερήμους. Για πρώτη φορά οι Άραβες αναφέρονται σε ιστορικές πηγές τον 1ο π.χ. αιώνα. Πριν την έλευση του Ισλάμ, στην Αραβία υπήρχε ένας πολύμορφος πολιτισμός πολλών φυλών, που χαρακτηριζόταν από αντιθέσεις. Στον πολιτισμό αυτό συνυπήρχε το κοσμοπολίτικο με το πρωτόγονο και η ζωή της πόλης βρισκόταν πλάϊ με τον νομαδικό τρόπο ζωής. Κύρια θρησκευτικά αντικείμενα στην προϊσλαμική Αραβία ήταν οι πέτρες -κυρίως μαύροι βασαλτικοί λίθοι- οι οποίες θεωρούνταν κατοικίες θεών και ονομάζονταν “bet’ el”, δηλαδή “οίκος του θεού”. Εξ’ ου και οι βυζαντινοί του 5ου αιώνα ονόμαζαν “βαίτυλους” τις πέτρες που προέρχονταν από τους μετεωρίτες. Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι κατά τους τελευταίους προϊσλαμικούς αιώνες αναπτύχθηκε κάποια μορφή αραβικού μονοθεϊσμού. H επικοινωνία με τους χριστιανούς και τους εβραίους φαίνεται ότι δημιούργησε ένα πλαίσιο, μέσα στο οποίο εμφανίστηκαν οι μονοθεϊστες χανίφες (hanifes), οι οποίοι απέρριπταν την αρχαία λατρεία. Η λέξη Ιλ και Ιλάχ, με την οποία δηλώνεται ο θεός στις σημιτικές γλώσσες, είναι πανταχού παρούσα. Χανίφες υπήρχαν και στο συγγενικό περιβάλλον του “προφήτη” Μωάμεθ.

Κύρια τελετή των Αράβων πριν τη μουσουλμανική “αποκάλυψη” ήταν το ετήσιο προσκύνημα-συνάντηση σε ένα ιερό τόπο των διαφορετικών φυλών που συνδέονταν με κοινή θρησκεία. Άλλο ένα στοιχείο που θα ενσωματωθεί στο Ισλάμ θα είναι η τελετουργική αποχή από κάποιες πράξεις καθώς και η νηστεία μια ορισμένη εποχή του χρόνου. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες στην Αραβική Χερσόνησο υπήρχαν δεκαπέντε χριστιανικές φυλές, καθώς και ομάδες ανάμικτων πληθυσμών χριστιανο-εβραϊκών πεποιθήσεων. Ο ισλαμισμός διαδόθηκε τον 7ο αιώνα στην Αραβία από τον Μωάμεθ. Ισλάμ σημαίνει “υποτάσσομαι”.

 Το ισλαμικό ημερολόγιο ξεκινά από την ημερομηνία της μετανάστευσης (χίτζρα-hijrah ή Εγίρα στα ελληνικά) του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα το 622 μ.χ. Ο πιστός της νέας θρησκείας, ο μουσουλμάνος, δέχεται να “υποταγεί στο θέλημα του Αλλάχ”, του μοναδικού θεού, δημιουργού και αναμορφωτή του κόσμου. Το θέλημα του Αλλάχ εκφράζεται μέσω του θεόπνευστου Κορανίου. Κατά συνέπεια, η γλώσσα και το αλφάβητο του Κορανίου, είναι επίσης ιερά και θεόπνευστα. Η σαχάντα (shahadah)αποτελεί το μουσουλμανικό σύμβολο της πίστης: “Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Αλλάχ και ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του”.

Η διδασκαλία του Μωάμεθ θεωρείται ως η απόλυτη ολοκλήρωση. Ο σεϊχης Χαϊρί που αφοσιώθηκε στη διάδοση του Ισλάμ στη Δύση γράφει: “Δεν θα υπάρξει αλλαγή μετά τον Μωάμεθ, επειδή δεν μπορεί να υπάρξει περαιτέρω βελτίωση των όσων του αποκαλύφθηκαν, γιατί έχουν εφαρμογή και μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάντοτε, από όλους και σε κάθε περίσταση”. (Το αποτύπωμα του ποδιού του Μωάμεθ, που φυλάσσεται στο μουσείο του Τοπ Καπί στην Κωνσταντινούπολη)

Ο Χριστιανισμός και ο Χριστός αναφέρονται σε 15 κεφάλαια του Κορανίου. Στόχος των αναφορών είναι ο τονισμός της διαφοράς της νέας θρησκείας με τη χριστιανοσύνη της Αραβικής Χερσονήσου. Ο Χριστός -ο οποίος αποκαλείται Ισά Ιμπν Μαριάμ (Ιησούς γιος της Μαρίας)- θεωρείται θνητός προφήτης, πρόδρομος του Μωάμεθ, “απεσταλμένος που περιμένει τον απεσταλμένο”. Μια από τις αντιφάσεις του Κορανίου αφορά τη φύση του Χριστού. Ενώ θεωρείται θνητός (κεφ. 19), αναφέρεται ως δημιούργημα του θεού, αντίστοιχος με τον Αδάμ. (κεφ. 3) Βασικό στοιχείο της κορανικής αντιχριστιανικής προσέγγισης είναι η σφοδρή κριτική του δόγματος της Αγίας Τριάδας. Ο ισλαμισμός εξέφρασε παράλληλα και τον πρώϊμο αραβικό εθνικισμό.

Η κοινωνική ανάγκη ενοποίησης των αραβικών φυλών σε έναν κράτος διευκόλυνε αποφασιστικά την επικράτηση του ισλάμ. Ο Μπέρναρντ Λιούις στην εξαιρετική μελέτη του για την ιστορία των Αράβων γράφει: «Ο Μωάμεθ αφύπνισε και επανακατηύθυνε τις υπολανθάνουσες δυνάμεις της αραβικής εθνικής αναβίωσης και επέκτασης». Στην ισλαμική θρησκεία, ειδικά στην ορθόδοξη σουνιτική εκδοχή του, ο ανώτατος λειτουργός είναι ο χαλίφης. Με την επέκταση του Ισλάμ, οι χαλίφες υιοθέτησαν πολλές από τις νοοτροπίες και τις δομές διακυβέρνησης των βυζαντινών. Η προσχώρηση των Περσών στο νέο θρησκευτικό δόγμα έδωσε μεγάλη ώθηση στο ισλαμικό ρεύμα, σπάζοντας το αραβικό μονοπώλιο. Οι ειδωλολάτρες Πέρσες υπέστησαν μεγάλες διώξεις από το Ισλάμ. Πιθανότατα, η βίαιη αντιμετώπιση να ώθησε τους Πέρσες στο μαζικό εξισλαμισμό τους.

 Το χαλιφάτο καταργήθηκε οριστικά από τον Μουσταφά Κεμάλ Πασά (τον επονομασθέντα Ατατούρκ) στις 3 Μαρτίου 1924. Η σύγκρουση με το Ισλάμ υπήρξε στρατηγική επιλογή του τουρκικού εθνικισμού. -συνάντηση με τη Δύση (Βυζάντιο, Ισπανία) Η ανάπτυξη του Ισλάμ υπήρξε ραγδαία. Το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο που προϋπήρχε είχε ως κύρια χαρακτηριστικά τη χριστιανική βυζαντινή παρουσία, κυρίως ελληνόφωνη, και τη ζωροαστρική περσική. Οι Χαλίφηδες, οι πολεμιστές της νέας θρησκείας, κατάκτησαν ταχύτατα τη Συρία, τη Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ) και την Αίγυπτο. Η πλειονότητα του χριστιανικού πληθυσμού που μιλούσε διάφορες ντόπιες γλώσσες (σημιτικές διαλέκτους και αιγυπτιακά) ή ελληνικά, εξισλαμίστηκε και εξαραβίστηκε. Η Ιερουσαλήμ κατακτήθηκε από τους Άραβες το 638 μ.χ. Μέχρι τότε ήταν μια κλασική χριστιανική πολιτεία, που κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες και Σύριους (Μελχίτες). Ο κατακτητής Χαλίφης Ουμάρ υπήρξε ανεκτικός και δίκαιος, με αποτέλεσμα η πόλη να διατηρήσει τον πολυεθνοτικό και πολυθρησκευτικό της χαρακτήρα. Κατά το διάστημα 634-646 μ.χ. όλα τα ελληνιστικά κέντρα της Μέσης Ανατολής είχαν καταληφθεί [Δαμασκός, Αντιόχεια, Έδεσσα (Ούρφα), Γάζα, Ιερουσαλήμ, Αλεξάνδρεια]. Το Ισλάμ κατέλαβε πολλές περιοχές της Νότιας Ευρώπης, όπως την Κρήτη, τη Μάλτα, τη Σαρδηνία, και τη Σικελία. 

Διακόσια χρόνια μετά το θάνατο του Μωάμεθ, το Ισλάμ είχε κατακτήσει μια τεράστια περιοχή που εκτεινόταν από την Ισπανία μέχρι τη βόρεια Ινδία. Η κατάκτηση της Ισπανίας άρχισε το 711 μ.χ. Η συνεργασία Αράβων και Βερβερίνων -οι οποίοι είχαν εξισλαμιστεί ομαδικά και είχαν αποδεχτεί την αραβική ανωτερότητα- βοήθησε αποφασιστικά για να επιτευχθεί η ισλαμική κυριαρχία στην Ισπανία. Το 732 ο μουσουλμανικός αραβικός στρατός πέρασε τα Πυρηναία. Στο Πουατιέ σταμάτησε η προέλασή τους, νικημένοι σε μια αποφασιστική μάχη από τον Κάρολο Μαρτέλ. Για επτακόσια χρόνια, οι Άραβες θα έχουν υπό την κυριαρχία τους την Ισπανία. Το 1492, οι χριστιανικές δυνάμεις κατέλαβαν την Γρανάδα. Οι τελευταίοι Μουσουλμάνοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία την περίοδο 1639-41. Η μουσουλμανική επέκταση θα περιλάβει πολλές περιοχές στην Ανατολή. Έφτασε μέχρι τη Σουμάτρα και την Ιάβα, τη Χερσόνησσο της Μαλαισίας και τμήματα των Φιλιππίνων. Συμπεριέλαβε επίσης περιοχές, όπως η Κεντρική Ασία και η Δυτική Κίνα (το σημερινό Ξιάνγκίγκ). -Σταυροφορίες εναντίον Τζιχάντ.

 Η επανεμφάνιση του όρου “Σταυροφορία” και η ενσωμάτωσή του στους κώδικες που χρησιμοποιούν οι δύο μονομάχοι σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες του προέδρου Μπους από τη μια και το ριζοσπαστικό Ισλάμ από την άλλη, απαιτεί καλή γνώση των ιστορικών προϋποθέσεων. Ειδικά σήμερα που ο δρόμος για τους Αγίους Τόπους ταυτίζεται με τους δρόμους του πετρελαίου. Οι σταυροφορίες υπήρξαν η χριστιανική απάντηση στο μουσουλμανικό τζιχάντ, με τη διαφορά ότι επιδίωκαν την επανάκτηση των ιερών Τόπων των χριστιανών και όχι την επέκταση της πίστης με τη βία. 

 Η απρόσκοπτη προσπέλαση προς τους Αγίους Τόπους υπήρξε βασικό μέλημα των χριστιανών ηγετών πολύ πριν την εμφάνιση των Αράβων και του Ισλάμ. Κατά την προϊσλαμική εποχή, οι Βυζαντινοί διαρκώς μεριμνούσαν για την περιοχή συγκρουόμενοι κυρίως με την άλλη μεγάλη αυτοκρατορία της περιοχής, των ζωροαστρών Περσών. Η πρώτη μεγάλη εκστρατεία για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, έλαβε χώρα στις αρχές του 7ου αιώνα. Το 614 μ.χ. οι Σασανίδες της Περσίας κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ, πυρπόλησαν το Ναό του Παναγίου Τάφου και απήγαγαν τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ηράκλειος κατάφερε να αντιμετωπίσει τους Πέρσες, να απελευθερώσει τους Άγιους Τόπους και να συντρίψει τελικά τα στρατεύματα των Σασανιδών. Ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας που κήρυξε Ιερό Πόλεμο κατά του Ισλάμ -με πολύ καθυστέρηση- ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς. Έδωσε θρησκευτικό περιεχόμενο στον πόλεμο. Ως αντίβαρο της μουσουλμανικής ιδέας των μαρτύρων του Τζιχάντ, ανακήρυξε σε χριστιανούς μάρτυρες όσους σκοτώνονταν στη μάχη εναντίον του Ισλάμ. Την πολιτική τους αυτή δεν δέχτηκε η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την εξήγηση ότι η θανάτωση ανθρώπου αντίκειται στο χριστιανικό νόμο.

Στη Δύση, η ιδέα των Σταυροφοριών για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους εμφανίστηκε μετά τη Μάχη του Πουατιέ. Ειδικά από τον 9ο αιώνα, τους Πάπες της Ρώμης απασχόλησε ο φόβος της εξάπλωσης του Ισλάμ και η ανάγκη κάποιας χριστιανικής αντίδρασης. Εκτός από το φόβο για την επιθετικότητα του Ισλάμ και την αλληλεγγύη των χριστιανών, οι Σταυροφορίες εξέφρασαν τις βαθύτερες επιδιώξεις του Καθολικισμού για επιβολή επί της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επίσης, έδωσαν κοινωνική και ιδεολογική διέξοδο στις φτωχές μάζες της Δύσης, καθώς και σε αρκετούς τυχοδιώκτες άρχοντες που επιζητούσαν λεία και νέα εδάφη. Ο φόβος της ισλαμικής επέκτασης ήταν τέτοιος στη Δύση, ώστε η ιδέα των Σταυροφοριών θα διατηρηθεί μέχρι τον 17ο αιώνα. Υπό την επίδραση της Reconquista, δηλαδή του κινήματος για ανάκτηση της Ισπανίας από τους μουσουλμάνους, είχε αναπτυχθεί στη δυτική Ευρώπη η ιδέα για βοήθεια προς τους χριστιανούς αδελφούς της Ανατολής. Οι εισβολές των μουσουλμανικών τουρκομανικών φυλών στη Μικρά Ασία και ειδικώτερα των Σελτζούκων Τούρκων, επηρέασαν τη λαϊκή θρησκευτική ζωή της Δύσης και προκάλεσαν συναισθήματα για εξαπόλυση Ιερού Πολέμου.  Μετά τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, το μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Η επέκταση των Σελτζούκων θα συνεχιστεί με την κατάκτηση της ελληνικής Αντιόχειας. Αφορμή για την οργάνωση της Α’ Σταυροφορίας, υπήρξε η πρόσκληση για στρατιωτική βοήθεια που απέστειλε ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός προς τον Πάπα Ουρβανό ΙΙ. Η κατάκτηση βυζαντινών περιοχών από τους Σελτζούκους Τούρκους είχε κάνει ανασφαλές το προσκήνυμα στους Αγίους Τόπους. Ο Ουρβανός ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα και ζήτησε από χριστιανούς πρίγκιπες να συμμετάσχουν στη Σταυροφορία, η οποία άρχισε το 1095. Αρχικά οι Σταυροφόροι απείλησαν την Κωνσταντινούπολη αλλά τελικά ο κίνδυνος αποσοβήθηκε. Με τη συμμετοχή ενός σώματος Βυζαντινών, το 1097 κατέλαβαν τη Νίκαια της Βιθυνίας που κατείχαν οι Τούρκοι, την οποία απέδωσαν στους Βυζαντινούς. Οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στο εσωτερικό της Ανατολίας, ενώ ο Αλέξιος ανεκατέλαβε τη δυτική Μικρά Ασία. Τον επόμενο χρόνο κατέλαβαν την Αντιόχεια και το 1099 οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και ίδρυσαν ένα χριστιανικό κράτος στην Παλαιστίνη και στις ακτές της Συρίας. Συνολικά δημιουργήθηκαν τέσσερα λατινικά κράτη στη Μέση Ανατολή. Τα κράτη αυτά θα διατηρηθούν αρκετές δεκαετίες, μέχρις ότου ο σουλτάνος της Μοσούλης Ζάνγκι κηρύξει Τζιχάντ κατά των απίστων και καταλάβει την Έδεσσα. Η μουσουλμανική επιθετικότητα προκάλεσε την οργάνωση της δεύτερης Σταυροφορίας το 1147. Ο Μανουήλ Α΄Κομνηνός, φοβούμενος τη δράση του Ζάνγκι, διευκόλυνε με εφόδια και οδηγούς την προώθηση των στρατευμάτων στο Νότο. Η Σταυροφορία αυτή έληξε άδοξα μετά την αποτυχία των Σταυροφόρων να καταλάβουν τη Δαμασκό. Η άνοδος του Σαλαντίν -ένος Κούρδου πολεμιστή, ο οποίος βασίλευσε στην Αίγυπτο και ίδρυσε τη δυναστεία των Αγιουμπιδών- μαζί με την αδυναμία επέμβασης των λατινο-ελληνικών δυνάμεων κατά των μουσουλμάνων, δημιούργησαν αρνητικό περιβάλλον για τα λατινικά κράτη της Μέσης Ανατολής. Η σύμπραξη των Βυζαντινών με τους Λατίνους δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα μετά τη μεγάλη ήττα τους στο Μυριοκέφαλο (1176) από τους Τούρκους. Τρία χρόνια αργότερα ο Σαλαντίν θα καταλάβει το Χαλέπι και το 1187 την Ιερουσαλήμ. Η πτώση της Ιερής Πόλης συντάραξε τους Δυτικούς και προκάλεσε την Γ’ Σταυροφορία. Με ηγέτες τους βασιλείς της Γερμανίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας, οι Σατυροφόροι έφτασαν στην Ανατολή. Κατενίκησαν τους Σελτζούκους, κατέλαβαν την Κύπρο αλλά απέτυχαν να καταλάβουν την Ιερουσαλήμ. Το μεγαλύτερο “επίτευγμα” της Σταυροφορίας αυτής ήταν η κατάληψη της Κύπρου, η οποία μετετράπη σε προκεχωρημένο φυλάκιο των Δυτικών και βάση για τις μελλοντικές τους σταυροφορίες και η οριστική της απόσπαση από τη βυζαντινή επικράτεια. Στην Κύπρο άρχισε μια μεγάλη περίοδος καταπίεσης του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού. Λίγο μετά το τέλος της Σταυροφορίας θα πεθάνει και ο Σαλαντίν, ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του Τζιχάντ, του Ιερού Πολέμου κατά των απίστων.

 Η τέταρτη Σταυροφορία θα πραγματοποιηθεί με τν υποκίνηση του πάπα Ιννοκέντιου Γ’. Οι Γάλλοι ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν. Η επαφή ων Σταυροφόρων με τους Βενετούς για τα ζητήματα της θαλάσσιας μεταφοράς τους, θα αποβεί μοιραία για τον ελληνισμό του Βυζαντίου. Οι Βενετοί θα προσπαθήσουν -και θα καταφέρουν τελικά- να στρέψουν αλλού τα στρατεύματα των Σταυροφόρων και να επιτύχουν την καταστροφή του βυζαντινού κράτους. Κατάφεραν να εκτρέψουν τη Σταυροφορία από τον προαποφασισμένο δρόμο, που προέβλεπε απόβαση στην Αίγυπτο, το μουσουλμανικό κέντρο ισχύος εκείνης της εποχής. Ο πάπας αντέδρασε στην εκτροπή αυτή, αλλά η απαγόρευσή του αγνοήθηκε. Τα βενετικά σχέδια ευνοήθηκαν από τις ενδοβυζαντινές έριδες. Ο Αλέξιος Γ’ Άγγελος είχε εκθρονιστεί από το θρόνο και συναυτοκράτορας, μαζί μετο πατέρα του, είχε ανακηρυχθεί ο γιοςτου Ισαάκιου Β’. Ο Αλέξιος ξεκίνησε το 1091 εκστρατεία πρόσκλησης μισθοφόρων για να τον βοηθήσουν να καταλάβει τον θρόνο. Σε επιστολή του προς τον κόμη Ροβέρτο της Φλάνδρας έγραφε ότι στην “Αγιότατη Αυτοκρατορία των Χριστιανών Ελλήνων… δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα. Εκτός από την Κωνσταντινούπολη, την οποία οι εχθροί μας απειλούν να την αποσπάσουν, εκτός εάν μας έλθει σύντομα βοήθεια από το Θεό και από τους πιστούς χριστιανούς Λατίνους… Γι αυτό σπεύσε με όλο το λαό σου, να καταβάλεις όλες σου τις δυνάμεις ώστε τέτοιοι θησαυροί να μην πέσουν στα χέρια τωνΤούρκων και των Πετσενέγκων…” Η Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι ο Αλέξιος Άγγελος “ανέμενε μισθοφόρους από τη Δύση”. Ο Β. Βασιλιέφσκι γράφει: “Ο βυζαντινός αυτοκράτορας δε δίστασε να αποκαλύψει μπροστά στα μάτια των ξένων όλο το βάθος του ονείδους, της ατίμωσης και της ταπείνωσης, στο οποίο είχε καταβυθιστεί η Αυτοκρατορία τωνΧριστιανών Ελλήνων.” Έτσι, αγνοώντας πλήρως την απαγόρευση του πάπα για επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης, οι είκοσι χιλιάδες Σταυροφόροι κατέλαβαν τη μεγαλύτερη πόλη του τότε γνωστού κόσμου στις 13 Απριλίου του 1204 και την λεηλάτησαν χωρίς κανένα έλεος. Ο Γοδεφρείδος Βιλαρδουϊνος στο χρονικό του γράφει: “…οι υπόλοιποι που είχαν σκορπιστεί στην πόλη πήρανε πολλά λάφυρα. Τα λάφυρα ήταν τόσο πολλά που κανείς δεν ήξερε να πει πόσα, χρυσάφι και ασήμι και σκεύη και πολύτιμα πετράδια και μετάξια και γούνινα φορέματα από γκρίζο σκίουρο κι από ερμίνα, και όλα τα ακριβά πράγματα που βρέθηκαν ποτέ στη γη… από τότε που χτίστηκε ο κόσμος δεν πάρθηκαν τόσα λάφυρα από μια μόνο πόλη. Ο καθένας πήρε όποιο σπίτι ήθελε και υπήρχαν πολλά. Έτσι εγκαταστάθηκε ο στρατός των προσκυνητών και των Βενετών. Και μεγάλη ήταν χαρά για τα πλούτη και για τη νίκη που τους έδωσε ο Θεός. Γιατί εκείνη που ήταν φτωχοί βρεθήκανε σε πλούτη και πολυτέλεια.”.

 Η δημιουργία ενός νέου λατινικού κράτους, της Ρωμανίας, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, επέφεραν σκληρό χτύπημα στο μεσαιωνικό ελληνισμό, ο οποίος δεν θα καταφέρει ποτέ να ξεπεράσει τις πληγές του. Παράλληλα ολόκληρος ο ελλαδικός χώρος θα τεθεί υπό την κυριαρχία των δυτικών. Θα παραμείνουν όμως τρία ανεξάρτητα ελληνικά κράτη, το ένα στα Βαλκάνια, το Δεσποτάτο της Ηπείρου, και τα άλλα δύο στη Μικρά Ασία, στη Νίκαια, όπου συνεχίστηκε η αυτοκρατορική διακυβέρνηση και η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

Η Δ΄ Σταυροφορία είχε καταστροφικά αποτελέσματα για τον χριστιανισμό. Οι Σταυροφόροι, για τα δικά τους βραχυπρόθεσμα συμφέροντα, κατέστρεψαν το μοναδικό χριστιανικό προπύργιο της Ανατολής που αντιστεκόταν στους μουσουλμάνους εισβολείς. Ψυχολογικά πλέον, οι Έλληνες τοποθετήθηκαν τελείως αντιδυτικά και κάθε ουσιαστική προσπάθεια επανένωσης των δύο εκκλησιών υπονομεύτηκε οριστικά. Θα ακολουθήσουν και άλλες Σταυροφορίες, μικρές και μεγάλες, που θα εδραιώσουν τη λατινική παρουσία στη Μέση Ανατολή και στην Κύπρο σχεδόν μέχρι τον 16ο αιώνα. 

Β) ΑΠΟψΕΙΣ-ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ -βασικές απόψεις (οι άλλες θρησκείες, τζιχάντ, το ενιαίο έθνος…..)

Η ισλαμική πίστη συγκροτεί θρησκευτική κοινότητα (ουμά-ummah) στη βάση της εξουσιοδότησης που έχει λάβει από το θεό να διαδόσει στον πλανήτη τον αποκαλυπτικό του λόγο, μέσω του “ιερού πολέμου”, του τζιχάντ (jihad). Όπως αναφέρει ένα ισλαμικό γλωσσάρι, “τζιχάντ” κατά λέξη σημαίνει “αγώνας (στο όνομα του Αλλάχ), πόλεμος για τον επονομαζόμενο “Ιερό Πόλεμο”, για την επιβολή της αλήθειας και της δικαιοσύνης σε μια αμφίβολη κατάσταση”. Εννοείται ότι σε “αμφίβολη κατάσταση” βρίσκονται όλες οι περιοχές και οι λαοί που δεν έχουν αποδεχτεί τη μουσουλμανική αποκάλυψη. Ο πόλεμος για την επικράτηση του Ισλάμ επιζητείται μέσα από τις σελίδες του Κορανίου: “Μην επιδιώκεται την ειρήνη, για να είστε οι κερδισμένοι” (Κοράνι, κεφ. 47, 35) Οι προτροπές για βία είναι συνήθεις στο Κοράνι: “Φονεύετε τους απίστους όπου και αν τους βρίσκετε”, (κεφ. 2) “Όταν συναντάται τους απίστους, κτυπάτε και σφάζετέ τους” (κοράνι, 47). Με βάση τις μουσουλμανικές αντιλήψεις ο κόσμος χωρίζεται σε τρεις ζώνες: τη ζώνη του Ισλάμ (dar al-Islam), τη ζώνη της ειρήνης (dar as-soulh)και την εμπόλεμη ζώνη (dar al-harb). H πίστη ότι όλοι οι μουσουλμάνοι ανήκουν στην ίδια κοινότητα οδήγησε στη διαμόρφωση ενός ισλαμικού εξισωτισμού, όπου ευνοούνταν η κυριαρχία των πιστών εις βάρος των οπαδών των άλλων θρησκειών. Σύμφωνα με το κήρυγμα του Μωάμεθ, οι “άπιστοι” που μένουν απαθείς στην “αποκάλυψή” του στιγματίζονται ως άνθρωποι που δεν σκέφτονται και παραλληλίζονται με τα κτήνη. Οι χριστιανοί και οι εβραίοι, παρότι αναγνωρίζονταν ως “λαοί της Βίβλου” (ahl al-kitab), ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν έναν κατα κεφαλήν φόρο, τον επονομαζόμενο τζιζιά (jizyah): “Πολεμήστε όσους δεν πιστεύουν… ακόμα και αν είναι λαοί της Βίβλου, μέχρι να αναγκαστούν να πληρώσουν κεφαλικό φόρο σαν αναγνώριση της υποταγής τους.” (Κοράνι, κεφ. 9, 29) Το Ισλάμ απαιτεί από τους πιστούς του την πλήρη υποταγή: “Ο Αλλάχ αγόρασε από τους πιστούς του τη ζωή τους και τα πλούτη τους. Και τους έδωσε για αντάλλαγμα τους Κήπους του Παραδείσου. Θα πολεμήσουν, θα σκοτώσουν και θα σκοτωθούν.” (Κοράνι, κεφ. 5) Το κίνητρο που προσφέρει για το θάνατο είναι ιδιατέρως επιθυμητό. Στο κεφάλαιο (σούρα) 56 με τίτλο “Αυτό που έρχεται” ο Παράδεισος είναι ένας θαυμάσιος κήπος, όπου οι εκλεκτοί θα δοξάζουν εν ειρήνη τον Αλλάχ, τρώγοντας ξεσπέσια τροφή, ξαπλωμένοι σε μεταξωτά στρωσίδια παρέα με πανέμορφες γυναίκες, μαυρομάτες, άριστης αγνότητας και καθαρότητας. Το Κοράνι (κεφ. 37) αναφέρει: “Οι πιστοί δούλοι του θεού θα έχουν πολύτιμες ανταμοιβές. Θα έχουν γλυκούς καρπούς και θα είναι τιμημένοι στους κήπους των απολαύσεων, αναπαυόμενοι σε πολυθρόνες κι’ αντικρύζοντας ο ένας τον άλλον. Θα περνά από χέρι σε χέρι ένα κύπελλο με τρεχούμενο νερό, που θα είναι δροσερό και γλυκό για όσους πίνουν, και δε θα τους ερεθίζει και δε θα τους μεθά, και θα έχουν δίπλα τους παρθένες γυναίκες με μεγάλα λαμπερά μάτια, που θα μοιάζουν με μικρά καλοφυλαγμένα αυγά.” Ο Μωάμεθ υπόσχεται στους πιστούς του ότι όλες τους οι επίγειες γυναίκες θα έχουνξαναπάρει την ομορφιά τους, αλλά τον τόνο στη ζωή τους θα δίνουν οι γαλανομάτες, τα ουρί: “Αυτές τις εταίρες που δεν τις έχει αγγίξει κανένας προηγουμένως, ούτε άνθρωπος, ούτε άγγελος, θα είναι μαζί τους μέσα σε όμορφες σκηνές.” (Κοράνι, Ο φιλάνθρωπος, 55, 54.) Η μεταγενέστερη μουσουλμανική παράδοση προβλέπει ότι ο πιστός στον Παράδεισο θα έχει εβδομήντα, ειδικώς πλασμένες γι’ αυτόν, εταίρες, πάντα όμορφες με ανανεούμενη συνεχώς την παρθενικότητά τους. Επίσης, ο πιστός θα βρίσκεται στην κατάσταση της νεότητάς του, θα έχει το ύψος του Αδάμ, τη δύναμη εκατό ανδρών και η ερωτική του διάθεση θα αυξάνει συνεχώς. Όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός της Άλωσης Σφρατζής, ο Μωάμεθ ο Β’ ο Πορθητής στο λόγο που εκφώνησε προς τους στρατιώτες του, λίγο πριν την τελική έφοδο κατά της Κωνστατινούπολης, ανέφερε τα εξής: «Και εάν και εξ ημών τινές αποκτανθώσιν… καλώς οίδατε δια του ημετέρου κοράν τι φησίν ο προφήτης, ότι ο αποθανών εν καιρώ τοιούτω ολόσωμος εν τω παραδείσω μετά του Μωάμεθ αριστήσει και πιεί, και μετά παίδων και μετά γυναικών ωραίων και παρθένων εν τόπω χλοερώ και μεμυρισμένον άνθεσιν αναπαυθή, και εν λκουτροίς ωραιοτάτης λουσθή και εν εκείνω τω τόπω εκ θεού έξει ταύτα.» 

 Η αίσθηση της συμμετοχής στην ίδια κοινότητα χαρακτηρίζει το σύνολο της μουσουλμανικής κοινωνίας. Το συναίσθημα της ανωτερότητας των μουσουλμάνων αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της θρησκείας αυτής. Το Ισλάμ θεωρεί ότι οι μη μουσουλμάνοι συγκροτούν κατώτερες κοινωνίες: “Θα φτάσει σύντομα η μέρα που οι άπιστοι θα εύχονται να ήταν μουσουλμάνοι” (Κοράνι, κεφ. 15) Οι πνευματικές και υλικές πλευρές της ζωής αντιμετωπίζονται με ενιαίο τρόπο. Στο Κοράνι δεν διαχωρίζονται οι ηθικές επιταγές από τις νομικές διατάξεις. Έτσι ρυθμίζονται, εκτός από τις σχέσεις του ανθρώπου με το θείο, και οι καθημερινές, κοινωνικές σχέσεις. Το ισλαμικό Δίκαιο είναι γνωστό με το όνομα σαρία (Shariah). Κατά συνέπεια, το Ισλάμ δεν αποτελεί μόνο θρησκευτική αντίληψη αλλά και κρατική επέμβαση στις σχέσεις των ανθρώπων. Αυτή είναι και η θεμελιώδης διαφορά του από το χριστιανισμό. (Σούφι σε τεκέ. Λεπτομέρεια από ελαιογραφία του Jean Leon Gerome) Ο διαχωρισμός του θρησκευτικού από το κοσμικό στις μουσουλμανικές κοινωνίες δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί.

Για παράδειγμα, στην Τουρκία ο διαχωρισμός που έγινε από τον Κεμάλ Ατατούρκ, ήταν αποτέλεσμα μιας ανώμαλης κοινωνικής και ιδεολογικής κατάστασης με αξεπέραστες έως σήμερα συνέπειες. Συγκεκριμένα, οι εθνικιστές, οι οποίοι είχαν εξοντώσει με γενοκτονίες τους χριστιανικούς λαούς, επεχείρησαν -αυτονομούμενοι από το ισλαμικό ιερατείο- να ενδυθούν, βιαίως και παραμορφωμένα, το αστικό ένδυμα των θυμάτων τους. Oι αντιλήψεις αυτές, συνδυασμένες με την κοινωνική καταπίεση των μη μουσουλμάνων, οδήγησαν σε ραγδαία επικράτηση της νέας θρησκείας. Έναν μόλις αιώνα μετά το θάνατο του “προφήτη”, ο ισλαμικός κόσμος απλωνόταν από την Ισπανία μέχρι την Κεντρική Ασία και την Ινδία. -Γυναίκες και μειονότητες Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ισλαμικές απόψεις για τις γυναίκες και τις θρησκευτικές μειονότητες. Το Κοράνι, δεν είναι ιδιαίτερα σκληρό με τις γυναίκες. Προσφέρει σ’ αυτές προστασία, όπως στα ορφανά παιδιά και στα διανοητικά καθυστερημένα άτομα. 

Σαφώς τις θεωρεί υποδεέστερες από τους άντρες: “Οι άντρες είναι υπεύθυνοι για τις γυναίκες επειδή ο Αλλάχ έφτιαξε τον άντρα να υπερέχει από τη γυναίκα και επειδή οι άντρες ξοδεύουν την περιουσία τους για να υποστηρίξουν τις γυναίκες. Οι καλές γυναίκες έτσι είναι υπάκουες και δεν αποκαλύπτουν τα απόκρυφα σημεία τους. Εκείνες που δε θα πειθαρχήσουν, προειδοποιείστε τες, βαλτε τες σε χωριστά κρεβάτια και χτυπήστε τες. Αν μετά σας υπακούσουν, συγχωρήστε τες. Ο Αλλάχ είναι Μεγάλος, Ύψιστος.” (Κοράνι, κεφ. 4, 34) Στην κατηγορία “απόκρυφα σημεία” περιλαμβάνονται το κεφάλι, οι αστράγαλοι και τα χέρια. Η πολυγαμία είναι θεσμοθετημένη στο Ισλάμ. Η απώλεια της παρθενιάς και η απιστία είναι θανάσιμα αδικήματα. Βασικό χαρακτηριστικό της ανδροκρατούμενης μουσουλμανικής κοινωνίας είναι η ζήλια και η καχυποψία για το γυναικείο φύλο.

Ακραίο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης και προσπάθειας ελέγχου της γυναικείς σεξουαλικότητας είναι ο ευνουχισμός των κοριτσιών με την κλειτοριδεκτομή. Η μέθοδος αυτή επιβιώνει κυρίως μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής. Όσον αφορά τις μειονότητες -που πολλές φορές ήταν πλειονότητα του κατακτημένου πληθυσμού- το Ισλάμ τις αντιμετωπίζει ως υποδεέστερες κοινωνικές ομάδες. Το παιδομάζωμα, υπήρξε μια συστηματική τακτική του αραβικού και του τουρκικού Ισλάμ κατά των χριστιανών και των εβραίων, σχεδόν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι η περιβόητη μουσουλμανική ανοχή ήταν “ένα κωδικοποιημένο σύστημα νόμιμης τυραννίας”, η οποία δημιουργούσε για τις μειονότητες “μια φυλακή από την οποία έβγαινε κανείς μόνο αν είχε φτερά ή αλλαξοπιστούσε.” Το νομικό σύστημα των υποτελών δημιουργήθηκε από τον χαλίφη Ομάρ Β’. Σύμφωνα με αυτό οι ανήκοντες στις μειονότητες όφειλαν να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο, ως ένδειξη υποταγής στο Ισλάμ. Επίσης, η ιδιοκτησία της γης τους πέρασε στη μουσουλμανική κοινότητα. Για να την καλλιεργούν έπρεπε να πληρώνουν ειδικό φόρο. Ο Τζον Λαφίν, ένας από τους γνωστούς συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τη Μέση Ανατολή, γράφει: “Απαγορευόταν η ανέγερση νέων εκκλησιών, η αναστήλωση των παλιών και η χρησιμοποίηση θρησκευτικών συμβόλων, όπως ο σταυρός. Οι ντχιμμίς (τα προστατευμένα άτομα) έπρεπε να ζουν σε απομονωμένη περιοχή και σε φτωχόσπιτα. Γάμος, ερωτική επαφή με μουσουλμάνα και βλασφημία κατά του Ισλάμ, επέσυραν την ποινή του θανάτου. Οι μουσουλμάνοι δεν έπρεπε να συναναστρέφονται με του ντχιμμίς, στους οποίους δεν επιτρεπόταν να καταθέτουν στο δικαστήριο κατά μουσουλμάνου και δεν είχαν καμιά εξουσία πάνω του. Δεν επιτρεπόταν στους υποτελείς να φέρουν όπλα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ζωή τους, ενώ διάφορα μέτρα ρύθμιζαν το χρώμα και το στιλ των φορεμάτων τους, επιβάλλοντας κακόγουστα και γελοία ενδύματα. Στους δρόμους ξεχώριζαν εύκολα και προκαλούσαν το χλευασμό. Για να διακρίνονται στα δημόσια λουτρά τους υποχρέωναν να φορούν ένα μικρό κουδούνι στο λαιμό. Μόνο οι μουσουλμάνοι μπορούν να έχουν άλογα ή καμήλες. Οι ντχιμμίς είχαν μόνο γαϊδούρια …Δεν έπρεπε να κάνουν κάτι που θα ενοχλούσε τους μουσουλμάνους, έτσι εκτελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα σιωπηλά και δε μπορούσαν να θρηνήσουν δημόσια έναν προσφιλή τους εχθρό… Έπρεπε να σηκωθούν και να παραμείνουν όρθιοι μπροστά σε μουσουλμάνο, να του μιλούν με σεβασμό, να παραμερίζουν για να περάσει πρώτος και να βαδίζουν στο αριστερό του πλευρό -η ακάθαρτη πλευρά για τους μουσουλμάνους.“ Η αρνητική αντιμετώπιση των θρησκευτικών κοινοτήτων και η θεώρησή τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας επιβιώνει μέχρι σήμερα στις χώρες που προήλθαν από τον παλιό μουσουλμανικό κόσμο. Αρκετές αρνητικές διακρίσεις διατηρήθηκαν από τα εθνικιστικά κινήματα που προσπάθησαν να κρατήσουν κάποια απόσταση από το Ισλάμ, όπως οι νεότουρκοι και οι κεμαλικοί στην Τουρκία, και οι μπααθιστές στον αραβικό κόσμο. Η μουσουλμανική υπεροψία χρησιμοποιηθήκε από τους Τούρκους εθνικιστές για την ολική εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων με πρωτοφανείς γενοτονίες στις αρχές του 20ου αιώνα. Την ίδια μουσουλμανική υπεροψία χρησιμοποίησαν και οι μπααθικοί για την εδραίωση τις κυριαρχίας τους. Χαρακτηριστικός είναι ό λόγος που εκφώνησε ο πρόεδρος της Αιγύπτου Σαντάτ το 1972, κατά τον εορτασμό της επετείου γέννησης του Μωάμεθ: “Πιστεύουμε, όπως μας διέταξε ο Αλλάχ, ότι είμαστε έθνος εκλεγμένο πάνω απ’ όλα τα έθνη… Ο Αλλάχ μας διόρισε εκτελεστές της υψηλότερης των αποστολών”.

Ισλάμ και οικονομία

 Η οικονομική καθυστέρηση του μουσουλμανικού χώρου αποτελεί μια από τις αιτίες της εμφάνισης του ριζοσπαστικού, εξτρεμιστικού Ισλάμ. Πολλές φορές στην επιχειρηματολογία μουσουλμάνων διανοούμενων, που δεν ανήκουν απαραίτητα στο χώρο των εξτρεμιστών, η Δύση θεωρείται ως αιτία της οικονομικής καθυστέρησης. Ειδικά οι Άραβες πιστεύουν βαθύτατα ότι η Δύση είναι υπεύθυνη για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Δε λαμβάνουν καθόλου υπόψη ότι η Δύση, ως χώρος υποδοχής εκατομμυρίων μεταναστών, έδωσε λύση στα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα των πληθυσμών αυτών, ούτε ότι μέσω της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης μεταφέρθηκε στο μουσουλμανικό κόσμο όλη η γνώση που συσσώρευσε ο δυτικός κόσμος για αιώνες. Επίσης, δεν υπολογίζεται το δεδομένο ότι η δυτική ανάπτυξη αναβάθμισε την αξία του πετρελαίου -ενός άχρηστου μέχρι τότε προϊόντος- σε πολύτιμο, ούτε ότι οι ενεργειακές ανάγκες της Δύσης, μετέτρεψαν τις άγονες περιοχές τους σε προσοδοφόρες. Με μια καλύτερη ανάγνωση πολλών παραγόντων, η αλήθεια για την αναπτυξιακή υστέρηση φαίνεται να είναι διαφορετική. Καταρχάς ο ισλαμικός κόσμος μέχρι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου συγκροτούσε έναν αυτόνομο πολιτικό πόλο υπό την κυριαρχία των Οθωμανών και του Χαλιφάτου που έδρευε στην Κωνσταντινούπολη. Η οικονομική αποτελμάτωση προϋπήρξε της ανάπτυξης οικονομικών σχέσεων με τη Δύση. Κατά συνέπεια, οι προϋποθέσεις για την οικονομική καθυστέρηση δημιουργήθηκαν εντός του μουσουλμανικού πολιτικού πλαισίου. Επιπλέον, η ίδια η φιλοσοφία του Ισλάμ οδήγησε στην οικονομική υπανάπτυξη. Και αυτό γιατί το Ισλάμ προήλθε και απευθυνόταν σε προκαταλιστικές μορφές οργάνωσης. Ο Μαξ Βέμπερ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός δεν αναπτύχθηκε στο Ισλάμ επειδή η ιδεολογία που κυριαρχούσε ερχόταν σε αντίθεση με τον απαραίτητο ορθολογισμό. Βασικοί όροι που επιτρέπουν την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου είναι απαγορευμένοι για το Ισλάμ. Ο δανεισμός χρημάτων με τόκο θεωρείται σοβαρό παράπτωμα. Ομοίως παραπτώματα θεωρούνται οι έμμεσοι φόροι σε αγαθά πρώτης ανάγκης και οποιαδήποτε πώληση για την οποία υπάρχει το στοιχείο της αβεβαιότητας ή του κινδύνου. Επίσης οι ισλαμικοί νόμοι για το εταιρικό δίκαιο και την κληρονομιά λειτουργούν εξίσου αντιπαραγωγικά. Οι νόμοι που ρυθμίζουν τη σύσταση των εταιρειών επιβάλλουν τη διάλυση της εταιρείας όταν πέθαινε ένας συνεταίρος. Επίσης, όσον αφορά την κληρονομιά, όλοι οι συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού, είχαν δικαιώματα σε τμήμα της περιουσίας. Οι απόψεις αυτές οδήγησαν κάποιους ηγέτες μουσουλμανικών χωρών (Λιβύη, Ιράν, Πακιστάν) να επεξεργαστούν ένα ισλαμικό οικονομικό σύστημα που να συνδυάζει τις αξίες του Ισλάμ με τις σύγχρονες ανάγκες. Ο “τρίτος δρόμος” του Καντάφι στη Λιβύη εξέφρασε αυτές ακριβώς τις αντιλήψεις. Ένα άλλος παράγοντας που οδήγησε στη σημερινή οικονομική υπανάπτυξη, είναι το γεγονός ότι τα κράτη του ισλαμικού κόσμου -από την Τουρκία μέχρι τις αραβικές χώρες-δημιουργήθηκαν και κυριαρχήθηκαν από αυταρχικές στρατιωτικές ελίτ, οι οποίες ενθάρυναν τη δημιουργία οικονομικών μονοπωλίων και διαμόρφωσαν μια κρατικοδίαιτη γραφειοκρατική τάξη, ως αντιστάθμισμα της έλλειψης αληθινών αστών.

Τα θετικά του Ισλάμ (μελέτη των αρχαίων σοφών)

Η ισλαμική αρχιτεκτονική έδωσε σπουδαία δείγματα, όπως το Μαυσωλείο του Ταμερλάνου στη Σαμαρκάνδη, το Γαλάζιο Τέμενος στην Ιερουσαλήμ, το Τατζ Μαχάλ στην Ινδία, το ανάκτορο στην Αλάμπρα της Γρανάδας κ.ά. Οι Άραβες μουσουλμάνοι μετέφεραν στην Ισπανία την τεχνογνωσία της Ανατολής. Η υδρολογική τεχνολογία (οι τεχνόμυλοι) ήρθε από τη Συρία και το η δημιουργία αρδευτικών καναλιών από το Ιράν. Ο εξισλαμισμός των Περσών δημιούργησε τις βάσεις για την εμφάνιση μιας σημαντικής περσικής λογοτεχνίας, βασισμένης σε μια περσοαραβική γλώσσα. (Αραβικά χειρόγραφα του 902 μ.Χ. με μεταφράσεις έργων του Απολλώνιου και του Αρχιμήδη σχετικά με τα παραβολικά κάτοπτρα) Γύρω στον 8ο μ.χ. αιώνα, αφού το αραβικό Ισλάμ ξεπέρασε την αρχική πρωτόγονη ορμή και την αναζήτηση λείας, με κέντρο την Αλεξάνδρεια συνέβη μια αραβική Αναγέννηση. Κατά την περίοδο των Αββασιδών Χαλιφώναξιοποιήθηκε η παλιότερη ελληνική σκέψη. Τα αρχαία ελληνικά έργα άρχισαν να μεταφράζονται στην αραβική γλώσσα. Έργα των μεγάλων Ελλήνων μηχανικών όπως ο Κτησίβιος, ο Φίλων και ο Ήρων μελετώνται συστηματικά. Το ίδιο συμβαίνει και με τα έργα των Ελλήνων μαθηματικών και φιλοσόφων. Γνωμικά και απόψεις των Ελλήνων φιλοσόφων εντάχθηκαν στη μουσουλμανική παράδοση μέσω των Χαντίθ, δηλαδή των γραπτών ή προφορικών παραδόσεων που αφορούν λόγια και έργα των μωάμεθ και των συντρόφων του. Η πνευματική παραγωγή του Ισλάμ, που βασίστηκε στην ελληνική κληρονομιά, τροφοδότησε την ακόμα καθυστερημένη καθολική Δύση με μια απαραίτητη γνώση. Έτσι, το αραβόφωνο Ισλάμ και οι ελληνόφωνοι Βυζαντινοί λόγιοι, που συνέχιζαν την ελληνική παράδοση, θα αποτέλεσουν τις δύο βάσεις για τη μεγάλη Αναγέννηση της Δύσης.

Γ) ΣΗΜΕΡΑ -Το ριζοσπαστικό Ισλάμ Μοχλός της “αφύπνισης” των μουσουλμανικών μαζών είναι οι ριζοσπάστες του Ισλάμ.

Η αντιδυτική τους αντίληψη ριζώνει και μεγενθύνεται στις περιοχές καθαρών εθνικών συγκρούσεων, όπως η Παλαιστίνη και η Τσετσενία. Η αμφισβήτηση στοιχειωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων από αυταρχικά κράτη, ωθεί τους ηττημένους να βρουν καταφύγιο στο θρησκευτικό τους δόγμα και ειδικώτερα στην πιο επιθετική εκδοχή του. Ακριβώς αυτές οι εθνικές εστίες συγκρούσεων, επιτρέπουν στο επιθετικό Ισλάμ να σχηματοποιήσει τις παγκόσμιες αντιθέσεις και να τις εμφανίσει ως σύγκρουση των απίστων με τον κόσμο του Ισλάμ. Επιτρέπουν επίσης να προβάλλει ως μοναδική προοπτική για δικαίωση, την καταστροφή του “κακού” μέσω του Ιερού Πολέμου (Τζιχάντ). Το συναίσθημα της ήττας και της απόρριψης από τη μια, αλλά και της εκδίκησης και της δικαίωσης από την άλλη, διαχέεται σ’ ολόκληρο το μουσουλμανικό κόσμο. Με την ύπαρξη κατάλληλων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών δημιουργείται ένα εκρηκτικό μίγμα. Ο Χασάν Ελ Μπάνα, ιδρυτής του κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων, θεωρούσε θεμελιώδη αρχή τη θεώρηση ότι: “οι εβραίοι και οι δυτικοί δεν καταλαβαίνουν παρά μόνο μία γλώσσα, εκείνη του αίματος.” Στο βιβλίο του “Five Tracts” γράφει: “Εμείς πιστεύουμε ότι ο μουσουλμάνος είναι υποχρεωμένος να δώσει το πρόσωπό του, το αίμα του και τα αγαθά του, για να εκπληρώσει το χρέος του, δηλαδή να οδηγήσει την ανθρωπότητα με το φως του Ισλάμ και να υψώσει τη σημαία του ψηλά επάνων από το χώρο της γης.” Βασικός οδηγός δράσης του ριζοσπαστικού ισλαμικού κινήματος θεωρείται ότι είναι ένα βιβλίο, γραμμένο το 1964, του Σαγιέντ Κουντμπ -μέλους των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου- με τίτλο “Ma‘alim fi-l tarik“ (Ορόσημα).

Τα κείμενα αυτά, που δημοσίευσε ο Γιώργος Καραμπελιάς στο βιβλίο του “Ισλάμ και παγκοσμιοποίηση”, είναι ιδιατέρως αποκαλυπτικά της νέας επιθετικής ιδεολογίας που διαδίδεται ταχύτατα στον ισλαμικό κόσμο. Μεταξύ άλλων ο Κουντμπ αναφέρει: “…ο δυτικός κόσμος δε διαθέτει τίποτα που θα μπορούσε να πείσει την ίδια της τη συνείδηση ότι αξίζει τον κόπο να επιβιώνει και η “δημοκρατία” του ολοκληρώθηκε σαν αποτυχία… Χρειάζεται μια νέα ηγεσία που θα μπορεί ταυτόχρονα να συντηρεί και να αναπτύσσει τονυλικό πολιτισμό, τον οποίο κατέκτησε η ανθρωπότητα χάρις στην ευρωπαϊκή ευφυϊα της υλικής καινοτομίας, αλλά που παράλληλα θα μπορεί να προσφέρει στην ανθρωπότητα νέες, σταθερές, ολοκληρωμένες αξίες, καθώς και μια αυθεντική, θετική, ρεαλιστική πρόταση. Και όνο το Ισλάμ διαθέτει αυτές τις αξίες και αυτή τη μέθοδο… Ήρθε η ώρα του Ισλάμ… “ (Καραμπελιάς, 93) (Από διαδήλωση μουσουλμάνων φονταμενταλιστών στο Λονδίνο) Το ίδιο το Κοράνι δίνει τη απαραίτητη βάση για την ανάπτυξη του ριζοσπαστικού Ισλάμ με τις αναφορές του ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί μέχρι να κυριαρχήσει η δικαιοσύνη (η ισλαμική εννοείται) και η πίστη στο μόνο θεό. (κεφ. 2) [Αντιισλαμική συγκέντρωση στην Ολλανδία το 2007, με αφορμή την επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου. Στην συγκέντρωση συμμετείχαν η Vlaams Belang (το Φλαμανδόφωνο Κόμμα που επιδιώκει την απόσχιση της Φλάνδρας από το Βέλγιο), αλλά και αρκετοί Ευρωβουλευτές από το Front National και την Ιταλική Λίγκα του Βορρά.] Στο κεφάλαιο του Κορανίου με τίτλο “Τα λάφυρα” αναφέρεται ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί “έως ότου παύσει ο πειρασμός και δε θα υπαρχει άλλη θρησκεία εκτός από την του μοναδικού θεού” (Νικολακάκης, 85) Οι ριζοσπάστες μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ήρθε η ώρα τους ώστε, βασισμένοι στο Κοράνι, να εξισλαμίσουν τον δυτικό κόσμο. Ο Κουντμπ γράφει: “Σήμερα όλος ο κόσμος ζει σε μια κατάσταση ζαχιλίγια (προ-ισλαμικής άγνοιας)… Εμείς, χωρίς καμιά αμφιβολία, γνωρίζουμε κάτι το εντελώς καινούργιο που η ανθρωπότητα αγνοεί και δεν μπορεί να κατασκευάσει! Και αυτό το καινούργιο θα πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί στηνπράξη… Πώς όμως θα αρχίσουμε αυτή την ισλαμική ανάσταση; Θα πρέπει μια πρωτοπορία να αποφασίσει να προχωρήσει μέσα στη ζαχιλίγια που βασιλεύει πάνω σε ολόκληρη τη γη…”.

 Η αντιμετώπιση των Δυτικών όχι μόνο ως απίστων αλλά και ως εκμεταλλευτών του μουσουλμανικού κόσμου δεν αποτελεί μόνο προσέγγιση των ριζοσπαστών. Για παράδειγμα, Ο Σεϊχης Χαϊρί, που διαμένει στην Αγγλία, και θεωρείται ήπιων τόνων μουσουλμάνος ακτιβιστής γράφει: “Το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα, όλα του μουσουλμανικά εδάφη είχαν περάσει κάτω από την αρπάγη αόρατων κερδοσκοπικών ελέγχων των Δυτικών και προσφάτως, των Ιαπωνικών πολυεθνικών και πολυπρόσωπων οικονομικών υπηρεσιών, των οποίων τα κέντρα διοίκησης βρίσκονταν στη Γουόλ Στρίτ, στο Λονδίνο, στο Τόκιο και στη Φρανκφούρτη.” 

Σοβαρή ώθηση στη διάδοση των ριζοσπαστικών ιδεών έδωσε η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν και ο ακραίος λόγος του Χομεϊνί, ο οποίος στα τέλη του Μαρτίου του 1989, λίγο πριν το θάνατό του δήλωνε: “Ο Αλλάχ μας κατέστησε υπεύθυνους για την υπεράσπιση του Ισλάμ και οφείλουμε να ακολουθήσουμε τους κανόνες του τζιχάντ, επειδή η Ανατολή και η Δύση θέλουν να στερήσουν από τους μουσουλμάνους τις ελευθερίες τους.”

Δημοσιευμένο στο Πόντος και Αριστερά